NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài
1.1.1 Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề
Dạy học giải quyết vấn đề là phương pháp giáo dục khuyến khích học sinh đối mặt với các vấn đề nhận thức, nơi có sự mâu thuẫn giữa kiến thức đã có và kiến thức cần khám phá Phương pháp này tạo ra tình huống có vấn đề, kích thích sự tự lực, chủ động và khát khao của học sinh trong việc tìm ra giải pháp.
Phương pháp dạy học này không chỉ rèn luyện tư duy phê phán và sáng tạo cho học sinh, mà còn khuyến khích các em sử dụng kiến thức và kinh nghiệm của mình để đánh giá và giải quyết vấn đề Qua đó, học sinh phát triển khả năng tìm tòi và xem xét từ nhiều góc độ khác nhau Trong quá trình phát hiện và giải quyết vấn đề, các em sẽ huy động tri thức cá nhân, khả năng hợp tác và thảo luận với bạn bè để tìm ra giải pháp tối ưu Giải quyết vấn đề đã trở thành mục tiêu chính trong dạy học, nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề - một kỹ năng quan trọng giúp con người thích ứng với sự phát triển của xã hội.
Cách thức tổ chức hoạt động dạy học giải quyết vấn đề được tiến hành các bước sau đây:
Bước 1: Nhận biết vấn đề
Học sinh tiếp cận tình huống có vấn đề được gợi ý hoặc giáo viên kích thích học sinh tự tạo ra tình huống có vấn đề
Bước 2: Lập kế hoạch giải quyết vấn đề
Học sinh đề xuất giả thuyết giải quyết vấn đề, đưa ra các phương án và lập kế hoạch giải quyết vấn đề
Bước 3: Thực hiện kế hoạch Đánh giá việc thực hiện kế hoạch giải quyết vấn đề
Bước 4: Kiểm tra, đánh giá và kết luận
Học sinh có khả năng rút ra kết luận về cách giải quyết vấn đề, từ đó tiếp thu tri thức và kỹ năng cần thiết Qua đó, họ có thể vận dụng những kiến thức và kỹ năng đã học để giải quyết các vấn đề thực tiễn một cách hiệu quả.
Việc sử dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề trong môn Ngữ văn nên tuân thủ theo các yêu cầu sau:
Nên sử dụng phương pháp dạy học một cách tự nhiên, chỉ khi nội dung bài học thực sự phù hợp với nhu cầu giải quyết vấn đề và mang lại hiệu quả cao nhất trong quá trình giảng dạy.
Tình huống có vấn đề là yếu tố quan trọng trong việc triển khai dạy học môn Ngữ văn, vì nếu không tạo ra được tình huống này, hiệu quả giảng dạy sẽ bị hạn chế Có nhiều loại tình huống có vấn đề như tình huống nghịch lí, tình huống lựa chọn, tình huống tìm nguyên nhân, tình huống bác bỏ và tình huống giả định, tất cả đều có thể được áp dụng trong quá trình dạy học để kích thích tư duy và sự sáng tạo của học sinh.
- Thời gian sử dụng linh hoạt: Có thể sử dụng trong giai đoạn khám phá kiến thức mới hoặc giai đoạn luyện tập, vận dụng, mở rộng
Sử dụng chuỗi hoạt động học hoặc hệ thống câu hỏi có tầng bậc giúp hé mở những điều cần thiết trong việc giải quyết vấn đề Các hoạt động và câu hỏi này cần tạo ra mâu thuẫn giữa kiến thức đã biết và điều chưa biết, từ đó hướng đến vấn đề cần giải quyết.
- Nên sử dụng kết hợp với các phương pháp, kỷ thuật dạy học khác để mang lại hiệu quả cao nhất
1.1.2 Phản biện và năng lực phản biện
Phản biện là việc sử dụng kiến thức, kinh nghiệm và khả năng lập luận để xác định các điểm đúng sai, hợp lý hay bất hợp lý của một vấn đề Mục tiêu của phản biện là nâng cao nhận thức chính xác và sâu sắc về đối tượng, từ đó đưa ra những giải pháp phù hợp và hiệu quả để tác động tích cực lên vấn đề đó.
Năng lực phản biện giúp phát hiện những bất cập và bất hợp lý, từ đó nâng cao nhận thức một cách chính xác hơn Qua đó, năng lực này đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tư duy phản biện cho học sinh.
Tư duy phản biện giúp con người thoát khỏi lối mòn tư duy, khuyến khích sự sáng tạo và tìm kiếm những giải pháp mới Nó cho phép cá nhân vượt qua định kiến, đưa ra nhiều phương án khác nhau và lựa chọn phương án tối ưu dựa trên những lập luận vững chắc cho mỗi vấn đề.
Phát triển tư duy phản biện cho học sinh không chỉ khắc phục tình trạng học thụ động mà còn giúp các em tư duy mở rộng, nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau Điều này tạo thói quen cần thiết để các em trưởng thành thành công dân có trách nhiệm, năng lực và sáng tạo Hơn nữa, việc này còn mở rộng phạm vi lớp học bằng cách soi chiếu các vấn đề học thuật từ những góc nhìn thực tiễn đương đại.
Tư duy phản biện không chỉ giúp học sinh lắng nghe và tôn trọng ý kiến của người khác trong tranh luận, mà còn khuyến khích họ phát triển suy nghĩ tích cực, giảm cảm giác buồn rầu và thất vọng khi đối mặt với khó khăn trong học tập và cuộc sống Kỹ năng này còn hỗ trợ các em trong việc cập nhật và chọn lọc thông tin cần thiết, từ đó nâng cao khả năng tiếp cận và xử lý thông tin một cách sáng tạo và hiệu quả Rèn luyện tư duy phản biện sẽ trang bị cho học sinh những công cụ cần thiết để vượt qua thử thách và phát triển bản thân.
Tư duy phản biện giúp học sinh phát triển năng lực độc lập, tư duy mở và nhận thức rõ ràng về vấn đề Qua việc phân tích, tổng hợp, so sánh và đánh giá, học sinh có thể suy nghĩ chín chắn hơn, tự ra quyết định và hành động phù hợp Nhờ đó, quá trình hình thành các năng lực cốt lõi như tự học, tự chủ, giải quyết vấn đề, sáng tạo, giao tiếp và hợp tác trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn.
Phát triển năng lực tư duy phản biện cho học sinh không chỉ giúp các em rèn luyện kỹ năng nói trước đám đông và thu hút người nghe, mà còn nâng cao khả năng trình bày các vấn đề khoa học Điều này cũng cung cấp cho giáo viên những thông tin phản hồi quý giá, từ đó điều chỉnh phương pháp dạy học sao cho phù hợp với từng đối tượng học sinh.
1.1.3 Ý nghĩa của dạy học giải quyết vấn đề nhằm rèn luyện năng lực tư duy phản biện cho học sinh
Dạy học giải quyết vấn đề giúp học sinh tham gia vào các hoạt động yêu cầu giải quyết tình huống thực tiễn liên quan đến bài học, từ đó rèn luyện năng lực tư duy phản biện Phương pháp này khuyến khích học sinh vượt ra ngoài cách suy nghĩ khuôn mẫu, khám phá cái mới trong khoa học và thoát khỏi rào cản tư duy Học sinh được kích thích tự đặt câu hỏi và tìm ra câu trả lời theo cách riêng của mình.
Dạy học giải quyết vấn đề giúp học sinh phát triển khả năng lập luận và nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau, tránh tình trạng đồng thuận dễ dãi và học vẹt Quá trình này không chỉ nâng cao hiệu quả tích lũy kiến thức mà còn rèn luyện tư duy khoa học và khả năng giải quyết vấn đề một cách linh hoạt.
Hệ thống biện pháp của phương pháp dạy học giải quyết vấn đề để phát triển năng lực tư duy phản biện cho học sinh thông qua dạy học bài Trình bày một vấn đề trong Chương trình Ngữ văn 10
đề để phát triển năng lực tư duy phản biện cho học sinh thông qua dạy học bài
Trình bày một vấn đề trong Chương trình Ngữ văn 10
Bài trình bày này giới thiệu về một tiết học mới trong phân môn Làm văn, khác biệt so với chương trình trước đây Mục tiêu chính là trang bị cho học sinh kỹ năng nói trước đám đông, đặc biệt là kỹ năng viết văn nghị luận và thuyết trình.
12 trình một vấn đề, một ý kiến nào đó trước nhóm, tổ, lớp, trường, trong cuộc sinh hoạt, hội họp, hội thảo
Bài Trình bày một vấn đề không chỉ đề cập đến các vấn đề thời sự mà còn mang ý nghĩa sâu sắc và khả năng liên hệ thực tế cao, gắn liền với ý thức và vai trò của từng cá nhân Trong quá trình học, học sinh được đặt vào các tình huống thực tiễn, giúp các em phát huy năng lực tư duy sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề, từ đó hình thành năng lực tư duy phản biện.
2.1 Dạy học giải quyết vấn đề nhằm khích lệ, động viên, mở đường cho học sinh khi trình bày một vấn đề
Dạy học Ngữ văn, đặc biệt là bài Trình bày một vấn đề, cần khuyến khích và động viên học sinh để tạo tâm thế thoải mái và hưng phấn Thái độ tích cực của giáo viên khi bắt đầu bài học sẽ ảnh hưởng đến tất cả học sinh trong lớp, đặc biệt là những em nhút nhát và ít tham gia Việc khích lệ giúp học sinh giảm bớt áp lực tâm lý, tạo cơ hội cho những em có tư duy phản biện nhưng ngại thể hiện ý kiến Nhiều học sinh lo sợ bị phê phán hay chê cười nên không dám bộc lộ chính kiến, vì vậy, sự động viên từ giáo viên là rất cần thiết để các em tự tin hơn trong việc tham gia lớp học.
Để khuyến khích học sinh tham gia tích cực vào hoạt động học, giáo viên cần gần gũi và khéo léo động viên các em bằng thái độ chân thành Khi đối mặt với tình huống phản biện khó, giáo viên có thể khuyến khích học sinh mạnh dạn chia sẻ quan điểm của mình, nhấn mạnh rằng những suy nghĩ của các em có thể mang lại khám phá mới Câu nói như "Đừng sợ nói sai, hãy sợ chúng ta không dám nói" cũng có thể tạo động lực cho học sinh Thêm vào đó, việc thưởng điểm hoặc biểu dương trước lớp sẽ giúp học sinh cảm thấy tự tin hơn và sẵn sàng chia sẻ ý kiến của mình.
Khích lệ và động viên học sinh là cần thiết cho mọi đối tượng, với những vấn đề đơn giản dành cho học sinh yếu và trung bình, trong khi những vấn đề khó hơn dành cho học sinh khá, giỏi Giáo viên nên khai thác sự tham gia của tất cả học sinh trong lớp để tạo ra tinh thần hăng hái và thi đua, từ đó góp phần vào thành công của bài học Qua từng vấn đề, học sinh sẽ trở nên tự tin hơn và nhận ra giá trị bản thân, khi được động viên, khen ngợi và tham gia đóng góp thông qua những câu hỏi phù hợp với từng đối tượng.
Trong buổi thảo luận, 13 học sinh đã tích cực trình bày ý kiến và quan điểm của mình Giáo viên cần nhận xét một cách chân thành và nhẹ nhàng, nhằm tạo ra tâm lý thoải mái cho các em khi tham gia phát biểu.
Giáo viên khích lệ, động viên học sinh trình bày vấn đề
2.2 Dạy học giải quyết vấn đề tạo không khí đối thoại tự do, dân chủ khi trình bày một vấn đề
Trong môn Ngữ văn, phần làm văn thường gây khó khăn cho giáo viên và học sinh do tính chất khô khan, cứng nhắc Bài Trình bày một vấn đề là cơ hội để giáo viên tổ chức các buổi đối thoại tự nhiên và bình đẳng, khuyến khích học sinh tham gia tích cực Giáo viên hướng dẫn học sinh lựa chọn vấn đề, bộc lộ ý kiến và suy nghĩ của mình, từ đó tạo ra không khí đối thoại tự do, dân chủ, giúp quá trình học tập hiệu quả hơn Để duy trì bầu không khí học tập thân thiện, giáo viên cần thể hiện sự công tâm, khách quan trong đánh giá và khéo léo gợi mở các vấn đề với những câu hỏi chứa đựng ý kiến trái ngược, kích thích sự tò mò và tính hiếu thắng của học sinh Ví dụ, giáo viên có thể đặt ra câu hỏi: "Quan niệm của em về thần tượng của tuổi học trò?" để khuyến khích thảo luận.
Khi đánh giá, giáo viên không nên đưa ra những phán quyết mạnh mẽ đối với ý kiến trái chiều của học sinh, mà cần khích lệ và động viên các em trình bày lập luận và suy nghĩ của mình Mặc dù điều này có thể tốn thời gian, nhưng giáo viên nên lắng nghe và tôn trọng ý kiến của học sinh Sử dụng nghệ thuật sư phạm và kinh nghiệm giảng dạy, giáo viên có thể điều tiết bài học để phát huy tối đa khả năng của học sinh.
Khi học sinh nhận được sự tôn trọng và khích lệ, các em sẽ cảm thấy phấn khích và tự tin hơn trong việc trình bày quan điểm và suy nghĩ của bản thân Điều này tạo ra một môi trường học tập tích cực, giúp các em phát triển tốt hơn.
Giáo viên cần khơi dậy tinh thần học tập tích cực của học sinh bằng cách tạo điều kiện cho các em tự do trình bày ý kiến Quan trọng là không chỉ chú trọng vào học sinh khá, giỏi mà còn phải quan tâm đến những em yếu, trung bình để tránh cảm giác thiên vị và bất công Việc xây dựng mối quan hệ thân thiện giữa thầy và trò, cũng như giữa các học sinh với nhau, sẽ giúp phát huy năng lực của tất cả học sinh và tạo không khí lớp học sôi nổi, sinh động hơn.
Học sinh lớp 10D tham gia đối thoại vấn đề
2.3 Dạy học giải quyết vấn đề tạo tâm thế nhập cuộc cho học sinh thông qua tình huống phản biện khi trình bày một vấn đề
Dạy học giải quyết vấn đề yêu cầu giáo viên kết hợp nhiều khâu trong tổ chức hoạt động cho học sinh Việc tạo tâm thế nhập cuộc cho học sinh ngay từ đầu bài học là rất quan trọng, vì lúc này tư duy của các em có thể chưa tập trung do ảnh hưởng từ bài học trước hoặc các trò chơi trong giờ giải lao Để thu hút sự chú ý của học sinh, giáo viên cần khéo léo dẫn dắt bằng những lời dẫn hấp dẫn, mới mẻ và sáng tạo, từ đó kích thích hứng thú và ý thức tham gia của học sinh Nếu lời dẫn tạo ra tình huống phản biện, điều này không chỉ khơi dậy sự tò mò mà còn kích thích tính hiếu thắng của học sinh, giúp các em nhanh chóng thoát khỏi tâm lý ức chế ban đầu và tiếp nhận yêu cầu mới một cách tự nhiên Trong dạy học theo hướng giải quyết vấn đề, phản biện là thao tác tư duy cần thiết để kiểm chứng năng lực học sinh và là nền tảng cho việc giải quyết vấn đề Thông qua tình huống phản biện, học sinh phát triển tư duy lập luận và nâng cao khả năng giải quyết vấn đề thực tiễn, đặc biệt là trong các bài tập liên quan đến việc trình bày một vấn đề.
Việc phản biện các ý kiến trái chiều trong giáo dục là rất quan trọng, đặc biệt khi đối diện với những nhận định thiếu căn cứ hoặc so sánh khập khiễng giữa ngôn ngữ và thực tiễn Chẳng hạn, có ý kiến cho rằng học sinh THPT nên chọn nghề theo sở thích và đam mê, trong khi nhiều người khác lại cho rằng việc tổ chức nhảy hiện đại với trang phục gợi cảm trong trường học là bình thường, nhưng cũng có ý kiến phản đối vì không phù hợp với môi trường giáo dục Những tình huống này buộc học sinh phải suy nghĩ và áp dụng kiến thức về văn học, đời sống và văn hóa để đưa ra quan điểm của mình.
Áp dụng biện pháp dạy học thông qua tình huống phản biện trong bài dạy Trình bày một vấn đề đã mang lại hiệu quả tích cực, như kích thích hứng thú học tập và rèn luyện kỹ năng thảo luận, tranh luận cho học sinh Học sinh đặc biệt hào hứng với những vấn đề đa chiều và có liên hệ thực tế, giúp các em rút ra bài học riêng Các tình huống này cũng là nguồn tư liệu cho giáo viên khi tổ chức các hoạt động dạy học tích cực khác, như tranh biện và lớp học đảo ngược Để đạt hiệu quả cao, giáo viên cần nghiên cứu đặc điểm và năng lực của học sinh, lựa chọn tình huống phản biện phù hợp Việc xây dựng hệ thống câu hỏi trong thiết kế bài dạy cũng cần được chú trọng, với những câu hỏi gần gũi, thiết thực và liên quan đến thực tiễn cuộc sống và các vấn đề thời sự, nhằm phát huy khả năng hiểu biết và kỹ năng giải quyết tình huống của học sinh.
Học sinh lớp 10C1 tham gia giải quyết tình huống phản biện
2.4 Dạy học giải quyết vấn đề tổ chức cho học sinh tranh luận, phản biện khi trình bày một vấn đề Đới với dạy học giải quyết vấn đề thì đây được xem là nội dung quan trọng nhất của giờ học theo hướng phát triển năng lực tư duy phản biện cho học sinh Trước hết, giáo viên hướng dẫn học sinh biết trình bày một vấn đề theo đúng trình tự, sau đó giáo viên nêu vấn đề, học sinh sẽ trình bày quan điểm của mình trước tập thể, đặc biệt là các em trực tiếp đối thoại với các bạn học sinh khác để bảo vệ quan điểm của mình Trước vấn đề đó, học sinh sẽ đưa ra hàng loạt những lí lẽ, dẫn chứng và sắp xếp chúng theo một trật tự hợp lí để thuyết phục người khác tán đồng quan điểm với mình Đối với hoạt động dạy học giải quyết vấn đề khi giáo viên nêu câu hỏi học sinh có thể phải trả lời câu hỏi do giáo viên đưa ra và những câu hỏi do các bạn khác đặt ra cho mình Điều này đòi hỏi các em phải có một thói quen tư duy biện chứng rõ ràng, khả năng ứng biến mau lẹ trước các tình huống phát sinh và tất nhiên là phải hiểu các vấn đề đang tranh luận một cách tường tận, sâu sắc thì mới đạt hiệu quả khi tham gia phát biểu
Trong quá trình tranh luận và phản biện, học sinh cần quan sát và đánh giá thái độ của người xung quanh để điều chỉnh ngữ điệu, thái độ và lời văn cho phù hợp Việc thể hiện quan điểm lành mạnh và tiến bộ, đồng thời tôn trọng ý kiến của người khác là rất quan trọng Điều này không chỉ giúp học sinh bộc lộ quan điểm cá nhân mà còn mang lại nhiều bài học quý giá để trưởng thành về tri thức và kinh nghiệm sống.
Thực nghiệm sư phạm
Thông qua thực nghiệm sư phạm, bài viết kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của phương pháp dạy học giải quyết vấn đề trong việc phát triển năng lực tư duy phản biện cho học sinh.
Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề là công cụ hiệu quả để phát triển năng lực tư duy phản biện cho học sinh Qua bài học này, học sinh sẽ được trình bày và phân tích một vấn đề cụ thể, từ đó rèn luyện khả năng tư duy logic và đưa ra giải pháp sáng tạo Việc áp dụng phương pháp này không chỉ giúp học sinh nâng cao kỹ năng phân tích mà còn khuyến khích sự tự tin trong việc trình bày ý kiến cá nhân.
- Tìm hiểu về tầm quan trọng của việc trình bày một vấn đề
- Công việc chuẩn bị khi trình bày một vấn đề:
+ Chọn vấn đề cần trình bày
+ Lập dàn ý cho bài trình bày
+ Trình bày nội dung chính
+ Kết thúc và cảm ơn
Giáo viên đã thực hiện đề tài sáng kiến bằng cách dạy hai tiết thực nghiệm tại lớp 10C1 và 10D, mỗi lớp có 42 học sinh, theo mẫu giáo án đã thiết kế Đồng thời, hai tiết đối chứng được tiến hành tại lớp 10A1 và 10A2 với 42 và 43 học sinh, sử dụng mẫu giáo án truyền thống Đề tài cũng được triển khai tại các trường THPT 1-5, Đông Hiếu và Tây Hiếu Cô giáo Nguyễn Thị Lượng dạy 01 tiết thực nghiệm tại lớp 10A1 (42 học sinh) và 01 tiết đối chứng tại lớp 10A3 (44 học sinh) ở trường THPT 1-5 Tại THPT Đông Hiếu, cô Trịnh Thị Thảo dạy 01 tiết thực nghiệm ở lớp 10C6 (42 học sinh) và 01 tiết đối chứng ở lớp 10C7 (44 học sinh) Ở THPT Tây Hiếu, cô Nguyễn Thị Hải Yến dạy 01 tiết thực nghiệm ở lớp 10C (41 học sinh) và 01 tiết đối chứng ở lớp 10G (40 học sinh) Sau khi thực hiện các tiết dạy, giáo viên đã tiến hành đánh giá kết quả học tập của học sinh thông qua quan sát và phiếu khảo sát.
Từ đó, đề tài so sánh kết quả đánh giá ở các lớp thực nghiệm và các lớp đối chứng để rút ra những kết luận cần thiết (Phụ lục 2)
3.4 Thiết kế giáo án dạy học giải quyết vấn đề nhằm phát triển năng lực tư duy phản biện cho học sinh qua bài Trình bày một vấn đề
Tiết PPCT: 40 TRÌNH BÀY MỘT VẤN ĐỀ
I Xác định mục tiêu bài học
1 Kiến thức: Qua bài học, giúp HS: a Nhận biết: Nhận biết khái niệm về trình bày một vấn đề
Nắm được yêu cầu và cách thức trình bày một vấn đề, có thể trình bày một vấn đề trước tập thể
Để đạt được sự thông hiểu trong giao tiếp, cần hiểu và trình bày vấn đề một cách phù hợp và hiệu quả trong các tình huống cụ thể Ở mức độ vận dụng thấp, người giao tiếp có khả năng nhận diện cách trình bày vấn đề, trong khi ở mức độ vận dụng cao, họ có thể trình bày một cách linh hoạt và sáng tạo.
Năng lực chung bao gồm nhiều khía cạnh quan trọng như năng lực tự chủ và tự học, khả năng giao tiếp và hợp tác hiệu quả, cùng với năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo Bên cạnh đó, năng lực thẩm mỹ, thể chất, tính toán, cũng như công nghệ thông tin và truyền thông cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển toàn diện cá nhân.
+ Năng lực sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp hàng ngày
+ Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn học
+ Năng lực vận dụng kiến thức văn học vào cuộc sống…
- Thái độ: Rèn luyện tính mạnh dạn, tự tin, chủ động khi trình bày một vấn đề trước tập thể lớp
- Giúp học sinh rèn luyện bản thân phát triển các phẩm chất tốt đẹp: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm
II Chuẩn bị của GV và HS
1 Chuẩn bị của giáo viên
- Thiết kế bài dạy power point
- Một số video, các sile trình chiếu, bảng phụ, các phiếu học tập
- Phân công nhiệm vụ cụ thể, hướng dẫn chi tiết cho các nhóm học sinh
- Học bài cũ, chuẩn bị bài mới
- Các nhóm thực hiện các yêu cầu, nhiệm vụ mà giáo viên đã giao theo sự hướng dẫn cụ thể của giáo viên
III Phương pháp tổ chức
Dạy học giải quyết vấn đề kết hợp với các kỹ thuật dạy học tích cực như động não, thảo luận nhóm, tranh luận và đàm thoại, giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề Các phương pháp này không chỉ khuyến khích sự tham gia của học sinh mà còn tạo ra môi trường học tập tích cực, nơi mà việc phân tích và vấn đáp được đặt lên hàng đầu, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy.
- Kết hợp giữa thuyết trình với đặt câu hỏi dẫn dắt HS đến chỗ tự trả lời những vấn đề mà mục tiêu bài học đặt ra
IV Tiến trình dạy học
Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: Khởi động(5 phút)
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
GV cho HS xem đoạn video về một bài tham luận của HS về vấn đề kinh nghiệm học tốt môn văn trong buổi đại hội lớp
Em hãy cho biết bài tham luận gồm mấy phần? Đó là những phần nào?
Nhận xét về cách trình bày bản tham luận ?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
HS: suy nghĩ câu trả lời
GV: Quan sát, hỗ trợ học sinh
Bước 3: Báo cáo kết quả
HS trả lời câu hỏi
Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
GV nhận xét, chuẩn hóa kiến thức
Việc trình bày một vấn đề là một kỹ năng quan trọng trong cuộc sống, giúp truyền đạt thông tin một cách hiệu quả Để có một buổi trình bày thành công, cần chuẩn bị kỹ lưỡng về nội dung và hình thức Trong tiết học hôm nay, chúng ta sẽ khám phá ý nghĩa của việc trình bày và những yếu tố cần thiết để đạt được hiệu quả tối ưu.
- Nhận thức được nhiệm vụ cần giải quyết của bài học
- Tập trung cao và hợp tác tốt để giải quyết nhiệm vụ
- Có thái độ tích cực, hứng thú
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức
Thao tác 1: Tìm hiểu tầm quan trọng của việc trình bày một vấn đề
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
GV hỏi: Việc trình bày một vấn đề có tầm quan trọng như thế nào?
I Tầm quan trọng của việc trình bày một vấn đề
- Trình bày một vấn đề giúp chúng ta bày tỏ rõ ràng, chính xác, sinh động suy nghĩ, nhận thức, tình cảm của mình
- Trình bày một vấn đề giúp chúng ta có khả năng thuyết phục người khác hiểu, cảm thông, đồng tình với mình
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
HS: suy nghĩ câu trả lời
GV: Quan sát, khích lệ, động viên, mở đường cho học sinh trình bày vấn đề
Bước 3: Báo cáo kết quả
HS trả lời câu hỏi
Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
HS: nhận xét, bổ sung
GV: Quan sát, đánh giá và chốt lại các vấn đề trọng tâm
Thao tác 2: Tìm hiểu các công việc chuẩn bị (10 phút)
Mục tiêu: Giúp học sinh:
+ Nắm được yêu cầu và cách thức trình bày một vấn đề, có thể trình bày một vấn đề trước tập thể
+ Rèn kĩ năng tự học, tự tìm hiểu, trình bày một vấn đề
- Phương tiện dạy học: bảng phụ, bút dạ
- Kĩ thuật dạy học: động não, thông tin
- Hình thức tổ chức dạy học: học sinh làm việc độc lập, làm việc nhóm
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
- Xác định các cơ sở để chọn vấn đề trình bày?
- GV yêu cầu HS lập dàn ý cho đề tài:
“An toàn giao thông là hạnh phúc của mọi người”
- Nêu các ý chính mà em định trình bày về đề tài trên?
- Trình bày một vấn đề là một kĩ năng giao tiếp quan trọng trong học tập và cuộc sống
II Công việc chuẩn bị
1 Chọn vấn đề trình bày
- Cơ sở để lựa chọn:
+ Hiểu biết của bản thân về vấn đề
+ Tuổi tác trình độ, nghề nghiệp của người nghe
+ Tính hấp dẫn của vấn đề được lựa chọn
2 Lập dàn ý cho bài trình bày
- Lập dàn ý giúp việc trình bày đúng, đủ, hàm súc, người trình bày được chủ động
- Vấn đề mà em lựa chọn trong đề tài đó là gì?
- Em sẽ nói gì về vấn đề đó?
- Từ ví dụ trên, em hãy rút ra cách lập dàn ý cho bài trình bày một vấn đề?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
HS: suy nghĩ, thảo luận, ghi vào bảng phụ
GV: Quan sát, hỗ trợ, tạo không khí đối thoại, tự do, dân chủ để học sinh trình bày
Bước 3: Báo cáo kết quả
HS mỗi nhóm cử đại diện báo cáo kết quả thảo luận
GV quan sát, tổ chức cho học sinh tranh luận, phản biện vấn đề
Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
GV nhận xét, chuẩn hóa kiến thức
Thao tác 3: Trình bày vấn đề (12 phút)
- Mục tiêu: Giúp học sinh:
+ Có thể trình bày một vấn đề trước tập thể
+ Rèn kĩ năng tự học, tự tìm hiểu, trình bày một vấn đề
- Phương tiện dạy học: bảng phụ, bút dạ, phiếu học tập, máy chiếu
- Kĩ thuật dạy học: động não, thông tin
- Hình thức tổ chức dạy học: học sinh làm việc độc lập, làm việc nhóm
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập: GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi
+ Để làm sáng tỏ vấn đề cần bao nhiêu ý lớn, nhỏ, ý nào là ý trọng tâm?
+ Sắp xếp các ý theo trình tự nào?
+ Chuẩn bị câu chào hỏi, kết thúc, chuyển ý và dự kiến điều khiển giọng điệu, cử chỉ…
GV định hướng lập dàn ý trình bày các vấn đề sau:
1 Quan niệm về an toàn giao thông
3 Nguyên nhân dẫn đến thiếu an toàn giao thông hiện nay
4 Tác hại của việc thiếu an toàn giao thông
5 Giải pháp khắc phục tình trạng thiếu an toàn giao thông
- Chào cử toạ và mọi người
- Nêu lí do trình bày
2 Trình bày nội dung chính
- Nêu nội dung chính sẽ trình bày
- Nêu lần lượt các ý chính, cụ thể hóa các ý đó
- Chú ý xem thái độ, cử chỉ của người nghe để kịp thời điều chỉnh nội dung và cách trình bày
3 Kết thúc và cảm ơn
- Các thủ tục cần thiết khi bắt đầu trình bày?
- Để trình bày nội dung chính, chúng ta cần làm những công việc nào?
- Các thủ tục khi kết thúc?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
HS: suy nghĩ câu trả lời
GV: Quan sát, hỗ trợ, tạo không khí đối thoại, tự do, dân chủ khi học sinh trình bày
Bước 3: Báo cáo kết quả
HS chọn một vấn đề trong dàn ý đã lập về vấn đề: an toàn giao thông để trình bày
Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
GV yêu cầu HS đọc và ghi nhớ
Hoạt động 3: Luyện tập (10 phút)
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
HS: suy nghĩ, thảo luận câu trả lời
GV: Quan sát, hỗ trợ học sinh
Bước 3: Báo cáo kết quả
HS cử đại diện trả lời câu hỏi
Các nhóm khác nhận xét, bổ sung
GV quan sát hỗ trợ học sinh khi trình bày vấn đề
Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
GV nhận xét, chốt kiến thức
GV hướng dẫn học sinh làm bài tập
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
- Tóm tắt, nhấn mạnh một số ý chính
+ “Chào các bạn Tôi rất ”
+ “Chào các bạn Cảm ơn ”
- Trình bày nội dung chính:
- Chuyển qua chủ đề khác:
- Tóm tắt và kết thúc:
+ “Giờ tôi muốn kết thúc…”
Quan niệm của anh/chị về: Thần tượng tuổi học trò
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
HS: suy nghĩ, thảo luận câu trả lời
GV: Quan sát, hỗ trợ học sinh
Bước 3: Báo cáo kết quả
HS cử đại diện nhóm trình bày vấn đề
Các nhóm khác nhận xét, tranh luận, phản biện vấn đề
GV theo dõi phần trình bày, điều khiển hoạt động tranh luận phản biện của các nhóm theo tinh thần cởi mở, tự do, dân chủ
Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
GV nhận xét, chốt kiến thức
Bài tập tình huống phản biện
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
GV đưa ra một số tình huống để học sinh giải quyết
Tình huống 1 Quan điểm của em về: văn hóa ứng xử của học sinh hiện nay?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
HS: suy nghĩ, thảo luận câu trả lời
GV: Quan sát, dẫn dắt tạo tâm thế nhập cuộc cho học sinh thông qua tình huống phản biện
Bước 3: Báo cáo kết quả
GV định hướng lập dàn ý cho bài trình bày về đề tài: Thần tượng của tuổi học trò
- Giải thích khái niệm: thần tượng- những người được tôn sùng, ngưỡng mộ, yêu mến
- Các loại thần tượng của tuổi học trò: ngôi sao điện ảnh, ca nhạc, bóng đá, các danh nhân…
- Tác động của thần tượng đối với tuổi học trò:
- Làm cho đời sống tinh thần phong phú
- Là tấm gương về đạo đức, tài năng cho các em học tập
- Một số bạn biến mình thành hình bóng của thần tượng
- Mất nhiều thời gian, tiền bạc
- Các biện pháp phát huy mặt tích cực và hạn chế mặt tiêu cực của thần tượng đối với tuổi học trò:
+ Chọn thần tượng đẹp về phẩm chất đạo đức và tài năng thực sự
+ Cố gắng nỗ lực học tập các mặt tốt đó ở họ
Yêu cầu học sinh tập trung làm rõ các vấn đề của tình huống:
- Ứng xử là gì? Văn hóa ứng xử được hiểu như thế nào?
HS trình bày quan điểm, ý kiến cá nhân cả mặt tích cực và tiêu cực trong văn hóa ứng xử của học sinh
Các học sinh khác nhận xét, bổ sung và tham gia tranh luận, phản biện
GV điều hành, tạo không khí tranh luận cởi mở, dân chủ cho học sinh khi trình bày vấn đề
Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
GV nhận xét, chốt kiến thức
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
Tình huống 2 Nhiều ý kiến cho rằng:
Nhảy hiện đại với động tác và trang phục gợi cảm thường được tổ chức trong trường học, tuy nhiên, có nhiều ý kiến phản đối vì cho rằng nó không phù hợp với môi trường giáo dục Tôi tán đồng với ý kiến phản đối, bởi vì môi trường giáo dục nên tập trung vào việc phát triển nhân cách và giá trị đạo đức cho học sinh, thay vì khuyến khích những hoạt động có thể gây hiểu lầm hoặc không phù hợp với lứa tuổi Việc tổ chức các hoạt động nghệ thuật cần phải cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo rằng chúng phù hợp với mục tiêu giáo dục và không ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của học sinh.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
HS: suy nghĩ, thảo luận câu trả lời
GV: Quan sát, hỗ trợ học sinh
Bước 3: Báo cáo kết quả
HS trình bày quan niệm, suy nghĩ về vấn đề;
Các học sinh khác nhận xét, tranh luận, phản biện vấn đề
Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ: giáo viên nên định hướng cho học sinh trình bày ý kiến theo quan điểm thứ hai
GV nhận xét, chốt kiến thức
Hoạt động 4: Vận dụng (5 phút)
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
- Định hướng suy nghĩ và hành động đúng đắn
Yêu cầu học sinh tranh luận phản biện:
- Nhảy hiện đại là gì?
- Quan điểm thứ nhất: Nhảy hiện đại với trang phục gợi cảm được tổ chức trong nhà trường là bình thường, hợp với xu thế hiện nay
- Quan điểm thứ hai: Nhảy hiện đại không phù hợp môi trường giáo dục
- Học sinh đưa ra quan điểm riêng, lập luận, lí giải vì sao lựa chọn quan điểm này, bác bỏ quan điểm kia
Việc lựa chọn nội dung cần phải phù hợp với trình độ nhận thức và mong đợi của người nghe Để đạt được điều này, cần xác định rõ lứa tuổi, giới tính và nghề nghiệp của đối tượng mục tiêu.
Giải thích tại sao khi trình bày một vấn đề, người nói cần phải chú ý tới đối tượng (người nghe) ?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
HS: suy nghĩ, thảo luận câu trả lời
GV: Quan sát, hỗ trợ học sinh
Bước 3: Báo cáo kết quả
HS cử đại diện trả lời câu hỏi
Các nhóm khác nhận xét
GV quan sát hỗ trợ
Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
GV nhận xét, chốt kiến thức
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
Lập dàn ý cho đề tài sau:
Thời trang và tuổi trẻ
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
HS: suy nghĩ, thảo luận
GV: Quan sát, hỗ trợ học sinh
Bước 3: Báo cáo kết quả
HS cử đại diện trả lời câu hỏi
Các nhóm khác nhận xét, tranh luận phản biện
GV quan sát hỗ trợ
Bước 4: Nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
GV nhận xét, chốt kiến thức là căn cứ để người trình bày tập trung vào những nội dung thiết thực, phù hợp
Khi giao tiếp, việc lựa chọn cách trình bày phù hợp với đối tượng là vô cùng quan trọng Để đạt hiệu quả, ngôn từ, thái độ và cách ứng xử cần phải tương thích với người nghe.
Đối tượng nghe đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh cách trình bày của người nói Thái độ và phản ứng từ khán giả giúp người nói nhận biết và điều chỉnh phong cách, từ đó tăng cường sức thuyết phục và sự thu hút trong bài trình bày.
- Chọn vấn đề trình bày : Trang phục với vẻ đẹp duyên dáng của người phụ nữ
- Lập dàn ý cho bài trình bày :
(1) Trang phục là người bạn đồng hành thủy chung với con người, đặc biệt là người phụ nữ, từ xưa đến nay
- Cơm ăn, áo mặc là nhu cầu thiết yếu của con người
- Trang phục làm đẹp cho con người, đặc biệt là người phụ nữ
- Vẻ đẹp mỗi người -> tăng vẻ đẹp cộng đồng
(2)Trang phục đẹp không thể thay thế được vẻ đẹp tính nết, tâm hồn
- “ Cái nết đánh chết cái đẹp”
- “ Gặp nhau nhìn quần áo…”
- Vẻ đẹp về trang phục là vẻ đẹp bên ngoài, dễ thấy nhưng chóng phai Vẻ đẹp tâm hồn khó thấy nhưng càng lâu càng đậm…
- Cần chú ý vừa đẹp người nhưng lại vừa đẹp nết
(3)Cái đẹp trong trang phục cá nhân phải thống nhất, hài hòa với cái đẹp của cộng đồng
- Cái đẹp không phải là cái lập dị, tách biệt cộng đồng
- Cái đẹp phải hài hòa giữa truyền thống- hiện đại, giữa bên trong và bên ngoài
Bảng 1 Đánh giá các kĩ năng tư duy phản biện của học sinh trường THPT Cờ Đỏ
TT Các kĩ năng tư duy phản biện
Số học sinh đạt được các kĩ năng tư duy phản biện (Số HS đạt/Tổng số HS)
Lớp thực nghiệm Lớp đối chứng
Bảng 2 Đánh giá các kĩ năng tư duy phản biện của học sinh trường THPT 1/5
TT Các kĩ năng tư duy phản biện
Số học sinh đạt được các kĩ năng tư duy phản biện
(Số HS đạt/Tổng số HS)
Lớp thực nghiệm Lớp đối chứng
Bảng 3 Đánh giá các kĩ năng tư duy phản biện của học sinh trường THPT Đông Hiếu
TT Các kĩ năng tư duy phản biện
Số học sinh đạt được các kĩ năng tư duy phản biện
(Số HS đạt/Tổng số HS)
Lớp thực nghiệm Lớp đối chứng
Bảng 4 Đánh giá các kĩ năng tư duy phản biện của học sinh trường THPT Tây Hiếu
TT Các kĩ năng tư duy phản biện
Số học sinh đạt được các kĩ năng tư duy phản biện
(Số HS đạt/Tổng số HS)
Lớp thực nghiệm Lớp đối chứng
3.6 Nhận xét kết quả thực nghiệm
Việc tổ chức dạy học giải quyết vấn đề qua bài "Trình bày một vấn đề" đã mang lại kết quả khả quan, với giờ học diễn ra sôi nổi và học sinh (HS) tích cực tham gia Thay vì chỉ tiếp nhận kiến thức một chiều từ giáo viên, HS đã tự tìm hiểu và khám phá tri thức thông qua các hoạt động học tập được tổ chức Đặc biệt, phương pháp dạy học này đã giúp hình thành và phát triển năng lực tư duy phản biện cho HS Các bảng thống kê cho thấy, sau khi áp dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề, tất cả các tiêu chí đánh giá kỹ năng tư duy phản biện của HS đều tăng cao, trong khi tỷ lệ HS chưa đạt rất ít Ngược lại, ở các lớp đối chứng không áp dụng phương pháp này, tỷ lệ HS đạt được các tiêu chí về tư duy phản biện còn thấp Kết quả này khẳng định hiệu quả của phương pháp dạy học giải quyết vấn đề trong việc phát triển năng lực tư duy phản biện cho HS.
