NỘI DUNG
CƠ SỞ CỦA ĐỀ TÀ
1.1 Về vấn đề di sản văn hóa
1.1.1 Khái niệm di sản văn hóa
Di sản văn hóa Việt Nam bao gồm cả di sản văn hóa phi vật thể và di sản văn hóa vật thể, trong đó có di sản văn hóa và di sản thiên nhiên Đây là những sản phẩm tinh thần và vật chất mang giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học, được gìn giữ và truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác.
1.1.2 Đặc điểm của di sản văn hóa Việt Nam
Di sản văn hóa Việt Nam là kết quả của sự sáng tạo văn hóa từ 54 dân tộc, hình thành qua một lịch sử dài, được truyền lại và phát triển qua nhiều thế hệ Đây là bức tranh đa dạng văn hóa, thể hiện tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và đóng góp vào di sản văn hóa nhân loại Di sản văn hóa này có vai trò quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước của nhân dân Việt Nam.
Di sản văn hóa Việt Nam là những giá trị độc đáo được hình thành từ quá trình học hỏi, giao lưu và kế thừa các nền văn hóa nhân loại Những giá trị này thể hiện sự hòa quyện giữa văn hóa thế giới và nền văn hóa bản địa phong phú của các dân tộc Việt Nam.
Di sản văn hóa Việt Nam, đặc biệt là di sản văn hóa phi vật thể, đang được bảo tồn và phát huy mạnh mẽ trong cộng đồng các dân tộc Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam cam kết bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa thông qua Luật di sản văn hóa năm 2001, có hiệu lực từ 01/01/2002, và đã được sửa đổi, bổ sung vào năm 2009.
Di sản văn hóa Việt Nam đƣợc chia thành hai loại: Di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể
Di sản văn hóa vật thể là những sản phẩm vật chất mang giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học Các thành phần chính của di sản này bao gồm di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia.
Di sản văn hóa phi vật thể là sản phẩm tinh thần gắn liền với cộng đồng và cá nhân, bao gồm các yếu tố văn hóa, lịch sử, và khoa học, thể hiện bản sắc riêng biệt của từng cộng đồng Di sản này được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác qua các hình thức như truyền miệng, truyền nghề, và trình diễn Các thành phần của di sản văn hóa phi vật thể Việt Nam bao gồm tiếng nói và chữ viết, ngữ văn dân gian, nghệ thuật trình diễn dân gian, tập quán xã hội, lễ hội truyền thống, nghề thủ công truyền thống, và tri thức dân gian.
1.2 Về vấn đề tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo
1.2.1 Khái niệm: Hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông đƣợc hiểu là “các hoạt động giáo dục thực tiễn đƣợc tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một bộ phận của quá trình giáo dục, đƣợc tổ chức ngoài giờ học các môn văn hóa trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể và các hành động của học sinh, hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ khai thác kinh nghiệm của mỗi cá nhân, tạo cơ hội cho các em vận dụng một cách tích cực những kiến thức đã học vào thực tế và đƣa ra đƣợc những sáng kiến của mình, từ đó phát huy và nuôi dƣỡng tính sáng tạo của mỗi cá nhân của học sinh”
Hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo là một hình thức giáo dục, trong đó học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn trong môi trường trường học, gia đình và xã hội Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, hoạt động này giúp phát triển tình cảm, đạo đức, phẩm chất nhân cách và các năng lực cá nhân, đồng thời tích lũy kinh nghiệm và phát huy tiềm năng sáng tạo của mỗi học sinh.
1.2.2 Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm sáng tạo
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo tích hợp nhiều kiến thức và kỹ năng từ các môn học khác nhau, bao gồm giáo dục đạo đức, trí tuệ, kỹ năng sống, giá trị sống, và giáo dục truyền thống, như di sản văn hóa Điều này không chỉ làm cho nội dung trở nên thiết thực và gần gũi với cuộc sống mà còn đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh, giúp các em dễ dàng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
1.2.3 Một số hình thức hoạt động trải nghiệm sáng tạo
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo được tổ chức qua nhiều hình thức đa dạng như trò chơi, hội thi, diễn đàn, giao lưu, tham quan dã ngoại, và các hoạt động sân khấu hóa như kịch, thơ, hát, múa rối, tiểu phẩm Ngoài ra, các hoạt động thể dục thể thao, câu lạc bộ, tổ chức ngày hội và các công trình nghiên cứu khoa học kỹ thuật cũng đóng vai trò quan trọng Mỗi hình thức này đều chứa đựng những khả năng giáo dục đặc biệt, góp phần phát triển kỹ năng và kiến thức cho người tham gia.
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có thể được tổ chức tại nhiều địa điểm khác nhau, bao gồm lớp học, thư viện, phòng đa năng, sân trường, công viên, vườn hoa, viện bảo tàng, và các di tích lịch sử, văn hóa Ngoài ra, các danh lam thắng cảnh, công trình công cộng, nhà nghệ nhân, làng nghề, và cơ sở sản xuất cũng là những địa điểm lý tưởng cho các hoạt động này, miễn là chúng liên quan đến chủ đề của hoạt động.
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường phổ thông rất đa dạng và phong phú, có thể được tổ chức theo nhiều hình thức khác nhau Tùy thuộc vào chủ đề, nội dung giáo dục, lứa tuổi và nhu cầu của học sinh, cũng như điều kiện cụ thể của từng lớp, trường và địa phương, các hoạt động này sẽ được điều chỉnh cho phù hợp.
1.3 Về việc tổ chức hoạt động trải nghiệm để giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa
1.3.1 Ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa
Theo triết học Mác – Lênin, “Ý thức” là phạm trù song song với vật chất, phản ánh thế giới vật chất vào bộ óc con người và có sự cải biến, sáng tạo Trong tâm lý học, “Ý thức” là hình thức phản ánh tâm lý cao nhất chỉ có ở người, thể hiện qua ngôn ngữ và khả năng hiểu biết từ trải nghiệm với thế giới Theo từ điển tiếng Việt, “Ý thức” là khả năng phản ánh và tái hiện hiện thực trong tư duy, biểu hiện qua hành động và thái độ, đồng thời nhận thức đúng đắn về việc làm của mình.
Ý thức bảo tồn và phát huy di sản văn hóa là sự kết hợp giữa tri thức, tình cảm và ý chí nhằm bảo vệ và phát triển giá trị di sản văn hóa Điều này được thực hiện thông qua các hoạt động của con người để hiểu rõ lịch sử hình thành và ý nghĩa của di sản Việc đảm bảo an toàn và phát triển di sản văn hóa là cần thiết, bao gồm việc giới thiệu, trưng bày, khôi phục và tôn tạo để phục vụ cho sự tiến bộ của xã hội.
1.3.2 Việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản văn hóa trong nhà trường phổ thông
Nhà trường phổ thông có trách nhiệm nâng cao nhận thức cho học sinh về di sản văn hóa, từ đó góp phần bảo vệ di sản này Giáo viên chủ động khai thác tài liệu và sử dụng di sản văn hóa địa phương trong quá trình giảng dạy, tích hợp giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy di sản vào bài học chính khóa Tuy nhiên, để đạt hiệu quả tối ưu và toàn diện, việc giáo dục học sinh về bảo tồn di sản văn hóa cần được thực hiện thông qua các hoạt động trải nghiệm sáng tạo.
GIẢI PHÁP
1 Gi i đoạn 1: Gi i đoạn chuẩn ị
1.1 Bước 1: Xem xét các yếu tố cần thiết để tổ chức hoạt động trải nghiêm được hiệu quả
Nghiên cứu này tập trung vào việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa thông qua các hoạt động trải nghiệm liên quan đến tác phẩm "Chữ người tử tù" Qua việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, người học sẽ có cơ hội hiểu rõ hơn về ý nghĩa văn hóa và lịch sử của tác phẩm, từ đó nâng cao nhận thức và trách nhiệm trong việc gìn giữ di sản văn hóa Việc kết hợp giáo dục với trải nghiệm thực tiễn không chỉ giúp học sinh tiếp cận một cách sinh động mà còn khuyến khích sự sáng tạo và tôn trọng các giá trị văn hóa truyền thống.
+ Nguồn tài nguyên sách, báo
+ Sách giáo khoa Ngữ văn lớp 11, tập 1 (NXB giáo dục)
+ Các sách tham khảo dành cho giáo viên và học sinh
+ http://www.google.com.vn
+ http://www.youtube.com.vn
+ http://www.bạch kim.vn
- Các công cụ hỗ trợ khác: Các phần mềm (word, excel, powerpoint ), máy ảnh, máy tính, máy chiếu, bảng viết, các vật liệu
1.2 Bước 2 Thiết kế kế hoạch hoạt động trải nghiệm
Khi thiết kế hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho bài Chữ người tử tù, chúng tôi tập trung vào các vấn đề thực tế và những khía cạnh mà học sinh mong muốn khám phá thông qua các tình huống cụ thể.
Trong truyện ngắn "Chữ người tử tù" và tập "Vang bóng một thời", nhà văn Nguyễn Tuân thể hiện niềm tự hào về giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Tình cảm này nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm gìn giữ và phát huy di sản văn hóa trong bối cảnh hiện đại Việc bảo tồn các giá trị văn hóa không chỉ là nhiệm vụ của mỗi cá nhân mà còn là trách nhiệm chung của toàn xã hội, giúp thế hệ trẻ hiểu rõ nguồn cội và phát triển bền vững.
Từ những giá trị văn hóa truyền thống được thể hiện trong truyện ngắn "Chữ người tử tù," chúng ta có thể khám phá và nhận diện những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú của vùng đất Quỳnh Lưu yêu dấu Những giá trị này không chỉ phản ánh bản sắc văn hóa địa phương mà còn góp phần gìn giữ và phát huy những truyền thống quý báu của dân tộc.
Trong truyện ngắn "Chữ người tử tù", nhân vật Huấn Cao được miêu tả với vẻ đẹp toàn vẹn, hội tụ tài hoa, khí phách và thiên lương Các chữ Tài, Dũng, Tâm trong tiếng Hán mang những ý nghĩa sâu sắc, thể hiện phẩm chất và nhân cách của con người Huấn Cao không chỉ là một người có tài năng xuất chúng mà còn sở hữu sự dũng cảm và tâm hồn cao đẹp, được thể hiện qua nghệ thuật thư pháp độc đáo của mình.
* Xác định mục tiêu của dự án:
Giúp học sinh các mặt sau:
+ Củng cố vững vàng và sâu sắc thêm kiến thức về tác giả Nguyễn Tuân, tác phẩm Chữ người tử tù
Tìm hiểu về di sản văn hóa của dân tộc, đặc biệt là các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể tại Quỳnh Lưu, giúp nâng cao nhận thức và giá trị của những tài sản văn hóa độc đáo này.
Các kĩ năng học tập quan trọng bao gồm: kĩ năng tìm kiếm và thu thập thông tin, kĩ năng xử lí và tổng hợp thông tin, kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn để thực hiện những việc có ý nghĩa cho bản thân, gia đình và cộng đồng, kĩ năng trình bày báo cáo, và kĩ năng đánh giá Những kĩ năng này giúp nâng cao khả năng học tập và phát triển cá nhân trong xã hội.
Các kỹ năng sống quan trọng bao gồm kỹ năng giao tiếp hiệu quả, lắng nghe tích cực, trình bày suy nghĩ và ý tưởng một cách rõ ràng, hợp tác với người khác, tư duy phê phán để giải quyết vấn đề, đảm nhận trách nhiệm cá nhân, đặt mục tiêu cụ thể và quản lý thời gian hợp lý Những kỹ năng này không chỉ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống mà còn hỗ trợ trong việc phát triển bản thân và xây dựng mối quan hệ xã hội.
+ Đồng cảm với tình cảm và thái độ của tác giả thể hiện qua tác phẩm
+ Trân trọng những di sản văn hóa của quê hương, của dân tộc
+ Có ý thức giữ gìn và phát huy các giá trị của di sản văn hóa truyền thống trong cuộc sống hiện đại
Học sinh cần được hình thành những phẩm chất quan trọng như yêu gia đình và quê hương đất nước, nhân ái và khoan dung Bên cạnh đó, trung thực, tự trọng, và chí công vô tư cũng là những giá trị cốt lõi Họ cần phát triển tính tự lập, tự tin, và tự chủ, đồng thời có trách nhiệm với bản thân, cộng đồng, đất nước và nhân loại, qua đó thực hiện nghĩa vụ công dân một cách đầy đủ.
Bài viết này nhấn mạnh tầm quan trọng trong việc phát triển các năng lực cần thiết cho học sinh, bao gồm khả năng tự học, giải quyết vấn đề, sáng tạo, tự quản lý, giao tiếp, hợp tác, sử dụng công nghệ thông tin, sử dụng ngôn ngữ và tính toán Những năng lực này không chỉ giúp học sinh nâng cao kiến thức mà còn trang bị cho các em kỹ năng cần thiết để thành công trong tương lai.
* Xây dựng kịch bản nội dung và hình thức sản phẩm của dự án
- Nội dung 1: Trò chơi ô chữ
+ Câu hỏi hàng ngang: có 11 câu củng cố kiến thức về tác giả, tác phẩm Chữ người tử tù
Để bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc, nhân dân ta đã thực hiện việc giữ gìn và truyền đạt những giá trị văn hóa này qua các thế hệ.
- Nội dung 2: Làm video phóng sự trải nghiệm về di sản văn hóa ở địa phương Quỳnh Lưu (Nghệ An)
+ Nhóm 1: Về di sản chữ Hán – Nôm
+ Nhóm 2: Về nghệ nhân cây cảnh
+ Nhóm 3: Về nghề làm hương trầm
- Nội dung 3: Thƣ pháp (Viết chữ Hán theo hình thức nghệ thuật thƣ pháp và thuyết trình ý nghĩa của chữ)
Thiết kế công cụ đánh giá là yếu tố quan trọng để đảm bảo đánh giá học sinh diễn ra liên tục trong quá trình trải nghiệm sáng tạo Công cụ này cần đảm bảo mọi học sinh đều có cơ hội tham gia, đồng thời đáp ứng yêu cầu đánh giá cả quá trình và kết quả Đánh giá không chỉ dựa vào tự đánh giá của học sinh mà còn bao gồm đánh giá từ các thành viên trong nhóm, nhóm khác và giáo viên.
- Học sinh tự đánh giá bản thân và các học sinh trong nhóm đánh giá lẫn nhau thông qua phiếu đánh giá sau:
Phiếu tự đánh giá của cá nhân trong nhóm (Phụ lục 1a)
- GV đánh giá nhóm và các nhóm đánh giá sản phẩm lẫn nhau qua phiếu đánh giá sản phẩm dự án của nhóm:
Phiếu đánh giá sản phẩm dự án của nhóm (Phụ lục 1b)
- Đánh giá tổng kết mỗi học sinh sau khi kết thúc dự án bằng phiếu tổng hợp đánh giá:
Phiếu tổng hợp đánh giá học sinh (Phụ lục 1c)
* Xác định đối tượng tham gia hoạt động trải nghiệm và xây dựng tiêu ch phân nhóm học sinh:
Chúng tôi đã xác định đối tượng trải nghiệm cho dự án dạy học là lớp 11A3 của trường THPT Quỳnh Lưu 1 trong năm học 2021-2022 Lớp học này thuộc ban A và nổi bật với tinh thần học tập môn Văn rất tích cực và sôi nổi.
Lớp học có sự cân bằng về số lượng nam nữ, với nhiều học sinh thể hiện năng lực vượt trội trong các lĩnh vực công nghệ và thuyết trình Ban cán sự lớp có ý thức trách nhiệm cao, trong khi giáo viên chủ nhiệm và phụ huynh nhiệt tình ủng hộ các hoạt động trải nghiệm của lớp.
Chúng tôi xác định tiêu chí phân nhóm học sinh dựa trên sở thích và khả năng Trước khi thực hiện kế hoạch hoạt động trải nghiệm, chúng tôi đã lập phiếu thăm dò để đánh giá sở thích và khả năng của học sinh Dựa vào kết quả phiếu thăm dò, học sinh được chia thành 3 nhóm để thực hiện các sản phẩm trải nghiệm Phiếu thăm dò bao gồm bộ câu hỏi nhằm thu thập thông tin cần thiết về sở thích và khả năng của học sinh.
Phiếu điều tr nhu cầu củ học sinh
Hãy trả lời câu hỏi dưới đây bằng cách đánh dấu X vào ô trống có câu trả lời phù hợp với em
1 Em quan tâm hoặc có hứng thú đến nội dung nào sau đây?
Di sản về chữ Hán Nôm, nghệ thuật thƣ pháp
Nghệ thuật chơi cây cảnh
Làng nghề làm hương trầm
2 Em có những khả năng nào?
TT Khả năng Có Không
2 Khả năng trình chiếu powerpoint
3 Khả năng viết chữ Hán theo nghệ thuật thƣ pháp
4 Khả năng quay video, chụp ảnh
6 Khả năng tìm kiếm, xử lí thông tin
3 Khi tham gia vào các hoạt động học tập, em th ch được làm gì?
TT Hoạt động Có Không
6 Tìm kiếm và xử lí thông tin
*Lập kế hoạch thực hiện hoạt động trải nghiệm:
GIÁO ÁN MINH HỌA
1 Mục tiêu: Giúp học sinh các mặt sau:
+ Củng cố vững vàng và sâu sắc thêm kiến thức về tác giả Nguyễn Tuân, tác phẩm Chữ người tử tù
Di sản văn hóa của dân tộc, đặc biệt là những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tại Quỳnh Lưu Việc tìm hiểu và nghiên cứu những di sản này không chỉ giúp nâng cao nhận thức về bản sắc văn hóa địa phương mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của cộng đồng.
Các kỹ năng học tập quan trọng bao gồm: kỹ năng tìm kiếm và thu thập thông tin, kỹ năng xử lý thông tin, kỹ năng tổng hợp thông tin, và kỹ năng áp dụng kiến thức vào thực tiễn để thực hiện những việc có ý nghĩa cho bản thân, gia đình và cộng đồng Ngoài ra, kỹ năng trình bày báo cáo và kỹ năng đánh giá cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình học tập và phát triển cá nhân.
Kỹ năng sống bao gồm nhiều khía cạnh quan trọng như kỹ năng giao tiếp, lắng nghe tích cực, trình bày suy nghĩ và ý tưởng, hợp tác, tư duy phê phán, đảm nhận trách nhiệm, đặt mục tiêu và quản lý thời gian Những kỹ năng này không chỉ giúp cá nhân phát triển mà còn nâng cao khả năng làm việc nhóm và giải quyết vấn đề hiệu quả trong cuộc sống hàng ngày.
+ Đồng cảm với tình cảm và thái độ của tác giả về các giá trị văn hóa truyền thống thể hiện qua tác phẩm
+ Trân trọng những di sản văn hóa của quê hương, của dân tộc
+ Có ý thức giữ gìn và phát huy các giá trị của di sản văn hóa truyền thống trong cuộc sống hiện đại
Bài viết nhấn mạnh vai trò quan trọng trong việc hình thành những phẩm chất cho học sinh, bao gồm tình yêu gia đình và quê hương, lòng nhân ái và khoan dung, sự trung thực, tự trọng, chí công vô tư, cùng với tinh thần tự lập, tự tin và tự chủ Học sinh cũng cần có trách nhiệm với bản thân, cộng đồng, đất nước và nhân loại, đồng thời thực hiện nghĩa vụ công dân một cách tích cực.
Bài viết này nhấn mạnh tầm quan trọng trong việc phát triển các năng lực cho học sinh, bao gồm khả năng tự học, giải quyết vấn đề, sáng tạo, tự quản lý, giao tiếp, hợp tác, sử dụng công nghệ thông tin, sử dụng ngôn ngữ và tính toán Những kỹ năng này không chỉ giúp học sinh nâng cao kiến thức mà còn chuẩn bị cho họ đối mặt với những thách thức trong tương lai.
2 Thời gian thực hiện: 3 tuần
Việc cần chuẩn bị Thiết bị, tƣ liệu, học liệu
- Máy ảnh x x x x x x x x x Công nghệ - phần mềm - Phần mềm Microsoft Word x x
- Phần mềm Microsoft Power Point x x
Phòng học Bàn ghế, maket, bảng x Đồ dùng
- Các loại phiếu học tập
- Các sản phẩm dự án của học sinh x x x x
- www.wipikedia Bách khoa toàn thƣ VN
- http://www.google.com.vn
- http://www.mp3.zing.vn x x x x x x x x x x
4 Đối tượng, phương pháp dạy học và kiểm tr đánh giá
- Đối tƣợng giáo dục: học sinh lớp 11A3
- Phương pháp dạy học: phương pháp dạy học dự án (phương pháp chính)
- Đánh giá các sản phẩm hoạt động trải nghiệm
5 Tiến trình tổ chức dạy học:
Hoạt động 1: GIỚI THIỆU HOẠT ĐỘNG
- Xây dựng đƣợc bản kế hoạch tổng thể trình duyệt Tổ chuyên môn và Ban Giám hiệu nhà trường
- Lựa chọn chủ đề, xây dựng kịch bản chi tiết của hoạt động
- Xây dựng nhóm học tập và lên kế hoạch cho các nhóm
- Rèn luyện kĩ năng làm việc nhóm
Hoạt động củ giáo viên Hoạt động củ học sinh Bước 1:
- Giáo viên xây dựng đƣợc bản kế hoạch tổng thể trình duyệt Tổ chuyên môn và Ban Giám hiệu nhà trường
- GV đƣa ra 3 tình huống của dự án sau đó định hướng cho học sinh thảo luận theo các câu hỏi:
- HS lắng nghe GV giới thiệu về 3 tình huống của hoạt động trải nghiệm
+ Mục tiêu, nội dung của hoạt động trải nghiệm sáng tạo là gì?
+ Hoạt động trải nghiệm có thể đƣợc chia thành những nội dụng nào?
+ Với mỗi nội dụng thì hình thức hoạt động nào là phù hợp?
+ Sản phẩm của mỗi nội dung hoạt động trải nghiệm sáng tạo là gì?
- GV tổng hợp ý kiến của học sinh Trên cơ sở đó xây dựng hoạt động trải nghiệm sáng tạo thành 3 nội dung chính
Nội dung 1: Trò chơi ô chữ
Sản phẩm này là trò chơi ô chữ gồm 11 câu hỏi hàng ngang liên quan đến tác phẩm "Chữ người tử tù" và 11 chữ cái hàng dọc liên quan đến chủ đề hoạt động trải nghiệm sáng tạo Trò chơi không chỉ giúp người chơi ôn tập kiến thức về tác phẩm văn học mà còn khuyến khích sự sáng tạo và tư duy phản biện.
Nội dung 2: Trải nghiệm các di sản văn hóa trên địa bàn Quỳnh Lưu
Sản phẩm: Video clip về di sản văn hóa chữ Hán
Nôm, nghệ nhân cây cảnh, làng nghề hương trầm
Nội dung 3: Nghệ thuật thƣ pháp
Sản phẩm: Chữ “Tài – Dũng - Tâm” và bài thuyết trình về ý nghĩa của chữ
Bước 2: GV chia nhóm và phân công nhiệm vụ của từng nhóm dựa vào phiếu điều tra về năng lực và sở thích của học sinh
Giáo viên tổ chức trò chơi ô chữ giúp học sinh củng cố kiến thức về tác giả và tác phẩm "Chữ người tử tù" Trong trò chơi, học sinh sẽ điền các ô chữ hàng ngang để ôn tập nội dung, đồng thời sử dụng ô chữ hàng dọc để nêu rõ mục tiêu và chủ đề của hoạt động trải nghiệm.
-Nội dùng 2: Trải nghiệm các di sản văn hóa trên địa bàn huyện Quỳnh Lưu
+Nhóm 1: Di sản chữ Hán Nôm
+Nhóm 2: Nghệ nhân cây cảnh
+Nhóm 3: Làng nghề hương trầm sáng tạo
- HS thảo luận nhóm, thống nhất về xây dựng nội dung hoạt động, hình thức hoạt động và các sản phẩm tương ứng
- HS: cùng với GV thống nhất các nội dung, hình thức, sản phẩm của hoạt động trải nghiệm sáng tạo
- HS hoàn thành phiếu điều tra do GV phát
- Các nhóm bàn bạc bầu thư kí, nhóm trưởng
- Các nhóm nhận nhiệm vụ
-Nội dung 3: Nghệ thuật thƣ pháp
Bước 3: GV hướng dẫn học sinh xây dựng kế hoạch nhóm Lưu ý học sinh khi xây dựng kế hoạch cần xác định:
-Phân công nhiệm vụ, bầu nhóm trưởng, thư kí
-Xác định mục tiêu, thời gian hoàn thành
- HS lắng nghe, ghi chép lại cách hướng dẫn của
GV để xây dựng kế hoạch nhóm
- Sau khi lập kế hoạch, các nhóm cần xin ý kiến của giáo viên, sau đó chỉnh sửa, hoàn thiện kế hoạch và nạp lại cho giáo viên
Hoạt động 2: THỰC HIỆN HOẠT ĐỘNG
- Học sinh thực hiện kế hoạch hoạt động trải nghiệm để tạo ra sản phẩm học tập
Rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm không chỉ giúp phát triển năng lực cá nhân mà còn hình thành nhiều kỹ năng quan trọng khác Những kỹ năng này bao gồm: thu thập và xử lý thông tin, phỏng vấn và điều tra thực tế, phân tích và đánh giá, giải quyết tình huống thực tiễn, viết báo cáo và trình bày vấn đề, cùng với một số kỹ năng sống thiết yếu khác.
Thông qua các hoạt động trải nghiệm, trẻ em nhận thức rõ giá trị quý báu của di sản văn hóa, từ đó nâng cao ý thức bảo tồn và phát huy những giá trị mà cha ông đã để lại.
Hoạt động củ GV Hoạt động củ HS
Bước 1: GV theo dõi tiến trình thực hiện kế hoạch hoạt động của các nhóm, cách làm việc của nhóm và của từng thành viên
Bước 2: GV giải đáp những thắc mắc cho học sinh trong quá trình thực hiện
- HS làm việc theo nhóm ở nhà
+ Các nhóm phân công nhiệm vụ cho các thành viên dựa vào kế hoạch đã đƣợc xây dựng
+ Các thành viên thực hiện nhiệm vụ đã đƣợc phân công
-HS: xin ý kiến của GV để hoàn thiện
Bước 3: GV đánh giá tình hình thực hiện dự án của nhóm, đánh giá sơ bộ sản phẩm của nhóm sản phẩm
-HS: Các nhóm hoàn thiện sản phẩm dựa trên đánh giá, nhận xét của giáo viên
Hoạt động 3: BÁO CÁO, ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG
- Chuẩn bị các điều kiện để tổ chức trình bày các sản phẩm trải nghiệm sáng tạo
- Học sinh thực hiện tốt các phần công việc do mình đảm nhận, biết đánh giá và rút kinh nghiệm học tập
- Hình thành đƣợc kĩ năng: thuyết trình, lắng nghe, thảo luận, nêu vấn đề, giải quyết vấn đề, đánh giá… và các kĩ năng chuyên biệt
- Bồi dƣỡng tình cảm, thái độ trân trọng, tự hào về các di sản văn hóa của dân tộc
- Có những hành động thiết thực để giữ gìn và phát huy giá trị các di sản văn hóa
3 Tiến trình tổ chức dạy học:
Hoạt động củ GV và HS Nội dung
- GV giới thiệu chủ đề của hoạt động trải nghiệm sáng tạo, giới thiệu khách mời…
-GV phụ trách Trò chơi ô chữ (10 phút)
I BÁO CÁO DỰ ÁN (2 tiết)
1 Nội dung 1: TRÕ CHƠI Ô CHỮ
- Câu 1: Trước cách mạng tháng 8, Nguyễn Tuân là nhà văn tiêu biểu của trào lưu văn học nào? Đáp án có 7 chữ cái: LÃNG MẠN
- Câu 2: Người ta thường gọi Nguyễn Tuân là nghệ sĩ suốt đời đi tìm điều gì? Đáp án có 6 chữ cái: CÁI ĐẸP
- Câu 3: “Nhƣ phƣợng múa rồng bay” là cách nói chỉ bộ môn nghệ thuật nào của văn hóa dân tộc ?
26 Đáp án có 7 chữ cái: CHƠI CHỮ
- Câu 4: Truyện ngắn “Chữ người tử tù” được rút từ tập truyện nào của Nguyễn Tuân? Đáp án có 15 chữ cái: VANG BÓNG MỘT THỜI
- Câu 5: Trong truyện ngắn “Chữ người tử tù”, vẻ đẹp gì của Huấn Cao đƣợc nhắc đến đầu tiên? Đáp án có 6 chữ cái: TÀI HOA
- Câu 6: Đây là từ chỉ bản tính tốt của con người đƣợc trời phú cho? Đáp án có 10 chữ cái: THIÊN LƯƠNG
- Câu 7: Khi mới đến nhà tù tỉnh Sơn, Huấn Cao bảo các bạn tù của ông dỗ gông vì lí do gì? Đáp án có 6 chữ cái: RỆP CẮN
- Câu 8: “Chữ ông Huấn Cao đẹp lắm, vuông lắm
Câu văn “Có được chữ ông Huấn Cao mà treo như có một vật báu trên đời” thể hiện ước muốn sâu sắc của viên quản ngục trong truyện Ông khao khát sở hữu chữ viết của Huấn Cao, coi đó như một báu vật quý giá, phản ánh tâm tư và khát vọng của nhân vật này.
- Câu 9: Nhân vật nào đã nói câu: “Thế ra y văn võ đều có tài cả”? Đáp án có 10 chữ cái: THẦY THƠ LẠI
Theo Huấn Cao, viên quản ngục nên "bỏ nghề" để có thể thưởng thức và lưu giữ bức chữ mà ông đã cho.
Nguyễn Tuân mô tả viên quản ngục như một thanh âm trong trẻo giữa bản nhạc hỗn loạn và xô bồ, thể hiện sự đối lập rõ rệt trong bối cảnh.
Ô chữ hàng dọc là phương pháp mà nhân dân ta sử dụng để bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc, nhằm ngăn chặn sự mai một của các giá trị văn hóa Đáp án cho câu hỏi này là "GIỮ VÀ TRUYỀN" với 11 chữ cái.
2 Nội dung 2: TRẢI NGHIỆM MỘT SỐ DI SẢN VĂN HÓA TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN QUỲNH LƯU
(Ở nội dung này chúng tôi chỉ trình bày phần lời,
- GV nêu nội dung 2 của chương trình và giới thiệu nhóm 1 trình bày sản phẩm dự án
- Nhóm 1 báo cáo sản phẩm: Video clip về di sản chữ Hán Nôm trên địa bàn Quỳnh Lưu
Chiếu video clip qua màn hình Tivi
(8-10 phút) hình ảnh minh họa trình bày ở phần phụ lục)
*Nhóm 1: Video clip trải nghiệm về Di sản chữ Hán Nôm trên đị àn huyện Quỳnh Lưu
Trong bài thơ Tiếng Việt, nhà thơ Lưu Quang Vũ đã bày tỏ tình yêu vô vàn với ngôn ngữ mẹ đẻ của dân tộc:
Chưa chữ viết đã vẹn tròn tiếng nói
Vầng trăng cao đêm cá lặn sao mờ Ôi Tiếng Việt như bùn và như lụa Óng tre ngà và mềm mại như tơ
Chữ viết là hệ thống ký hiệu ghi chép ngôn ngữ của một cộng đồng Trước thời Bắc thuộc, người Việt chưa có chữ viết, nhưng sau hơn một ngàn năm đô hộ, chữ Hán đã được du nhập và trở thành văn tự chính thức Từ chữ Hán, người Việt đã phát triển chữ Nôm để ghi lại tiếng nói dân tộc, tạo thành di sản văn hóa Hán Nôm quý giá Khoa thi Hội cuối cùng năm 1919 đánh dấu sự chuyển đổi sang chữ quốc ngữ, nhưng kho trí tuệ bằng chữ Hán và Nôm vẫn giữ vai trò quan trọng trong văn hóa hiện đại Chúng tôi đã thực hiện phóng sự tại huyện Quỳnh Lưu để tìm hiểu về di sản chữ Hán Nôm và vai trò của thế hệ trẻ trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa truyền thống Điểm đến đầu tiên là chùa Đông Yên, xã Quỳnh Thuận, huyện Quỳnh Lưu.
- Các nhóm khác theo dõi, nhận xét
Chùa Lưu ở Nghệ An là một ngôi chùa cổ, nổi bật với những bức tranh, hoành phi và câu đối viết bằng chữ Hán Được xây dựng từ thế kỷ XV, chùa đã trải qua nhiều biến cố lịch sử và thiên nhiên, dẫn đến tình trạng xuống cấp nghiêm trọng Kể từ năm 2015, chùa đã được tu sửa, nhưng vẫn bảo tồn được các di tích chữ Hán – Nôm quý giá từ thời xa xưa.
THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM
Việc tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa dân tộc cho học sinh THPT, đặc biệt qua tác phẩm "Chữ người tử tù" trong chương trình Ngữ văn 11, đã mang lại những kết quả tích cực Những hoạt động này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu sắc về văn hóa dân tộc mà còn khơi dậy lòng tự hào và trách nhiệm trong việc gìn giữ di sản Qua việc phân tích tác phẩm, học sinh có cơ hội trải nghiệm thực tế và kết nối với các giá trị văn hóa, từ đó phát triển nhận thức và tình cảm với di sản văn hóa của dân tộc.
Xác định tính khả thi của việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa dân tộc là rất quan trọng Qua việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo tác phẩm, chúng ta có thể nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị di sản văn hóa Những hoạt động này không chỉ giúp người tham gia hiểu rõ hơn về di sản, mà còn khuyến khích sự sáng tạo và lòng yêu thích văn hóa dân tộc Việc kết hợp giáo dục và trải nghiệm thực tế sẽ góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.
Bài viết này phân tích những ưu điểm và khuyết điểm trong việc giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo tác phẩm "Chữ người tử tù" Đồng thời, nó cũng chỉ ra những thuận lợi và khó khăn khi áp dụng phương pháp này, cùng với những thiếu sót cần khắc phục và cải tiến kịp thời để nâng cao chất lượng của đề tài.
Chúng tôi đã thực hiện thí nghiệm tại ba trường THPT Quỳnh Lưu 1, Quỳnh Lưu 2 và Quỳnh Lưu 3, mỗi trường đều có hai cặp lớp Các cặp lớp được chọn có trình độ tương đương để phân chia thành lớp thực nghiệm (TN) và lớp đối chứng (ĐC).
Giáo viên, nơi công tác Lớp Sĩ số Lớp Sĩ số
TN1 45 11D3 ĐC1 45 Đặng Thị Thu Hiền
TN2 41 11D2 ĐC2 42 Nguyễn Thị Thu
TN3 41 11D2 ĐC3 42 Nguyễn Văn Bắc
3 Nội dung thực nghiệm sƣ phạm
- Đối với các lớp thực nghiệm, chúng tôi tiến hành tổ chức hoạt động trải nghiệm nhƣ nội dung đã trình bày ở phần trên
- Đối với các lớp đối chứng, chúng tôi tiến hành giảng dạy theo phương pháp truyền thống
Chúng tôi đã thực hiện bài kiểm tra 15 phút dưới hình thức tự luận với nội dung giống nhau cho các lớp thực nghiệm và đối chứng, nhằm đánh giá định lượng và kiểm chứng tính khả thi của đề tài sau khi kết thúc bài học.
Chúng tôi đã phát phiếu tự đánh giá có hướng dẫn cho học sinh, giúp các em tự đánh giá dựa trên bảng kiểm Việc này được thực hiện trong bối cảnh các em tổ chức hoạt động nhóm, thông qua việc giao nhiệm vụ và theo dõi tiến trình cũng như mức độ tham gia của từng thành viên trong nhóm.
4 Kết quả thực nghiệm nhƣ s u:
Khi tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo tác phẩm "Chữ người tử tù" nhằm giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc cho học sinh trung học phổ thông, chúng tôi đã tiến hành kiểm tra kết quả học tập của học sinh bằng điểm số và thu được kết quả khả quan.
Giỏi Khá Trung bình Yếu
SL Tỷ lệ SL Tỷ lệ SL Tỷ lệ SL Tỷ lệ
Thông qua việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo liên quan đến tác phẩm "Chữ người tử tù", nhận thức của học sinh về việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống của dân tộc đã được nâng cao rõ rệt.
Học sinh đã hiểu biết sâu sắc về giá trị văn hóa cổ xưa tại địa phương, thể hiện tinh hoa văn hóa truyền thống được xây dựng từ những hy sinh thầm lặng của các thế hệ Các em nhận thức rằng những giá trị văn hóa của cha ông sẽ là hành trang và động lực cho bản thân và thanh niên Việt Nam tiến vào kỷ nguyên mới, góp phần làm giàu thêm truyền thống ngàn năm của dân tộc Do đó, việc giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa cổ truyền không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước hay chính quyền địa phương, mà còn là nhiệm vụ của chính các em.
Sau mỗi hoạt động trải nghiệm, học sinh đều cảm nhận được sự ngưỡng mộ và biết ơn đối với những nghệ nhân tài hoa đã gìn giữ và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống Từ niềm yêu thích và say mê ngắm nhìn sản phẩm, các em càng tự hào hơn khi nhận ra rằng những giá trị văn hóa này không ở đâu xa, mà chính là di sản quý báu ngay trên quê hương của mình.
Việc sáng tạo và gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống ngày càng trở nên khó khăn hơn Nhận thức được điều này, học sinh đã thực hiện nhiều hành động thiết thực nhằm lan tỏa thông điệp bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Các em tích cực nâng cao hiểu biết về giá trị văn hóa qua việc hỗ trợ gia đình trong các công việc truyền thống sau giờ học Ngoài ra, một số em còn tham gia giúp đỡ các nghệ nhân địa phương trong các hoạt động như chẻ hương, phơi hương và chăm sóc cây cảnh Học sinh còn lập nhóm tham gia hội viết thư pháp và chủ động liên hệ với cán bộ văn hóa xã trong các lễ hội, thể hiện tinh thần trách nhiệm trong việc gìn giữ và phát triển văn hóa truyền thống của ông cha.
Thông qua việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo liên quan đến tác phẩm "Chữ người tử tù", học sinh không chỉ được khám phá nội dung tác phẩm mà còn phát triển nhiều năng lực quan trọng, bao gồm tư duy phản biện, khả năng sáng tạo và kỹ năng làm việc nhóm.
Phát triển năng lực viết cho học sinh thông qua việc nghiên cứu sách giáo khoa và tài liệu tham khảo, cùng với việc vận dụng kiến thức từ bài học, giúp các em hoàn thành bài viết về các vấn đề cụ thể theo yêu cầu của dự án học tập Bài viết của học sinh có chủ đề rõ ràng, bố cục đầy đủ, luận điểm sáng rõ, diễn đạt mạch lạc và ngôn từ phong phú.
Phát triển năng lực trình bày là một quá trình quan trọng đối với học sinh Ban đầu, nhiều em còn e ngại và thiếu tự tin khi báo cáo Tuy nhiên, theo thời gian, sự tự tin của các em ngày càng tăng lên, dẫn đến sự cải thiện rõ rệt trong cách sử dụng từ ngữ và ngôn ngữ cơ thể Điều này giúp cho các buổi báo cáo trở nên lôi cuốn và hấp dẫn hơn đối với người nghe.
Phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác trong làm việc nhóm là rất quan trọng Mỗi thành viên được phân công nhiệm vụ phù hợp, giúp tạo ra sự hỗ trợ và phối hợp hiệu quả, đảm bảo tiến độ thực hiện nhiệm vụ học tập Các nhóm cũng học hỏi lẫn nhau trong quá trình làm việc, đồng thời tạo ra không khí thi đua sôi nổi và hứng thú giữa các nhóm.
