NỘI DUNG
Phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm đã bắt đầu phát triển từ những năm 1920 và trở nên phổ biến từ thập niên 1970 Các nhà khoa học đã chú trọng đến việc thiết kế và áp dụng các hoạt động dạy - học nhằm khuyến khích tính tích cực, chủ động và khả năng sáng tạo của học sinh.
Trong những năm gần đây, nghiên cứu của nghiên cứu của Zverena N M,
Năm 1985, Marzano R J và năm 2004, Hunter M đã tiến hành nghiên cứu nhằm đề xuất các giải pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tự chủ và sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập Cả hai tác giả đều chú trọng đến việc áp dụng các phương pháp dạy học phù hợp với cách học riêng biệt của từng học sinh, đồng thời hỗ trợ sự phát triển của hai bán cầu não trong não bộ của học sinh.
Theo Kolb.D.A (2013), có bốn phong cách học chủ yếu: học qua kinh nghiệm, học qua sự quan sát và phản ánh, học qua tóm tắt và phân tích lý thuyết, và học từ việc thử nghiệm cũng như trải nghiệm các hoạt động.
Nhóm tác giả Nguyễn Lăng Bình, Đỗ Hương Trà, Nguyễn Phương Hồng và Cao Thị Thặng (2010) đã đề xuất khái niệm và quy trình thực hiện Dạy học theo góc (DHTG), bao gồm phiếu đánh giá kế hoạch bài học và đánh giá giờ dạy DHTG là một phương pháp dạy học cho phép học sinh thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại các vị trí cụ thể trong lớp học, nhằm chiếm lĩnh nội dung học tập theo nhiều phong cách học khác nhau Đỗ Hương Trà cũng đã trình bày các cơ sở khoa học để xác định phong cách học của học sinh, nêu rõ ưu điểm, hạn chế và điều kiện cần thiết để tổ chức DHTG một cách hiệu quả.
HS đã được hướng dẫn bởi GV về cách xác định phong cách học tập của mình, đồng thời cụ thể hóa các kiến thức vật lý có thể áp dụng DHTG một cách hiệu quả Theo tác giả, DHTG được định nghĩa là “mô hình dạy học mà trong đó HS thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại các vị trí cụ thể trong lớp học, nhưng đều hướng tới việc chiếm lĩnh một nội dung học tập theo các phong cách khác nhau.”
Trong lĩnh vực Sinh học, bài viết tiêu biểu của tác giả Phan Thị Thanh Hội và Nguyễn Thanh Dung (2018) đã cung cấp khái niệm và vai trò của dạy học góc Bài viết cũng nêu rõ các đặc điểm của các góc học tập và mô hình học tập của học sinh, góp phần làm sáng tỏ phương pháp dạy học hiệu quả trong môn học này.
DHTG có bản chất chung là tạo ra sự đa dạng và phong phú trong cấu trúc nội dung bài học, nhấn mạnh phong cách học, khuyến khích việc học sâu và thoải mái, đồng thời kích thích sự tham gia và trải nghiệm của người học.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIẾN CỦA ĐỀ TÀI
Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm đã bắt đầu phát triển từ những năm 1920 và được mở rộng mạnh mẽ từ những năm 1970 Việc thiết kế và áp dụng các hoạt động dạy - học nhằm khuyến khích sự tích cực, chủ động và khả năng tự tìm tòi sáng tạo của học sinh đã thu hút sự chú ý đặc biệt của các nhà khoa học trong thời gian dài.
Trong những năm gần đây, nghiên cứu của nghiên cứu của Zverena N M,
Năm 1985, Marzano R J và năm 2004, Hunter M đã nghiên cứu và đề xuất các giải pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tự chủ và sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập Cả hai tác giả đều chú trọng đến việc áp dụng các phương pháp dạy học phù hợp với cách học của từng học sinh, đồng thời đáp ứng sự phát triển của hai bán cầu não trong não bộ của học sinh.
Theo Kolb.D.A (2013), có bốn phong cách học chủ yếu: Học qua kinh nghiệm thực tế, Học qua quan sát và phản ánh, Học qua tóm tắt và phân tích lý thuyết, và Học từ việc thử nghiệm cũng như trải nghiệm các hoạt động.
Nhóm tác giả Nguyễn Lăng Bình, Đỗ Hương Trà, Nguyễn Phương Hồng, và Cao Thị Thặng (2010) đã định nghĩa và mô tả quy trình thực hiện phương pháp dạy học theo góc (DHTG), bao gồm phiếu đánh giá kế hoạch bài học và đánh giá giờ dạy DHTG là một phương pháp dạy học cho phép học sinh thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại các vị trí cụ thể trong lớp học, nhằm chiếm lĩnh một nội dung học tập theo nhiều phong cách học khác nhau Đỗ Hương Trà đã cung cấp các cơ sở khoa học để xác định phong cách học của học sinh, đồng thời nêu rõ các ưu điểm, hạn chế và điều kiện cần thiết để tổ chức DHTG một cách hiệu quả.
HS đã được hướng dẫn cách xác định phong cách học tập của mình, từ đó giúp GV cụ thể hóa các nội dung kiến thức vật lý có thể áp dụng DHTG một cách hiệu quả Theo tác giả, DHTG là mô hình dạy học cho phép HS thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại các vị trí cụ thể trong lớp học, nhưng đều hướng tới việc chiếm lĩnh một nội dung học tập theo nhiều phong cách khác nhau.
Bài viết tiêu biểu về DHTG trong môn Sinh học của tác giả Phan Thị Thanh Hội và Nguyễn Thanh Dung (2018) đã trình bày khái niệm và vai trò của dạy học góc, đồng thời phân tích đặc điểm của các góc học tập và mô hình học tập của học sinh.
DHTG mang lại sự đa dạng và phong phú trong cấu trúc nội dung bài học, nhấn mạnh phong cách học thoải mái và sâu sắc, đồng thời khuyến khích sự tham gia và trải nghiệm của người học.
Cơ sở lí luận
Năng lực tự học là tự mình tìm tòi, nhận thức, vận dụng kiến thức vào tình huống mới với chất lượng cao
Theo Phan Thị Thanh Hội và Kiều Thị Thu Giang (2016), năng lực tự học (NLTH) là khả năng của người học trong việc tự xác định mục tiêu học tập, thiết kế và thực hiện kế hoạch học tập, cũng như tự đánh giá và điều chỉnh quá trình học Điều này nhằm tối ưu hóa việc tiếp thu kiến thức và phát triển kỹ năng, năng lực của bản thân.
Năng lực tự học là khả năng độc lập và tự giác của người học trong việc xác định mục tiêu học tập, xây dựng và thực hiện kế hoạch học tập Người học cũng cần có khả năng tự đánh giá và điều chỉnh kế hoạch để tối ưu hóa việc tiếp thu kiến thức, từ đó nâng cao chất lượng học tập một cách liên tục.
1.2.1.2 Vai trò năng lực tự học trong quá trình dạy học
Trong quá trình dạy học, hoạt động tự học luôn giữ vị trí rất lớn trong quá trình học tập của người học
Tự học là yếu tố quyết định chất lượng và hiệu quả của hoạt động học tập:
Tự học đóng vai trò quan trọng trong việc giúp người học hoàn thành nhiệm vụ học tập Đây không chỉ là một phương pháp học hiệu quả mà còn là mục tiêu cốt lõi trong quá trình dạy và học.
Trong quá trình học tập, việc bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh là một đặc trưng quan trọng của phương pháp dạy học tích cực Điều này không chỉ nâng cao chất lượng giảng dạy mà còn tạo động lực mạnh mẽ cho người học Học sinh sẽ phát huy khả năng tự học, tự chủ và sáng tạo, từ đó chiếm lĩnh kho tàng kiến thức nhân loại.
Tự học giúp người học nắm vững kiến thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo và nghề nghiệp trong tương lai
Tự học thường xuyên giúp người học hình thành nếp sống và phương pháp làm việc khoa học, đồng thời rèn luyện ý chí phấn đấu, kiên trì và khả năng phê phán Điều này không chỉ tạo ra hứng thú trong học tập mà còn khơi dậy lòng say mê nghiên cứu khoa học, từ đó tạo ra động lực nội sinh cho quá trình học tập Năng lực tự học (NLTH) chính là yếu tố nội lực quyết định chất lượng đào tạo.
1.2.1.3 Thành phần cấu trúc năng lực tự học
Theo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, năng lực tự học (NLTH) của học sinh THPT bao gồm các thành phần chính: xác định nhiệm vụ học tập, đánh giá và điều chỉnh kế hoạch học tập, cùng với khả năng tự nhận diện và khắc phục những sai sót, hạn chế trong quá trình học tập.
Dựa trên nghiên cứu về phân loại các thành tố năng lực tự học (NLTH), mục tiêu hiện nay trong dạy học là phát triển phương pháp tư duy, khuyến khích tự nghiên cứu, và tạo ra niềm vui, hứng thú cùng với nhu cầu hành động và thái độ tự tin cho học sinh Đề tài này sẽ tập trung vào việc nghiên cứu và rèn luyện cho học sinh các nhóm năng lực cần thiết.
Năng lực xác định mục tiêu học là khả năng nhận biết những gì cần đạt được sau khi hoàn thành việc học, bao gồm kiến thức, kỹ năng, năng lực và thái độ Điều này giúp người học trả lời câu hỏi quan trọng: "Học cái gì và học để làm gì?"
Năng lực lập kế hoạch tự học rất quan trọng, bao gồm việc xác định mục tiêu học tập và xây dựng kế hoạch chi tiết để đạt được nội dung cần học trong chủ đề Điều này bao gồm việc lựa chọn tài liệu phù hợp như sách, báo, trang web, câu chuyện hay thước phim, cũng như dự kiến các hành động và nhiệm vụ cần thực hiện Cuối cùng, cần xác định sản phẩm sẽ đạt được sau khi hoàn thành việc học chủ đề, từ đó trả lời cho câu hỏi: “Cần phải làm gì để đạt được mục tiêu?”.
Năng lực thực hiện kế hoạch được thể hiện qua việc tìm kiếm và thu thập thông tin, xử lý thông tin, và vận dụng tri thức để tạo ra các sản phẩm như báo cáo, thuyết trình, sơ đồ, bảng biểu, và đoạn video theo kế hoạch đã định Điều này trả lời cho câu hỏi “Cần làm như thế nào?”
Năng lực tự thể hiện bản thân: thể hiện qua việc bản thân người học trình bày báo cáo trước nhóm hoặc trước lớp
Năng lực tự kiểm tra và đánh giá kế hoạch tự học là rất quan trọng Sau khi thực hiện các kỹ năng tự học, người học cần xem xét những gì đã đạt được, từ đó điều chỉnh những sai sót và hạn chế Việc này giúp xây dựng một kế hoạch học tập hiệu quả hơn, nâng cao chất lượng học tập và phát triển bản thân.
1.2.2 Phương pháp dạy học góc
DHTG là phương pháp dạy học trong đó học sinh thực hiện các nhiệm vụ khác nhau ở các vị trí cụ thể trong lớp học, nhưng tất cả đều hướng đến việc chiếm lĩnh một nội dung học tập theo những phong cách học tập đa dạng.
1.2.2.2 Tổ chức dạy học theo góc đáp ứng phong cách học
PCHT là những đặc điểm nổi bật và bền vững của cá nhân, quy định cách họ tiếp nhận, xử lý, lưu giữ và phản hồi thông tin trong môi trường học tập Đây là cơ sở quan trọng cho các nghiên cứu liên quan đến hành vi học tập và hiệu quả giáo dục.
Trong DHTG, giáo viên cần thiết kế đa dạng các nhiệm vụ học tập tại các góc Việc thiết kế này bao gồm số lượng góc, nội dung học tập cho từng góc, và phương pháp học tại các góc phải phù hợp với các phẩm chất học tập của học sinh trong lớp.
Trong nghiên cứu của mình, chúng tôi đưa ra đặc điểm của người học tương ứng với 4 PCHT khác nhau được thể hiện trong bảng 1.1
Bảng 1.1 Đặc điểm của người học tương ứng với PCHT
Tên góc học tập Đặc điểm PCHT Đối tượng phù hợp
Người học quan sát video, tranh ảnh hay mẫu vật thật, qua đó
Những người thích quan sát hơn hành động thường sử dụng trí tưởng tượng để giải quyết vấn đề và học hỏi từ việc hình thành kiến thức mới Họ trải nghiệm, quan sát, động não và thu thập thông tin để hiểu sâu hơn về thế giới xung quanh Một trong những câu hỏi thường gặp của họ là “tại sao?”, điều này giúp họ khám phá và phân tích mọi thứ một cách tỉ mỉ.
Cơ sở thực tiễn của đề tài
Để xác định cơ sở thực tiễn cho nghiên cứu về việc sử dụng các phương pháp dạy học (PPDH) nhằm phát triển năng lực tư duy phản biện (NLTH) cho học sinh trong dạy học môn Sinh học, đặc biệt là nội dung Chuyển hóa vật chất và năng lượng trong chương trình Sinh học 11, chúng tôi đã tiến hành khảo sát ý kiến của 54 giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Sinh học và 240 học sinh lớp 11 từ 8 trường THPT tại Nghệ An trong năm học 2021-2022 Các vấn đề khảo sát tập trung vào thực trạng hiện tại của việc áp dụng PPDH trong dạy học.
1.3.1 Thực trạng dạy học của giáo viên ở trường trung học phổ thông hiện nay
1.3.1.1 Thực trạng sử dụng các loại phương pháp dạy học và kĩ thuật dạy học của GV ở trường trung học phổ thông hiện nay Để tìm hiểu việc sử dụng các PPDH và KTDH trong QTDG ở trường THPT, chúng tôi tiến hành lấy ý kiến khảo sát bằng cách phát phiếu hỏi (Phụ lục 1), kết quả thống kê được thể hiện trong bảng 1.A (Phụ lục 1) và biểu đồ 1.1
2 Vấn đáp- tái hiện, thông báo
3 Dạy học giải quyết vấn đề
5 DH có sử dụng thí nghiệm
6 DH sử dụng BT tình huống
10 DH bằng sơ đồ hóa
12 DH bằng tổ chức HĐTN
Thường xuyên Không thường xuyên Không sử dụng
Biểu đồ 1.1 Tỉ lệ % về mức độ sử dụng PPDH và KTDH của GV
Theo bảng 1.A và biểu đồ 1.1, các giáo viên chủ yếu sử dụng các phương pháp như vấn đáp, thuyết trình, trực quan, và nêu giải quyết vấn đề Tuy nhiên, các phương pháp khuyến khích tính tích cực của học sinh vẫn chưa được áp dụng nhiều Đặc biệt, phương pháp dạy học theo nhóm (DHTG) gần như không được giáo viên sử dụng thường xuyên, chỉ chiếm 1,85%, trong khi đó, tỷ lệ giáo viên không sử dụng phương pháp này lên đến 68,52%.
1.3.1.2 Mức độ hiểu biết và quan tâm của giáo viên về dạy học theo góc ở trường trung học phổ thông Để tìm hiểu về sự quan tâm của GV với DHTG chúng tôi triển khai điều tra bằng bảng hỏi và thu được kết quả ở bảng 1.B (Phụ lục 1) và biểu đồ 1.2
1 GV để HS tự lựa chọn nhóm học tập, cách học…
2 GV tìm hiểu PCHT của HS
3 Giao nhiệ m vụ cho nhóm đã phân chia theo…
4 Th iết kế tài liệu học tâp phục vụ dạy học dựa…
5 Lựa chọn các PPDH, thiết kế mô i trường học…
Không Thỉnh thoảng Thường Xuyên
Biểu đồ 1.2 Tỉ lệ % sự quan tâm của GV đến PCHT của HS
Qua số liệu bảng 1.B và biểu đồ 1.2 cho thấy, trong quá trình dạy học các
GV đã phần nào chú ý để HS tự lựa chọn nhóm học tập và cách học tập, có 29,63%
GV đã thực hiện việc này, nhưng việc tìm hiểu về PCHT của HS diễn ra không thường xuyên, với tỷ lệ 0% Đặc biệt, có đến 75,93% GV không quan tâm đến PCHT của HS.
GV không thiết kế môi trường học tập sử dụng các PTDH dựa theo PCHT của HS
1.3.1.3 Thực trạng rèn luyện các nhóm năng lực tự học cho học sinh qua dạy học bộ môn Sinh học ở các trường trung học phổ thông Để tìm hiểu thực trạng sự quan tâm của GV về DH phát triển năng lực và việc vận dụng PPDH tích cực để phát triển NLTH cho HS ở trường THPT chúng tôi đưa ra những nội dung triển khai thông qua bảng hỏi (Phụ lục 1), kết quả chúng tôi thu được số liệu ở bảng 1.C ( Phụ lục 1) và biểu đồ 1.3
1 NL xác định mục tiêu
2 NL xác định nhiệm vụ học tập
3 NL lập KH học tập
4 NL tìm kiếm, thu thập thông tin
5 NL lựa chọn và xử lí thông tin
6 NL tự thể hiện bản thân
7 NL tự kiểm tra, đánh giá KH học tập
9 NL tự điều chỉnh KH học tập
Thường xuyên Không thường xuyên Không tiến hành
Biểu đồ 1.3 Tỉ lệ % về rèn luyện NLTH cho HS trong bộ môn Sinh học ở THPT hiện nay
Thông qua bảng 1.C và biểu đồ 1.3, có thể thấy rằng giáo viên hiện đang tích cực rèn luyện năng lực học tập cho học sinh thông qua các hoạt động dạy học Tuy nhiên, một số năng lực tự học (NLTH) như tự đánh giá và điều chỉnh kế hoạch học tập chưa được chú trọng rèn luyện thường xuyên Đây là nhóm năng lực rất cần thiết cho sự phát triển NLTH của học sinh THPT và cần được quan tâm hơn nữa.
1.3.2 Thực trạng học môn Sinh học của học sinh ở trường trung học phổ thông hiện nay Để tìm hiểu về thái độ của HS đối với môn Sinh học và quá trình học tập môn Sinh học của HS ở trường THPT hiện nay, chúng tôi tiến hành khảo sát bằng cách phát phiếu hỏi (Phụ lục 2), kết quả thống kê được thể hiện trong bảng 1.2
Bảng 1.2 Kết quả điều tra thực trạng HS về quá trình học môn Sinh học ở trường THPT hiện nay
Câu hỏi Câu trả lời Kết quả
1 Em có yêu thích môn Sinh học Rất yêu thích 18 7.5 không? Yêu thích 72 30
2 Trong QTDH bộ môn Sinh học, thầy (cô) đã bao giờ phân nhóm học tập theo PCHT của HS chưa?
3 Mức độ hứng thú của em khi được tham gia học tập theo phong cách học của mình?
4.Nêu những thuận lợi và khó khăn của em khi học tập theo phong cách học của mình?
Phát huy hết năng NLTH, sáng tạo, năng động của HS 150 62,5
Cảm thấy môn học Sinh học hấp dẫn, thú vị, nhẹ nhàng 154 64,17
Mất nhiều thời gian 188 78,7 Ít nguồn tài liệu tham khảo 158 65,8
Khó khăn trong việc tổng hợp, hình thành kiến thức 149 62,08
Theo số liệu từ bảng 1.2, chỉ có 7,5% học sinh rất yêu thích môn học Tuy nhiên, nếu giáo viên biết phân loại học sinh theo phương pháp học tập cá nhân (PCHT) để tổ chức dạy học theo nhóm (DHTG), thì có đến 72,91% học sinh sẽ cảm thấy hứng thú với môn học Hầu hết học sinh đều cho rằng việc học tập theo PCHT của riêng mình sẽ làm cho môn Sinh học trở nên thú vị và nhẹ nhàng hơn (64,17%), từ đó phát huy năng lực tự học (NLTH) của học sinh (62,5%).
Trong chương này, chúng tôi đã hệ thống hóa các cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài, tập trung vào việc nghiên cứu DHTG và NLTH Chúng tôi đã làm rõ các vấn đề nghiên cứu liên quan đến DHTG và NLTH từ nhiều quan điểm khác nhau của các tác giả trong và ngoài nước Đồng thời, chúng tôi cũng trình bày khái niệm NLTH, vai trò của NLTH, quy trình rèn luyện NLTH, cũng như khái niệm và vai trò của DHTG.
Kết quả điều tra cho thấy giáo viên đã áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy Sinh học ở trường THPT, nhưng việc này chưa được thực hiện thường xuyên và liên tục Các giáo viên vẫn gặp khó khăn trong việc thiết kế và tổ chức dạy học theo nhóm, dẫn đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh chưa đạt yêu cầu.
Dựa trên những vấn đề đã nêu, chúng tôi đã xây dựng một quy trình khoa học vững chắc và áp dụng phương pháp DHTG nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh trong việc dạy học nội dung Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật trong chương trình Sinh học 11.
SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC ĐÁP ỨNG PHONG CÁCH HỌC ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC
Phân tích cấu trúc nội dung Chuyển hóa vật chất và năng lượn
Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật bao gồm trao đổi nước, khoáng, quang hợp và hô hấp, cùng với các yếu tố ảnh hưởng đến các quá trình này và biện pháp tăng năng suất cây trồng Quá trình trao đổi nước và khoáng bắt đầu từ việc hấp thụ tại rễ, tiếp theo là vận chuyển qua thân và kết thúc bằng thoát hơi nước ở lá Hai quá trình này có mối liên hệ chặt chẽ, với sự hấp thụ nước và khoáng cần thiết cho quang hợp và hô hấp Quang hợp, nhờ vào nước hấp thụ, tạo ra chất hữu cơ cung cấp nguyên liệu cho hô hấp Từ đó, có thể thấy rằng kiến thức về chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật là một hệ thống thống nhất, không thể tách rời.
Phân tích cấu trúc nội dung kiến thức về chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật cho thấy học sinh có thể tiếp thu kiến thức qua nhiều phương pháp khác nhau, như nghiên cứu tài liệu, thực hành thí nghiệm, hoặc quan sát hình ảnh và video Điều này rất phù hợp để triển khai hoạt động dạy học theo hướng tích cực.
Thiết kế quy trình dạy học theo góc và sử dụng phương pháp dạy học
2.2.1 Nguyên tắc xây dựng quy trình
- Đảm bảo tính cá biệt và PCHT của HS
Lựa chọn nội dung học tập phù hợp và xác định các phương pháp tiếp cận chính xác là yếu tố quan trọng để đạt được mục tiêu bài học, đồng thời đáp ứng các phương pháp giáo dục khác nhau.
- Đặt tên góc phù hợp nội dung bài học và thời gian thực hiện phù hợp với trình độ chung của HS và nội dung kiến thức
Thiết kế PHT và phiếu hỗ trợ cần hướng đến việc khuyến khích học sinh tích cực tham gia hoạt động học tập, tránh việc chỉ đơn thuần làm theo mẫu có sẵn.
- Kết hợp giữa phương pháp DHTG với các PPDH khác đồng thời sử dụng các KTDH hiện đại trong tổ chức hoạt động dạy học
- Thực hiện tốt khâu ĐG đồng đẳng và tự ĐG của HS
2.2.2 Đề xuất quy trình dạy học theo góc
Quá trình dạy học (QTDH) luôn bao gồm hoạt động học của học sinh (HS) và hoạt động dạy của giáo viên (GV), với mối quan hệ mật thiết giữa hai bên Dựa trên việc kế thừa quy trình từ các tác giả trước đó và bổ sung thêm, chúng tôi đề xuất một quy trình dạy học hoàn chỉnh như được thể hiện trong Hình 2.1.
Hình 2.1 Quy trình dạy học theo góc
Giai đoạn 1: Giai đoạn chuẩn bị
Bước 1: Xác định mục tiêu, môi trường học tập
- Xác định mục tiêu bài học: Xác định mục tiêu kiến thức, năng lực, phẩm chất cho toàn bài/từng phần/ chương /chủ đề/…
Thông qua phân tích mục tiêu và nội dung kiến thức đó xác định được những nội dung, bài học có thể thực hiện được bằng phương pháp DHTG
Môi trường học tập có thể được xác định thông qua "Cấu trúc cụ thể", bao gồm cách thức và mức độ áp dụng phương pháp học theo góc, số lượng góc và kiểu phân loại góc, dựa trên bốn yếu tố chính.
Tùy thuộc vào đặc điểm của môn học và loại bài học như hình thành kiến thức mới, thực hành hay ôn tập, giáo viên có thể xác định cấu trúc cụ thể để tổ chức học tập Việc này giúp nâng cao hiệu quả học tập so với các phương pháp dạy học khác.
Không gian học tập là yếu tố quan trọng không thể thiếu trong việc tổ chức DHTG Một không gian rộng rãi và số lượng học sinh hợp lý sẽ giúp việc bố trí các góc học tập trở nên dễ dàng hơn.
+ Thời gian: Thời gian để HS thực hiện nhiệm vụ tại các góc, chuyển góc
Giáo viên nên lựa chọn mức độ và phương pháp dạy học tự giác (DHTG) dựa trên khả năng tự định hướng và sự hứng thú của học sinh Để hiểu rõ sở trường học tập của từng học sinh, việc thực hiện bài kiểm tra phong cách học là cần thiết, giúp giáo viên xác định góc xuất phát và sơ đồ chuyển góc phù hợp cho từng em, đặc biệt là vào đầu năm học.
Bước 2: Thiết kế các hoạt động dạy học theo góc
Phương pháp dạy học tích cực (DHTG) là phương pháp chính trong quá trình giảng dạy, bên cạnh đó cần áp dụng thêm các phương pháp dạy học khác như thí nghiệm và học tập hợp tác theo nhóm Các công cụ dạy học (KTDH) bao gồm khăn trải bàn và sơ đồ tư duy, giúp nâng cao hiệu quả học tập.
Giáo viên cần xác định và chuẩn bị đầy đủ các phương tiện dạy học, thiết bị và đồ dùng cần thiết cho mỗi góc học tập, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh thực hiện các hoạt động học tập hiệu quả.
- Xác định tên mỗi góc và thiết kế nhiệm vụ học tập ở mỗi góc:
Căn cứ vào nội dung cụ thể mà HS cần lĩnh hội và cách thức hoạt động để khai thác thông tin GV cần:
+ Đặt tên góc sao cho thể hiện rõ đặc thù của hoạt động học ở mỗi góc và hấp dẫn đối với HS
Thiết kế các hoạt động cho từng góc học tập cần bao gồm đầy đủ phương tiện và tài liệu, cùng với bản hướng dẫn hỗ trợ phù hợp với từng mức độ Ngoài ra, việc cung cấp bản hướng dẫn tự đánh giá cũng rất quan trọng để giúp người học tự kiểm tra và cải thiện kỹ năng của mình.
+ Thiết kế PHT, phiếu hỗ trợ ở mỗi góc, quy định thời gian tối đa dành cho
HS làm việc ở mỗi góc, cách hướng dẫn HS chọn góc và luân chuyển góc
* Thiết kế nhiệm vụ theo phong cách học
Học sinh (HS) có nhiều phong cách học tập khác nhau, bao gồm khả năng phân tích qua nghiên cứu tài liệu, quan sát hành động của người khác hoặc hình ảnh, học qua trải nghiệm thực tế, và học qua thực hành áp dụng Để đáp ứng các phong cách học tập này, giáo viên (GV) cần thiết kế các nhiệm vụ học tập tại các góc khác nhau, phù hợp với từng phong cách Nội dung học tập của HS tại các góc sẽ cụ thể hóa các phương pháp học tập đa dạng này.
Tên góc Nội dung nhiệm vụ học tập
Góc trải nghiệm HS tiến hành TN, Quan sát hiện tượng, giải thích, rút ra kết luận
Góc quan sát cho phép học sinh khám phá mẫu vật, hình ảnh, video và thí nghiệm ảo trên máy tính hoặc tivi, từ đó thu thập kiến thức Trong khi đó, góc phân tích giúp học sinh đọc tài liệu, trả lời câu hỏi và tổng hợp những hiểu biết mới.
Góc áp dụng HS đọc tài liệu, bảng trợ giúp, sau đó áp dụng để giải bài tập hoặc giải quyết vấn đề liên quan
Thiết kế phiếu học tập (PHT) là một yếu tố quan trọng giúp định hướng hoạt động học tập của học sinh (HS) tại các góc Thông qua PHT, HS có thể nắm bắt được mục tiêu, nhiệm vụ cần thực hiện và phương pháp thực hiện, từ đó thu lượm kiến thức cần thiết từ nội dung học tập tại góc.
* Thiết kế phiếu hỗ trợ
Mỗi HS có một năng lực giải quyết vấn đề và PCHT khác nhau Nhằm giúp
Học sinh cần phát huy tính tích cực để hoàn thành nhiệm vụ, vì vậy giáo viên cần thiết kế các phiếu hỗ trợ phù hợp Dựa vào mối liên hệ giữa khả năng của học sinh và độ khó của nhiệm vụ, giáo viên có thể tạo ra các phiếu hỗ trợ với ba mức độ: hỗ trợ nhiều, hỗ trợ vừa và hỗ trợ ít.
Lưu ý: GV nên thiết kế thêm" Góc tự do” để dành cho HS có tốc độ học nhanh
Giáo viên thiết kế bộ công cụ kiểm tra và đánh giá nhằm xác định mức độ tiếp thu bài học của học sinh, đồng thời hỗ trợ học sinh trong việc vận dụng kiến thức đã học.
+ Bộ công cụ ĐG phải đảm bảo các mức độ dễ, trung bình, khó, đa dạng về mặt câu hỏi, đặc biệt phải có các câu hỏi vận dụng
+ GV cần xây dựng phiếu ĐG nhóm dành cho GV, phiếu tự ĐG, phiếu ĐG đồng đẳng dành cho HS thực hiện ĐG sau khi học xong bài học
Giai đoạn 2: Tổ chức dạy học theo góc
Bước 1 Sắp xếp không gian lớp học
- Bố trí góc/ khu vực học tập phù hợp với không gian lớp học Thực hiện công việc này trước khi vào giờ học để tiết kiệm thời gian
- Mỗi góc có đủ đồ dùng, tài liệu học tập phù hợp với nhiệm vụ ở mỗi góc
Bước 2 Đặt vấn đề, giới thiệu bài học và nội dung học tập ở các góc học tập
