NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Cơ sở lí luận của đề tài 5 2 Cơ sở thực tiễn của đề tài
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một hình thức giáo dục quan trọng, trong đó học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn dưới sự hướng dẫn của giáo viên Qua đó, học sinh phát triển tình cảm, đạo đức, kỹ năng và tích lũy kinh nghiệm cá nhân Hoạt động trải nghiệm không chỉ được chú trọng trong từng môn học mà còn được tích hợp trong kế hoạch giáo dục với các hoạt động tổng hợp từ nhiều lĩnh vực khác nhau.
HĐTNST đóng vai trò quan trọng trong giáo dục, kết hợp hài hòa giữa trải nghiệm và sáng tạo Trải nghiệm là phương thức giáo dục, trong khi sáng tạo là mục tiêu hướng tới Hoạt động này mang lại cho học sinh nhiều cơ hội áp dụng kiến thức đã học vào thực tiễn, từ đó phát triển năng lực và tiềm năng sáng tạo của bản thân.
1.2 Vai trò của hoạt động trải nghiệm sáng tạo
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo không chỉ làm tăng tính hấp dẫn trong học tập mà còn là phương pháp giáo dục hiệu quả Hình thức dạy học trải nghiệm kết nối giữa giảng dạy lý thuyết trong lớp học và giáo dục thực tiễn bên ngoài, giúp học sinh tiếp cận kiến thức qua các hoạt động thực tế và vật thật.
Học tập trải nghiệm không chỉ phát huy tính tích cực và tư duy độc lập sáng tạo cho học sinh, mà còn giúp khai thác tiềm năng của các em thông qua nỗ lực cá nhân Phương pháp này chú trọng vào việc định hình thói quen và tính cách tốt ngay từ khi còn học ở trường, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển sau này Đồng thời, việc khuyến khích sự sáng tạo tối đa sẽ giúp học sinh phát triển toàn diện hơn.
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo kết nối kiến thức khoa học liên ngành, mang đến nội dung học tập phong phú và đa dạng Hình thức học tập này tổng hợp kỹ năng từ nhiều môn học và lĩnh vực giáo dục, bao gồm giáo dục trí tuệ, kỹ năng sống, đạo đức, thẩm mỹ và thể chất Nhờ vào đặc trưng này, học tập trải nghiệm trở nên gần gũi và thiết thực, giúp học sinh dễ dàng áp dụng kiến thức vào cuộc sống hàng ngày.
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo đóng vai trò quan trọng trong việc gắn kết các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường, bao gồm cha mẹ học sinh, chính quyền địa phương và các tổ chức khác Sự hấp dẫn của hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo thu hút sự tham gia và phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, với mức độ tham gia có thể khác nhau tùy thuộc vào nội dung và tính chất của từng hoạt động.
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo đóng vai trò quan trọng trong việc gắn kết người dạy và người học Phương pháp dạy học này yêu cầu người dạy phải là người hỗ trợ và hướng dẫn, giúp học viên tiếp thu kiến thức từ các trải nghiệm thực tế Đồng thời, việc áp dụng phương pháp này cần phù hợp với phong cách học tập của từng cá nhân, nhằm tối ưu hóa khả năng và sự sáng tạo của người học.
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là mô hình học tập tiên tiến giúp học sinh hoàn thiện bản thân, tăng cường sự tự tin và hình thành năng lực học tập Qua việc lập kế hoạch, tổ chức làm việc nhóm, thu thập và xử lý thông tin, học sinh sẽ yêu thích môn học và hiểu kiến thức sâu sắc hơn Hình thức học tập này cũng tạo điều kiện cho việc học hỏi lẫn nhau, khuyến khích tính tự học, sáng tạo và tự giác, đồng thời phát triển các kỹ năng giao tiếp và hợp tác.
1.3 Vai trò của hoạt động TNST trong dạy học môn Ngữ văn
Trong hệ thống giáo dục quốc dân, Ngữ Văn là môn học quan trọng thuộc lĩnh vực Giáo dục ngôn ngữ và văn học Môn học này không chỉ mang tính công cụ mà còn thể hiện tính thẩm mỹ và nhân văn, giúp học sinh giao tiếp hiệu quả Ngữ Văn là nền tảng cho việc học tập các môn học khác và các hoạt động giáo dục trong nhà trường Đồng thời, môn học này cũng giáo dục học sinh về những giá trị văn hóa, văn học và ngôn ngữ dân tộc, phát triển cảm xúc lành mạnh, tình cảm nhân văn và lối sống vị tha.
Việc dạy học Ngữ Văn trong trường phổ thông hiện nay đang chuyển từ nội dung sang phát triển năng lực học sinh Theo Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể được Bộ Giáo dục công bố vào ngày 27/7/2017, môn Ngữ Văn cần hình thành các năng lực như tự chủ, tự học, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề, sáng tạo, năng lực văn học và ngôn ngữ Chương trình cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học, coi đây là phương pháp ưu việt để phát triển năng lực cho học sinh.
Phương pháp giáo dục thông qua tổ chức các hoạt động trải nghiệm tập trung vào việc lấy người học làm trung tâm Phương pháp này khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động tư duy, phản biện, giải quyết vấn đề và ra quyết định trong từng tình huống cụ thể.
Phương pháp học thông qua trải nghiệm cụ thể giúp học sinh củng cố và tổng kết ý tưởng, kỹ năng qua phản biện và phân tích Hoạt động này không chỉ mang lại kiến thức phong phú từ thầy cô và bạn bè, mà còn từ thực tiễn đời sống, giúp học sinh phát triển năng lực thẩm mỹ, ngôn ngữ, giao tiếp và sáng tạo trong môn Ngữ văn Hơn nữa, việc trải nghiệm sáng tạo kích thích hứng thú học tập, góp phần nâng cao kết quả học tập của học sinh.
2 Cơ sở thực tiễn của đề tài
2.1 Thực trạng dạy - học trải nghiệm sáng tạo của GV và HS trường THPT Phan Thúc Trực Để tìm hiểu thực trạng dạy học trải nghiệm sáng tạo của giáo viên Ngữ văn ở trường THPT Phan Thúc Trực, tôi đã tiến hành phát phiếu thăm dò ý kiến để tiến hành khảo sát, phỏng vấn 11 giáo viên dạy môn Ngữ văn và 85 học sinh của trường Thời gian khảo sát, điều tra được tiến hành trong năm học 2019 - 2020
Nội dung phiếu điều tra nhằm khảo sát thực trạng dạy học Ngữ văn 11 tại các trường THPT theo định hướng tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho giáo viên và học sinh Mục tiêu là đánh giá hiệu quả và sự tham gia của học sinh trong các hoạt động này, từ đó đề xuất các giải pháp cải thiện phương pháp giảng dạy.
Sau khi tiến hành điều tra, chúng tôi rút ra nhận định như sau:
2.1.1 Thực trạng về thái độ đối với môn học và hoạt động trải nghiệm sáng tạo Ngữ văn của học sinh
Bảng 1: Phiếu khảo sát về mức độ hứng thú học tập, hoạt động trải nghiệm sáng tạo Ngữ văn của học sinh:
- 85 HS thuộc khối 11 (Chọn ngẫu nhiên ở các lớp trong khối)
- Đặc điểm: Học chương trình chuẩn
- Điều kiện học tập như nhau
Họ và tên học sinh
Lớp Hãy trả lời câu hỏi dưới đây bằng cách đánh dấu x vào ô trống trong bảng có câu trả lời phù hợp với em
Nội dung Có Khôn g/ chưa
(1) Em có yêu thích, hứng thú học môn Ngữ văn không?
(2) Em thấy rằng môn Văn có thể áp dụng vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn sống không?
(3) Em có mong muốn tìm hiểu những áp dụng của môn
Ngữ văn trong cuộc sống xung quanh chúng ta không?
Bạn đã từng tham gia vào các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn Ngữ văn chưa? Những hoạt động này có thể bao gồm trò chơi, thực địa, sân khấu, diễn đàn hoặc các hoạt động thiện nguyện.
(5) Em đã bao giờ áp dụng kiến thức Ngữ văn để tạo ra một sản phẩm nào chưa?
(6) Em có muốn tham gia vào hoạt động trải nghiệm sáng tạo của môn Ngữ văn không?
Kết quả thu được như sau:
Có Khôn g Có Không Có Không Rồi Chưa Rồi Chưa Có Khôn g
SỬ DỤNG MỘT SỐ HÌNH THỨC TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC NGỮ VĂN 11 NHẰM NÂNG CAO HỨNG THÚ VÀ KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH
1 Hình thức trải nghiệm có tính khám phá
Trải nghiệm khám phá là tổ chức các hoạt động giúp học sinh tiếp cận thế giới tự nhiên và thực tế cuộc sống, từ đó khám phá điều mới và nhận diện vấn đề xung quanh Nhà thơ Tố Hữu từng nói: “Cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học”, nhấn mạnh mối liên hệ giữa văn học và cuộc sống Giáo viên không chỉ dạy lý thuyết mà còn cho học sinh thực hành qua những chuyến đi thực tế Mục đích của hình thức trải nghiệm này là mở rộng kiến thức ngoài lớp học, mặc dù tốn thời gian và kinh phí, nhưng giúp học sinh phát triển kỹ năng sống, thể hiện năng lực bản thân và nuôi dưỡng tình yêu quê hương đất nước.
1.3 Hình thức của trải nghiệm khám phá
- Hình thức thực địa, thực tế: Hình thức được diễn ra ngoài trời và thiên
Chương trình thực địa ngoại khóa giúp học sinh hăng say học tập và khám phá thiên nhiên, đồng thời nâng cao ý thức bảo vệ môi trường Hoạt động này không chỉ giúp học sinh yêu thích thiên nhiên, lịch sử, văn hóa và truyền thống dân tộc mà còn góp phần hình thành các kỹ năng cơ bản như kỹ năng sinh tồn, làm việc nhóm và làm việc cá nhân.
Trò chơi là một phương pháp giáo dục hiệu quả, giúp kích thích hứng thú học tập cho học sinh Thông qua các hoạt động chơi, học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên, đồng thời phát triển tính tự giác và ý thức cộng đồng Hình thức này cũng tạo điều kiện cho học sinh tự học hỏi và hỗ trợ lẫn nhau, góp phần vào sự tiến bộ chung của cả lớp.
Tham quan là hình thức học tập ngoài trời, giúp học sinh khám phá các sự vật và hiện tượng liên quan đến chương trình học Mục đích chính của hoạt động này là tạo cơ hội cho học sinh tìm hiểu và tiếp xúc với các thắng cảnh, di tích lịch sử, văn hóa, công trình nổi tiếng, từ đó tích lũy kinh nghiệm thực tế và áp dụng những kiến thức đã học vào cuộc sống.
Giáo viên có thể kết hợp các hoạt động giảng dạy với phong trào Đoàn thanh niên tại trường, như tổ chức chương trình thắp nến tri ân và viếng nghĩa trang liệt sĩ vào các ngày 22/12 và 27/7 để học sinh cảm nhận sâu sắc sự hy sinh của những người lính Khi dạy các tác phẩm như Tây Tiến, Việt Bắc, Đất nước, và Những đứa con trong gia đình (Ngữ văn 12), giáo viên nên khuyến khích học sinh bày tỏ lòng biết ơn qua các hoạt động trải nghiệm Ngoài ra, trong bài học Phỏng vấn và trả lời phỏng vấn (Ngữ văn 11), giáo viên có thể cho học sinh thực hiện phóng sự về ý thức chấp hành luật giao thông của học sinh THPT tại huyện Yên Thành Sau những trải nghiệm này, giáo viên nên yêu cầu học sinh viết bài thu hoạch và chia sẻ cảm nhận của mình.
1.4 Cách tổ chức trải nghiệm khám phá
Bước đầu tiên trong quá trình giảng dạy là xác định rõ mục tiêu bài học, bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ mà học sinh cần đạt được Điều này sẽ giúp nâng cao hiệu quả dạy học thông qua các hoạt động trải nghiệm và khám phá.
Bước 2: Lựa chọn đối tượng để khám phá: Tìm hiểu về di tích lịch sử, văn hóa, sản xuất, đời sống, ý thức chấp hành luật học sinh
Bước 3: Lựa chọn địa điểm thực hiện: trường học, vườn trường, làng nghề, khu di tích, thắng cảnh, cơ sở sản xuất,
Bước 4: Thiết kế nhiệm vụ hoạt động phù hợp với địa điểm thực tế và mục tiêu bài học cần đạt.
Bước 5: Hướng dẫn học sinh thực hiện nhiệm vụ HĐTN, áp dụng kiến thức vào thực tiễn, tìm kiếm thông tin từ thực địa và xử lý thông tin để hoàn thành nhiệm vụ được giao.
Bước 6: Giáo viên cho học sinh viết bài thu hoạch và báo cáo thu hoạch
Bước 7: Đánh giá kết quả hoạt động của học sinh bằng nhiều hình thức khác nhau, bao gồm hệ thống câu hỏi, bài trình bày, thái độ và hành vi tham gia của học sinh trong các hoạt động Việc này giúp đưa ra nhận xét, đánh giá bài thu hoạch của học sinh và tổng kết kết quả học tập.
- Hoạt động trải nghiệm khám phá tổ chức ở quy mô lớp học: Trải nghiệm làm phóng sự phỏng vấn và trả lời phỏng vấn
- Tên bài: Luyện tập phỏng vấn và trả lời phỏng vấn (Ngữ văn 11)
- Thời gian: Tuần 16 của năm học (chuẩn bị và tiến hành trải nghiệm trước tiết học 1 tuần)
- Đối tượng thực hiện: Học sinh lớp 11D1, trường THPT Phan Thúc Trực
- Chủ đề phóng sự phỏng vấn: “Ý thức tham gia giao thông của học sinh trường THPT Phan Thúc Trực.”
Bước 1: Xác định mục tiêu bài học:
Bài viết nhằm cung cấp cho học sinh những thông tin quan trọng về tình hình và ý thức tham gia giao thông của thanh niên, đặc biệt là học sinh trường THPT Phan Thúc Trực Việc nâng cao nhận thức về an toàn giao thông trong cộng đồng học sinh là rất cần thiết, giúp giảm thiểu tai nạn và nâng cao ý thức trách nhiệm khi tham gia giao thông.
Rèn luyện cho học sinh các kỹ năng cơ bản là rất quan trọng, bao gồm kỹ năng nắm bắt thông tin, kỹ năng giao tiếp hiệu quả, kỹ năng hợp tác và làm việc nhóm, cũng như kỹ năng phỏng vấn và trả lời phỏng vấn Những kỹ năng này không chỉ giúp học sinh tự tin hơn trong giao tiếp mà còn chuẩn bị cho họ những cơ hội nghề nghiệp trong tương lai.
Để đáp ứng nhu cầu cuộc sống, việc phát triển cho học sinh những năng lực cơ bản như năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp, năng lực sử dụng ngôn ngữ, và năng lực tự học sáng tạo là vô cùng quan trọng Những năng lực này không chỉ giúp học sinh thích nghi với môi trường xung quanh mà còn trang bị cho các em kỹ năng cần thiết để thành công trong tương lai.
Bước 2: Lựa chọn đối tượng để khám phá:
- Đối tượng thực hiện: Học sinh lớp 11D1, trường THPT Phan Thúc Trực
Bài phỏng vấn được thực hiện với các đối tượng quan trọng trong trường, bao gồm thầy Hiệu phó - Trưởng ban an ninh, thầy Bí thư đoàn trường, thầy giám thị và một số học sinh.
- Chủ đề phỏng vấn: Ý thức tham gia giao thông của học sinh trường THPT Phan Thúc Trực
Bước 3: Lựa chọn địa điểm thực hiện: Tại trường THPT Phan Thúc
Trực Bước 4: GV chuyển giao và phân công nhiệm vụ:
- Nhóm 1 (Tổ 1,2) Xây dựng kịch bản và tiến hành nhiệm vụ phỏng vấn
- Nhóm 2 (Tổ 3,4) Xây dựng kịch bản và tiến hành nhiệm vụ trả lời phỏng vấn
Bước 5: Định hướng cho học sinh giải quyết nhiệm vụ HĐTN và áp dụng kiến thức vào thực tiễn:
- GV hướng dẫn các nhóm cách thức thực hiện nhiệm vụ, tiến hành hoạt động: + Lên kế hoạch thực hiện nhiệm vụ
+ Cử nhóm trưởng, phân công nhiệm vụ cho từng thành viên nhóm: • Nhóm trưởng: thực hiện bài phỏng vấn
• Các thành viên còn lại cùng xây dựng kịch bản phỏng vấn và trả lời phỏng vấn, các câu hỏi phỏng và câu trả lời phỏng vấn
• Cử 3 thành viên quay phim và phụ trách kĩ thuật, biên tập
- Các nhóm tiến hành hoạt động phỏng vấn và trả lời phỏng vấn tại trường
Trong bước 6, giáo viên yêu cầu học sinh thuyết trình về sản phẩm của nhóm trong tiết học, đồng thời báo cáo kết quả thu hoạch từ hoạt động phỏng vấn và trả lời phỏng vấn mà các em vừa thực hiện.
Bước 7: GV đánh giá kết quả hoạt động của học sinh, tổng kết hoạt động trải nghiệm
(Có giáo án minh họa cụ thể ở phần III)
Thông qua việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm khám phá trong dạy học Ngữ văn, học sinh không chỉ có cơ hội tiếp thu kiến thức và kỹ năng bổ ích, mà còn được khuyến khích sáng tạo và phát triển những phẩm chất cần thiết Những hoạt động này giúp nâng cao hứng thú học tập của các em, đồng thời gắn liền với các vấn đề thực tiễn, tạo ra môi trường học tập sinh động và hiệu quả.
HS qua mỗi bài học
2 Hình thức trải nghiệm có tính thể nghiệm tương tác
Hình thức trải nghiệm tương tác cho phép học sinh tham gia vào các hoạt động như diễn đàn, đóng kịch, hội thảo, hội thi và trò chơi, tạo cơ hội để giao lưu, tác nghiệp và thể nghiệm ý tưởng Các phương thức tự học khác cũng được khuyến khích, giúp học sinh phát triển kỹ năng và kiến thức một cách hiệu quả.
