Tính cấp thiết của đề tài
Một trong những mục tiêu dạy học toán ở tiểu học là phát triển năng lực tư duy, đặc biệt là khả năng trừu tượng hóa, khái quát hóa và suy luận hợp lý Việc giải toán có lời văn không chỉ giúp học sinh củng cố kiến thức mà còn rèn luyện trí thông minh và óc sáng tạo Điều này kích thích trí tưởng tượng và hứng thú học tập, đồng thời hình thành phương pháp học tập khoa học, chủ động, linh hoạt và sáng tạo cho học sinh.
Một giáo viên, đặc biệt trong môn Toán, cần phải làm chủ các tình huống dạy học với học sinh đa dạng và tích cực hoá người học Để đạt được điều này, giáo viên cần phát triển năng lực khai thác và biến đổi bài toán phù hợp với đối tượng học sinh cụ thể Điều này bao gồm việc rèn luyện các kĩ năng cơ bản như lựa chọn và khai thác bài tập theo yêu cầu, sắp xếp bài tập theo mục đích sư phạm, cũng như thiết kế biến đổi bài tập nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy.
Trong quá trình dạy học, mỗi lớp học đều có học sinh với trình độ khác nhau, điều này đòi hỏi giáo viên phải điều chỉnh phương pháp giảng dạy để phù hợp với năng lực của từng học sinh Sách giáo khoa thường ưu tiên cho số đông, nhưng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay đặt ra nhiệm vụ phân hóa trong giảng dạy Giáo viên cần cân nhắc liều lượng kiến thức và bài tập để vừa đảm bảo chương trình học, vừa kích thích sự hứng thú học tập của học sinh theo năng lực riêng của từng em.
Kiến thức toán học trong chương trình phổ thông, đặc biệt ở bậc tiểu học, là hữu hạn, trong khi đó, các tình huống ứng dụng thông qua bài tập lại vô hạn Vì vậy, cần giúp học sinh nhận thức và hiểu rõ về cái hữu hạn để có thể ứng phó với cái vô hạn Điều này đòi hỏi giáo viên phải dạy cho học sinh cách khai thác và biến đổi bài toán một cách linh hoạt.
Một số giáo viên tâm huyết, đặc biệt là những người dạy học sinh có năng khiếu, đã khai thác và biến đổi bài toán hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toán học Tuy nhiên, nhiều giáo viên tiểu học vẫn chưa chú trọng vào việc này do nhiều nguyên nhân, dẫn đến hạn chế trong việc phát huy tố chất trí tuệ của học sinh và ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng dạy học toán ở cấp tiểu học.
Xuất phát từ những lý do quan trọng, chúng tôi đã quyết định nghiên cứu đề tài “Một số biện pháp khai thác và biến đổi bài toán có lời văn trong dạy học môn Toán lớp 3.” Mục tiêu của đề tài là tìm ra các phương pháp hiệu quả nhằm cải thiện khả năng giải quyết bài toán có lời văn cho học sinh lớp 3, từ đó nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán.
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Việc khai thác và biến đổi bài toán có lời văn ở tiểu học có cơ sở lý luận và thực tiễn vững chắc, góp phần quan trọng trong việc phát triển tư duy và kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh Vai trò của việc này không chỉ giúp học sinh hiểu rõ hơn về các khái niệm toán học mà còn nâng cao khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn Để đạt được hiệu quả, cần đề ra các yêu cầu cụ thể trong quá trình khai thác và biến đổi bài toán, đảm bảo phù hợp với trình độ và nhu cầu học tập của học sinh tiểu học.
- Góp phần làm sáng tỏ thực trạng việc khai thác và biến đổi bài toán có lời văn của giáo viên ở trường tiểu học
- Đề xuất một số biện pháp khai thác và biến đổi bài toán có lời văn trong dạy học môn toán lớp 3
Tài liệu này là nguồn tham khảo quý giá cho học sinh tiểu học tại tỉnh Phú Thọ, cũng như cho sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học của trường Đại học Hùng Vương, giúp họ khai thác và biến đổi các bài toán có lời văn một cách hiệu quả.
Mục tiêu nghiên cứu
Để nâng cao hiệu quả dạy học toán lớp, cần đề xuất một số biện pháp khai thác và biến đổi bài toán có lời văn Việc này không chỉ giúp học sinh phát triển tư duy logic mà còn tạo cơ hội cho các em áp dụng kiến thức vào thực tiễn Thực hiện các phương pháp giảng dạy sáng tạo, kết hợp với việc sử dụng công nghệ thông tin sẽ làm cho bài học trở nên sinh động và hấp dẫn hơn Đồng thời, giáo viên cũng nên khuyến khích học sinh tham gia thảo luận nhóm để nâng cao khả năng giải quyết vấn đề và hợp tác trong học tập.
4 Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích đề ra chúng tôi xác định các nhiệm vụ cơ bản sau:
- Nghiên cứu đặc điểm tâm sinh lý, khả năng nhận thức của học sinh tiểu học
- Hệ thống hóa một số vấn đề liên quan đến đề tài: Nội dung, chương trình môn Toán ở tiểu học nói chung, ở lớp 3 nói riêng
- Làm sáng tỏ vai trò, ý nghĩa của việc khai thác và biến đổi bài toán có lời văn trong dạy học toán ở tiểu học
Khảo sát thực trạng khai thác và biến đổi bài toán có lời văn trong dạy học toán lớp 3 tại trường tiểu học Thanh Đình, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ nhằm đánh giá hiệu quả và phương pháp giảng dạy Nghiên cứu này tập trung vào việc cải thiện kỹ năng giải toán cho học sinh thông qua việc áp dụng các bài toán thực tiễn và phát triển tư duy logic.
- Đề xuất một số biện pháp khai thác và biến đổi bài toán có lời văn ở tiểu học nói chung, lớp 3 nói riêng
Tổ chức thực nghiệm nhằm áp dụng các biện pháp khai thác và biến đổi bài toán có lời văn trong giảng dạy toán lớp 3 tại trường tiểu học Thanh Đình, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ Mục tiêu là cải thiện phương pháp dạy học và nâng cao khả năng tư duy cho học sinh thông qua việc sử dụng các bài toán thực tiễn.
5 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Một số biện pháp khai thác và biến đổi bài toán có lời văn lớp 3
Do giới hạn về thời gian và năng lực, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu một số biện pháp khai thác và biến đổi bài toán có lời văn trong dạy học toán cho học sinh lớp 3 tại trường tiểu học Thanh Đình, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ.
Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết bao gồm việc đọc tài liệu, nghiên cứu, phân tích và tổng hợp các nguồn tài liệu liên quan đến tâm lý học, giáo dục học và lý luận về khai thác, biến đổi bài toán có lời văn ở tiểu học Điều này nhằm định hướng đổi mới phương pháp dạy học nói chung, cũng như dạy học toán ở tiểu học Qua việc phân tích, so sánh và hệ thống hóa các công trình nghiên cứu, nhóm nghiên cứu có thể rút ra những kết luận giá trị cho đề tài.
6.2 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Quan sát: Quan sát và ghi chép để nhận xét, đánh giá về cách khai thác và biến đổi bài toán có lời văn của giáo viên dạy lớp 3
Nghiên cứu này sử dụng phiếu điều tra nhằm khảo sát thực trạng khai thác và biến đổi bài toán có lời văn trong giảng dạy toán ở lớp 3, tập trung vào đối tượng giáo viên tiểu học Kết quả điều tra sẽ giúp hiểu rõ hơn về cách thức giáo viên áp dụng và điều chỉnh các bài toán này trong quá trình dạy học.
Thực nghiệm sư phạm là quá trình thực hiện một số tiết học nhằm khai thác và biến đổi các bài toán có lời văn đã đề ra, đồng thời kiểm nghiệm tính khả thi của các biện pháp này trong giảng dạy.
- Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng công thức thống kê toán học để xử lý kết quả điều tra thực trạng và kết quả thực nghiệm
Để thu thập ý kiến chuyên gia, chúng tôi đã xin ý kiến từ giảng viên hướng dẫn và các giảng viên dạy học toán tại trường Đại học Hùng Vương, cũng như từ các giáo viên dạy toán ở các trường tiểu học thuộc tỉnh Phú Thọ trong quá trình thực hiện đề tài.
PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1 Cơ sở lý luận
1.1.1 Đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học
Tri giác đóng vai trò quan trọng trong nhận thức của con người, đặc biệt là ở học sinh tiểu học Giai đoạn đầu, tri giác thường gắn liền với hành động trực quan, nhưng khi trẻ lớn hơn, tri giác trở nên phong phú hơn với yếu tố xúc cảm Trẻ em thích quan sát các sự vật, hiện tượng có màu sắc hấp dẫn, và tri giác của chúng bắt đầu mang tính chất mục đích và có phương hướng rõ ràng Điều này thể hiện qua khả năng lập kế hoạch học tập, sắp xếp công việc nhà, và thực hiện các bài tập từ dễ đến khó.
Trí nhớ trực quan của học sinh tiểu học phát triển mạnh mẽ hơn trí nhớ lôgic, với tốc độ, độ bền và tính đầy đủ của ghi nhớ tăng dần theo lứa tuổi Đặc biệt, tính bền vững của trí nhớ được cải thiện rõ rệt trong giai đoạn từ lớp 2 đến lớp 5 Trong giai đoạn này, trí nhớ trực quan hình tượng chiếm ưu thế hơn so với trí nhớ từ ngữ – lôgic.
Trong giai đoạn lớp 1, 2, 3, việc ghi nhớ máy móc phát triển tốt hơn so với ghi nhớ có ý nghĩa Nhiều học sinh vẫn chưa biết cách tổ chức việc ghi nhớ một cách có ý nghĩa, chưa biết sử dụng các điểm tựa để hỗ trợ việc ghi nhớ, và cũng chưa nắm vững kỹ năng khái quát hóa hay xây dựng dàn bài để ghi nhớ tài liệu hiệu quả.
Trong giai đoạn lớp 4 và 5, khả năng ghi nhớ và sử dụng từ ngữ của học sinh được cải thiện đáng kể Ghi nhớ có chủ định đã phát triển, nhưng hiệu quả của nó phụ thuộc vào nhiều yếu tố như mức độ tập trung, sức hấp dẫn của nội dung tài liệu, và tâm lý cảm xúc cũng như hứng thú của các em.
Các nhà giáo dục cần giúp học sinh biết cách khái quát hóa và đơn giản hóa mọi vấn đề, từ đó xác định nội dung quan trọng để ghi nhớ Việc sử dụng từ ngữ dễ hiểu và dễ nhớ là rất cần thiết, đồng thời tạo ra tâm lý hứng thú và vui vẻ trong quá trình học Dạy cho học sinh trung học cơ sở các phương pháp và cách thức ghi nhớ phù hợp đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển trí nhớ có chủ định của các em.
Ở đầu tuổi tiểu học, trẻ em thường có chú ý không chủ định chiếm ưu thế, với khả năng kiểm soát và điều khiển chú ý còn hạn chế Trẻ dễ dàng bị phân tán và chỉ tập trung vào những môn học có đồ dùng trực quan hấp dẫn hoặc giáo viên thu hút Tuy nhiên, khi tiến đến cuối giai đoạn tiểu học, trẻ dần hình thành kỹ năng tổ chức và điều chỉnh chú ý của mình Chú ý có chủ định bắt đầu phát triển, trẻ thể hiện nỗ lực ý chí trong việc học tập như ghi nhớ thơ, công thức toán hay bài hát dài Đồng thời, trẻ cũng bắt đầu nhận thức về thời gian, biết định lượng thời gian cần thiết để hoàn thành nhiệm vụ và cố gắng hoàn thành trong khoảng thời gian quy định.
Giáo viên nên giao cho trẻ những công việc và bài tập yêu cầu sự tập trung, đồng thời cần giới hạn thời gian thực hiện Việc áp dụng linh hoạt theo từng độ tuổi, từ đầu đến cuối tiểu học, và chú ý đến tính cá nhân của trẻ là rất quan trọng, vì điều này ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả giáo dục.
