CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
Tổng quan về các vấn đề nghiên cứu về đánh giá và tự đánh giá kết quả học tập của HS tiểu học
1.1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu trên thế giới
Khoảng 100.000 năm trước, con người hiện đại xuất hiện và bắt đầu suy nghĩ về thiên nhiên, người khác và chính bản thân mình Sự nhận thức về bản thân cho thấy họ đã phát triển khả năng tự đánh giá.
Tự đánh giá hình thành dựa trên cơ sở lí thuyết về kinh nghiệm học tập đƣợc Lewin nêu ra, sau đó đƣợc Kolb(1984) và Schon(1984) phát triển
Theo AAIA, một tổ chức nghiên cứu ở Đông Bắc Anh, đã phát triển các bước hỗ trợ học sinh tiểu học trong việc tự đánh giá kết quả học tập (TĐGKQHT), nhằm khuyến khích giáo viên hướng dẫn quá trình học tập và phát huy năng lực của học sinh Nghiên cứu cho thấy những phương pháp này cũng có thể áp dụng cho học sinh lớn hơn Ở Úc, tự đánh giá đã trở thành thói quen trong học tập của học sinh phổ thông, trong khi ở Canada, nghiên cứu về tự đánh giá chú trọng cả lý thuyết và thực hành Các tác giả như Baron, Shavelson và Wiggins đã chỉ ra rằng vai trò của giáo viên trong đánh giá cần thay đổi, tập trung vào TĐG Rolheiser đã đề xuất mô hình lý thuyết cho thấy TĐG giúp học sinh nhận thức được mức độ đạt được mục tiêu học tập, từ đó khuyến khích họ đặt ra mục tiêu cao hơn Thành tích học tập được hình thành từ sự kết hợp giữa mục tiêu và nỗ lực, giúp học sinh tự tin hơn Ross và cộng sự đã thử nghiệm các bước giảng dạy TĐG, cho thấy việc chia sẻ quyền lực đánh giá giữa giáo viên và học sinh là cần thiết, và cả hai bên cần thời gian để hiểu rõ vai trò của TĐG trong quá trình học tập.
1.1.2 Tổng quan tình hình nghiên cứu ở Việt Nam Ở Việt Nam, vấn đề ĐG và TĐG cũng đã đƣợc nghiên cứu, ứng dụng trên nhiều phương diện và mức độ khác nhau, tuy nhiên những nghiên cứu đó mới chỉ là những bước đầu tiên
Có thể kể tên đến vài công trình tiêu biểu liên quan đến đánh giá và TĐG nhƣ sau:
1) Hoàng Đức Nhuận, Lê Đức Phúc với đề tài công nghệ cấp nhà nước
Cơ sở lý luận về đánh giá chất lượng học tập của học sinh phổ thông đã hệ thống hóa đầy đủ các vấn đề liên quan đến đánh giá Một trong những đóng góp quan trọng là việc đề xuất bảy nguyên tắc chung về đánh giá, trong đó nguyên tắc thứ bảy nhấn mạnh sự cần thiết của việc đảm bảo sự thống nhất giữa đánh giá và tự đánh giá Qua đó, tác giả đã nhận thức được vai trò quan trọng của người học trong quá trình đánh giá.
2) Tác giả Trần Kiều với đề tài cấp bộ “Nghiên cứu xây dựng phương thức và một số bộ công cụ đánh giá chất lƣợng giáo dục phổ thông”, đã hệ thống lại các vấn đề về lí luận đánh giá, đồng thời đề xuất đƣợc các biện pháp đổi mới phương thức đánh giá chất lượng giáo dục và các nguyên tắc khi xây dựng bộ công cụ để đánh giá chất lƣợng giáo dục dựa trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn ở Việt Nam và một số nước trên thế giới Đặc biệt tác giả nhận thấy rằng “Tự đánh giá của học sinh là một trong mười một vấn đề lí luận cần phải đổi mới qua khảo sát chất lƣợng giáo dục ở 10 tỉnh trên ba miền ở Việt Nam” [17]
3) Vũ Tế Xiển với bài báo “Tự đánh giá của học sinh ở các trường dạy nghề về những năng lực và phẩm chất của bản thân”, đã bước đầu điều tra thực trạng TĐG về phẩm chất và năng lực của HS ở các trường nghề Tác giả bước đầu đã chỉ ra được HS ở trường nghề đã TĐG phẩm chất, năng lực nào của bản thân họ [26]
4) Nguyễn Thị Dung cho rằng: “Mô hình phát triển năng lực tạo cho người học chủ động lĩnh hội tri thức thông qua tự học, tự nghiên cứu và vận dụng tri thức vào thực tiễn cuộc sống Để đạt đƣợc mục tiêu đó, GV cần rèn luyện cho HS các năng lực cần thiết để các em làm chủ bản thân, trong đó quan trọng là NL tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng”, để từ đó ta thấy rằng TĐG và đánh giá đồng đẳng là hai năng lực có vai trò quan trọng trong việc hình thành năng lực và nhân cách ở mỗi HS [6]
5) Trong bài báo “Mối quan hệ giữa đánh giá và TĐGKQHT trong quá trình dạy học” tác giả Nguyễn Thị Thanh Trà chỉ rõ “Đánh giá và TĐGKQHT không có sự tách rời mà có mối quan hệ mật thiết với nhau” Điều đó khẳng định mục đích của việc đánh giá từ phía GV về KQHT của người học phải đi được đến tự đánh giá của người học [23]
6) Đinh Quang Báo, Lê Lợi cũng nói đến “Trong quá trình dạy học, tự đánh giá gắn liền với tự giáo dục” trong bài báo “Quy trình rèn luyện kĩ năng tự đánh giá trong dạy học phần sinh học cơ thể, trung học phổ thông” [5]
7) Nhóm tác giả của trường Đại học Hùng Vương với đề tài: “Rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT cho học sinh lớp 5” đã cho thấy việc rèn luyện kĩ năng TĐG KQHT cho HS là vấn đề cực kì cần thiết, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học trong các nhà trường đặc biệt đối với bậc Tiểu học
Vấn đề TĐG trong giáo dục đã thu hút sự quan tâm của nhiều tổ chức, quốc gia và tác giả Tuy nhiên, vẫn chưa có nghiên cứu nào đi sâu vào việc hướng dẫn học sinh TĐGKQHT thông qua dạy học chủ đề Toán chuyển động đều ở lớp 5.
Một số vấn đề lí luận về tự đánh giá kết quả học tập
1.2.1 Tự đánh giá và tự đánh giá kết quả học tập
1.2.1.1 Khái niệm tự đánh giá
Theo Patric Griffin, tự đánh giá (TĐG) đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá quá trình học tập Khi học sinh có khả năng tự đánh giá kiến thức của mình, họ có thể nhận diện những lỗ hổng trong hiểu biết, từ đó nâng cao hiệu quả học tập TĐG không chỉ khuyến khích sự tiến bộ của học sinh mà còn giúp họ tự điều chỉnh quá trình học một cách hiệu quả hơn.
TĐG là quá trình thu thập và phân tích thông tin về bản thân, đòi hỏi sự phức tạp trong nhận thức Người thực hiện TĐG cần áp dụng phương pháp phân tích SWOT, bao gồm điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và nguy cơ Phương pháp này giúp họ nhận diện rõ ràng những ưu điểm và hạn chế của bản thân, đồng thời nhận ra các cơ hội và thách thức khi theo đuổi mục tiêu.
Việc học sinh tự đánh giá không chỉ hỗ trợ mục tiêu đánh giá mà còn mang lại ý nghĩa quan trọng Hành động này giúp bồi dưỡng cho học sinh ý thức tự phê bình, khả năng tự đánh giá, tính độc lập, lòng tự tin và sự sáng tạo.
Mặc dù tự đánh giá đã được nghiên cứu nhiều năm, nhưng quan niệm về tự đánh giá vẫn chưa thống nhất Tự đánh giá bao gồm việc thu thập và xử lý thông tin về bản thân, đối chiếu với các mục tiêu và tiêu chuẩn do chính mình hoặc người khác đặt ra Qua đó, cá nhân có thể nhận diện điểm mạnh, điểm yếu của mình và đề xuất các biện pháp cải thiện tình hình.
Trong luận văn này, chúng tôi khẳng định rằng đánh giá học tập (TĐG) là một quá trình quan trọng, trong đó học sinh tự phản ánh và đánh giá chất lượng học tập của bản thân Qua đó, học sinh xác định mức độ đạt được các mục tiêu và tiêu chí học tập đã được quy định rõ ràng, đồng thời nhận diện điểm mạnh và điểm yếu của mình để điều chỉnh phương pháp học tập cho phù hợp.
1.2.1.2 Tự đánh giá kết quả học tập
TĐG KQHT là thành phần quan trọng trong quá trình đánh giá, thường được coi là đánh giá quá trình Trong một số trường hợp, nó cũng có thể đóng vai trò như đánh giá chẩn đoán hoặc tổng kết.
TĐG KQHT là hoạt động tự phản ánh của người học, giúp họ đánh giá quá trình học tập của bản thân Qua đó, học sinh có thể nhận diện những kiến thức đã tiếp thu, phương pháp học đã áp dụng và xác định những bước cần thực hiện để cải thiện hiệu quả học tập trong tương lai.
Trong luận văn này, TĐGKQHT được phân tích trong mối quan hệ với hoạt động dạy học, nhấn mạnh tính chất học tập và tự học Điều này cho thấy TĐGKQHT có thể diễn ra trong suốt quá trình học tập của học sinh, bao gồm cả khi có sự hướng dẫn của giáo viên và khi không có sự hỗ trợ từ giáo viên.
1.2.2 Yêu cầu tự đánh giá kết quả học tập
Dựa trên nghiên cứu lí thuyết và tổng hợp các công trình nghiên cứu về đánh giá kết quả học tập (TĐG KQHT) của các tác giả khác nhau, các nét chính phản ánh đặc điểm và yêu cầu đối với TĐG KQHT có thể được tóm tắt như sau: việc đánh giá kết quả học tập cần đảm bảo tính chính xác, công bằng và khách quan, đồng thời phải phù hợp với mục tiêu và nội dung chương trình giáo dục.
(1) Nội dung TĐGKQHT của học sinh cần bao quát cả nội dung đƣợc dạy và nội dung tự học
(2) Kết quả học tập của học sinh có thể đƣợc tự kiểm tra, tự đánh giá (xác nhận) ở bất cứ thời điểm nào của quá trình dạy học
Hoạt động tự đánh giá kết quả học tập không chỉ hỗ trợ học sinh trong việc học linh hoạt mà còn xác nhận năng lực của người học theo yêu cầu và mục tiêu học tập Để đạt được hiệu quả, quá trình tự đánh giá cần phản ánh những đặc điểm cụ thể liên quan đến năng lực và tiến bộ của học sinh.
Hoạt động TĐGKQHT của học sinh thể hiện tính độc lập, với người học là chủ thể chính trong quá trình nhận thức Điều này đòi hỏi họ phải chịu trách nhiệm về sản phẩm học tập của mình Tính độc lập trong hoạt động TĐGKQHT đóng vai trò quan trọng, giúp người học chủ động xử lý thông tin phản hồi một cách hiệu quả.
Trước khi giáo viên tiến hành đánh giá, 16 tự điều chỉnh hoạt động học tập giúp học sinh trở nên tích cực, chủ động và hiệu quả hơn trong quá trình học tập.
Hoạt động tự đánh giá kết quả học tập (TĐGKQHT) là một phần thiết yếu trong quá trình học tập của học sinh Bản chất của con người là hành động có mục đích, và sau mỗi hoạt động, họ thường kiểm tra xem mình có đạt được mục tiêu hay không Do đó, việc học sinh tự đánh giá sau một bài học, một chương, hay một môn học, hoặc sau khi đọc tài liệu, giúp họ xác định mức độ hiểu biết và kỹ năng của bản thân.
Hoạt động tự đánh giá kết quả học tập (TĐGKQHT) mang tính mục đích rõ ràng, giúp người học xác định trách nhiệm cá nhân và điều khiển ý chí Khi người học tự đánh giá, họ thực hiện một cách chủ động, có phương pháp và mục tiêu cụ thể, đồng thời tìm ra giải pháp phù hợp với nhu cầu và khả năng của bản thân.
Hoạt động tự đánh giá kết quả học tập thường mang dấu ấn cá nhân và chịu ảnh hưởng chủ quan từ người thực hiện Để giảm thiểu yếu tố chủ quan này, giáo viên cần hỗ trợ học sinh hiểu rõ mục tiêu và nhiệm vụ học tập, đồng thời cụ thể hóa các tiêu chí đánh giá và chia sẻ chúng với người học.
BIỆN PHÁP HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP THÔNG QUA DẠY HỌC CHỦ ĐỀ TOÁN CHUYỂN ĐỘNG ĐỀU Ở LỚP 5
Nguyên tắc xây dựng biện pháp hướng dẫn học sinh tự đánh giá kết quả học tập thông qua dạy học chủ đề Toán Chuyển động đều ở lớp 5
2.1.1 Nguyên tắc đảm bảo chuẩn chương trình, kiến thức, kĩ năng
Việc xây dựng biện pháp hướng dẫn học sinh tự đánh giá kết quả học tập không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức và kỹ năng Toán cơ bản, mà còn rèn luyện khả năng ứng dụng Toán học vào thực tiễn Đồng thời, điều này còn góp phần phát triển phẩm chất con người để đáp ứng yêu cầu xã hội Do đó, các biện pháp hướng dẫn cần phải phù hợp với chương trình học, đảm bảo nằm trong phạm vi kiến thức của cấp học và lớp học Hệ thống bài tập phải chuẩn về kiến thức và kỹ năng, phù hợp với mọi đối tượng học sinh từ trung bình đến giỏi, nhằm phát huy tối đa năng lực của các em.
2.1.2 Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu
Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu yêu cầu các biện pháp được thiết kế nhằm hướng dẫn học sinh tự đánh giá kết quả học tập trong chủ đề Toán chuyển động đều Nội dung của các biện pháp này cần phải phù hợp với mục tiêu chung của môn học, giúp học sinh phát triển khả năng tự đánh giá và nâng cao hiệu quả học tập.
- Về kiến thức, kĩ năng: Phải đo đƣợc những tri thức, kĩ năng cơ bản của chủ đề Toán chuyển động đều
Giúp học sinh phát triển tư duy cơ bản và khả năng suy luận hợp lý là rất quan trọng Điều này không chỉ giúp các em giải quyết vấn đề đơn giản trong cuộc sống mà còn kích thích sự hứng thú và niềm say mê với môn Toán Hơn nữa, việc hình thành phương pháp tự học và làm việc có kế hoạch sẽ giúp các em chủ động và sáng tạo hơn trong quá trình học tập.
2.1.3 Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học
Hướng dẫn học sinh tự đánh giá kết quả học tập thông qua dạy học chủ đề Toán chuyển động đều lớp 5 cần dựa trên các tiêu chí cụ thể, không chỉ dựa vào cảm tính Để đảm bảo tính khoa học trong dạy toán ở tiểu học, giáo viên cần dạy đúng và đủ các kiến thức khoa học theo chương trình học.
Để đạt hiệu quả cao trong việc TĐGKQHT của học sinh, cần đảm bảo tính khoa học của toán học và lí luận dạy học bộ môn Toán trong quá trình xây dựng và thực hiện các biện pháp.
2.1.4 Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi
Quy trình xây dựng biện pháp hướng dẫn học sinh TĐGKQHT qua dạy học chủ đề Toán Chuyển động đều ở lớp 5 cần tuân thủ một số yêu cầu quan trọng Điều này bao gồm việc xác định rõ mục tiêu học tập, phát triển nội dung bài học phù hợp và áp dụng phương pháp dạy học tích cực để khuyến khích sự tham gia của học sinh Bên cạnh đó, việc đánh giá kết quả học tập cũng phải được thực hiện một cách hệ thống để đảm bảo hiệu quả giảng dạy.
- Phù hợp với trình độ nhận thức của HS tiểu học
- Phù hợp với năng lực chuyên môn của đại đa số GV giảng dạy lớp 5
- Có khả năng ứng dụng rộng rãi trong thực tiễn dạy học chủ đề Toán Chuyển động đều lớp 5
2.1.5 Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn
Quy trình xây dựng biện pháp hướng dẫn học sinh TĐGKQHT thông qua dạy học chủ đề Toán Chuyển động đều ở lớp 5 cần dựa trên thực tiễn giảng dạy Toán 5, phù hợp với đặc điểm của từng đối tượng học sinh Đồng thời, biện pháp này cũng phải tương thích với nội dung và yêu cầu của chủ đề Toán chuyển động đều, nhằm nâng cao chất lượng dạy học hiệu quả.
2.2 Một số biện pháp hướng dẫn học sinh tự đánh giá kết quả học tập thông qua dạy học chủ đề Toán Chuyển động đều ở lớp 5
2.2.1 Biện pháp 1: Nâng cao nhận thức cho học sinh lớp 5 về tự đánh giá kết quả học tập trong dạy học chủ đề Toán chuyển động đều
Biện pháp này nhằm tạo ra các điều kiện cần thiết để nâng cao khả năng tự đánh giá cho học sinh lớp 5, bao gồm năm lĩnh vực chính: 1) Tự đánh giá tiềm năng bản thân; 2) Tự đánh giá phong cách học; 3) Tự đánh giá động cơ, thái độ và ý thức học tập; 4) Tự đánh giá việc tổ chức học tập; 5) Tự đánh giá khả năng lĩnh hội kiến thức và vận dụng kỹ năng.
*Nâng cao nhận thức cho học sinh về vai trò của TĐGKQHT
Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của học sinh về tầm quan trọng của TĐGKQHT Điều này có thể được thực hiện qua nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm giáo dục trực tiếp thông qua việc nhắc nhở và đôn đốc, cũng như giáo dục gián tiếp thông qua các tình huống dạy học thực tế.
TĐGKQHT hỗ trợ người học khắc phục khuyết điểm trong học tập và thúc đẩy động lực phát triển Trong dạy học chủ đề Toán về chuyển động đều, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh nhận thức được tầm quan trọng của tự đánh giá thông qua việc làm bài kiểm tra theo nhiều hình thức khác nhau và so sánh kết quả.
Sau khi hoàn thành bài học về Thời gian trong SGK Toán 5, Tập 2, giáo viên yêu cầu học sinh làm bài tập để kiểm tra kiến thức và kỹ năng đã đạt được Để so sánh kết quả, lớp được chia thành hai nhóm học sinh có năng lực đồng đều; một nhóm tự ôn tập, trong khi nhóm còn lại được hướng dẫn cách tự đánh giá kiến thức và kỹ năng hiện có so với mục tiêu cần đạt Giáo viên cũng hướng dẫn các em những phương pháp bổ sung kiến thức còn thiếu như xem lại sách giáo khoa, trao đổi với bạn bè và hỏi giáo viên Cả hai nhóm cùng thực hiện nhiệm vụ này để nâng cao hiệu quả học tập.
2 Viết số đo thích hợp vào ô trống:
Vận tốc 15 km/giờ 160 m/phút 6,25 m/giây
Hai người đi xe đạp từ A đến B với quãng đường dài 22km Người thứ nhất di chuyển với vận tốc 11 km/giờ, trong khi người thứ hai đi với vận tốc 200 m/phút Câu hỏi đặt ra là ai sẽ đến B trước và chênh lệch thời gian là bao nhiêu phút Kết quả cho thấy người thứ nhất đến B trước và chênh lệch thời gian là 10 phút.
4 Lúc 7 giờ 15 phút một ô tô từ Hà Nội đi Lạng Sơn với vận tốc 38,5 km/giờ và dừng lại nghỉ 20 phút dọc đường Hỏi ô tô đó đi Lạng Sơn lúc mấy giờ, biết rằng quãng đường Hà Nội – Lạng Sơn dài 154km?
Sau khi kiểm tra, giáo viên đã thống kê điểm của từng nhóm và khuyến khích học sinh tự đối chiếu, so sánh kết quả Kết quả cho thấy nhóm học sinh được rèn luyện kỹ năng tự đánh giá đạt điểm số cao hơn, mặc dù cả hai nhóm đều có năng lực học tập môn Toán tương đương Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc phát triển kỹ năng tự đánh giá trong quá trình học tập.
7 giờ 12 phút : 3 6,5 giờ : 5 22 giờ 17 phút : 7
Thời gian rèn luyện kỹ năng tự đánh giá là rất quan trọng, với 3 giờ 11 phút, 2 giờ 24 phút và 1 giờ 18 phút, giúp bạn nhận diện những điểm mạnh và điểm yếu của bản thân Qua đó, bạn có thể điều chỉnh hoạt động học tập để đạt được các yêu cầu và mục tiêu đề ra.
* Nâng cao nhận thức cho học sinh lớp 5 về quy trình TĐGKQHT