NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1.1 Khái niệm bạo lực gia đình
Bạo lực gia đình (BLGĐ) là một hình thức bạo lực xã hội, được định nghĩa là hành vi cố ý của một thành viên trong gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần và kinh tế đối với các thành viên khác trong gia đình, theo Điều 1 của Luật phòng, chống bạo lực gia đình 2007.
1.1.2 Các con số đáng báo động và đau lòng về bạo lực gia đình ở nước ta:
Theo báo cáo của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, Tổng cục Thống kê và Quỹ Dân số Liên hiệp quốc tại Việt Nam, trong năm 2020, có tới 31,6% phụ nữ Việt Nam đã phải trải qua ít nhất một hình thức bạo lực trong gia đình.
- 90,4% phụ nữ bị chồng bạo lực thể xác và hoặc tình dục không có giải pháp phòng, chống và không tìm kiếm sự giúp đỡ
- 1,8% GDP thiệt hại do bạo lực gia đình (tăng 0,2% so với năm 2012)
Theo một khảo sát, 69% trẻ em cho biết họ đã từng bị bố mẹ xử phạt bằng các hình thức bạo lực như đánh, đấm, đạp, tát, hoặc bị ép buộc bỏ học, kết hôn sớm để giảm gánh nặng cho gia đình, và thậm chí bị cấm đến trường.
- Có 31,6% cha mẹ thừa nhận họ đã xử phạt con bằng hình thức bạo lực
Trẻ em là nhóm xã hội có nguy cơ cao bị xâm hại tình dục trong gia đình, với 21,3% trường hợp nạn nhân bị xâm hại bởi người thân.
- Các hành vi sỉ mắng, coi thường, ngăn cản quyền đi học, quát mắng, dọa nạt…đối với trẻ em diễn ra nhiều, thường xuyên, liên tục
Bạo lực gia đình là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự tan vỡ hôn nhân và hạnh phúc gia đình Tuy nhiên, các quy định và chính sách trong Luật Phòng, chống Bạo lực gia đình hiện hành vẫn còn nhiều bất cập, không đáp ứng được thực tiễn phát triển của xã hội Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
Học sinh lớp 12 ở miền núi, đặc biệt là học sinh nữ, cần được bảo vệ và trang bị kiến thức cũng như kỹ năng phòng, chống bạo lực gia đình Việc này không chỉ giúp nâng cao nhận thức mà còn tạo ra một môi trường an toàn cho các em.
1.1.3 Trang bị cho học sinh các nguyên tắc phòng, chống bạo lực gia đình
Kết hợp các biện pháp phòng, chống bạo lực gia đình (BLGĐ) một cách đồng bộ, với trọng tâm là phòng ngừa Đặc biệt chú trọng công tác tuyên truyền và giáo dục về gia đình, đồng thời cung cấp tư vấn và hòa giải, phù hợp với các truyền thống văn hóa và phong tục tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.
- Hành vi BLGĐ được phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời theo quy định của pháp luật
Nạn nhân của bạo lực gia đình cần được bảo vệ và hỗ trợ kịp thời, phù hợp với hoàn cảnh cá nhân cũng như điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước Đặc biệt, cần ưu tiên bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật và phụ nữ.
- Phát huy vai trò, trách nhiệm của cá nhân, gia đình, cộng đồng, cơ quan, tổ chức trong phòng, chống BLGĐ
1.1.4 Tại sao phải phát triển kỹ năng phòng, chống bạo lực cho học sinh miền núi:
Học sinh miền núi khi vào bậc THPT, đặc biệt là lớp 12, thường thiếu nhiều kỹ năng cần thiết và còn bỡ ngỡ trong việc đối phó với bạo hành Một số em còn quá ngây thơ, không nhận biết được các dấu hiệu của bạo hành, điều này ảnh hưởng đến sự phát triển và an toàn của các em trong môi trường học tập.
Kiểm tra thực tế cho thấy khả năng giao tiếp và áp dụng kiến thức vào cuộc sống của học sinh còn hạn chế Trong những tình huống khó khăn, học sinh thường dựa vào thói quen và kinh nghiệm truyền lại từ ông bà, cha mẹ, đôi khi dẫn đến những hành vi lạc hậu và vi phạm pháp luật như kết hôn sớm hay trộm cắp mà các em không nhận thức được.
1.1.5 Các phương pháp giáo dục kĩ năng phòng ngừa bạo lực gia đình a Dạy học tích cực lồng ghép kĩ năng sống trong phát triển năng lực HS
Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh miền núi không chỉ là việc truyền đạt kiến thức mà còn là quá trình chuyển đổi thái độ và giá trị thành hành động thực tiễn Điều này giúp học sinh phát triển khả năng thực hiện các thao tác một cách thuần thục, từ đó hình thành những thói quen tích cực và mang tính xây dựng trong cuộc sống hàng ngày.
Việc hình thành các kỹ năng sống gắn liền với kỹ năng học tập, phù hợp với lứa tuổi và điều kiện sống của học sinh Giáo viên cần dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học Để áp dụng phương pháp dạy học tích cực, giáo viên phải nỗ lực hơn so với phương pháp thụ động Đổi mới cách học yêu cầu đổi mới cách dạy, với sự hợp tác chặt chẽ giữa thầy và trò Thành công trong dạy học tích cực phụ thuộc vào việc phát triển năng lực của học sinh, đo lường năng lực thay vì chỉ dựa vào thời gian học tập và cấp lớp.
Nhà thơ Tố Hữu từng khẳng định rằng mỗi tác phẩm văn học chân chính đều mang đến một cách sống Giá trị giáo dục của văn học, cùng với việc giảng dạy bộ môn Ngữ Văn qua những tác phẩm văn xuôi đặc sắc, không chỉ giúp học sinh hình thành năng lực giao tiếp mà còn phát triển các kỹ năng cần thiết cho cuộc sống.
Năng lực được định nghĩa là khả năng kết hợp hiệu quả kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện một hoạt động trong các bối cảnh cụ thể Để phát triển khả năng giao tiếp và kỹ năng sống cho học sinh, có thể áp dụng một số phương pháp và kỹ thuật dạy học hiệu quả.
* Về kỹ năng, có thể kể đến các kỹ năng quan trọng cần rèn luyện cho HS: + Kỹ năng tự phục vụ;
+ Kỹ năng tự nhận thức;
+ Kỹ năng thể hiện sự tự tin;
+ Kỹ năng lắng nghe tích cực
+ Kỹ năng giải quyết vấn đề
+ Kỹ năng ra quyết định kịp đúng đắn
+ Kỹ năng quản lí thời gian thời
* Về Phương pháp dạy học phát triển năng lực giao tiếp:
+ Phương pháp dạy học nhóm
+ Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề
+ Phương pháp dạy học đóng vai
+ Phương pháp dạy học dự án
+ Phương pháp dạy học trò chơi
* Kĩ thuật dạy học phát triển năng lực
+ Kĩ thuật giao nhiệm vụ
+ Kĩ thuật đặt câu hỏi
+ Kĩ thuật trình bày có giới hạn thời gian
+ Kĩ thuật phân tích phim video
1.2.1 Một số đặc điểm tâm lí lứa tuổi của học sinh THPT ở miền núi Đa số HS là con em người dân tộc thiểu số sống ở vùng cao là nhút nhát, rụt rè Cuộc sống khó khăn, ít được cha mẹ, người lớn, người thân dạy bảo và bày biểu kỹ năng sống, đặc biệt là kỹ năng phòng, chống bạo hành Thậm chí, các em không nhận diện được bạo hành và các dấu hiệu bạo hành
GIÁO DỤC KỸ NĂNG PHÒNG, CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH QUA MỘT SỐ`TÁC PHẨM VĂN HỌC
GIÁO DỤC KỸ NĂNG PHÒNG, CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH QUA MỘT SỐ`TÁC PHẨM VĂN HỌC Ở LỚP 12
2.1 Phân tích nội dung các bài học có liên quan
Phần Văn học Việt Nam lớp 12 kỳ II bao gồm 07 tác phẩm, trong đó có 02 tác phẩm phản ánh nội dung về bạo lực gia đình và tình huống gần gũi với thực tiễn đời sống của học sinh miền núi cao Dựa trên những tác phẩm này, tôi sẽ lồng ghép giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, giúp các em nhận thức và ứng phó với các vấn đề xã hội.
Phương pháp chính được lựa chọn là phương pháp đóng vai, nhằm lồng ghép giáo dục kỹ năng phòng, chống bạo lực gia đình cho học sinh miền núi thông qua các tác phẩm văn học lớp 12 Hai tác phẩm tiêu biểu được sử dụng là "Vợ chồng A Phủ" của Tô Hoài và "Chiếc thuyền ngoài xa" của Nguyễn Minh Châu, cả hai đều phản ánh vấn đề bạo lực gia đình một cách sâu sắc.
* Quy trình dạy học lồng ghép giáo dục kỹ năng sống về phòng, chống bạo lực:
2.2 Xây dựng một số kịch bản để sân khấu hóa dạy học theo hướng giáo dục cho học sinh THPT kĩ năng phòng, tránh bạo lực gia đình
Chương trình Ngữ văn trung học phổ thông đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp cho học sinh Việc áp dụng kỹ thuật đóng vai không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về các tác phẩm văn học, mà còn rèn luyện khả năng diễn đạt, tư duy phản biện và tương tác xã hội Thông qua các hoạt động này, học sinh có cơ hội thực hành kỹ năng giao tiếp trong môi trường thực tế, từ đó nâng cao sự tự tin và khả năng trình bày ý tưởng Việc tích hợp kỹ thuật đóng vai vào giảng dạy Ngữ văn sẽ góp phần bồi dưỡng và phát triển năng lực giao tiếp hiệu quả cho học sinh THPT.
Xây dựng nội dung và kỹ thuật đóng vai trong dạy học Ngữ Văn ở bậc THPT là một phương pháp hiệu quả nhằm rèn luyện, bồi dưỡng và phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh Các hoạt động này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về văn bản mà còn khuyến khích sự sáng tạo và khả năng diễn đạt của các em Việc áp dụng các kỹ thuật đóng vai trong giảng dạy sẽ tạo ra môi trường học tập tích cực, giúp học sinh tự tin hơn trong giao tiếp và nâng cao kỹ năng tương tác xã hội.
- Thông qua học sinh xây dựng kịch bản còn rèn luyện cho học sinh năng lực phát triển ngôn ngữ, năng lực giải quyết vấn đề
- Bồi dưỡng các kĩ năng: Kĩ năng quan sát; Kĩ năng ra quyết định kịp đúng đắn
- Việc thực hiện đóng vai, phân công nhiệm vụ trong nhóm giúp phát huy rất tốt năng lực giao tiếp cho HS
Bước 2: Nắm được các bài có liên quan cần đưa vào để giáo dục
Bước 1: Hiểu về bản chất của bạo lực gia đình
Bước 4: Trình bày sản phẩm và chỉnh sửa, hoàn thiện kỹ năng
Bước 3: Khai thác tình huống thực tế để học sinh xử lí tình huống
2.3 Một số ví dụ lồng ghép để giáo dục kĩ năng phòng, chống bạo lực cho học sinh miền núi thông qua hai tác phẩm Văn học có liên quan: Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài) và Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu)
2.3.1 Giáo dục cho học sinh kỹ năng nhận diện về bạo lực gia đình: 2.3.1.1 Nhận diện bạo lực gia đình thông qua đọc hiểu văn bản:
Vợ chồng A Phủ của Nhà Văn Tô Hoài:
Các nội dung như sau:
*Phương pháp: thuật đóng vai để nhận diện ra dấu hiệu của bạo lực gia đình
- Giúp HS nhận diện về bạo lực gia đình
- Tạo hứng thú học tập cho học sinh
Khi học sinh sống trong gia đình và cộng đồng, việc phát triển các kỹ năng cần thiết là rất quan trọng Những kỹ năng này không chỉ giúp các em hòa nhập tốt hơn vào xã hội mà còn chuẩn bị cho cuộc sống gia đình sau này Việc rèn luyện kỹ năng giao tiếp, quản lý thời gian và giải quyết vấn đề sẽ trang bị cho học sinh khả năng đối mặt với những thách thức trong cuộc sống.
- Tạo dựng kĩ năng giao tiếp cho học sinh
Lồng ghép giáo dục nhận diện kỹ năng sống cụ thể:
Giáo viên hướng dẫn học sinh khám phá từng bức tranh (gồm 4 bức tranh) Mỗi khi bức tranh được lật mở, học sinh cần trả lời về một nét đẹp văn hóa đặc trưng của các dân tộc vùng núi Tây Bắc được thể hiện qua hình ảnh trong tranh.
Hình ảnh các trò chơi dân gian ở miền núi Tây Bắc
- HS thực hiện nhiệm vụ: HS chọn lật tranh và trả lời theo thời gian quy định
*Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới/giải quyết vấn đề/ thực thi nhiệm vụ Mục II: Tìm hiểu văn bản
Sử dụng khi bắt đầu bước vào hình thành kiến thức mới của bài học
* Mục đích của kịch bản :
- Giúp học sinh nhận diện biểu hiện của bạo lực
• Biết vai trò của sự phản kháng kịp thời đối với những bất trắc mà các chàng trai, cô gái chẳng may gặp phải
• Biểu hiện của bạo lực đối với người miền núi
• Cách sử dụng các phương pháp hợp lí để tránh bị bạo hành
* Thời gian của kịch bản : 5 phút
Giáo viên đã giao nhiệm vụ cho học sinh xây dựng kịch bản với mục đích rõ ràng từ một tuần trước Để thực hiện nhiệm vụ này, giáo viên tổ chức hội thi cho hai đội, mỗi đội gồm ít nhất bốn thành viên, trong đó có một nhóm trưởng phụ trách chỉ huy hoạt động của cả nhóm.
+ Nhóm 1: Đóng vai đóng nhân vật Mị và các cô gái bạn Mị đi chơi đêm mùa xuân, người yêu của Mị
-Trưởng nhóm: chỉ huy hoạt động của cả nhóm, miêu tả vẻ đẹp của Mị và niềm vui được đi chơi xuân
-giới thiệu về các thành viên trong nhóm, và giới thiệu đường đi chơi của Mị và nhóm bạn rất vui vẻ
+ Nhóm 2: đóng vai nhân vật A Sử và những tên tay chân của A Sử
- Trưởng nhóm: chỉ huy hoạt động của cả nhóm:
-> Nói rõ về nguyên nhân sẽ đi bắt cóc Mị, giới thiệu về các thành viên trong nhóm, và giới thiệu đường đi đến nhà Mị để bắt
* Học sinh: diễn trực tiếp tại lớp hoặc quay video làm tư liệu
Nếu dịch Covid-19 tạm lắng, chúng tôi sẽ tổ chức các buổi diễn tại lớp học, tạo cơ hội cho các bạn lớp khác tham gia, thưởng thức kịch và rút ra những bài học, kỹ năng quý giá.
Kịch bản được xây dựng như sau để nhận diện bạo lực:
Nhóm 1: Vào một ngày mùa xuân miền núi Tây Bắc cao đẹp trời, cuộc chiến giữa ước mơ cuộc sống tươi đẹp và hiện thực phũ phàng của Mị diễn ra
Mị thể hiện niềm vui và sức sống mãnh liệt qua điệu nhảy say mê trên nền nhạc dân tộc, thổi kèn và uốn chiếc lá trên môi, tạo nên những âm điệu dìu dặt, mang đến cảm xúc tươi mới và tràn đầy năng lượng.
Có tiếng sáo ai thổi du dương, tiếng cười nói vui vẻ của các cô gái bạn của Mị
Mị (hát): À á a Mày có con trai con gái rồi
Ta không có con trai con gái
Ta đi tìm người yêu
Nhóm bạn vui vẻ thông báo: "Chào mọi người! Chúng tôi đã hoàn thành việc bẻ ngô, giờ chỉ cần chờ mưa xuống để vỡ nương Bây giờ, chúng tôi sẽ đi chơi xuân!"
Mị rất hào hứng đi chơi xuân dù không có váy mới Năm qua, Mị đã chăm chỉ làm việc để trả nợ cho bố Tuy không có váy mới, nhưng Mị vẫn mặc chiếc váy của mẹ để lại và cảm thấy vô cùng vui vẻ và hạnh phúc.
Nhóm 2: Nhân vật A Sử và những người bạn…
Nào anh em ơi, hãy cùng nhau lên đây nhanh chóng! Chúng ta là A sử và những người bạn, và tôi là con trai của quan thống lí Pá Tra, người giàu nhất làng với nhiều thuốc phiện và bạc trắng Quan Tây còn cho bố tôi muối để bán Tôi tin rằng chúng ta mới là thành phần trung tâm của Hồng Ngài Tôi sẽ đi bắt Mị về làm vợ, để hàng ngày cô ấy hát cho tôi nghe Hãy lên đường nào, anh em!
*Một người tay chân A Sử:
- Anh A Sử, con Mị nó có người yêu rồi, nó không yêu, không lấy anh đâu!
- Nó sẽ yêu ta, sẽ lấy ta! Nó không chạy ra khỏi nhà ta đâu!
Nhân vật Mị xuất hiện trên sân khấu:
Sau khi tạm biệt đám bạn vừa cùng nhau đi chơi xuân, múa cùng Mị một lúc
25 rồi họ quyến luyến chào tạm biệt nhau, hẹn mùa xuân sau tiếp tục tham gia những đêm tình mùa xuân…
Mị sau đó về nhà
(Cất tiếng hát véo von):
Ngày Tết thì được vui chơi, được chơi xuân ấy a… ai ơi…
Em đã hẹn anh đến bên em rồi, ơi chàng trai của em… là lá la
Mùa xuân ơi, em hồi hộp biết bao
Mị: Nhấc vách gỗ bước ra khỏi nhà mình Bỗng cô thấy có mấy người choàng đến, bịt mắt, cõng Mị đi
Mị: Ai cứu tôi! Ai cứu tôi với! Có người bắt cóc tôi! Thả tôi ra…! Cứu! Cứu! Hãy cứu tôi với…
Hình ảnh minh họa:“Chống vấn nạn trộm vợ”
2.3.1.2 Nhận diện bạo lực gia đình qua dạy đọc hiểu văn bản: “Chiếc thuyền ngoài xa”(Nguyễn Minh Châu)
- Mục đích là giúp HS: hình thành kỹ năng nhận diện bạo lực gia đình
- Nhận diện các biểu hiện của bạo hành gia đình khi nguyên nhân chính là không có kinh tế
Việc phát triển các kỹ năng cần thiết cho học sinh là rất quan trọng, giúp các em hòa nhập tốt hơn vào gia đình và cộng đồng Những kỹ năng này không chỉ hỗ trợ các em trong cuộc sống hàng ngày mà còn chuẩn bị cho các em bước vào cuộc sống gia đình sau này.
- Hình thành các NL: Năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn Năng lực thuyết trình
- Cách phòng ngừa bạo hành gia đình trong tình hình hiện nay
- Thời gian của kịch bản : 5 phút
Giáo viên: Giao nhiệm vụ xây dựng kịch bản (kịch bản được xây dựng trước khi vào bài học khoảng 1 tuần)
Yêu cầu: Lớp chia thành 3 nhóm
Nhóm 1: Đóng vai người thanh niên hàng chài đi mua bả về đan lưới
Nhóm 2: Đóng vai cô gái trên phố ngồi bán bả đan lưới
Nhóm 3: Đóng vai người làm ở tư pháp địa phương
Người con trai hàng chài tỏ tình với cô gái bán lưới đánh cá ở trên phố huyện
Nội dung kịch bản như sau:
Anh con trai hàng chài: Răng mà phố ni bán bả đan lưới nhiều rứa O hầy?
Rứa O có biết vì răng tôi lại chọn lưới của nhà O không?
Cô gái: Chào anh, anh lại lên mua bả đan lưới cho nhà tôi đó ạ?
Anh con trai hàng chài: Cô chưa trả lời câu hỏi tôi tê?
Cô gái: Thì bả nhà tôi bền, lưới lâu bị rách, đánh được cá nhỏ cá to…
Anh con trai hàng chài: (Cười tủm tỉm): Chỉ đúng một phần…
Cô gái: Rứa còn chi?
Anh con trai hàng chài: Vì tôi thương cô…thương cô như thương cây bàng non… rất thương
Cô gái: Tôi thân hình gầy còi, a xanh xao, mặt lại rỗ do đậu mùa khi nho…ai thương cho nổi…
Anh con trai hàng chài: Nhưng mà anh thương em đã lâu lắm rồi, em về
27 dưới bến thuyền chài với anh nha
Cô gái (rớm nước mắt): Anh…
Ba tuần sau, họ cùng đi đến phòng tư vấn tiền hôn nhân gặp anh tư pháp viên của phố huyện nơi cô gái sống
Cô gái: Em muốn được tư vấn tiền hôn nhân, anh ạ!
