NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Cơ sở lí luận
1.1 Khái niệm về hứng thú học tập
Jean Piaget, nhà tâm lý học người Thụy Sĩ, nhấn mạnh tầm quan trọng của hứng thú học tập ở học sinh Ông cho rằng "trường học kiểu mới" cần phải khuyến khích hoạt động thực sự và sự chủ động dựa trên nhu cầu và hứng thú cá nhân của người học Theo ông, mọi hành động của trí thông minh đều xuất phát từ hứng thú, mà hứng thú được coi là một trạng thái tâm lý năng động của sự đồng hóa.
Tâm lý học Macxit định nghĩa hứng thú là thái độ nhận thức tích cực của cá nhân đối với các sự vật, hiện tượng trong thế giới khách quan Hứng thú thể hiện sự khao khát khám phá sâu sắc các khía cạnh xung quanh, đồng thời là động lực cảm xúc, kết hợp giữa tình cảm, ý chí và trí tuệ, tạo nên tính tích cực của con người trong hoạt động.
Theo tác giả Phạm Minh Hạc, Lê Khanh, Trần Trọng Thủy trong tâm lý học đại cương, hứng thú là yếu tố quan trọng giúp chúng ta nhận thức và hiểu rõ ý nghĩa của một đối tượng trong cuộc sống Khi có hứng thú, chúng ta không chỉ ý thức về đối tượng mà còn phát triển tình cảm đặc biệt với nó, từ đó thúc đẩy chúng ta khám phá và tìm hiểu sâu hơn về đối tượng đó.
Hứng thú học tập là sự kết hợp của cảm xúc, tình yêu và niềm đam mê trong việc tìm hiểu tri thức môn học một cách chủ động và sáng tạo Đây là động lực quan trọng giúp học sinh chiếm lĩnh kiến thức ở nhiều mức độ khác nhau Nếu học sinh thiếu hứng thú với một môn học, kết quả học tập sẽ không cao Do đó, việc tổ chức các hoạt động giáo dục phù hợp từ giáo viên là cần thiết để khơi dậy niềm đam mê học tập ở học sinh.
1.2 Khái niệm về học tập tích cực
Hoạt động học tập tích cực của học sinh là kết quả của phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm, trong đó giáo viên tập trung vào nhu cầu và khả năng của học sinh.
Tâm lý học hoạt động khẳng định rằng con người phát triển tâm lý, ý thức và nhân cách thông qua hoạt động Học sinh không chỉ là sản phẩm mà còn là chủ thể tích cực trong quá trình học tập Kết quả học tập chủ yếu phụ thuộc vào sự tham gia của học sinh trong hoạt động Học tập được xem là quá trình biến đổi bản thân, giúp học sinh gia tăng giá trị bản thân thông qua nỗ lực chiếm lĩnh những giá trị mới từ môi trường xung quanh.
Việc giáo viên kích thích, tổ chức, chỉ đạo và điều khiển các hoạt động của học sinh một cách tích cực đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy học tập tích cực của học sinh.
A Coomenxki (1592-1670) nhấn mạnh rằng "Giáo dục có mục đích đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đoán đúng đắn và phát triển nhân cách." Ông khuyến khích tìm ra phương pháp giúp giáo viên dạy ít hơn nhưng học sinh học nhiều hơn và tích cực hơn Kể từ thế kỷ XIX, nhiều nhà giáo dục đã áp dụng các phương pháp nhằm khuyến khích học sinh học tập tích cực, tự hoạt động và tạo điều kiện cho sự trưởng thành nhanh chóng của các em.
Từ cuối thập kỷ 80, Việt Nam đã chứng kiến sự xuất hiện của những ý tưởng nhấn mạnh vai trò và lợi ích của người học, khuyến khích sự tự phát triển của họ Các phương pháp dạy học và hình thức tổ chức giáo dục được áp dụng nhằm phát huy tinh thần chủ động trong việc lĩnh hội tri thức và khuyến khích sự sáng tạo tích cực.
Hứng thú học tập tích cực của học sinh là quá trình tiếp thu kiến thức một cách chủ động, sáng tạo và tự giác Điều này diễn ra dưới sự hướng dẫn và tổ chức của giáo viên, cùng với niềm đam mê và yêu thích tìm hiểu môn học.
1.3 Vai trò của môn Địa lí trong trường phổ thông
Trang bị cho học sinh kiến thức phong phú về tự nhiên, dân cư, xã hội và kinh tế, cùng với việc hiểu rõ mối quan hệ giữa các hoạt động kinh tế và xã hội Đồng thời, rèn luyện các kỹ năng cần thiết trong cuộc sống như xử lý thông tin và áp dụng kiến thức địa lý vào thực tiễn, đặc biệt là kỹ năng sử dụng bản đồ.
Bồi dưỡng cho học sinh thế giới quan khoa học và những quan điểm đúng đắn là rất quan trọng Việc vận dụng kiến thức địa lý giúp giải thích các hiện tượng tự nhiên và đời sống, cũng như mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên Qua đó, học sinh có thể hiểu rõ các hiện tượng như nhật thực, nguyệt thực và lý do tại sao có sự thay đổi độ dài ngày đêm giữa các mùa trong năm.
Chương trình môn Địa lí dựa trên kiến thức cơ bản và phương pháp giáo dục tích cực, giúp học sinh phát triển năng lực địa lí, đồng thời góp phần hình thành các phẩm chất và năng lực chung cần thiết Qua đó, học sinh sẽ phát triển tình yêu quê hương, thái độ đúng đắn với môi trường, khả năng định hướng nghề nghiệp, từ đó hình thành nhân cách công dân sẵn sàng đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Tạo hứng thú học tập tích cực cho học sinh trong môn Địa lí giúp các em đạt kết quả cao về nhiều mặt Học sinh sẽ nắm vững kiến thức về địa lí tự nhiên và kinh tế - xã hội, từ đó có nhận thức đúng đắn, khách quan và khoa học về các hiện tượng, sự vật Điều này cũng góp phần giáo dục kỹ năng sống và nâng cao ý thức trách nhiệm bản thân của mỗi học sinh.
HS đối với cuộc sống và môi trường
1.4 Định hướng đổi mới nội dung chương trình giảng dạy địa lý ở trường THPT
Chương trình Địa lí cần được xây dựng như một kế hoạch hành động sư phạm, kết nối mục tiêu giáo dục với các lĩnh vực nội dung, phương pháp và phương tiện dạy học Nó cũng phải đảm bảo sự tổ chức hợp lý trong tiến trình giờ học và cách thức đánh giá kết quả học tập của học sinh.
- Nội dung dựa trên cơ sở một chương trình chuẩn và đảm bảo tính phổ thông, toàn diện, hướng nghiệp
- Nội dung chương trình phải cơ bản, tinh giảm, thiết thực và cập nhật với sự phát triển khoa học công nghệ, kinh tế - xã hội
- Tiến kịp trình độ chung của các nước trong khu vực và thế giới
Cơ sở thực tiễn
2.1 Đặc điểm tâm lý và trình độ nhận thức của học sinh lớp 10 - Trung học phổ thông Quỳ Hợp 3
Học sinh lớp 10 đã phát triển hoàn chỉnh về thể chất và tâm lý, với bộ não đã đạt đến mức độ phát triển tối ưu cho nhận thức Khả năng tiếp thu kiến thức đa dạng và tư duy của các em được cải thiện, giúp các em áp dụng sáng tạo lý thuyết vào thực tế Ở độ tuổi này, học sinh đã bắt đầu hình thành ý tưởng và định hướng cho tương lai, đồng thời nhận thức rõ trách nhiệm của bản thân đối với gia đình và xã hội.
7 trí của cá nhân trong xã hội là vấn đề các em đặc biệt quan tâm trước ngưỡng cửa vào đời
Hoạt động học tập của học sinh lớp 10 đòi hỏi tính năng động và độc lập cao, đồng thời cần phát triển tư duy lý luận để nắm vững chương trình học Khi các em trưởng thành và có thêm kinh nghiệm sống, ý thức học tập của các em sẽ được nâng cao, giúp các em nhận thức rõ hơn về vị trí của mình trong xã hội.
- Thái độ học tập của lứa tuổi có tính chọn lọc cao, hình thành hứng thú học gắn liền với khuynh hướng nghề nghiệp
Thái độ học tập của học sinh thường có sự thiên lệch, khi các em tích cực với những môn học yêu thích và quan trọng cho nghề nghiệp tương lai, nhưng lại bỏ qua các môn khác Do đó, giáo viên cần giúp học sinh nhận thức rõ ý nghĩa và chức năng của giáo dục phổ thông đối với mỗi chuyên ngành Điều này rất quan trọng trong việc áp dụng phương pháp dạy học tình huống, giúp học sinh vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các tình huống thực tiễn Ở lứa tuổi này, tính chủ định trong nhận thức phát triển mạnh mẽ, nên giáo viên cần hướng dẫn học sinh thực hiện các nhiệm vụ cụ thể, tránh kết luận vội vàng trước khi tích lũy đủ thông tin Ghi nhớ có chủ định cũng đóng vai trò quan trọng trong hoạt động trí tuệ, giúp học sinh phát triển khả năng tư duy lý luận và sáng tạo độc lập Những đặc điểm này tạo điều kiện cho học sinh phân tích mối quan hệ nhân quả, hình thành thế giới quan, và giáo viên cần khuyến khích hoạt động tư duy độc lập, sáng tạo trong việc giải quyết vấn đề, từ đó khai thác hiệu quả phương pháp dạy học đổi mới, đặc biệt là trong xây dựng tình huống liên môn.
2.2 Những thuận lợi, khó khăn khi thực hiện đề tài
Trong bối cảnh yêu cầu đổi mới trong dạy học ngày càng gia tăng, giáo viên có nhiều cơ hội để khơi dậy hứng thú học tập cho học sinh Việc áp dụng các phương pháp dạy học mới như làm việc nhóm, thuyết trình báo cáo và thực địa giúp học sinh tham gia tích cực hơn vào quá trình học tập.
Chương trình giáo khoa Địa lí đã có nhiều cải tiến về nội dung, hình thức trình bày và mục tiêu yêu cầu, giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản về Trái đất và môi trường sống của con người Qua môn học này, giáo viên có thể dễ dàng liên hệ với các hiện tượng và sự vật xung quanh, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc giảng dạy và nâng cao nhận thức của học sinh về các hoạt động sống của loài người trên toàn cầu và trong nước.
Đội ngũ giáo viên môn Địa lí tại trường tôi chủ yếu là những người trẻ tuổi, nhiệt huyết và sáng tạo trong công tác giảng dạy Họ không ngừng tìm tòi, áp dụng các phương pháp dạy học mới nhằm nâng cao hứng thú và chất lượng giảng dạy, đặc biệt là trong môn Địa lí.
Nhận thức của học sinh về vai trò của môn Địa lí trong cuộc sống ngày càng được nâng cao, dẫn đến sự gia tăng yêu thích đối với môn học này.
Học sinh THPT thường có sự nhiệt huyết trong việc tìm kiếm và khám phá thế giới xung quanh để tiếp thu tri thức Họ yêu thích tham gia vào các hoạt động sáng tạo, mang tính tập thể và có yếu tố nghệ thuật, điều này giúp phát triển khả năng tư duy và kỹ năng xã hội của các em.
Cơ sở vật chất và phương tiện dạy học được trang bị đầy đủ, tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên và học sinh Sự phát triển của công nghệ thông tin và viễn thông giúp việc tìm kiếm tài liệu trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết.
- Các cấp lãnh đạo nhà trường và cấp trên luôn quan tâm tạo điều kiện cho
Giáo viên (GV) có cơ hội nâng cao trình độ chuyên môn và năng lực công tác thông qua việc tham gia các kỳ thi giáo viên giỏi ở cấp trường và cấp tỉnh, cũng như tổ chức các báo cáo chuyên đề Những hoạt động này không chỉ giúp GV thể hiện tài năng mà còn góp phần phát triển nghề nghiệp và nâng cao chất lượng giáo dục.
Tại trường THPT Quỳ Hợp 3, bên cạnh những thuận lợi trong giảng dạy nhằm mục tiêu khơi dậy hứng thú học tập môn Địa lí cho học sinh, chúng tôi cũng gặp phải một số khó khăn trong quá trình này.
Khái niệm "môn học phụ" đối với môn Địa lí vẫn tồn tại trong tâm trí của học sinh, đặc biệt là những học sinh lớp KHTN và những em chuẩn bị thi cao đẳng, đại học khối A, B Do đó, họ không đầu tư nhiều thời gian cho môn Địa lí.
Một số giáo viên bộ môn, mặc dù nhiệt tình và sáng tạo trong giảng dạy, nhưng do kinh nghiệm còn hạn chế và một số vấn đề khác, đã ảnh hưởng đến việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực Điều này dẫn đến khó khăn trong việc tạo ra các hình thức dạy học thu hút, giúp học sinh phát huy khả năng riêng của mình Khi được học tập trong môi trường thú vị, học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn có cơ hội vui chơi và yêu thích môn Địa lí hơn.
Để tổ chức một tiết dạy hấp dẫn và hiệu quả, giáo viên cần đầu tư nhiều thời gian vào việc chuẩn bị giáo án và lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp, nhằm kích thích hứng thú học tập của học sinh Tuy nhiên, điều này trở nên thách thức khi mỗi tiết học chỉ kéo dài 45 phút.
Trường THPT Quỳ Hợp 3 tọa lạc tại vùng miền núi tỉnh Nghệ An, nơi có kinh tế còn gặp nhiều khó khăn và cách xa các trung tâm Điều này gây khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động như tham quan địa lý, tìm hiểu các hoạt động công nghiệp, dịch vụ, cũng như nghiên cứu các hiện tượng địa lý trong tự nhiên.
