Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Ở miền Nam
Văn học miền Nam đã chú trọng đến Lê Tràng Kiều từ rất sớm, thậm chí trước những năm 1986, nhiều tạp chí đã đăng tải các bài viết liên quan đến tác giả này.
Lê Tràng Kiều là một tác giả quan trọng, nhưng hiện tại chỉ có một số bài báo riêng lẻ giới thiệu các tác phẩm của ông Chưa có nghiên cứu hệ thống nào về những đóng góp của Lê Tràng Kiều, và cũng chưa có bộ sưu tập đầy đủ các tác phẩm của ông.
Ở miền Bắc
Trước thời kỳ đổi mới (1986), miền Bắc Việt Nam chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của chính trị, dẫn đến việc các nhà phê bình thuộc trường phái Nghệ thuật vị nghệ thuật như Lê Tràng Kiều không được chú ý và thậm chí bị coi là tiêu cực Các tác phẩm của họ bị cấm lưu hành và tịch thu, khiến cho việc sưu tập và nghiên cứu về họ gần như không có Tuy nhiên, sau một thời gian, khi có cái nhìn khách quan hơn về phái Nghệ thuật vị nghệ thuật, tên tuổi của Lê Tràng Kiều bắt đầu được công nhận và chú ý hơn.
Tuy nhiên mãi tới khoảng 10 năm trở lại đây các tác phẩm của Lê Tràng Kiều mới đƣợc xuất hiện và công bố đầy đủ
Người đầu tiên chú ý và tâm huyết với sự nghiệp phê bình văn học của
Lê Tràng Kiều chính là PGS.TS Nguyễn Ngọc Thiện, một trong những nhà nghiên cứu lý luận phê bình văn học nổi bật Ông đã cho ra mắt tác phẩm "Nhìn lại cuộc tranh luận nghệ thuật 1935 - 1939" vào năm 1996, trong đó công bố nhiều bài viết của Lê Tràng Kiều cùng một phần tác phẩm quan trọng.
Văn chương và hành động là tác phẩm mang tính tuyên ngôn nghệ thuật của Văn phái phương Đông, được Lê Tràng Kiều cùng Hoài Thanh và Lưu Trọng Lư chấp bút Các bài viết của Lê Tràng Kiều sau này được tuyển chọn đầy đủ trong cuốn Văn học Việt Nam thế kỷ 20.
Năm 1997 Tuyển tập phê bình nghiên cứu văn học Việt Nam 1900 –
1945 gồm 5 tập đƣợc nhà xuất bản bản Văn học ấn hành, trong đó ở tập 3 có sưu tập các tác phẩm phê bình văn học của Lê Tràng Kiều
Cũng trong năm 1997, tác giả Mã Giang Lân trong Tổng tập văn học
Việt Nam (tập 24B) cũng đã tuyển chọn một số bài phê bình của Lê Tràng Kiều nhƣng cũng chỉ là các bài phê bình về thơ Mới
Năm 1999, cuốn Văn chương và hành động đƣợc nhà nghiên cứu
Nguyễn Ngọc Thiện đã cho xuất bản toàn văn cuốn sách duy nhất được coi là tuyên ngôn nghệ thuật của Văn phái phương Đông, trong đó Lê Tràng đóng vai trò quan trọng.
Kiều là một thành viên quan trọng trong lịch sử Văn phái phương Đông, nhưng tác phẩm "Văn chương và hành động" của ông hầu như không được nhắc đến trong thời gian dài Sau khi in xong, tác phẩm này đã bị nhà cầm quyền thực dân thu hồi trước khi kịp phát hành Tuy nhiên, vào năm 1996, tác phẩm đã trở về với độc giả Việt Nam từ Pháp, và năm 1999, nhà nghiên cứu Nguyễn Ngọc Thiện công bố toàn văn tác phẩm Đây là cuốn sách duy nhất gắn liền với tên tuổi của Lê Tràng Kiều, nhưng vai trò của ông trong tác phẩm lại bị mờ nhạt trước Hoài Thanh và Lưu Trọng Lư.
Năm 1999, Nguyễn Ngọc Thiện và Lữ Huy Nguyên đã công bố một bộ sưu tập các bài phê bình văn học trên tạp chí Tao Đàn, bao gồm nhiều tác phẩm nổi bật.
Lê Tràng Kiều đăng trên tạp chí này
Năm 2000 trong cuốn: Vũ Trọng Phụng - về tác giả tác phẩm, NXB Giáo dục có sưu tầm 1 bài của Lê Tràng Kiều về Vũ Trọng Phụng viết năm
Năm 2002 trong Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam (số 3 + 4) Nguyễn Xuân
Nguyễn Xuân Sanh đã viết hồi ký ca ngợi Lê Tràng Kiều, nhấn mạnh vào tính cương trực và tinh thần yêu nước của ông Lê Tràng Kiều không chỉ thu hút bạn bè trong giới báo chí và văn học mà còn được biết đến như một thành viên quan trọng trong "nhóm ký giả kháng chiến" Ông đã có nhiều bài viết góp phần vun đắp tinh thần chiến đấu của nhân dân, thể hiện sự cống hiến cho sự nghiệp độc lập, tự do và thống nhất của đất nước.
Năm 2002 Nguyễn Anh Chi là người sưu tập các bài phê bình in trong Tiểu thuyết thứ 5, trong đó có các bài phê bình của Lê Tràng Kiều
Năm 2003 trong cuốn Tranh luận văn nghệ thế kỷ 20 do nhà xuất bản
Lao động ấn hành trình bày cuộc tranh luận giữa thơ cũ và thơ mới, trong đó có trích dẫn các bài phê bình về thơ mới của Lê Tràng Kiều Ông tham gia vào cuộc tranh luận với vai trò là thành viên của phái Nghệ thuật vị nghệ thuật, góp phần làm phong phú thêm diễn đàn văn học.
Năm 2004, trên Tạp chí Văn học số 3, Nguyễn Anh Chi đã viết bài về Lê Tràng Kiều trong mục “Chân dung văn học” Trong bài viết, Anh Chi tóm tắt cuộc đời và sự nghiệp của Lê Tràng Kiều, nhấn mạnh những đóng góp quan trọng của ông cho văn học và cuộc kháng chiến Anh Chi bày tỏ sự ngưỡng mộ và mong muốn chia sẻ những giá trị mà Lê Tràng Kiều đã mang lại cho nền văn học Việt Nam.
Kiều đã sống một cuộc đời đầy ý nghĩa, rong ruổi từ Bắc vào Nam, với những hành động không thể bị lãng quên Những gì ông đã làm sẽ mãi mãi tồn tại và không bao giờ chìm vào hư vô.
Vào năm 2004, nhà xuất bản Thế giới đã phát hành Từ điển văn học (bộ mới), trong đó Bùi Thị Thiên Thai đã viết mục về Lê Tràng Kiều Bài viết này không chỉ cung cấp tiểu sử đầy đủ về Lê Tràng Kiều mà còn giới thiệu các tác phẩm của ông, kèm theo những nhận xét và đánh giá chính xác về tác giả này.
Năm 2004, luận văn của Phùng Gia Thế tại khoa Ngữ văn Đại học Sư phạm Hà Nội đã nghiên cứu vai trò của Lê Tràng Kiều trong cuộc tranh luận giữa thơ mới và thơ cũ, thông qua việc phân tích một số bài viết của ông trong cuộc tranh luận này.
Năm 2005, nhà xuất bản Khoa học xã hội đã phát hành cuốn sách "Lý luận phê bình văn học Việt Nam từ đầu thế kỷ 20 đến năm 1945" của PGS.TS Nguyễn Ngọc Thiện Cuốn sách này nghiên cứu sâu về hai cuộc tranh luận nghệ thuật quan trọng, trong đó nhấn mạnh vai trò của Lê Tràng Kiều.
Tiếp đó cùng năm 2005 Nguyễn Ngọc Thiện chủ biên cuốn Văn học Việt
Nam thế kỷ 20 - Lý luận phê bình nửa đầu thế kỷ (Quyển 5 - tập 3) công bố gần nhƣ toàn vẹn các bài phê bình của Lê Tràng Kiều
Năm 2006, cuốn sách "Những cuộc tranh luận văn học nửa đầu thế kỷ XX" do Mã Giang Lân biên soạn đã công bố một số bài phê bình của Lê Tràng Kiều về thơ mới, góp phần quan trọng vào cuộc tranh luận giữa thơ mới và thơ cũ.
Qua việc khảo sát các công trình nghiên cứu liên quan đến Lê Tràng Kiều, tác giả nhận thấy chưa có luận văn thạc sĩ nào nghiên cứu sâu về đề tài này Nguyên nhân có thể là do việc công bố đầy đủ các tác phẩm của ông vẫn chưa được thực hiện.
Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Dựa trên việc khai thác toàn bộ tác phẩm của Lê Tràng Kiều, nội dung đã được hệ thống hóa đầy đủ trong cuốn "Văn học Việt Nam thế kỷ".
Bài viết của PGS.TS Nguyễn Ngọc Thiện sẽ phân tích sâu sắc quan niệm văn học của Lê Tràng Kiều, đồng thời đánh giá phê bình thơ của ông từ cả hai khía cạnh nội dung và nghệ thuật.
Tác phẩm nghiên cứu phê bình văn học của Lê Tràng Kiều bao gồm 32 bài viết, được thống kê trong phần phụ lục của luận văn Khi nghiên cứu, cần đặt các tác phẩm này vào bối cảnh lịch sử và thời đại, vì chủ nghĩa duy vật lịch sử khẳng định rằng không có cá nhân nào tồn tại ngoài thời đại của họ Lê Tràng Kiều đã sáng tác trong một giai đoạn đặc biệt của lịch sử văn học, khi các cuộc tranh luận nghệ thuật diễn ra sôi nổi trên văn đàn.
Truyện Kiều (1924 - 1925), Tranh luận về quốc học (1925 - 1941), Tranh luận về thơ mới, thơ cũ (1935 - 1942), Tranh luận về Duy tâm hay duy vật (1933 -
1939), tranh luận nghệ thuật vị nghệ thuật hay nghệ thuật vị nhân sinh (1935 - 1939),Ttranh luận dâm hay không dâm trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng
Người viết sẽ phân tích các tác phẩm của Lê Tràng Kiều, so sánh với quan điểm của Hoài Thanh, Lưu Trọng Lư và cả những ý kiến trái chiều từ Hải Triều, nhằm làm rõ tư tưởng và những đóng góp của ông trong văn học.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu một cách khoa học và nghiêm túc toàn bộ tác phẩm phê bình văn học của Lê Trọng Kiều nhằm đánh giá công bằng và khách quan những đóng góp của ông cho lý luận phê bình văn học Việt Nam.
Hệ thống lý luận triết học Mác-Lênin, bao gồm chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng, sẽ đóng vai trò là cơ sở phương pháp luận chung cho toàn bộ luận văn của chúng tôi.
Trong nghiên cứu một tác gia phê bình văn học, tác giả đã áp dụng các phương pháp nghiên cứu cơ bản, bao gồm phương pháp hệ thống và lịch sử, cùng với phương pháp thống kê, phân loại, so sánh, phân tích và tổng hợp Những phương pháp này giúp làm nổi bật những đặc điểm và giá trị của tác phẩm, đồng thời cung cấp cái nhìn sâu sắc về sự phát triển của phê bình văn học.
Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, phần Kết luận và Thư mục tham khảo, Luận văn được cấu trúc thành 3 chương như sau:
Chương 1: Lê Tràng Kiều - Cuộc đời và sự nghiệp
Chương II: Quan niệm văn học của Lê Tràng Kiều
Chương III: Lê Tràng Kiều - nhà phê bình thơ mới đầu tiên
LÊ TRÀNG KIỀU – CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP
Cuộc đời văn chương của Lê Tràng Kiều diễn ra trong bối cảnh lịch sử và văn hóa đặc biệt từ năm 1930 đến 1945, có ảnh hưởng sâu sắc đến tiến trình lịch sử dân tộc và sự phát triển của văn học Việt Nam.
Thời kỳ này chứng kiến cuộc đấu tranh giai cấp gay gắt, khi chủ nghĩa thực dân kiểu cũ sắp kết thúc tại Đông Dương Thực dân Pháp lộ rõ bản chất tàn bạo, trong khi phát xít Nhật mưu đồ bá chủ Châu Á - Thái Bình Dương Từ năm 1930, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, phong trào công nhân và phong trào yêu nước dâng cao như sóng thần, liên tiếp tấn công vào các thế lực cướp nước và bán nước Mặc dù khủng bố trắng 1930-1931 đã tạm thời làm lắng xuống phong trào, nhưng không thể dập tắt sự bùng nổ mạnh mẽ của cuộc cách mạng.
Về mặt văn hoá, phải kể đến vai trò của báo chí đối với sự phát triển của xã hội nói chung và văn học nói riêng
Bắt đầu từ năm 1865, báo chí đã được du nhập vào Việt Nam với hình thức đầu tiên là công báo, phục vụ cho mục đích viễn chinh của thực dân Pháp Đến đầu thế kỷ XX, báo chí Việt Nam phát triển mạnh mẽ hơn, đặc biệt sau phong trào Đông Kinh nghĩa thục, đánh dấu bước chuyển mình quan trọng trong lịch sử báo chí nước nhà.
Duy Tân thì người Việt mới chính thức chấp nhận báo chí như một phần thiết yếu trong đời sống văn hoá xã hội
Từ năm 1905, báo chí Việt Nam ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu văn hóa của người dân Đây chính là nền tảng quan trọng cho sự phát triển của một nền văn học mới tại Việt Nam.
Trước năm 1930, báo chí chủ yếu giúp độc giả làm quen với chữ Quốc ngữ và văn hóa phương Tây, nhưng từ đó, báo chí đã đóng vai trò quan trọng trong việc kích thích sáng tác và tiếp nhận văn học mới Theo Phạm Thế Ngũ, từ năm 1932 đến 1935, đã có 27 tờ báo được phép ra đời Thêm vào đó, nhờ phong trào đấu tranh của quần chúng trong nước và dư luận tiến bộ tại Pháp, thực dân Đông Dương buộc phải bãi bỏ Ty kiểm duyệt Nam báo ở Trung kỳ từ ngày 1 tháng 1 năm 1935.
Năm 1936, khi mặt trận Bình dân thắng lợi tại Pháp, chính sách cai trị của thực dân Pháp ở thuộc địa trở nên lỏng lẻo hơn Thời kỳ này chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của báo chí, với số lượng tăng lên và chất lượng được cải thiện để đáp ứng nhu cầu của công chúng Hầu hết các tờ báo đều có chuyên mục giới thiệu văn học, bao gồm văn tuyển, điểm sách, tin văn, giới thiệu sách mới, sưu tầm văn học, cùng với việc đăng tải nhiều truyện ngắn và tiểu thuyết nhiều kỳ.
Báo chí là diễn đàn quan trọng cho trí thức Việt Nam thảo luận về văn hóa, ngôn ngữ, nghệ thuật và văn chương, đồng thời tạo ra môi trường khuyến khích sự sáng tạo và khám phá của các nhà văn Do đó, báo chí đã trở thành nguồn dinh dưỡng tinh thần thiết yếu cho cộng đồng đô thị và những người có học ở nông thôn.
NỘI DUNG CHƯƠNG I: LÊ TRÀNG KIỀU - CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP 1 Bối cảnh thời đại
Vài nét về sự phát triển của lý luận phê bình văn học Việt Nam
Việt Nam, với bối cảnh lịch sử và đặc thù tư duy, chưa phát triển mạnh mẽ truyền thống sáng tác và lý thuyết mỹ học, lý luận văn học nghệ thuật Mặc dù có nền thơ ca phong phú, nhưng lý luận phê bình văn học vẫn còn hạn chế, đặc biệt trong thời kỳ văn học trung đại.
Trong suốt 10 thế kỷ của văn học Việt Nam Trung đại, các văn nhân chủ yếu sáng tác thơ văn bằng chữ Hán và chữ Nôm, thường chỉ dành thời gian cho việc viết thư từ, đề từ và lời dẫn tác phẩm Mặc dù có những ý tưởng lý luận sâu sắc thể hiện sự minh triết và am hiểu về nghề viết, nhưng chưa thể coi đó là những công trình lý luận hệ thống Lý luận văn học phát sinh từ thực tiễn sáng tác, nhưng hai khía cạnh này vẫn là những vấn đề khác nhau Để nâng cao từ thực tế phong phú của văn học thành lý luận, cần có sự chuyển hóa trong tư duy Vì vậy, lịch sử sáng tác văn học và lịch sử lý luận là hai lĩnh vực riêng biệt.
Đầu thế kỷ XX, trong bối cảnh cuộc vận động đổi mới tư duy do các sĩ phu yêu nước khởi xướng, yêu cầu xây dựng nền quốc học và văn học Việt Nam hiện đại trở nên cấp thiết Thể loại văn nghị luận, lý luận phê bình xuất hiện cùng với sự phát triển của các thể loại sáng tác mới như thơ mới, tiểu thuyết hiện đại và kịch nói Theo nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Phan, sự tiếp xúc với văn minh Pháp đã làm thay đổi tư tưởng của trí thức Việt Nam, đưa đến sự du nhập của các học thuyết và phương pháp mới Các thể văn cũ dần biến mất, nhường chỗ cho tiểu thuyết, phê bình và kịch, giúp dân tộc tìm thấy những giá trị bổ sung từ văn học Pháp, đồng thời giữ gìn cốt cách văn hóa truyền thống.
So với thời kỳ trung đại, đây là giai đoạn có sự chuyển mình mạnh mẽ trong lý luận và phê bình văn học, với sự tham gia đông đảo của nhiều nhà nghiên cứu, cả tân học và cựu học Các tác phẩm xuất hiện đa dạng về quan điểm, phản ánh sự dân chủ hóa và hiện đại hóa trong hoạt động lý luận phê bình Những tên tuổi nổi bật như Phan Kế Bính, Phan Bội Châu, và Huỳnh Thúc Kháng đã đóng góp vào việc xây dựng nền văn hóa văn nghệ dân tộc và hiện đại Mặc dù chưa đạt được thành tựu xuất sắc, nhưng quá trình hiện đại hóa trong lĩnh vực này đã tạo ra một không khí học thuật sôi nổi chưa từng thấy trong các thời kỳ trước.
Văn lý luận phê bình đã ra đời để đáp ứng nhu cầu phát triển đồng bộ trong quá trình hiện đại hoá văn học, định hướng tư tưởng và lý thuyết cho thực tiễn sáng tác Nó thúc đẩy các khuynh hướng mới, đấu tranh và khẳng định những thành tựu tiêu biểu trong việc xây dựng nền văn hoá dân tộc trong thời đại lịch sử mới.
Giai đoạn 1930-1945 chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của lý luận phê bình báo chí, với sự xuất hiện của nhiều bài viết mang tính luận chiến từ năm 1933 Đặc biệt, vào đầu năm 1935, cuộc tranh luận giữa Nghệ thuật vị nghệ và Nghệ thuật vị nhân sinh đã đưa Hoài Thanh trở thành lãnh đạo của phái Nghệ thuật vị nghệ thuật Cùng với Lưu Trọng Lưu và Lê Tràng Kiều, họ đã thành lập Văn phái Phương Đông và cho ra đời tác phẩm "Văn chương và hành động" Tập chuyên luận này chứa đựng nhiều tư tưởng lý luận phê bình văn nghệ, với lời đề từ thể hiện mục tiêu của văn phái.
Phương Đông- Hà Nội in xong ngày 10 tháng 5 năm 1936 với số lượng 2000 bản, nhƣng chƣa kịp phát hành thì bị nhà cầm quyền thực dân ra lệnh thu hồi
Sau đó, nhiều cuộc tranh luận học thuật đã diễn ra, thu hút sự tham gia của nhiều nhà lý luận nổi tiếng Những cuộc tranh luận này thể hiện sự đối thoại và cọ xát công khai giữa các khuynh hướng và tư tưởng mỹ học khác nhau.
Các cuộc tranh luận về lý luận văn học đã dẫn đến sự xuất hiện của những tác giả và tác phẩm tiêu biểu, ghi nhận sự trưởng thành và phát triển của tư duy lý luận văn học Việt Nam Những tác phẩm như của Hoài Thanh, Đặng Thai Mai, Vũ Ngọc Phan, Nguyễn Đổng Chi, và đặc biệt là Đề cương văn hóa Việt Nam do Trường Chinh khởi thảo, vẫn còn ảnh hưởng lớn đến ngày nay.