Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
- Làm sáng tỏ một số vấn đề chung về bài toán, bài toán có lời văn, bài toán có lời văn trong chương trình Toán lớp 5
Hệ thống hóa lý luận về tích hợp và dạy học tích hợp là cần thiết để làm rõ tiềm năng và vai trò của bài toán có lời văn trong việc tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 Thông qua việc dạy học giải toán có lời văn, giáo viên có thể giúp học sinh phát triển khả năng tư duy logic và ứng dụng kiến thức liên môn, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và sự hiểu biết về thế giới xung quanh.
- Đề xuất một số biện pháp tích hợp kiến thức về Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học giải toán có lời văn
Các lĩnh vực Tự nhiên – Xã hội có sự gắn bó mật thiết với đời sống hàng ngày, giúp cho việc tích hợp chúng vào các bài toán có lời văn trở nên thuận lợi và dễ dàng hơn Việc xác định các lĩnh vực này không chỉ hỗ trợ trong việc giảng dạy mà còn tạo ra sự hứng thú cho người học khi áp dụng kiến thức vào thực tiễn.
Hướng dẫn sử dụng và ví dụ minh họa cho các biện pháp dạy học Toán ở Tiểu học là tài liệu tham khảo quan trọng cho sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học và giáo viên tiểu học Những nội dung này hỗ trợ việc dạy và học theo định hướng tích hợp, góp phần thực hiện hiệu quả nguyên lý giáo dục “Học đi đôi với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn”.
Mục đích nghiên cứu
Đề xuất các biện pháp tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học giải toán có lời văn, nhằm bồi dưỡng kiến thức liên môn và nâng cao hiệu quả học tập môn Toán Việc áp dụng phương pháp này không chỉ giúp học sinh phát triển tư duy logic mà còn khuyến khích sự hiểu biết sâu rộng về các lĩnh vực khác nhau, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho việc học tập toàn diện.
Nhiệm vụ nghiên cứu
4.1 Nghiên cứu mục tiêu, nội dung chương trình, chuẩn kiến thức, kỹ năng dạy học môn Toán lớp 5 ở Tiểu học
4.2 Nghiên cứu lý luận chung về tích hợp, dạy học tích hợp, đặc điểm của dạy học theo quan điểm tích hợp
4.3 Hệ thống hóa lý luận về một số nội dung dạy học tích hợp kiến thức
Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học giải toán có lời văn
Điều tra thực trạng tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học bài toán có lời văn nhằm xác định những thuận lợi và khó khăn trong quá trình này Việc dạy học giải toán có lời văn không chỉ giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy mà còn tạo cơ hội để tích hợp kiến thức từ hai lĩnh vực, từ đó nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh lớp 5.
4.5 Đề xuất một số biện pháp tích hợp kiến thức về Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học giải toán có lời văn
4.6 Thử nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất
Phương pháp nghiên cứu
6.1 Phương pháp nghiên cứu lý luận
Tập hợp và phân tích các nguồn tài liệu liên quan đến việc đổi mới giáo dục, đặc biệt là giáo dục Tiểu học, nhằm xác định mục tiêu và nội dung chương trình dạy học môn Toán lớp 5 Nghiên cứu lý luận về bài toán và bài toán có lời văn trong chương trình Toán lớp 5, đồng thời xem xét sự tích hợp kiến thức tự nhiên – xã hội thông qua dạy học giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5.
6.2 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Chúng tôi đã sử dụng phiếu khảo sát để điều tra và thu thập thông tin về thực trạng dạy - học của giáo viên và học sinh trong việc giải toán có lời văn cho chương trình toán lớp 5 Nghiên cứu cũng tìm hiểu việc tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội trong giảng dạy cho học sinh lớp 5 thông qua các bài toán có lời văn, cũng như những khó khăn mà giáo viên gặp phải trong quá trình này Hệ thống câu hỏi khảo sát bao gồm cả câu hỏi đóng và mở, được trình bày chi tiết trong phần phụ lục của đề tài.
Dự giờ và quan sát quá trình dạy và học môn Toán lớp 5 tại trường Tiểu học giúp bổ sung lý luận và nhận diện đặc điểm, bản chất của việc tích hợp kiến thức Tự nhiên - Xã hội vào dạy học giải bài toán có lời văn Qua đó, chúng ta có thể thấy rõ cách thức tích hợp này được thực hiện để nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh lớp 5.
Đàm thoại với giáo viên nhằm tìm hiểu những khó khăn và hạn chế mà họ gặp phải khi tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua phương pháp dạy học giải toán có lời văn Việc này giúp xác định những thách thức trong quá trình giảng dạy và cải thiện hiệu quả học tập cho học sinh.
- Đàm thoại với học sinh để tìm hiểu những khó khăn, hạn chế mà học sinh gặp phải trong quá trình giải bài toán có lời văn
6.2.4 Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
Tổng kết kinh nghiệm của giáo viên Tiểu học và giảng viên trường Đại học Hùng Vương cho thấy việc tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội vào dạy học giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5 là rất hiệu quả Phương pháp này không chỉ giúp học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề mà còn nâng cao khả năng tư duy liên môn Các giáo viên đã áp dụng nhiều hình thức dạy học sáng tạo, khuyến khích học sinh liên hệ kiến thức thực tiễn, từ đó tạo ra môi trường học tập tích cực và hứng thú.
6.2.5 Phương pháp thử nghiệm sư phạm
Tiến hành thử nghiệm khóa luận nghiên cứu nhằm xác định tính hiệu quả, khả thi của các biện pháp được đề xuất trong khóa luận
6.2.6 Phương pháp thống kê toán học
Nhằm thu thập thông tin, xử lý các số liệu và phân tích kết quả nghiên cứu bằng công cụ của Thống kê toán.
Cấu trúc khóa luận
Ngoài phần mở đầu và kết luận, khóa luận gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
Chương 2: Một số biện pháp tích hợp kiến thức về Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học giải toán có lời văn
Chương 3: Thử nghiệm sư phạm
Cơ sở lý luận và thực tiễn đề tài 1.1 Một số vấn đề chung về dạy học tích hợp
Đặc điểm nhận thức học sinh tiểu học và mục tiêu, nhiệm vụ dạy học môn toán ở Tiểu học
1.2.1 Đặc điểm nhận thức học sinh Tiểu học
Học sinh tiểu học, đặc biệt là ở các lớp dưới, thường có hệ thống tín hiệu thứ nhất chiếm ưu thế, khiến các em nhạy cảm với tác động bên ngoài Điều này thể hiện rõ trong hoạt động nhận thức của các em, khi sự chú ý chủ yếu hướng ra bên ngoài và vào hành động, chưa có khả năng tự suy nghĩ Trí nhớ trực quan và trí nhớ máy móc phát triển mạnh hơn trí nhớ lôgic, với các hiện tượng và hình ảnh cụ thể dễ nhớ hơn những câu chữ trừu tượng Mặc dù trí tưởng tượng có phát triển, nhưng vẫn còn tản mạn, ít tổ chức và chịu ảnh hưởng từ kinh nghiệm sống cùng các mẫu quen thuộc.
Giai đoạn tư duy cụ thể diễn ra từ 6-7 tuổi đến 11-12 tuổi ở học sinh tiểu học, khi trẻ chủ yếu dựa vào các hành động với đồ vật Trong giai đoạn này, các thao tác tư duy đã bắt đầu liên kết nhưng chưa hoàn chỉnh và tổng quát Tuy nhiên, trẻ đã hình thành khả năng nhận thức về cái bất biến thông qua tính thuận nghịch Ví dụ, khi hình thành khái niệm số tự nhiên, học sinh đầu cấp tiểu học nhận thức được sự tương ứng 1-1 giữa các phần tử, bất kể cách sắp xếp chúng ra sao.
Tư duy cụ thể ở trẻ em tiểu học có hạn chế trong việc tổ chức các thao tác, thường chỉ tập trung vào từng bộ phận mà chưa hình dung được tổng thể Trong giai đoạn 10-11 tuổi, trẻ đã có những tiến bộ về nhận thức không gian và thời gian Nhờ sự phát triển của hệ thống tín hiệu thứ hai, học sinh có khả năng phân tích, tổng hợp, trừu tượng hóa và khái quát hóa, đặc biệt là trong môn Toán Tuy nhiên, khả năng này phát triển không đồng đều; ví dụ, khi viết biểu thức 2 + 3, trẻ hiểu rõ dấu cộng nhưng chưa nhận thức được rằng biểu thức này còn biểu thị số 5, kết quả của phép cộng.
Trong quá trình hình thành khái niệm, phân tích và tổng hợp dần dần gắn bó với nhau thông qua cả dấu hiệu bản chất và dấu hiệu không bản chất.
Trừu tượng hóa và khái quát hóa là kỹ năng quan trọng của học sinh tiểu học, giúp các em rút ra các khái niệm đặc trưng và dấu hiệu bản chất từ những yếu tố không cần thiết Khi giải bài tập, học sinh cần biết loại bỏ các tình tiết không cơ bản, tập trung vào các quan hệ và điều kiện chủ yếu của bài toán, từ đó tìm ra phép tính phù hợp để giải quyết vấn đề.
Sự phát triển của suy đoán, suy luận và tư duy ở học sinh tiểu học là một quá trình quan trọng Ở các lớp dưới, học sinh thường phán đoán dựa trên cảm xúc cá nhân, dẫn đến những suy luận mang tính chất tuyệt đối Các em có khả năng nhận biết rõ ràng về bên phải và bên trái của một vật Tuy nhiên, trong học toán, học sinh tiểu học gặp khó khăn trong việc hiểu các mối quan hệ kéo theo, hay còn gọi là quan hệ nhân quả, trong quá trình suy diễn.
Công thức 30 = 10 x 3 và 30 : 10 = 3 thể hiện hai mệnh đề độc lập, tuy nhiên, khi học sinh suy luận, các em thường liên kết với thực tiễn và trải nghiệm Đối với học sinh cuối cấp, tri giác của các em thường gắn liền với hành động và hoạt động thực tiễn để phát triển Do đó, vai trò của giáo viên Tiểu học rất quan trọng; giáo viên cần tổ chức các hoạt động học tập đặc biệt để giúp học sinh tri giác và khám phá bản chất của sự vật và hiện tượng.
Tư duy của trẻ mới đến trường thường mang tính cụ thể và hình thức, dựa vào các đặc điểm bên ngoài và thao tác cụ thể Qua quá trình học tập, tư duy của các em dần trở nên khái quát hơn, đặc biệt trong môn Toán, giúp các em phát triển khả năng phân tích và tổng hợp Đối với học sinh cuối cấp tiểu học, việc phát triển tư duy có điều kiện và tiềm năng tốt hơn so với các lớp đầu cấp, nhờ vào khả năng hành động hướng đích và mức độ khái quát trong tư duy cao hơn.
Trí tưởng tượng, sự chú ý và ghi nhớ của học sinh lớp cuối cấp Tiểu học đã cải thiện đáng kể, đạt được sự bền vững tốt hơn so với các lớp đầu cấp Các em không chỉ tìm hiểu những hiện tượng riêng lẻ mà còn quan tâm đến nguyên nhân, quy luật và mối quan hệ giữa các sự vật, từ đó phát triển trí tuệ Đặc biệt, khả năng thực hiện các hoạt động học tập độc lập hoặc làm việc nhóm của các em cũng được nâng cao trong giai đoạn này.
Học sinh lớp 5 tiểu học có nhu cầu nhận thức cao, ham học hỏi và khám phá thế giới xung quanh Việc tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội vào dạy học giải toán có lời văn rất phù hợp với trình độ và lứa tuổi của các em Điều này không chỉ đáp ứng nhu cầu nhận thức về Toán học mà còn phát triển các kỹ năng, năng lực chung và năng lực chuyên biệt cho học sinh.
1.2.2 Mục tiêu, nội dung dạy học môn Toán lớp 5
Trong các môn học ở tiểu học, cùng với môn Tiếng Việt, môn Toán có vị trí hết sức quan trọng bởi vì:
Kiến thức và kỹ năng môn Toán ở Tiểu học có ứng dụng rộng rãi trong đời sống, đóng vai trò quan trọng cho người lao động Ngoài ra, chúng cũng cần thiết để học tốt các môn học khác ở Tiểu học và chuẩn bị cho việc học môn Toán ở bậc Trung học.
Môn Toán giúp học sinh hiểu rõ các mối quan hệ về số lượng và hình dạng trong thế giới thực Ở cấp tiểu học, ngay cả những kiến thức đơn giản cũng phản ánh các mối quan hệ này Các khái niệm về số lượng bao gồm cộng, trừ, nhân, chia, cũng như các so sánh lớn hơn, nhỏ hơn và bằng trong các tập hợp.
N, Q hoặc những quan hệ giữa những đại lượng: Quãng đường (S), vận tốc (v), thời gian (t); diện tích với chiều dài, chiều rộng hoặc với cạnh đáy, chiều cao,… Các hình dáng không gian bao gồm các biểu tượng hình học: Hình tròn, hình chữ nhật, hình vuông, hình tam giác, hình thang, hình bình hành, hình thoi,…
Môn Toán đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển tư duy và giải quyết vấn đề cho học sinh, giúp rèn luyện các kỹ năng như phân tích, tổng hợp, so sánh và khái quát hóa Qua đó, học sinh có thể phát triển các phẩm chất trí tuệ như tính độc lập, linh hoạt, sáng tạo và kỷ luật Ngoài ra, môn Toán còn hình thành những đức tính cần thiết của người lao động mới như sự cần cù, siêng năng và tính khoa học, góp phần tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện của học sinh.
Mục tiêu dạy học môn lớp 5
Mục tiêu chính của môn Toán ở Tiểu học, đặc biệt là lớp 5, là giúp học sinh nắm vững các khái niệm cơ bản, từ đọc - viết đến các phép toán cộng, trừ, nhân, chia Học sinh cần được trang bị đầy đủ kiến thức về số học, đo lường, hình học và thống kê đơn giản, đồng thời biết cách giải và trình bày lời giải cho các bài toán có lời văn Việc thực hiện đúng quy trình giải toán và áp dụng nhiều phương pháp giải khác nhau cũng rất quan trọng Cuối cùng, học sinh cần biết vận dụng các kiến thức và kỹ năng đã học vào các tình huống thực tiễn trong cuộc sống hàng ngày.
Mục tiêu cụ thể của môn Toán lớp 5:
1) Về số và phép tính
- Bổ sung những hiểu biết cần thiết về phân số thập phân, hỗn số để chuẩn bị học số thập phân
- Biết khái niệm ban đầu về số thập phân; biết đọc, viết, so sánh, sắp thứ tự các số thập phân
Bài toán có lời văn, tích hợp một số nội dung về Tự nhiên – Xã hội
1.3.1 Vị trí, vai trò, tầm quan trọng của giải toán có lời văn ở Tiểu học
Giải toán là một phần thiết yếu trong chương trình giảng dạy môn toán ở tiểu học, liên kết chặt chẽ với số học, số tự nhiên, số thập phân, đại lượng cơ bản, cũng như các yếu tố đại số và hình học Do đó, giải toán có lời văn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển tư duy và khả năng giải quyết vấn đề cho học sinh.
Giải toán là phương pháp chính giúp học sinh hiểu và áp dụng các khái niệm, quy tắc toán học trong sách giáo khoa Qua việc giải toán, học sinh không chỉ củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng tính toán mà còn giúp giáo viên nhận diện được những ưu điểm và thiếu sót trong khả năng học tập của các em Từ đó, giáo viên có thể hỗ trợ học sinh khắc phục khó khăn và phát huy thế mạnh của mình.
Việc kết hợp học tập với thực hành và giảng dạy với đời sống là rất quan trọng Bằng cách cho học sinh giải các bài toán liên quan đến cuộc sống, chúng ta giúp các em hình thành và rèn luyện những kỹ năng thực hành cần thiết Điều này không chỉ giúp học sinh hiểu rõ hơn về kiến thức mà còn giúp các em biết cách vận dụng những kỹ năng đó vào cuộc sống hàng ngày.
Giải toán không chỉ giúp học sinh phát triển tư duy mà còn xây dựng lòng yêu nước và thế giới quan duy vật biện chứng Qua những đề tài phù hợp, học sinh được giới thiệu về các thành tựu trong xây dựng đất nước, từ đó nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và phát triển dân số có kế hoạch Hơn nữa, giải toán giúp các em nhận thức rằng các khái niệm toán học như số, phép tính và đại lượng đều bắt nguồn từ thực tiễn cuộc sống và hoạt động của con người, đồng thời hiểu rõ mối quan hệ giữa các dữ kiện và giữa cái đã cho với cái phải tìm.
Giải toán không chỉ giúp học sinh rèn luyện tư duy mà còn phát triển những đức tính cần thiết của người lao động mới Qua việc phân biệt giữa thông tin đã cho và điều cần tìm, học sinh phải thiết lập mối liên hệ giữa các dữ kiện, từ đó suy luận và đưa ra phán đoán, kết luận Quá trình này giúp các em phát triển ý chí vượt khó, tính cẩn thận, thói quen làm việc có kế hoạch và tự kiểm tra kết quả Hơn nữa, giải toán còn khuyến khích sự độc lập trong suy nghĩ và khả năng sáng tạo của học sinh.
Trong môn toán phổ thông, toán có lời văn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển tư duy cho học sinh Từ lớp 1, học sinh tiểu học đã bắt đầu làm quen với toán có lời văn và tiếp tục học cho đến lớp cao hơn Việc này không chỉ giúp các em nắm vững kiến thức mà còn rèn luyện khả năng giải quyết vấn đề một cách hiệu quả.
5 Dạng toán có lời văn ở tiểu học được xem như một cầu nối kiến thức toán học trong nhà trường và ứng dụng của toán học trong đời sống thực tế, đời sống xã hội Dạy giải toán có lời văn ở tiểu học là sự vận dụng một cách tổng hợp ngày càng cao các trí thức kỹ năng về toán tiểu học với kiến thức được ứng dụng rộng rãi trong cuộc sống Qua giải toán có lời văn học sinh rèn kỹ năng tính thành thạo với 4 phép tính, rèn tư duy logic, óc suy luận, khả năng phân tích, so sánh, tổng hợp và trình bày khoa học Học sinh có làm tốt được các bài toán có lời văn thì mới được đánh giá là học sinh giỏi toàn diện về môn toán
1.3.2 Khái quát một số lĩnh vực Tự nhiên - Xã hội trong chương trình Tiểu học
1.3.2.1 Vài nét về lịch sử các môn Tự nhiên và Xã hội ở Tiểu học
Môn Tự nhiên và Xã hội chính thức được đưa vào giảng dạy tại bậc Tiểu học từ năm học 1996 – 1997, kế thừa và phát triển từ các môn học trước đó như “Khoa học thường thức” (1956), “Tìm hiểu khoa học” (1986) và “Tìm hiểu Tự nhiên và Xã hội” (1993).
Thực hiện chủ chương đổi mới chương trình và sách giáo khoa ở Tiểu học, sau năm 2000 môn Tự nhiên và Xã hội được cấu trúc lại thành các môn:
Các môn Tự nhiên và Xã hội (lớp 1, 2, 3), Khoa học, Lịch sử và Địa lý là những môn học quan trọng, được phát triển từ các chủ đề của môn Tự nhiên và Xã hội cũng như môn Sức khỏe trước đây Những môn học này không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức cần thiết để tiếp tục học tốt ở các lớp trên mà còn chuẩn bị cho các em bước vào cuộc sống lao động Mục tiêu kép của giáo dục Tiểu học là tạo điều kiện cho sự phát triển toàn diện của học sinh.
1.3.2.2 Mục tiêu chung của các môn về Tự nhiên và Xã hội
Các môn Tự nhiên – Xã hội giúp học sinh tiếp thu kiến thức cơ bản về con người, tự nhiên và xã hội, từ đó phát triển năng lực quan sát, tư duy và ham hiểu biết khoa học Những môn học này cũng nâng cao khả năng áp dụng kiến thức vào thực tiễn, góp phần quan trọng trong việc hình thành nhân cách cho học sinh.
1) Về kiến thức: Giúp học sinh lĩnh hội những kiến thức cơ bản, ban đầu và thiết thực về:
- Con người: Học sinh có những hiểu biết cơ bản về con người ở các phương diện:
Sinh học nghiên cứu cấu trúc và chức năng của các cơ quan trong cơ thể người, đồng thời khám phá sự tương tác giữa con người và môi trường xung quanh Các cơ quan trong cơ thể hoạt động phối hợp để duy trì sự sống, sức khỏe và thích nghi với điều kiện môi trường Sự hiểu biết về các cơ quan này không chỉ giúp cải thiện sức khỏe con người mà còn tạo ra mối liên hệ bền vững với tự nhiên.
Tình yêu thiên nhiên, quê hương và con người là những giá trị nhân văn quan trọng, thể hiện sự trân trọng đối với thành quả lao động và sáng tạo của con người Mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình và cộng đồng cũng đóng vai trò then chốt, góp phần xây dựng một xã hội hòa thuận và gắn kết.
Để duy trì sức khỏe tốt, việc chú trọng đến vệ sinh cá nhân, vệ sinh dinh dưỡng và vệ sinh môi trường là rất quan trọng Ngoài ra, phòng tránh một số bệnh tật và tai nạn cũng đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ sức khỏe Bên cạnh đó, không thể bỏ qua các vấn đề về sức khỏe tinh thần, vì chúng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống.
Học sinh cần có những hiểu biết ban đầu về xã hội theo thời gian, bao gồm việc nhận biết một số sự kiện, hiện tượng và nhân vật lịch sử tiêu biểu trong lịch sử Việt Nam từ thời kỳ đầu dựng nước cho đến nay Đồng thời, học sinh cũng cần hiểu biết về không gian sống của bản thân, gia đình và cộng đồng, cũng như có cái nhìn sơ lược về đất nước Việt Nam, các châu lục và các quốc gia trên thế giới.
- Thế giới vật chất xung quanh: Học sinh có những hiểu biết về:
+) Giới tự nhiên vô sinh: Các vật thể, các chất,…
+) Giới tự nhiên hữu sinh: Động vật, thực vật
Ngoài những tri thức cơ bản trên, học sinh còn được cung cấp một số vấn đề về dân số, môi trường
2) Về kỹ năng: Hình thành và phát triển cho học sinh các kỹ năng như:
- Biết quan sát và làm một số thí nghiệm thực hành khoa học đơn giản và gần gũi với đời sống hàng ngày
Phân tích, so sánh và đánh giá các mối quan hệ đơn giản giúp chúng ta nhận diện những dấu hiệu chung và riêng của các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên và xã hội Việc hiểu rõ những mối liên hệ này không chỉ nâng cao khả năng quan sát mà còn giúp chúng ta phát triển tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề.
- Biết giữ vệ sinh cá nhân, vệ sinh dinh dưỡng, vệ sinh môi trường, biết phòng tránh một số bệnh tật và tai nạn
- Biết vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống hàng ngày
3) Về thái độ: Hình thành, phát triển ở học sinh thái độ và thói quen như:
- Ham hiểu biết khoa học
- Yêu thiên nhiên, đất nước, con người, có ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên, môi trường sống
Thực trạng việc tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học giải toán có lời văn
1.4.1 Nội dung điều tra Để tìm hiểu việc tích hợp một số kiến thức về Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học giải toán có lời văn, chúng tôi đã tiến hành điều tra trên quy mô nhỏ đối với các trường tiểu học trên địa bàn tỉnh Phú Thọ
Số lượng giáo viên được điều tra: 15 (trong đó 12 người có trình độ đại học,
3 người có trình độ Cao đẳng), tất cả mọi giáo viên đều có kinh nghiệm công tác dạy học ở tiểu học trên 7 năm
Việc điều tra tập trung vào các vấn đề chính:
Giáo viên cần nhận thức rõ vai trò và tầm quan trọng của việc tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội vào bài toán có lời văn cho học sinh Việc này không chỉ giúp học sinh phát triển tư duy logic mà còn nâng cao khả năng áp dụng kiến thức vào thực tiễn Sự kết hợp này tạo ra những bài toán thú vị và gần gũi với cuộc sống, từ đó kích thích sự hứng thú học tập của học sinh và giúp các em phát triển toàn diện hơn.
- Tìm hiểu thực trạng việc tích hợp một số kiến thức về Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học giải toán có lời văn
- Xác định những khó khăn của giáo viên Tiểu học khi tích hợp kiến thức
Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học giải toán có lời văn
1.4.2 kết quả điều tra a) Về nhận thức của giáo viên về kỹ năng giải toán, vai trò, tầm quan trọng của việc tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội vào dạy học giải toán có lời văn cho học sinh:
Qua thăm dò từ phiếu điều tra, phỏng vấn trực tiếp, chúng tôi thu được kết quả sau:
Tất cả 100% (15/15) giáo viên được khảo sát đều nhận thức rõ ràng về vai trò và tầm quan trọng của việc tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội vào dạy học giải toán có lời văn cho học sinh.
Theo khảo sát, có tới 80% giáo viên (12/15) thể hiện sự hứng thú trong việc áp dụng các biện pháp tích hợp kiến thức về Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua phương pháp dạy học giải toán có lời văn.
- 67% (10/15) giáo viên được khảo sát hiểu đúng, đủ các hình thức dạy học tích hợp thường được sử dụng trong dạy học ở Tiểu học
Một nghiên cứu cho thấy 33% giáo viên vẫn còn lo ngại về việc tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học giải toán có lời văn Nguyên nhân chính của sự e ngại này là do thiếu tài liệu chuyên sâu nghiên cứu về phương pháp tích hợp này Do đó, việc phát triển tài liệu và hướng dẫn sẽ là cần thiết để hỗ trợ giáo viên trong việc áp dụng phương pháp dạy học hiệu quả hơn cho học sinh lớp 5.
Qua khảo sát thực tiễn, chúng tôi nhận thấy rằng trong quá trình dạy học tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội vào các bài toán có lời văn cho học sinh lớp 5, giáo viên thường áp dụng nhiều biện pháp khác nhau.
Để nâng cao hiệu quả học toán ở cấp tiểu học, giáo viên nên tích hợp kiến thức toán vào các hoạt động thực hành và quan sát thực tế Việc này giúp học sinh áp dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề cụ thể, chẳng hạn như đo đạc, tính toán chu vi và diện tích của bồn hoa hay vườn rau Học sinh cũng có thể đề xuất mật độ trồng rau, hoa hợp lý và tiến hành thử nghiệm trồng cây, từ đó khắc sâu kiến thức một cách hiệu quả.
Biện pháp này giúp học sinh áp dụng kiến thức toán học vào thực tiễn, nhưng mức độ tích hợp còn hạn chế và yêu cầu của giáo viên chưa đủ để khai thác tối đa kiến thức Điều này có thể dẫn đến việc học sinh học thuộc lòng mà không hiểu bản chất, khiến họ gặp khó khăn trong việc giải quyết bài toán Ví dụ, giáo viên có thể cho học sinh tìm hiểu về đặc điểm đất trong bồn hoa, lựa chọn loại hoa hoặc rau phù hợp để trồng, quy trình trồng và chăm sóc, cũng như vai trò của chúng trong cuộc sống.
Biện pháp thứ hai là tổ chức cho học sinh nghiên cứu và tìm hiểu thông tin, số liệu liên quan đến các lĩnh vực Tự nhiên - Xã hội, giúp học sinh kết nối kiến thức với thực tiễn cuộc sống.
Giáo viên cung cấp các bài toán liên quan đến Tự nhiên – Xã hội, giúp học sinh xử lý và giải quyết vấn đề Qua đó, học sinh không chỉ tìm hiểu kiến thức mà còn nắm bắt được các vấn đề tự nhiên và xã hội một cách sâu sắc hơn.
Biện pháp này có thể khiến học sinh tiếp nhận những kiến thức không chính xác về thực tế, do các vấn đề tự nhiên và xã hội luôn thay đổi Nếu giáo viên không thường xuyên cập nhật thông tin, điều này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nhận thức của học sinh về các vấn đề liên quan đến tự nhiên và xã hội.
Qua các biện pháp giáo viên tiểu học áp dụng, có thể nhận thấy thực trạng nhận thức của họ về dạy học tích hợp và tiềm năng kết hợp các kiến thức trong quá trình giảng dạy Việc này không chỉ giúp nâng cao chất lượng giáo dục mà còn khuyến khích sự sáng tạo trong phương pháp dạy học.
Nội dung giáo dục trong dạy học Toán 5 thường bị hạn chế, khi nhiều giáo viên chỉ tập trung vào việc hướng dẫn học sinh xác định dạng bài và giải quyết vấn đề mà không khai thác được các nội dung giáo dục tích hợp Số lượng giáo viên thường xuyên tích hợp nội dung giáo dục là tương đối ít, và một số giáo viên còn chưa chú ý đến việc này Việc tích hợp nội dung giáo dục trong giảng dạy là cần thiết để hình thành những giá trị đạo đức và hiểu biết thực tiễn cho học sinh Nếu tách rời toán học khỏi thực tiễn, học sinh sẽ khó nhận thức và cảm nhận sâu sắc ý nghĩa của việc học Do đó, cần chú trọng vào việc tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội trong dạy học giải toán có lời văn để giúp học sinh phát triển toàn diện.
Qua khảo sát, chúng tôi đã nhận diện những khó khăn mà giáo viên gặp phải trong việc tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội cho học sinh lớp 5 thông qua phương pháp dạy học giải toán có lời văn.
- Khó khăn trong việc lựa chọn nội dung kiến thức Tự nhiên – Xã hội tích hợp phù hợp với đặc điểm, yêu cầu của bài toán có lời văn:
Các nguyên tắc đề xuất biện pháp
Trong chương trình Tiểu học, học sinh thường học các bài toán có lời văn kết hợp với kiến thức tự nhiên và xã hội, nhưng chưa có hệ thống tài liệu hướng dẫn cụ thể về cách tích hợp nội dung giáo dục Việc dạy tích hợp kiến thức tự nhiên - xã hội cho học sinh lớp 5 qua giải toán có lời văn là rất quan trọng, giúp học sinh áp dụng kiến thức và kỹ năng vào thực tiễn, từ đó nâng cao chất lượng dạy và học môn toán Để thực hiện việc tích hợp này, cần tuân thủ một số nguyên tắc cụ thể nhằm đảm bảo hiệu quả trong quá trình giảng dạy.
2.1.1 Đảm bảo cho sự tiến hành trong các khâu khác nhau của quá trình dạy học và đa dạng về hình thức tổ chức dạy học
Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể đã xác định các năng lực toán học quan trọng, bao gồm năng lực tính toán, tư duy toán học, giải quyết vấn đề, mô hình hóa, giao tiếp toán học và sử dụng công cụ học toán, đặc biệt là công nghệ thông tin Những năng lực này không chỉ cần thiết cho môn Toán mà còn cho các môn học khác, góp phần hình thành những phẩm chất cần có của một công dân hiện đại Do đó, việc phát triển năng lực toán học cần được tích hợp với các môn học khác và các hoạt động thực tiễn, nhằm đáp ứng yêu cầu dạy học tích hợp trong chương trình giáo dục.
2.1.2 Đảm bảo sự kết hợp thực hiện qua khai thác nội dung các bài toán có gắn với các lĩnh vực Tự nhiên - Xã hội
Toán học trong trường phổ thông hiện nay chủ yếu tập trung vào việc cung cấp kiến thức và rèn luyện kỹ năng giải toán, như việc vẽ biểu đồ để biểu diễn số liệu Tuy nhiên, điều quan trọng là học sinh cần hiểu và áp dụng biểu đồ trong các tình huống thực tế hàng ngày, yêu cầu kiến thức tổng hợp liên ngành Ví dụ, biểu đồ trên báo hoặc tivi trong các phân tích dự báo thời tiết hay giá cả, kết hợp giữa toán học và các lĩnh vực khác như tự nhiên và kinh tế Hơn nữa, việc dạy học sinh sử dụng biểu đồ như công cụ phân tích dữ liệu từ các hoạt động học tập là rất cần thiết để giúp các em rút ra những kết luận có giá trị.
2.1.3 Đảm bảo lí luận về dạy học tích hợp
Dạy học tích hợp giúp học sinh kết nối kiến thức với cuộc sống hàng ngày thông qua các tình huống thực tế mà các em sẽ gặp trong tương lai Phương pháp này không chỉ nhấn mạnh việc áp dụng kiến thức và kỹ năng vào các tình huống cụ thể, mà còn tạo ra sự liên kết giữa các khái niệm trong từng môn học và giữa các môn học với nhau Điều này giúp học sinh làm chủ kiến thức và tự tin ứng phó với những thách thức bất ngờ trong cuộc sống.
2.1.4 Đảm bảo kích thích hứng thú, sự tích cực hoạt động của học sinh
Sự hứng thú và tích cực trong hoạt động học tập của học sinh là yếu tố then chốt cho một giờ học hiệu quả Để khơi dậy sự hứng thú và tăng cường tính tích cực học tập, giáo viên cần giúp học sinh nhận thức rõ ràng về mục tiêu và lợi ích của bài học.
Để phát triển sự hứng thú và tích cực trong học tập của học sinh, việc áp dụng các phương pháp dạy học phù hợp với sở thích của các em là rất quan trọng Các hình thức dạy học đa dạng như trò chơi toán học, cuộc thi giải toán, hoạt động đóng vai, học nhóm, và dạy học ngoài lớp học không chỉ tạo ra môi trường học tập thú vị mà còn khuyến khích sự tìm hiểu kiến thức và kỹ năng đa ngành cho học sinh.
2.1.5 Đảm bảo tính khả thi trong điều kiện dạy học hiện nay
Dạy học tích hợp là xu hướng tất yếu trong giáo dục hiện đại, đã được áp dụng tại nhiều nước phát triển từ lâu, nhưng vẫn còn mới mẻ ở Việt Nam Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, dạy học tích hợp giúp học sinh phát triển khả năng huy động kiến thức và kỹ năng từ nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết hiệu quả các vấn đề trong học tập và cuộc sống Phương pháp này không chỉ diễn ra trong quá trình tiếp thu tri thức mà còn trong rèn luyện kỹ năng, nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề Tính tích hợp thể hiện qua việc kết hợp và liên hệ các yếu tố liên quan từ nhiều lĩnh vực để giải quyết một vấn đề, đồng thời đạt được nhiều mục tiêu khác nhau.
Một số biện pháp tích hợp kiến thức về Tự nhiên – Xã hội cho học
2.2.1 Tập luyện cho học sinh tìm hiểu những thông tin, số liệu có tính chất toán học của một số lĩnh vực Tự nhiên - Xã hội gần gũi với đời sống của học sinh
2.2.1.1 Cơ sở khoa học của biện pháp
Việc tập luyện cho học sinh tìm hiểu và xử lý thông tin, số liệu toán học từ các lĩnh vực Tự nhiên - Xã hội gần gũi với đời sống là rất cần thiết Điều này không chỉ giúp rèn luyện kỹ năng giải toán và năng lực tư duy mà còn cung cấp kiến thức đa dạng cho học sinh Khi các em thành thạo trong việc này, việc phát hiện và giải quyết bài toán trở nên dễ dàng hơn, đồng thời phát triển khả năng suy luận logic và lập luận chặt chẽ Ngoài ra, việc này còn góp phần hình thành tính cẩn thận, chu đáo và trung thực, đồng thời mở rộng hiểu biết liên ngành cho học sinh.
2.2.1.2 Mục đích sử dụng biện pháp
Tập luyện cho học sinh trong việc tìm hiểu thông tin và số liệu toán học từ các lĩnh vực Tự nhiên - Xã hội gần gũi với đời sống sẽ giúp rèn luyện nhiều kỹ năng quan trọng Những kỹ năng này bao gồm khả năng tìm kiếm và xử lý thông tin, diễn tả và tổng hợp kiến thức từ các lĩnh vực tự nhiên và xã hội, cũng như phân tích, tổng hợp, khái quát hóa và trừu tượng hóa thông tin toán học Việc này không chỉ nâng cao năng lực tư duy mà còn tạo ra sự kết nối giữa lý thuyết và thực tiễn trong học tập của học sinh.
Giáo viên cần hướng dẫn học sinh thường xuyên tìm hiểu thông tin và số liệu có tính chất toán học từ các lĩnh vực Tự nhiên - Xã hội gần gũi với đời sống Việc này không chỉ giúp rèn luyện kỹ năng giải toán mà còn nâng cao hiểu biết của học sinh về các lĩnh vực này, từ đó cải thiện chất lượng học toán cho các em.
Một trong những nhiệm vụ quan trọng của giáo viên là bồi dưỡng phẩm chất tốt đẹp cho học sinh, giúp hình thành năng lực và phát triển nhân cách Dạy các bài toán có lời văn trong chương trình Toán 5 theo hướng tích hợp kiến thức Tự nhiên – Xã hội không khó, nhưng giáo viên cần nghiên cứu kỹ nội dung để lồng ghép một cách khéo léo, tránh tạo áp lực cho học sinh Ngoài việc sử dụng bài tập trong sách giáo khoa, giáo viên cũng nên thiết kế thêm bài tập phù hợp để nâng cao hiệu quả dạy học.
Tập luyện cho học sinh khám phá thông tin và số liệu toán học từ các lĩnh vực Tự nhiên - Xã hội gần gũi với cuộc sống, giúp các em hiểu biết sâu sắc hơn về những kiến thức này Qua việc phân tích các thông tin, số liệu, học sinh sẽ hình thành năng lực và hiểu biết liên ngành, tăng cường khả năng thực hành và ứng dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề thực tiễn Điều này chuẩn bị cho học sinh những phẩm chất, năng lực và bản lĩnh cần thiết để trở thành công dân tiến bộ trong xã hội hiện đại.
Trong dạy học giải toán có lời văn lớp 5, việc tích hợp các vấn đề cụ thể giúp học sinh rèn luyện kỹ năng tìm hiểu thông tin và số liệu toán học từ các lĩnh vực Tự nhiên - Xã hội gần gũi với cuộc sống Điều này không chỉ nâng cao khả năng giải quyết vấn đề mà còn tạo sự kết nối giữa kiến thức toán học và thực tiễn hàng ngày của học sinh.
1) Vấn đề ôn tập, hệ thống hóa nội dung dạy học giải toán có lời văn ở lớp 5
Nội dung dạy học giải toán có lời văn trong chương trình Toán 5 được tổ chức một cách xen kẽ và bổ sung, giúp học sinh ôn tập kiến thức đã học đồng thời tiếp cận kiến thức mới theo từng chương Điều này không chỉ tạo sự liên kết giữa các kiến thức mà còn nâng cao khả năng giải quyết vấn đề của học sinh.
- Trong sách giáo khoa toán 5 có riêng phần ôn tập hệ thống hóa các dạng bài toán đã học ở tiểu học (trang 170, 171, 172)
Ví dụ 2.1: Bài 2 (Sách giáo khoa Toán 5, trang 170) Một mảnh đất hình chữ nhật có chu vi 120m Chiều dài hơn chiều rộng 10m Tính diện tích mảnh đất đó
Sau khi học sinh tính diện tích mảnh đất hình chữ nhật, giáo viên có thể giao nhiệm vụ như sau: a) Tính số lượng cây xoài và cây vải cần trồng, với tỷ lệ 3 cây xoài và 1 cây vải trên mỗi 5m² đất b) Tính tổng lượng nước cần tưới cho cây ăn quả trong một tháng, biết rằng mỗi ngày cần 3 khối nước và tưới 3 lần một tuần c) Tính chi phí tưới cây trong một năm, với giá 8.000đ cho mỗi khối nước.
Học sinh được hướng dẫn cách tính toán các số liệu quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày, như lượng nước cần sử dụng và số tiền phải trả cho nước Nhờ đó, khi gặp các tình huống tương tự trong thực tế, các em có khả năng xử lý một cách dễ dàng và hiệu quả.
Ví dụ 2.2: Bài 2 (Sách giáo khoa Toán 5, trang 171) Lớp 5A có 35 học sinh Số học sinh nam bằng 3
4 số học sinh nữ Hỏi số học sinh nữ hơn số học sinh nam là bao nhiêu em?
Sau khi học sinh tìm ra đáp số của bài toán, giáo viên có thể khuyến khích học sinh liên hệ với thực tế về tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ở Việt Nam hiện nay Thực tế cho thấy tỷ lệ bé trai sinh ra cao hơn nhiều so với số bé gái, có khi chênh lệch lên đến mức đáng báo động.
Tình trạng mất cân bằng giới tính hiện nay là 148,4 bé trai/100 bé gái, dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng cho xã hội Nếu tiếp tục duy trì tỷ lệ này, khi có 2150 bé gái chào đời, sẽ có khoảng 3190 bé trai ra đời Hậu quả của sự mất cân bằng này không chỉ ảnh hưởng đến cấu trúc dân số mà còn gây ra những vấn đề xã hội như gia tăng bạo lực, tội phạm, và khó khăn trong việc tìm kiếm bạn đời trong tương lai Việc hiểu rõ và giải quyết tình trạng này là cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững cho xã hội.
Học sinh cần được tiếp cận và tìm hiểu về các vấn đề dân số từ sớm, giúp các em nhận thức được hậu quả nghiêm trọng của tình trạng mất cân bằng giới tính Điều này sẽ góp phần hình thành nhận thức đầy đủ và đúng đắn về các vấn đề dân số ngay từ khi còn nhỏ.
2) Dạy học các bài toán về quan hệ tỉ lệ
Các bài toán về "quan hệ tỉ lệ" thường được phát triển từ các bài toán liên quan đến "tỉ số", với hai phương pháp giải chính là "rút về đơn vị" (được học ở lớp 3) và "tìm tỉ số" (được học ở lớp 4).
Trong chương trình Toán lớp 5, hai dạng quan hệ tỉ lệ giữa hai đại lượng được xây dựng rõ ràng, giúp học sinh hiểu ý nghĩa thực tiễn của từng dạng Qua các ví dụ cụ thể, học sinh có thể nắm bắt cách giải bài toán liên quan đến các mối quan hệ tỉ lệ này một cách hiệu quả.
- Sách giáo khoa Toán 5 có đưa ra đồng thời hai cách giải “rút về đơn vị”,
