Tính cấp thiết của đề tài luận án
Sau hơn 30 năm đổi mới, đầu tư công (ĐTC) tại Việt Nam chiếm gần một nửa tổng vốn đầu tư toàn xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi cơ cấu kinh tế - xã hội và nâng cao năng suất lao động Tuy nhiên, Quốc hội đã chỉ ra những hạn chế như tiến độ giải ngân vốn chậm, thất thoát lớn và hiệu quả đầu tư thấp, nguyên nhân chủ yếu đến từ thiếu quy hoạch và quản lý yếu kém Đảng và Chính phủ đã nhấn mạnh tầm quan trọng của phân cấp quản lý ĐTC trong các nghị quyết, với mục tiêu nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước và phát huy tính chủ động của chính quyền địa phương Nghị quyết 21/2016/NQ-CP đã đề ra các lĩnh vực cần tập trung phân cấp, nhằm khắc phục tình trạng chồng chéo chức năng và đảm bảo quản lý thống nhất Tại Đại hội Đảng lần thứ XXIII, Đảng khẳng định tiếp tục đẩy mạnh phân cấp và xác định rõ trách nhiệm giữa các cấp quản lý để nâng cao hiệu quả đầu tư công.
Phân cấp quản lý ĐTC của CQĐP đã xác định rõ thẩm quyền quản lý ĐTC ở các cấp, bao gồm quy hoạch, kế hoạch và quản lý ngân sách Tuy nhiên, việc phân cấp này còn thiếu tính đồng bộ và nhất quán, dẫn đến kết quả thực hiện không cao Nhiều chuyên gia trong và ngoài nước cho rằng để nâng cao hiệu quả ĐTC, cần thực hiện phân cấp quản lý một cách phù hợp với tình hình thực tế tại mỗi địa phương.
Thái Nguyên, tỉnh trung du miền núi phía Bắc, có tổng vốn đầu tư công (ĐTC) đạt 8393.4 tỷ đồng vào năm 2021 Trong những năm qua, tỉnh đã chú trọng phân cấp quản lý ĐTC, dẫn đến nhiều chương trình và dự án quan trọng được triển khai, góp phần vào tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội Tuy nhiên, hệ thống phân cấp quản lý ĐTC vẫn còn hạn chế, chưa tạo sự chủ động cho các cấp chính quyền địa phương, và không gắn liền với việc nâng cao hiệu quả đầu tư Nhiều chương trình và dự án vẫn gặp phải tình trạng chậm tiến độ, chất lượng chưa đạt yêu cầu, và chi phí thực hiện không đảm bảo.
Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu về phân cấp quản lý nhà nước (QLNN) và phân cấp quản lý đầu tư công (ĐTC), phần lớn tập trung vào khía cạnh vĩ mô giữa cơ quan trung ương (CQTW) và cơ quan địa phương (CQĐP) Tuy nhiên, phân cấp quản lý ĐTC của CQĐP không chỉ nằm trong hệ thống phân cấp của quốc gia mà còn có những đặc thù riêng trong quá trình thực hiện Hiện nay, vẫn còn thiếu các nghiên cứu hệ thống và toàn diện về vấn đề này, do đó cần thiết phải tiến hành một nghiên cứu sâu hơn về phân cấp quản lý ĐTC của CQĐP.
Lựa chọn nghiên cứu đề tài "Phân cấp quản lý ĐTC của tỉnh Thái Nguyên" là cần thiết và có ý nghĩa lý luận cũng như thực tiễn Nghiên cứu này sẽ làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về phân cấp quản lý ĐTC, đồng thời đánh giá thực trạng phân cấp quản lý ĐTC tại tỉnh Thái Nguyên Từ đó, nghiên cứu sẽ đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện phân cấp quản lý ĐTC của tỉnh trong thời gian tới.
Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Bài viết này nhằm phát hiện những hạn chế trong phân cấp quản lý đầu tư công tại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016 – 2021 Từ đó, chúng tôi sẽ đề xuất các giải pháp và kiến nghị có cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện phân cấp quản lý đầu tư công của tỉnh Thái Nguyên đến năm 2025, với tầm nhìn mở rộng đến năm 2030.
Xuất phát từ mục tiêu nghiên cứu, luận án xác định nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm:
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phân cấp quản lý ĐTC của CQĐP
- Phân tích thực trạng phân cấp quản lý ĐTC của tỉnh Thái Nguyên
- Đề xuất giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện phân cấp quản lý ĐTC của tỉnh Thái Nguyên
3 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Luận án hướng tới đối tượng nghiên cứu là phân cấp quản lý ĐTC của tỉnh Thái Nguyên
- Về chủ thể phân cấp quản lý ĐTC: Luận án phân tích phân cấp quản lý ĐTC giữa các cấp của CQĐP
Luận án này phân tích thực trạng phân cấp quản lý ĐTC tại tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn từ năm 2016 đến năm 2021, với mục tiêu đánh giá sự phát triển và những thách thức trong quản lý Dấu mốc năm 2016 được lựa chọn để làm căn cứ cho việc nghiên cứu và so sánh.
Năm 2016 đã phù hợp với kế hoạch ĐTC trung hạn giai đoạn 2016 - 2020 Luận án đề xuất giải pháp cho đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030, phù hợp với Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2021 – 2030.
2050, Kế hoạch phát triển KT - XH tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2021 - 2025 và Kế hoạch ĐTC giai đoạn 2021 – 2025
- Về không gian: Luận án phân tích phân cấp quản lý ĐTC giữa các cấp của CQĐP (cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã) của tỉnh Thái Nguyên
Trong luận án này, NCS tiếp cận phân cấp quản lý ĐTC của CQĐP thông qua ba nội dung chính: xây dựng khung pháp luật, tổ chức thực hiện, và kiểm tra, giám sát quá trình phân cấp Tuy nhiên, luận án không tập trung vào phân cấp quản lý an toàn lao động trong ĐTC hay khối lượng thực hiện xây dựng dự án ĐTC.
4 Những đóng góp của luận án
4.1 Những đóng góp mới về lý luận
Dựa trên việc kế thừa và phát triển các nghiên cứu trước đây, luận án đã đóng góp những điểm mới quan trọng về lý luận phân cấp quản lý đầu tư công của cơ quan nhà nước.
Luận án đã hệ thống hóa và củng cố cơ sở lý luận về phân cấp quản lý của cơ quan nhà nước địa phương (CQĐP), làm rõ các khái niệm liên quan đến phân cấp trong quản lý nhà nước và tổ chức CQĐP Nghiên cứu cũng phân tích các mô hình tổ chức CQĐP, đồng thời làm rõ nội hàm của phân cấp quản lý từ góc độ chủ thể phân cấp, chủ thể nhận phân cấp và nội dung phân cấp.
Nghiên cứu trong luận án đã tổng hợp cơ sở lý luận về ĐTC, bao gồm phân tích khái niệm, đặc điểm và phân loại ĐTC Luận án cũng làm rõ vai trò quan trọng của ĐTC trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội cũng như môi trường.
Nghiên cứu của luận án đã hệ thống hóa và bổ sung cơ sở lý luận về phân cấp quản lý ĐTC của CQĐP thông qua việc xác định ba nội dung chính: xây dựng khung pháp luật, tổ chức thực hiện và kiểm tra, giám sát phân cấp quản lý ĐTC Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng đã chỉ ra bốn tiêu chí quan trọng để đánh giá toàn diện phân cấp quản lý ĐTC, bao gồm tính hiệu lực, tính hiệu quả, tính phù hợp và tính bền vững Cuối cùng, hai nhóm nhân tố ảnh hưởng đến phân cấp quản lý ĐTC của CQĐP cũng được xác định, góp phần làm rõ hơn về vấn đề này.
4.2 Những đóng góp mới về thực tiễn
Luận án không chỉ đóng góp về lý luận mà còn cung cấp cái nhìn tổng thể cho CQTW và các cấp CQĐP tỉnh Thái Nguyên về thực trạng phân cấp quản lý ĐTC trong giai đoạn 2016 – 2021.
Thứ nhất, kết quả nghiên cứu của luận án góp phần giúp CQTW và các cấp
CQĐP tỉnh Thái Nguyên hiểu rõ hơn về thực trạng ĐTC của tỉnh Thái Nguyên về quy mô, về cơ cấu và về lĩnh vực ĐTC
Bằng việc phân tích định tính và định lượng về ba nội dung phân cấp quản lý ĐTC của tỉnh Thái Nguyên, nghiên cứu cho thấy có những hạn chế trong thực trạng này giai đoạn 2016 – 2021 Luận án đã sử dụng mô hình IPA và ma trận tích hợp Kano – IPA để chỉ ra rằng có 19 yếu tố cần cải thiện, 12 yếu tố cần duy trì, 1 yếu tố cần chú ý thấp và 1 yếu tố cần giảm đầu tư.
4.3 Những đóng góp mới về giải pháp
Dựa trên các luận cứ lý luận và thực trạng phân cấp quản lý ĐTC tại tỉnh Thái Nguyên, cùng với việc áp dụng kinh nghiệm từ các địa phương khác, bài viết đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện phân cấp quản lý ĐTC của tỉnh Thái Nguyên đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030 Các giải pháp này tập trung vào việc xác định quan điểm và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời định hướng cho các cấp cơ quan nhà nước tỉnh Thái Nguyên trong việc cải thiện hiệu quả quản lý ĐTC trong thời gian tới.
Giải pháp đồng bộ khung pháp luật về phân cấp quản lý ĐTC của tỉnh Thái Nguyên tập trung vào việc rà soát và hệ thống hóa các quy định hiện hành, đảm bảo tính liên tục và thường xuyên Đồng thời, cần xây dựng cơ chế và chính sách phân cấp quản lý ĐTC phù hợp với từng đặc điểm của địa phương trong tỉnh Cuối cùng, việc ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về hoạt động kiểm tra và giám sát thực hiện phân cấp quản lý ĐTC là rất quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý.
Giải pháp nâng cao hiệu quả phân cấp quản lý đầu tư công tại tỉnh Thái Nguyên tập trung vào ba lĩnh vực chính: hoàn thiện quy trình xây dựng kế hoạch đầu tư công, cải tiến việc triển khai thực hiện kế hoạch đầu tư công, và tối ưu hóa tổ chức bộ máy quản lý đầu tư công.
Giải pháp xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát thực hiện phân cấp quản lý ĐTC của tỉnh Thái Nguyên bao gồm việc lập kế hoạch kiểm tra, giám sát, công khai các tiêu chí và chỉ số đánh giá dự án ĐTC, tăng cường giám sát từ HĐND các cấp, chú trọng đến hoạt động giám sát cộng đồng, và xử lý nghiêm các sai phạm phát hiện trong quá trình kiểm tra, giám sát.
Giải pháp nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ĐTC tỉnh Thái Nguyên tập trung vào việc tuân thủ nguyên tắc minh bạch và công khai trong tuyển dụng và bố trí cán bộ Đồng thời, cần chú trọng đào tạo cán bộ quản lý ĐTC tại địa phương, thực hiện kỷ luật nghiêm khắc đối với những vi phạm và rèn luyện phẩm chất đạo đức cho đội ngũ này.
