NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
KINH DOANH TRONG DOANH NGHIỆP 1.1 Cơ sở lý luận về văn hóa kinh doanh trong doanh nghiệp
1.1.1 Một số khái niệm khoa học
Văn hóa, theo nghĩa gốc, có nguồn gốc từ cả phương Đông và phương Tây, mang ý nghĩa chung là sự phát triển và hoàn thiện nhân cách con người, bao gồm cá nhân, cộng đồng và xã hội Nó còn thể hiện khát vọng làm cho con người và cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn.
Theo triết học Mác – Lê nin, văn hóa được định nghĩa là tổng hòa các giá trị vật chất và tinh thần, cùng với các phương thức tạo ra và sử dụng những giá trị này để thúc đẩy sự tiến bộ của nhân loại Nguồn gốc và hình thức khởi đầu của văn hóa bắt nguồn từ lao động của con người, bao gồm phương thức lao động và kết quả của nó.
Văn hóa được định nghĩa là tổng hợp các giá trị vật chất và tinh thần mà con người tạo ra qua quá trình lịch sử.
Văn hóa, theo nghĩa hẹp, được hiểu là những hoạt động và giá trị tinh thần của con người Trong khái niệm này, văn hóa khoa học, bao gồm các lĩnh vực như toán học, vật lý học và hóa học, cùng với văn hóa nghệ thuật như văn học và điện ảnh, được xem là hai phân hệ chính trong hệ thống văn hóa.
Văn hóa, theo nghĩa hẹp, được xem như một ngành riêng biệt - ngành văn hóa - nghệ thuật, nhằm phân biệt với các lĩnh vực kinh tế - kỹ thuật khác Cách hiểu này thường dẫn đến sự hiểu lầm về văn hóa, khi coi nó là lĩnh vực hoạt động tách biệt khỏi kinh tế, phụ thuộc vào trợ cấp của Nhà nước và "ăn theo" nền kinh tế.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VĂN HÓA KINH DOANH TRONG
Cơ sở lý luận về văn hóa kinh doanh trong doanh nghiệp
1.1.1 Một số khái niệm khoa học
Văn hóa, theo nghĩa gốc của từ, mang ý nghĩa chung giữa phương Đông và phương Tây là quá trình phát triển nhân cách con người, bao gồm cá nhân, cộng đồng và xã hội Nó cũng thể hiện sự nỗ lực làm cho cuộc sống và con người trở nên tốt đẹp hơn.
Theo triết học Mác – Lê nin, văn hóa được định nghĩa là tổng hòa các giá trị vật chất và tinh thần, cùng với các phương thức tạo ra và sử dụng những giá trị này nhằm phục vụ cho sự tiến bộ của nhân loại Nguồn gốc và hình thức khởi đầu của văn hóa bắt nguồn từ lao động của con người, bao gồm cả phương thức và kết quả lao động.
Văn hóa được định nghĩa là tổng thể các giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo ra trong suốt quá trình lịch sử.
Văn hóa, theo nghĩa hẹp, là tập hợp các hoạt động và giá trị tinh thần của con người Trong bối cảnh này, văn hóa khoa học, bao gồm toán học, vật lý học, hóa học, và văn hóa nghệ thuật như văn học và điện ảnh, được xem là hai phân hệ chính trong hệ thống văn hóa.
Văn hóa, trong nghĩa hẹp, được xem như một ngành riêng biệt – ngành văn hóa - nghệ thuật, khác với các lĩnh vực kinh tế - kỹ thuật khác Cách hiểu này thường dẫn đến sự hiểu lầm về văn hóa, coi nó như một lĩnh vực hoạt động tách biệt khỏi kinh tế, phụ thuộc vào sự trợ cấp của Nhà nước Tuy nhiên, từ góc độ kinh tế, các nhà khoa học, như Geert Hofstede, định nghĩa văn hóa là chương trình hóa chung của tinh thần, giúp phân biệt các thành viên trong nhóm này với nhóm khác Theo đó, văn hóa bao gồm hệ thống tiêu chuẩn, mà các tiêu chuẩn này là một trong những nền tảng quan trọng của văn hóa.
Văn hóa là khái niệm rộng lớn, bao gồm các giá trị vật chất và tinh thần, định hướng lối sống, đạo lý và hành động của mỗi dân tộc Nó giúp con người vươn tới những điều tốt đẹp trong mối quan hệ với nhau và với xã hội Từ đó, có thể hiểu rằng văn hóa là toàn bộ giá trị mà nhân loại tạo ra trong suốt quá trình lịch sử.
Theo đại từ điển Việt Nam, thì kinh doanh có nghĩa là “tổ chức buôn bán để thu lỗ lãi” [6]
Có từ điển từ ngữ Việt Nam thì kinh doanh là “tổ chức hoạt động về mặt kinh tế để sinh lời” [6]
Lãi hay lỗ trong kinh doanh được xác định khi giá trị thu về từ hoạt động kinh tế vượt quá số vốn ban đầu, đồng thời đảm bảo tuân thủ các trách nhiệm pháp lý.
Kinh doanh là hoạt động thiết yếu của con người, gắn liền với hàng hóa và thị trường, xuất phát từ nhu cầu phát triển xã hội và sự phân công lao động Câu hỏi quan trọng đặt ra là cách thức tiến hành kinh doanh để mang lại lợi ích và giá trị cho các bên liên quan, phản ánh văn hóa trong kinh doanh.
Theo luật doanh nghiệp, kinh doanh được định nghĩa là việc thực hiện một hoặc nhiều công đoạn trong quá trình đầu tư, từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường, với mục tiêu chính là tạo ra lợi nhuận.
1.1.1.3 Khái niệm văn hóa doanh nghiệp
Một quốc gia sẽ không thể phát triển bền vững nếu không gìn giữ nền văn hóa truyền thống của dân tộc Tương tự, một gia đình cần có gia phong để đạt được hạnh phúc và thịnh vượng Đối với doanh nghiệp, việc duy trì văn hóa doanh nghiệp là điều kiện tiên quyết để bảo vệ sự nghiệp và phát triển trong ngành nghề của mình.
Văn hóa doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng nhưng thường bị hiểu sai Đây không chỉ là văn hóa giao tiếp hay những khẩu hiệu từ ban lãnh đạo, mà là sự phản ánh thực tế của giá trị, niềm tin và chuẩn mực trong hành vi của từng thành viên Văn hóa doanh nghiệp là một phần của văn hóa kinh doanh và văn hóa xã hội, mang nhiều cách hiểu khác nhau Ông Georges De Saite Marie, chuyên gia về doanh nghiệp vừa và nhỏ, định nghĩa rằng văn hóa doanh nghiệp là tổng hợp các giá trị, biểu tượng, huyền thoại, nghi thức và các quan điểm triết học, tạo nên nền tảng sâu xa cho tổ chức.
Định nghĩa này chỉ tóm lược các yếu tố cấu thành Văn hóa doanh nghiệp mà chưa đề cập đến mối quan hệ tương tác nội bộ trong doanh nghiệp.
Văn hóa doanh nghiệp có thể được hiểu đơn giản là một trường năng lượng ảnh hưởng đến tư duy, hành động và cách nhìn nhận thế giới của các thành viên trong tổ chức Ban đầu, các giá trị văn hóa thường được thể hiện qua các quy định bắt buộc, nhưng khi được chấp nhận rộng rãi, chúng trở thành những chuẩn mực và nguyên tắc không chính thức chi phối hành vi của mọi người Do đó, văn hóa doanh nghiệp đóng vai trò như một “hệ điều hành” điều chỉnh mọi hoạt động, từ sự phối hợp giữa các cá nhân và bộ phận cho đến việc hoạch định cơ cấu tổ chức và lựa chọn chiến lược hoạt động của doanh nghiệp.
Văn hóa doanh nghiệp, mặc dù chưa có định nghĩa chính thức, thường được hiểu qua lời của chuyên gia Edgar H Schein: “Văn hóa doanh nghiệp là tổng thể các thủ pháp và quy tắc mà các thành viên thu nhận trong quá trình giải quyết vấn đề thích ứng bên ngoài và thống nhất bên trong doanh nghiệp.” Những quy tắc này đóng vai trò quan trọng trong việc định hình hành động, phân tích và quyết định của nhân viên Các thành viên thường không đặt câu hỏi về ý nghĩa của những quy tắc này, mà xem chúng là đúng đắn ngay từ đầu.
Văn hóa doanh nghiệp được định nghĩa là hệ thống giá trị, quan niệm và nguyên tắc chung, cùng với hành vi được chia sẻ trong nội bộ doanh nghiệp Nó ảnh hưởng đến cảm xúc, tư duy và hành động của các thành viên trong quá trình hướng đến mục tiêu chung, từ đó tạo nên bản sắc riêng biệt của doanh nghiệp.
1.1.1.4.Khái niệm văn hóa trong kinh doanh
Cơ sở thực tiễn về văn hóa kinh doanh
1.2.1.1 Khái quát về văn hóa kinh doanh trên thế giới
Các nghiên cứu về yếu tố văn hóa trong kinh doanh đã xuất hiện từ sớm trên thế giới, với Adam Smith vào thế kỷ XVIII nhấn mạnh rằng kinh tế không thể hoạt động hiệu quả nếu thiếu hiểu biết về vai trò của các quan điểm đạo đức, một khía cạnh quan trọng của văn hóa kinh doanh Đặc biệt, thập kỷ 70 của thế kỷ XX chứng kiến sự thành công rực rỡ của các doanh nghiệp Nhật Bản, cho thấy tầm quan trọng của văn hóa trong việc định hình chiến lược kinh doanh và thành công của các công ty.
Mỹ đã bắt đầu nghiên cứu các nguyên nhân dẫn đến thành công của các công ty, đánh dấu sự khởi đầu cho hoạt động nghiên cứu văn hóa kinh doanh toàn cầu Thuật ngữ “văn hóa doanh nghiệp” hay “văn hóa tổ chức” được sử dụng để chỉ đặc trưng này Các chuyên gia và nhà quản lý đã nhận định rằng văn hóa tổ chức là yếu tố quyết định sự thành công của các công ty Nhật Bản trên thị trường quốc tế.
Văn hóa kinh doanh đã trở thành một yếu tố quan trọng được các chuyên gia kinh tế và nhà quản lý nghiên cứu, bên cạnh các nguồn lực khác như nhân lực, tài lực và thông tin Các doanh nghiệp toàn cầu, không phân biệt quy mô hay lĩnh vực, đều chú trọng xây dựng văn hóa kinh doanh như một chiến lược thành công Những tên tuổi lớn như Honda Motor, Google, Coca Cola, và Intel không chỉ nổi bật nhờ thành tích kinh doanh mà còn bởi nền văn hóa doanh nghiệp đặc sắc Thành công và sự công nhận toàn cầu của họ phần lớn đến từ văn hóa doanh nghiệp Doanh nghiệp Việt Nam có thể học hỏi từ họ về sự thống nhất trong văn hóa, tính năng động, khả năng thích ứng với thay đổi, và việc đánh giá hiệu quả công việc cũng như tính cạnh tranh trong văn hóa.
Các nghiên cứu về văn hóa kinh doanh quốc tế đều nhấn mạnh tầm quan trọng của yếu tố bền vững và nhân văn trong hoạt động kinh doanh, đồng thời khẳng định trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.
1.2.1.2 Văn hóa kinh doanh tại một số công ty nổi tiếng trên thế giới
Văn hóa doanh nghiệp hiện nay đã trở thành yếu tố quan trọng không kém gì tiền lương và phúc lợi, đóng vai trò then chốt trong việc thu hút nhân tài Nhiều công ty trên thế giới đã xây dựng nền văn hóa doanh nghiệp độc đáo, trong đó Apple là một ví dụ điển hình Sản phẩm của Apple nổi bật với sự sang trọng, sáng tạo và đơn giản, những giá trị cốt lõi được Steve Jobs lồng ghép vào văn hóa doanh nghiệp Văn hóa chung này kết nối tất cả nhân viên, từ nhân viên bán hàng đến các quan chức điều hành, đảm bảo rằng khách hàng luôn nhận được trải nghiệm mong đợi mỗi khi tương tác với Apple, bất kể là sử dụng iPhone, ghé thăm cửa hàng hay gọi điện yêu cầu hỗ trợ kỹ thuật Văn hóa doanh nghiệp của Apple, hay văn hóa tổ chức nói chung, bao gồm ba nhân tố quan trọng.
Apple nổi bật với chiến lược sáng tạo và đổi mới, tập trung vào thiết kế và chức năng sản phẩm, nhằm tạo sự khác biệt Khẩu hiệu "Think Different" không chỉ thể hiện tinh thần sáng tạo mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của hình ảnh thương hiệu Tất cả nhân viên đều được khuyến khích phát huy sáng tạo trong công việc, với tiêu chí tuyển dụng khắt khe để chỉ chọn những người xuất sắc nhất Steve Jobs nổi tiếng với sự nghiêm khắc, sẵn sàng sa thải những ai không đáp ứng kỳ vọng, điều này góp phần giúp Apple duy trì vị thế là một trong những công ty sáng tạo hàng đầu thế giới Để thúc đẩy sự phát triển, Apple đã xây dựng một môi trường làm việc độc đáo tại trụ sở mới ở Cupertino, California, được gọi là "Tàu vũ trụ", với sức chứa cho 13.000 nhân viên, nơi CEO Tim Cook mô tả là "Trung tâm sáng tạo cho các thế hệ tương lai".
Làm việc dưới áp lực là một kỹ năng thiết yếu tại Apple, nơi mà các dự án thường có thời hạn nghiêm ngặt và làm thêm giờ trở thành tiêu chuẩn CEO Tim Cook cũng thường xuyên làm việc muộn, với những lần gửi email cho nhân viên vào lúc 4h30 sáng Nhiều quản đốc phải làm việc cả đêm Chủ nhật để chuẩn bị cho cuộc họp giao ban vào thứ Hai Một nhân viên giấu tên mô tả môi trường làm việc tại Apple như một "nồi áp suất," nơi không có chỗ cho sự dung thứ, nhưng mọi người đều nhận thức rằng có hàng chục ứng viên sẵn sàng thay thế họ bất cứ lúc nào.
Bảo mật cao là một yếu tố quan trọng trong văn hóa doanh nghiệp của Apple, với việc các kỹ sư không biết sản phẩm hoàn thiện cho đến khi ra mắt Điều này giúp giảm thiểu tình trạng đánh cắp thông tin sở hữu trí tuệ và nguy cơ gián điệp kinh tế Justin Maxwell, nhà thiết kế phần mềm giao diện người dùng của Apple, nhấn mạnh quy tắc "không nói về Apple" Mặc dù có những thách thức, văn hóa doanh nghiệp của Apple vẫn được nhiều chuyên gia khen ngợi, cho rằng nó nuôi dưỡng sự sáng tạo và có liên quan mật thiết đến vai trò của Steve Jobs.
Steve Jobs từng nhấn mạnh rằng mục tiêu duy nhất trong việc xây dựng công ty là tạo ra sản phẩm, và để đạt được điều này, cần có một nền tảng vững chắc về tài năng và văn hóa Ông đã chứng minh rằng một văn hóa doanh nghiệp mạnh mẽ có thể giúp công ty như Apple, từng gần như phá sản, nhanh chóng trở thành một trong những công ty công nghệ hàng đầu thế giới.
Apple Inc., trước đây được biết đến với tên gọi Apple Computer, Inc., là một công ty đa quốc gia của Mỹ, chuyên thiết kế và phân phối các sản phẩm điện tử, phần mềm máy tính và máy tính cá nhân Công ty được thành lập vào năm 1976 bởi Steve Wozniak, Steve Jobs và Ronald Wayne.
Apple cung cấp một loạt sản phẩm phần cứng bao gồm điện thoại iPhone, iPad, máy tính Mac, iPod, Apple Watch, Apple TV và loa thông minh HomePod Bên cạnh đó, phần mềm tiêu dùng của Apple bao gồm các hệ điều hành macOS và iOS, iTunes, trình duyệt Safari, cùng với các ứng dụng sáng tạo iLife và iWork.
Apple còn cung cấp các dịch vụ trực tuyến itunes Store, ios app Store, mac app Store, Apple music và Icloud…[14]
1.2.2 Văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam
1.2.2.1 Khái quát về văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam
Văn hóa doanh nghiệp ở Việt Nam vẫn còn là một khái niệm tương đối mới mẻ, mặc dù đã được nhắc đến nhiều trong những năm gần đây Tuy nhiên, việc áp dụng các lý thuyết về văn hóa doanh nghiệp vào thực tiễn vẫn còn hạn chế, và kết quả đạt được chưa thực sự khả quan Đồng thời, lý luận về văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam vẫn còn thiếu tính hệ thống và bài bản, đòi hỏi sự quan tâm và đầu tư hơn nữa từ các nhà quản trị.
Nhiều doanh nghiệp Việt Nam như Viettel và FPT đã xây dựng nền văn hóa doanh nghiệp đặc sắc, mang lại lợi ích lớn cho hoạt động kinh doanh và trở thành tấm gương cho các doanh nghiệp khác Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn chưa chú trọng đến việc phát triển văn hóa doanh nghiệp, dẫn đến việc đầu tư cho lĩnh vực này bị xem nhẹ Quan điểm tiêu cực này không chỉ ảnh hưởng xấu đến khả năng phát triển của từng doanh nghiệp mà còn kìm hãm sự phát triển của nền văn hóa doanh nghiệp và nền kinh tế nói chung.
Vấn đề xây dựng và phát triển văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam có một số đặc điểm dễ nhận biết như sau [15]
Con người Việt Nam nổi bật với những phẩm chất dũng cảm, kiên cường, cần cù, nhân hậu, thông minh và sáng tạo Những đặc điểm này không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày mà còn tác động mạnh mẽ đến văn hóa doanh nghiệp Trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế, nhiều doanh nghiệp đã thể hiện tính sáng tạo và sự kiên cường, giúp họ vượt qua khó khăn và tiếp tục phát triển.
Khả năng thích ứng của các doanh nghiệp trong nền kinh tế Việt Nam, vốn có nền tảng nông nghiệp và phát triển sau chiến tranh, đã đạt được nhiều thành tựu nhưng vẫn còn chậm Sự nhanh nhạy trong việc nắm bắt cơ hội và hòa nhập với thị trường quốc tế vẫn chưa được đánh giá cao.
