Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Nhiều nghiên cứu về báo chí Việt Nam trước 1945 đã được thực hiện, trong đó có những công trình tập trung vào sự hình thành và phát triển của báo chí Phật giáo Những nghiên cứu này đã cung cấp cho chúng tôi nhiều ý tưởng và định hướng quý giá cho đề tài nghiên cứu của mình.
Năm 1972, Nguyễn Văn Ẩn đã hoàn thành khóa luận tốt nghiệp về báo chí tôn giáo tại Việt Nam, trong đó nhấn mạnh sự hình thành và phát triển của báo chí Phật giáo giai đoạn 1920-1945 với các tên gọi như Pháp âm, Từ bi âm và Tiến hóa Tác giả cho rằng báo chí Phật giáo thời kỳ này là phương tiện quan trọng trong công cuộc canh tân đất nước, mặc dù cũng có những tranh cãi nội bộ giữa các báo Ông đề cập đến những cuộc trao đổi sôi nổi về sự hiện hữu của Tây phương cực lạc và các vấn đề canh tân Phật giáo, cho thấy sự cần thiết phải thảo luận thẳng thắn về các vấn đề Phật học đã tồn tại lâu nay Tuy nhiên, tác giả chỉ đưa ra những kết luận khái quát mà không đi sâu phân tích hay dẫn chứng cụ thể.
Năm 1985, Nguyễn Lang đã công bố tập 3 của cuốn "Việt Nam Phật giáo sử luận" tại Paris, và đến nay, công trình này đã được Nhà xuất bản Văn học tái bản lần thứ ba vào năm 2000 Trong tập 3, tác giả đề cập đến phong trào Chấn hưng Phật giáo Việt Nam và liệt kê một số tờ báo, tạp chí Phật giáo như Pháp âm, Phật hóa Tân Thanh niên, và Duy tâm Phật học Ông trình bày tổng quát quá trình hình thành, tôn chỉ hoạt động và những đóng góp của các tạp chí đối với Phật giáo và dân tộc trong nửa đầu thế kỷ XX Ngoài ra, tác giả cũng nhấn mạnh các cuộc tranh luận về tư tưởng Phật học và đường hướng chấn hưng Phật giáo giữa các tạp chí thời bấy giờ Sự ra đời của báo chí Phật giáo đã giúp phổ biến Phật học đến đại chúng, cho phép mọi người dễ dàng tiếp cận Phật pháp bằng chữ Quốc ngữ Việt Nam Phật giáo sử luận (tập III) là một công trình nghiên cứu sâu về báo chí và phong trào chấn hưng Phật giáo, tuy nhiên, một số tạp chí như Bồ đề và Phật pháp chỉ vẫn chưa được đề cập.
Niết bàn) và nhất là văn học Phật giáo hầu như chưa được quan tâm nghiên cứu
Công trình của Giáo sư Trần Văn Giàu (Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 1988) đã dành một chương quan trọng nghiên cứu về Phật giáo nửa đầu thế kỷ XX, đặc biệt là phong trào Chấn hưng Phật giáo và các vấn đề triết học mà phong trào này đặt ra trong bối cảnh lịch sử giữa hai cuộc chiến tranh thế giới Tác giả đã khảo sát nhiều tờ báo, tạp chí nổi tiếng như Từ bi âm, Viện âm, Duy tâm Phật học, Đuốc tuệ để tìm hiểu tình hình Phật giáo trước năm 1945 Trong phần phân tích các vấn đề tư tưởng của cuộc vận động Chấn hưng Phật giáo, Trần Văn Giàu đã chỉ ra những tiến bộ nổi bật của Phật giáo thông qua các cuộc thảo luận về Thượng đế, linh hồn, Thiên đường và địa ngục Đây được xem là công trình nghiên cứu sớm nhất và công phu nhất của một nhà nghiên cứu mác-xít về báo chí Phật giáo trong giai đoạn này Mặc dù Trần Văn Giàu đã đánh giá cao tư tưởng yêu nước và khoa học của nhiều tờ báo, tạp chí, sách vở Phật giáo, nhưng công trình vẫn chưa chú trọng đến khía cạnh văn học trên báo chí.
Báo chí Phật giáo trong giai đoạn 1930-1945 đã được Thích Thanh Đạt giới thiệu qua khóa luận tốt nghiệp đại học ngành Lịch sử tại Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội năm 1994 Tác phẩm này cung cấp cái nhìn tổng quan về các tạp chí và tờ báo Phật giáo, cũng như những vấn đề tư tưởng triết học Phật giáo thể hiện qua báo chí trong thời kỳ này Tuy nhiên, do hạn chế về tư liệu và thời gian, tác giả chưa thể phân tích sâu sắc các đặc điểm và giá trị nội dung, nghệ thuật của Phật học và văn học trên báo chí Phật giáo trong giai đoạn lịch sử quan trọng này.
- Công trình Báo chí Việt Nam từ khởi thủy đến 1945 (Nxb TP Hồ Chí Minh,
Bài viết của Huỳnh Văn Tòng (2000) đã làm rõ sự hình thành và phát triển của làng báo chí Việt Nam, nhấn mạnh những đóng góp quan trọng trong các lĩnh vực văn hóa, giáo dục, chính trị, kinh tế và xã hội Tác giả đã đề cập đến sự ra đời của các tạp chí và báo chí Phật giáo như tạp chí Pháp âm, Viên âm và báo Đuốc tuệ, những ấn phẩm đầu tiên ở Nam Kỳ, Trung Kỳ và Bắc Kỳ trước năm 1945 Phần phụ lục cuối sách cũng cung cấp thông tin bổ ích về các tờ báo chuyên biệt này.
Mục lục báo chí Việt ngữ từ 1865-1945 cung cấp danh sách chi tiết các tạp chí và tờ báo Phật giáo trước năm 1945, bao gồm thông tin về năm xuất bản và thời điểm đình bản.
Từ bi âm (1932-1941), Viên âm (1933-1936), Đuốc tuệ (1935-1939), Tiếng chuông sớm (1935-1936), Duy tân (tâm) (1935-1943), Bồ đề (1936), Bát nhã âm (1936-
1943), Pháp âm Phật học (1937-1938), Tam bảo (1937-1939), Tiến hóa (1938-
Năm 1939, tác phẩm "Phật pháp chỉ Niết bàn" (1941) đã được xuất bản, là một nghiên cứu tổng quát về báo chí, đặc biệt là các tạp chí và tờ báo Phật giáo trước năm 1945 Tuy nhiên, qua khảo sát trực tiếp các tư liệu báo chí Phật giáo hiện có, chúng tôi nhận thấy rằng công trình này còn nhiều sai sót, đặc biệt là về năm đình bản của một số tờ báo, như tờ "Từ bi âm" đã đình bản vào năm 1945, không phải năm khác.
1941), Viên âm (đình bản năm 1945, không phải năm 1936), Đuốc tuệ (đình bản năm 1945, không phải năm 1939), Tam bảo (đình bản năm 1938, không phải năm
Tạp chí Tiến hóa, đình bản vào năm 1941, không phải năm 1939, và chủ nhiệm là Đỗ Kiết Triệu, không phải Đỗ Kiết Tuân Ngoài ra, tạp chí Duy tâm Phật học có chủ nhiệm là Nguyễn Văn Ân, không phải Nguyễn Văn An.
- Công trình Lịch sử báo chí Việt Nam 1865-1945 (Nxb Đại học Quốc gia
Báo chí Phật giáo Việt Nam ra đời từ phong trào Chấn hưng Phật giáo trước năm 1945, như được đề cập trong cuốn sách do Đỗ Quang Hưng chủ biên (Hà Nội, 2000) Các tác giả, bao gồm Đỗ Quang Hưng, Dương Trung Quốc, và Nguyễn Thành, đã thống kê và giới thiệu ngắn gọn về quá trình xuất hiện và hoạt động của một số tạp chí và tờ báo Phật giáo đương thời, như Viên âm, Đuốc tuệ, Quan âm, và Tinh tiến.
- Công trình Báo chí ở Thành phố Hồ Chí Minh (100 câu hỏi đáp về Gia Định - Sài Gòn TP Hồ Chí Minh, Nxb TP Hồ Chí Minh, năm 2007, Trương Ngọc
Tạp chí Quốc ngữ Phật giáo đầu tiên tại Sài Gòn, mang tên Pháp âm, được giới thiệu bởi Nguyễn Ngọc Phan trong công trình của mình, cung cấp cái nhìn tổng quan về nội dung và hình thức của tạp chí này Bên cạnh đó, vai trò của nhà báo Xích Liên (sư Thiện Chiếu) trong việc chấn hưng báo chí Phật giáo cũng được nhấn mạnh Mặc dù công trình không tập trung nhiều vào báo chí Phật giáo, nhưng đã khẳng định sự tồn tại của báo chí Phật giáo Việt Nam trước 1945 và những đóng góp quan trọng của Xích Liên đối với Phật giáo và dân tộc.
Công trình "Lược khảo Báo chí Phật giáo Việt Nam (1929-2008)" của Nguyễn Đại Đồng, xuất bản năm 2008 bởi Nxb Tôn giáo, đã phác thảo rõ nét sự phát triển của báo chí Phật giáo Việt Nam từ năm 1929 cho đến 2008 Trong phần đầu của tác phẩm, tác giả tập trung vào việc trình bày quá trình hình thành và phát triển của báo chí Phật giáo cho đến thời kỳ Toàn quốc kháng chiến.
Trong giai đoạn 1929-1946, tác giả đã trình bày chi tiết về hoàn cảnh ra đời, nhân sự lãnh đạo và các hoạt động của báo chí Phật giáo trước 1945 Dù công trình cung cấp cái nhìn tổng thể và hệ thống về báo chí Phật giáo Việt Nam, vẫn còn thiếu sót khi không đề cập đến tạp chí Phật pháp chỉ Niết bàn Tóm lại, bài viết mang lại cái nhìn toàn diện về tầm ảnh hưởng của báo chí Phật giáo trong đời sống xã hội.
- Công trình Phong trào chấn hưng Phật giáo Việt Nam (Tư liệu báo chí Việt
Nam từ 1927-1938) của Nguyễn Đại Đồng và Nguyễn Thị Minh (Nxb Tôn giáo,
Bài viết năm 2008 đã nêu rõ các hoạt động cụ thể của báo chí Phật giáo trong giai đoạn đầu thế kỷ XX, nhấn mạnh vai trò quan trọng của nó đối với phong trào Chấn hưng Phật giáo cũng như sự duy trì và bảo vệ nền độc lập dân tộc Công trình này cung cấp nhiều thông tin hữu ích về tình hình báo chí Phật giáo thời điểm đó.
Nguyễn Đại Đồng đã có những đóng góp quan trọng với các bài viết như “Tạp chí Viên âm” và “Tạp chí Đuốc tuệ” trên tạp chí Nghiên cứu Phật học (2009), cùng với “Tạp chí Duy tâm Phật học” trên nguyệt san Giác ngộ (2011) Các bài viết này cung cấp cái nhìn tổng quan về diện mạo và nội dung của các tạp chí Phật giáo, góp phần làm phong phú thêm hiểu biết về lĩnh vực này.
Mục đích nghiên cứu
Với đề tài Văn học và Phật học trên báo chí Phật giáo Việt Nam trước năm
1945, chúng tôi muốn giới thiệu một cách hệ thống về báo chí Phật giáo trước 1945
Luận án sẽ phân tích các vấn đề Phật học và văn học trong bối cảnh báo chí, tập trung vào các khía cạnh như thế giới quan Phật giáo, tư tưởng đạo đức, và mối quan hệ giữa Phật giáo với dân tộc và đại chúng Đồng thời, luận án cũng sẽ trình bày những giá trị đặc trưng về nội dung và nghệ thuật của văn học Phật giáo Việt Nam trong giai đoạn này thông qua các thể loại thơ, văn xuôi và dịch văn học.
Đối tượng nghiên cứu của chúng tôi tập trung vào báo chí Phật giáo Việt Nam trước năm 1945, với mục tiêu khảo sát toàn bộ tư liệu có sẵn Hiện tại, có 13 tạp chí và 2 tờ báo đáng chú ý, bao gồm: Tạp chí Pháp âm (1929), Phật hóa Tân Thanh niên (1929), Từ bi âm (1932-1945), Viên âm (1933-1945), và Tiếng chuông sớm.
(1935-1936), Duy tâm Phật học (1935-1943), Bồ đề (1936), Bác (Bát) nhã âm
Giai đoạn từ 1936 đến 1943, các ấn phẩm Pháp âm Phật học (1937-1938) và Tam bảo (1937-1938) đã được phát hành Mặc dù bản tiếng Hoa chỉ ghi "Tam bảo", nhưng bản tiếng Việt lại ghi là "Tam bảo chí", và Nguyễn Đại Đồng cũng đề cập đến "Tam bảo chí" Ngoài ra, ấn phẩm Tiến hóa (1938-1941) và Quan âm cũng được xuất bản trong khoảng thời gian này.
(1938-1943), Phật pháp chỉ Niết bàn (1941) và báo: Đuốc tuệ (1935-1945), Tinh tiến (1945)
Hiện nay, các tờ báo và tạp chí chủ yếu được lưu trữ tại Thư viện Quốc gia ở Hà Nội, cùng với một số chùa và tủ sách tư nhân khác.
Từ những tờ báo, tạp chí Phật giáo này, chúng tôi đi sâu vào nghiên cứu đặc điểm, giá trị của tư tưởng Phật học và văn học
Để thực hiện đề tài nghiên cứu, chúng tôi đã tiến hành thu thập các tác phẩm, bài viết, tờ báo, tạp chí và các công trình nghiên cứu trước đây liên quan đến lĩnh vực báo chí.
Trước năm 1945, Phật giáo Việt Nam đã có những bước phát triển đáng chú ý Chúng tôi đã thu thập nhiều tạp chí và báo chí Phật giáo từ thời kỳ này, tạo thành nguồn tài liệu quý giá cho việc nghiên cứu một cách trung thực và chính xác về lịch sử và văn hóa Phật giáo tại Việt Nam.
Trong luận án này, chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau:
5.1 Phương pháp thống kê - phân loại
Sử dụng các phương pháp bổ trợ nhằm thống kê và phân loại tài liệu liên quan đến luận án, từ đó giúp tìm hiểu và đánh giá giá trị thực của báo chí Phật giáo trước năm 1945.
Để đáp ứng nhu cầu của đề tài, luận án áp dụng các phương pháp phân tích, so sánh và tổng hợp nhằm khám phá đặc điểm nội dung tư tưởng của các vấn đề Phật học, cùng với những giá trị nghệ thuật trong giáo lý Phật giáo và trong thơ ca, văn xuôi trên báo chí Phật giáo trước 1945 Qua đó, luận án chứng minh sự đóng góp quan trọng của báo chí Phật giáo đối với Phật giáo và dân tộc Đồng thời, nghiên cứu cũng xác định sự ra đời và phát triển của báo chí Phật giáo đã góp phần thúc đẩy nền văn hóa và văn học dân tộc trong giai đoạn đầu hiện đại hóa.
5.3 Phương pháp lịch sử xã hội
Áp dụng phương pháp này giúp xác định các tiền đề hình thành và phát triển của báo chí Phật giáo trước năm 1945, đồng thời nghiên cứu báo chí Phật giáo trong mối liên hệ chặt chẽ với lịch sử và xã hội đương thời.
6 ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
Hoàn thành luận án Văn học và Phật học trên báo chí Phật giáo Việt Nam trước năm 1945, chúng tôi mong muốn có những đóng góp sau:
Trước năm 1945, tình hình báo chí Phật giáo tại Việt Nam đã phát triển một cách có hệ thống, với nhiều tờ báo và tạp chí ra đời nhằm phục vụ mục đích tôn chỉ truyền bá giáo lý Phật giáo Các ấn phẩm này không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc phổ biến kiến thức Phật học mà còn phản ánh đời sống tâm linh của cộng đồng Phật tử Mỗi tờ báo, tạp chí đều có năm ra đời và năm kết thúc riêng, cùng với ban biên tập cụ thể, góp phần làm phong phú thêm bức tranh báo chí Phật giáo trong giai đoạn này.
- Trình bày một cách có hệ thống, tường minh về các vấn đề chủ yếu của Phật học và văn học trên báo chí Phật giáo trước 1945
Luận án có thể góp phần vào việc tìm lại giá trị của báo chí Phật giáo trước
1945, những đóng góp của báo chí Phật giáo đối với đời sống tinh thần của dân tộc
Ngoài phần Dẫn nhập, luận án gồm 3 chương:
Chương 1 của bài viết tập trung vào phong trào Chấn hưng Phật giáo và sự phát triển của báo chí Phật giáo tại Việt Nam trước năm 1945 Từ trang 11 đến trang 55, nội dung trình bày khái quát về những nỗ lực phục hồi và phát triển Phật giáo trong bối cảnh xã hội đương thời, cũng như vai trò quan trọng của báo chí Phật giáo trong việc truyền bá tư tưởng và thông tin đến cộng đồng tín đồ Phong trào này không chỉ góp phần làm sống dậy các giá trị văn hóa tâm linh mà còn thúc đẩy sự nhận thức và đoàn kết trong cộng đồng Phật giáo Việt Nam.
Chương 2 của bài viết tập trung vào việc phân tích Phật học trên báo chí Phật giáo Việt Nam trước năm 1945, nhằm trình bày thế giới quan và tư tưởng đạo đức của Phật giáo Nội dung cũng xem xét mối quan hệ giữa Phật giáo với dân tộc và đại chúng, từ đó rút ra những giá trị cơ bản của Phật giáo trong giai đoạn này, được trình bày từ trang 56 đến trang 124.
Chương 3 của luận án "Văn học và Phật học trên báo chí Phật giáo Việt Nam trước năm 1945" trình bày tổng quan về văn học trên báo chí Phật giáo, phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật của thơ và văn xuôi trong các tờ báo này (trang 125 đến trang 204) Mặc dù tên đề tài đặt "Văn học" trước để phù hợp với mã ngành Văn học Việt Nam, nhưng chương 2 về Phật học được trình bày trước chương 3 Điều này cho thấy tư tưởng Phật học là trung tâm và quan trọng nhất trên báo chí Phật giáo, trong khi văn học chủ yếu là phương tiện truyền bá tư tưởng Phật học.
Cuối luận án bao gồm phần Kết luận từ trang 205 đến trang 207, Danh mục báo chí Phật giáo ở trang 208, và Thư mục tài liệu tham khảo từ trang 209 đến trang 218 Ngoài ra, tác giả cũng đã tổng hợp Danh mục các công trình đã công bố trên trang 219 Đặc biệt, phần Phụ lục từ trang 220 đến trang 258 được chuẩn bị với các hình ảnh báo chí và tổng danh mục thơ, văn trên báo chí Phật giáo trước năm 1945.
PHONG TRÀO CHẤN HƢNG PHẬT GIÁO
VÀ BÁO CHÍ PHẬT GIÁO VIỆT NAM TRƯỚC 1945
1.1 PHONG TRÀO CHẤN HƢNG PHẬT GIÁO TỪ CUỐI THẬP NIÊN 1920 ĐẾN 1945
Vào đầu thế kỷ XX, sau khi kiểm soát Việt Nam, thực dân Pháp đã thực hiện chính sách hỗ trợ và khuyến khích sự phát triển của đạo Công giáo Nhằm giảm thiểu ảnh hưởng của Phật giáo và Nho giáo, chính quyền Pháp đã quyết tâm loại bỏ chữ Hán và thay thế bằng chữ Pháp.