Những đóng góp mới về mặt học thuật và luận văn Xây dựng khung được xây dựng luận văn. đã xác định rõ nội dung và bản chất của sự phát triển kinh tế vùng ven biển theo hướng đại bao gồm: (i) hiện đại các hoạt động phát triển trên vùng ven biển; (ii) hiện đại thức tổ chức kinh tế tiên tiến theo lãnh thổ, đô thị và (iii) hiện đại quản lý phát triển vùng ven biển; chỉ ra 06 hệ thống yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới phát triển kinh tế vùng ven biển theo hướng hiện đại (trong đó, định hướng vai trò quan trọng của: (i) chủ trương phát triển kinh tế vùng ven biển và quản lý của nhà nước; (ii) khả năng mang lại lợi ích cho các nhà đầu tư, lợi ích của nhà nước và của người dân). Luận án cũng được xác định 07 chỉ sử dụng chính để phân tích, đánh giá phát triển kinh tế hiện đại đối với vùng ven biển vận hành vào điều kiện Việt Nam. 2. The current development, the new entry output title is being from the results of, the view of the comment Luận án được xác định rõ chức năng, thế mạnh, lợi thế so sánh và những khó khăn đối với công ty phát triển kinh tế tại vùng ven biển; đồng thời, xác định trạng thái phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng đại diện, chỉ ra những hạn chế và nhân nguyên của những hạn chế. Trên cơ sở đó, đề xuất định hướng phát triển với những lĩnh vực trọng tâm, mũi nhọn, tổ chức hình thành những tổ hợp đa ngành, hiện đại tạo ra sức cạnh tranh cao; đồng thời, đề xuất 05 giải pháp quan trọng để phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại trong bối cảnh tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt . Luận án không cung cấp thêm cơ sở học cho UBND tỉnh Thanh Hóa, UBND các huyện,
TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CÓ LIÊN
Tổng quan về phát triển hiện đại đối với nền kinh tế
Theo các tài liệu thu thập được, nhiều công trình nghiên cứu chủ yếu tập trung vào công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở cấp quốc gia hoặc các vùng kinh tế lớn, trong khi chưa có nghiên cứu nào đề cập đến phát triển kinh tế vùng ven biển theo hướng hiện đại Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu này vẫn cung cấp nhiều thông tin hữu ích để tham khảo.
Học giả Trần Văn Thọ cho rằng Việt Nam cần khẩn trương thực hiện công nghiệp hóa hiện đại để nâng cao trình độ công nghệ trong bối cảnh Châu Á - Thái Bình Dương phát triển nhanh chóng Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lựa chọn các ngành công nghiệp có lợi thế để hình thành những sản phẩm chủ lực, đồng thời khuyến nghị thu hút các nhà đầu tư tiềm năng về tài chính, công nghệ và thị trường Ngoài ra, Việt Nam cũng cần đầu tư vào nghiên cứu sáng tạo, đặc biệt trong nông nghiệp, khai thác dầu khí và sản xuất vật liệu Ông lưu ý rằng nguyên vật liệu chất lượng là điều kiện tiên quyết để phát triển các ngành công nghiệp chế tạo mũi nhọn Cuối cùng, ông nhấn mạnh việc hiện đại hóa gắn liền với nâng cao hiệu suất sử dụng nguồn lực, đặc biệt là nguồn nhân lực trong giai đoạn "dân số vàng".
Học giả Ngô Doãn Vịnh trong hai cuốn sách “Bàn về vấn đề lý luận” [69] và
Công nghệ hiện đại đóng vai trò quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa, theo giải thích về thuật ngữ trong nghiên cứu phát triển.
Công nghiệp hóa và hiện đại hóa là hai khái niệm quan trọng trong phát triển kinh tế, trong đó công nghiệp hóa đề cập đến việc chuyển đổi từ sản xuất nông nghiệp sang sản xuất công nghiệp, trong khi hiện đại hóa liên quan đến việc nâng cao trình độ công nghệ Mặc dù có thể xảy ra công nghiệp hóa mà không có hiện đại hóa, nhưng hiện đại hóa cần được áp dụng không chỉ trong lĩnh vực công nghiệp mà còn trong nông nghiệp, dịch vụ, quản trị nhà nước và doanh nghiệp Đào Minh Hồng và Lê Hồng Hiệp trong cuốn “Sổ tay Thuật ngữ quan hệ quốc tế” đã chỉ ra rằng, vấn đề bốn hiện đại hóa được Thủ tướng Chu Ân Lai nêu ra lần đầu vào năm 1963 và được Đặng Tiểu Bình khẳng định tầm quan trọng trong Đại hội đại biểu toàn quốc Đảng Cộng sản Trung Quốc năm 1977 Đảng Cộng sản Trung Quốc nhấn mạnh rằng khoa học công nghệ là yếu tố then chốt cho sự phát triển quốc gia, dẫn dắt công cuộc xây dựng kinh tế, và từ đó, Trung Quốc đã đạt được thành công lớn, trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.
Ngô Thúy Quỳnh trong “Giáo trình tổ chức lãnh thổ kinh tế” nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển các hình thức tổ chức lãnh thổ hiện đại dựa trên công nghệ tiên tiến ở Việt Nam, phù hợp với điều kiện từng vùng miền Các khu kinh tế ven biển, khu công nghiệp, khu du lịch và đô thị hạt nhân được xem là những yếu tố quan trọng giúp hiện đại hóa các vùng miền và nền kinh tế Bà cũng chỉ ra rằng việc phát triển hiệu quả và bền vững cho nền kinh tế và từng vùng là cần thiết, đồng thời khuyến nghị hình thành ba lãnh thổ đầu tàu dọc ven biển Việt Nam để thu hút sự phát triển kinh tế, trong đó các thành phố lớn như Hà Nội, Hồ Chí Minh, Hải Phòng và Đà Nẵng đóng vai trò chủ chốt Đây là cơ sở cho nghiên cứu đầu tư tập trung tại vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa.
Học giả Võ Trí Thành trong báo cáo “Chiến lược sử dụng vốn cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa” nhấn mạnh rằng công nghiệp hóa, hiện đại hóa cần một lượng vốn lớn và chiến lược huy động vốn đầu tư là thiết yếu để tiếp cận công nghệ hiện đại Việc thu hút vốn FDI và đầu tư tư nhân là một trong những hướng quan trọng, trong khi hạn chế sử dụng ngân sách nhà nước Nhà nước nên tập trung đầu tư vào nghiên cứu, sáng tạo công nghệ và vật liệu mới để thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa tại Việt Nam Tuy nhiên, ông cũng chưa làm rõ nội dung cụ thể của công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta.
Trong nghiên cứu về quá trình tăng trưởng kinh tế của Việt Nam, hai học giả Nguyễn Văn Nam và Trần Thọ Đạt đã đưa ra những nhận định quan trọng, nhấn mạnh vai trò của hiện đại hóa trong việc cải thiện tốc độ và chất lượng tăng trưởng Họ cho rằng hiện đại hóa là yếu tố then chốt để đạt được sự phát triển kinh tế nhanh chóng và bền vững Mặc dù quan điểm này phù hợp với Luận án kế thừa, nhưng hai tác giả vẫn chưa làm rõ nội hàm của khái niệm hiện đại hóa.
Kenichi Ohno và Nguyễn Văn Thường trong cuốn “Hoàn thiện chiến lược phát triển công nghiệp Việt Nam” đã chỉ ra sự khác biệt giữa mô hình công nghiệp hóa cổ điển và mô hình công nghiệp hóa hội nhập kinh tế Việt Nam cần chú trọng vào hội nhập kinh tế toàn cầu để xây dựng thể chế và thu hút vốn FDI, tập trung vào công nghệ hiện đại phục vụ xuất khẩu và tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu Việc tiếp nhận công nghệ từ các quốc gia phát triển là điều tất yếu và cần thiết Việt Nam phải chấp nhận cạnh tranh trong việc thu hút vốn FDI, đồng thời khuyến khích các thành phần kinh tế, bao gồm cả nhà nước và tư nhân, cạnh tranh hiệu quả để tối ưu hóa nguồn tài nguyên và lực lượng lao động hiện có Quá trình công nghiệp hóa của các quốc gia thường trải qua bốn giai đoạn.
Bảng 1.1: Bốn giai đoạn công nghiệp hóa
Dạng Đặc điểm Quốc gia
Không có ngành phụ trợ, phụ thuộc chủ yếu vào công nghệ và kinh nghiệm quản lý của nước ngoài
Lắp ráp và sản xuất linh kiện
Có các ngành phụ trợ quan trọng, vẫn phụ thuộc lớn vào công nghệ và kinh nghiệm quản lý của nước ngoài
Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc
Năng lực nội địa cao
Công nghệ và kinh nghiệm quản lý chủ yếu đã được nội địa hóa, cho phép sản xuất các sản phẩm chất lượng cao Tuy nhiên, hiện tại, chúng ta vẫn chưa thể dẫn đầu trong lĩnh vực đổi mới hoặc thiết kế sản phẩm.
“Nấc 4” Đầy đủ năng lực đổi mới
Trang bị đầy đủ năng lực nội địa bao gồm cả việc đổi mới và thiết kế sản phẩm trong lĩnh vực phát minh công nghệ
Nhật Bản, Mỹ, Liên minh Châu Âu
Nguồn: Nguyễn Văn Thường và Kenichi Ohno [25]
Nguyễn Văn Thường và Kenichi Ohno coi hiện đại hóa là tiêu chí cơ bản để phân định các giai đoạn công nghiệp hóa, nhưng chỉ sử dụng cụm từ “công nghiệp hóa” Tư tưởng nghiên cứu tiến bộ của họ rất giá trị cho việc tìm hiểu hiện đại hóa Quan điểm của Kenichi Ohno, đề xuất cách đây khoảng 15 năm, cho thấy rằng vị trí các quốc gia đã thay đổi theo trình độ công nghiệp hóa Tuy nhiên, vấn đề quan trọng không phải là sự phân định rõ ràng 4 giai đoạn cho mỗi quốc gia, mà là sự phổ biến của toàn cầu hóa công nghệ và công nghiệp, ảnh hưởng lớn đến sự phát triển công nghiệp của một quốc gia.
Hai học giả Nguyễn Quang Thái và Ngô Thắng Lợi nhấn mạnh rằng phát triển bền vững là yêu cầu sống còn trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, không chỉ là mục tiêu mà còn là nền tảng cho sự phát triển dựa trên công nghệ cao Họ cho rằng phát triển bền vững chỉ có thể đạt được khi công nghiệp hóa và hiện đại hóa được thực hiện thành công Tuy nhiên, hai học giả này vẫn chưa đưa ra nội dung cụ thể cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa tại Việt Nam.
Học giả Đàm Thị Hiền nhấn mạnh tầm quan trọng của hiện đại hóa và cơ cấu kinh tế hiện đại ở tỉnh Thừa Thiên Huế, cho rằng cơ cấu kinh tế hiện đại có tỷ trọng cao của các ngành sử dụng công nghệ tiên tiến, từ đó nâng cao năng suất lao động và GDP/người Bà cũng chỉ ra rằng cơ cấu kinh tế hiện đại là kết quả của đầu tư phát triển, khẳng định vai trò quyết định của đầu tư đối với sự hiện đại hóa nền kinh tế Tương tự, Phạm Thái Quốc chỉ ra rằng Trung Quốc, trong quá trình công nghiệp hóa cuối thế kỷ XX, đã gặp nhiều thách thức nhưng nhanh chóng điều chỉnh chiến lược, thu hút 500 tập đoàn kinh tế lớn và chuyển từ công nghiệp hóa sang hiện đại hóa thông qua chính sách “Bốn Hiện đại hóa” từ cuối thập niên 70 Những bài học từ Trung Quốc có thể được áp dụng cho Việt Nam trong quá trình phát triển kinh tế.
Học giả Bùi Tất Thắng trong bài viết “Về mô hình phát triển kinh tế bền vững ở các nước ASEAN” chỉ ra rằng, để đạt được sự phát triển kinh tế hiệu quả và bền vững, các nước ASEAN đang theo đuổi chiến lược công nghiệp hóa và hiện đại hóa, tập trung vào xuất khẩu và thu hút vốn cũng như công nghệ tiên tiến từ Nhật Bản và Hàn Quốc.
EU và Mỹ cùng với Thái Lan, Malaysia, Singapore và Indonesia đang chú trọng phát triển đồng bộ các ngành kinh tế, đặc biệt là công nghiệp, với sự tập trung vào phát triển công nghiệp hỗ trợ và hạ tầng kỹ thuật Bên cạnh đó, các quốc gia này cũng đặc biệt lưu ý đến việc phát triển công nghệ thân thiện với môi trường.
Viện Thông tin Khoa học xã hội trong ấn phẩm “Quá trình công nghiệp hóa ở một số nước trên thế giới: Kiến nghị và những vấn đề” chỉ ra rằng công nghiệp hóa tại mỗi quốc gia bắt đầu từ công nghiệp hóa nông nghiệp, tiếp theo là lĩnh vực chế tạo công cụ và sản phẩm tiêu dùng để thay thế nhập khẩu, và cuối cùng là phát triển công nghiệp hướng ngoại Các nước đang phát triển thường phải dựa vào các quốc gia có nền công nghiệp phát triển để thực hiện quá trình này Một số quốc gia đã rút ngắn đáng kể thời gian công nghiệp hóa; ví dụ, trong khi Anh và Mỹ mất khoảng 80 - 120 năm để đạt trình độ công nghiệp đỉnh cao, Nhật Bản và Hàn Quốc chỉ mất khoảng 40 năm Tương tự, Malaysia và Singapore cũng đã nhanh chóng đạt được trình độ công nghiệp hóa cao trong khu vực Đông Nam Á.
Tổng quan về các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển hiện đại nền kinh tế
1.2 Tổng quan về các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển hiện đại nền kinh tế a) Công trình trong nước
Học giả Vũ Hy Chương cho rằng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam cần nhiều nguồn lực, bao gồm nhân lực chất lượng cao, tài chính và trí tuệ Ông nhấn mạnh rằng nguồn lực là yếu tố quan trọng quyết định thành công của quá trình này Việt Nam cần chuẩn bị tích cực các nguồn lực để thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa Tuy nhiên, do chưa rõ về nội dung cụ thể của công nghiệp hóa, hiện đại hóa, ông chưa đề xuất được cách thức cụ thể để chuẩn bị nguồn lực và làm thế nào để nhanh chóng có được các nguồn lực cần thiết.
Lê Đăng Doanh cho rằng thể chế kinh tế và chính sách kinh tế là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự thành công của công nghiệp hóa, hiện đại hóa Ông đề xuất Việt Nam cần có hệ thống chính sách kinh tế vĩ mô đồng bộ để thực hiện hiệu quả sự nghiệp này Đặc biệt, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của chính sách đầu tư và thu hút vốn đầu tư FDI, cùng với việc tạo ra môi trường thuận lợi cho đầu tư phát triển Theo ông, công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam chưa đạt được kết quả như mong đợi do thiếu các yếu tố quyết định để hiện thực hóa chủ trương.
Nguyễn Ngọc Sơn trong cuốn "Phát triển cụm ngành công nghiệp trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế" nhấn mạnh rằng để phát triển công nghiệp trong bối cảnh toàn cầu hóa, các quốc gia cần chú trọng phát triển các cụm liên kết nhằm hình thành chuỗi giá trị sản phẩm công nghiệp, điều này rất quan trọng cho sự phát triển công nghiệp trình độ cao Ngô Thúy Quỳnh trong "Giáo trình Tổ chức lãnh thổ kinh tế" cho rằng việc phát triển các hình thức tổ chức kinh tế theo lãnh thổ như khu kinh tế, khu công nghiệp, và đô thị hạt nhân hiện đại có tác động lớn đến quá trình hiện đại hóa vùng Dựa trên lý thuyết của W Christaller và F Perroux, các hình thức tổ chức này đóng vai trò hạt nhân trong phát triển kinh tế, giúp hình thành các khu vực kinh tế tập trung, đặc biệt là ở ven biển, nơi có nhiều điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế nhanh và hiện đại.
Hoàng Thị Bích Loan nhấn mạnh rằng các công ty đa quốc gia có tiềm lực tài chính, công nghệ và thị trường đáng kể, vì vậy cần có giải pháp thu hút họ đầu tư và sản xuất tại Việt Nam, coi đây là yếu tố quan trọng cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước Đào Ngọc Tiến cũng chỉ ra rằng để thành công trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa, bên cạnh phát triển các ngành công nghiệp chủ lực, cần đồng bộ phát triển công nghiệp hỗ trợ, xem đây là yếu tố quan trọng để đạt được mục tiêu này.
Học giả Ngô Doãn Vịnh đã trình bày quan điểm của mình trong ba cuốn sách, bao gồm “Bàn về phát triển kinh tế - Nghiên cứu con đường dẫn tới giàu sang” và “Những vấn đề chủ yếu của kinh tế phát triển”, nhằm phân tích và đề xuất các giải pháp cho sự phát triển kinh tế bền vững.
Vốn đầu tư đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế và hiện đại hóa nền kinh tế Theo lý thuyết phát triển dựa vào vốn, mọi quá trình phát triển đều cần có sự đầu tư Khi vốn tăng, sản xuất cũng tăng, dẫn đến việc làm và thu nhập tăng Sự gia tăng thu nhập làm tăng sức mua, từ đó tiếp tục thúc đẩy sản xuất phát triển.
Kenichi Ohno và Nguyễn Văn Thường nhấn mạnh tầm quan trọng của chính sách kinh tế vĩ mô trong quá trình công nghiệp hóa Họ cho rằng, chính sách này là yếu tố quyết định đến tốc độ công nghiệp hóa của quốc gia Để đạt được điều này, Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng hệ thống chính sách và thể chế tương tự như các nước ASEAN 4, với các chính sách cởi mở, minh bạch và hợp lý Việc giảm thiểu chi phí sản xuất cho doanh nghiệp, bao gồm cả chi phí chính thức và không chính thức, là điều cần thiết để tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của doanh nghiệp, vì sự phát triển của doanh nghiệp là yếu tố then chốt cho thành công của công nghiệp hóa.
Ngụy Kiệt và Hạ Diệu trong nghiên cứu về bí quyết thành công của bốn con rồng Châu Á đã chỉ ra rằng các nền kinh tế này chú trọng việc tiếp thu công nghệ hiện đại từ các quốc gia phát triển như Mỹ, Nhật Bản và EU Sự thành công của họ đến từ việc xây dựng nền công nghiệp phát triển cao trong thời gian ngắn, đóng vai trò là động lực cho sự phát triển kinh tế chung Ngoài ra, cả bốn con rồng đều nhấn mạnh tầm quan trọng của toàn cầu hóa và xuất khẩu sản phẩm công nghiệp.
Goro Ono, Kazushi Ohkawa và Hirohisa Kohama nhấn mạnh tầm quan trọng của chính sách kinh tế vĩ mô, bao gồm đầu tư, thuế, thủ tục hành chính và thuê mướn nhân công, trong việc thúc đẩy công nghiệp hóa và hiện đại hóa Họ cho rằng để thu hút các tập đoàn kinh tế hàng đầu thế giới, các quốc gia cần có chính sách hấp dẫn Đặc biệt, đối với các nước đang phát triển, việc thu hút vốn FDI là cần thiết để hiện đại hóa ngành công nghiệp và tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu Những quan điểm này có giá trị quan trọng cho nghiên cứu phát triển kinh tế vùng ven biển Thanh Hóa.
Hernando De Soto nhấn mạnh tầm quan trọng của vốn trong phát triển công nghiệp của mỗi quốc gia, đặc biệt là sự phân tán nguồn vốn ở các nước đang phát triển Để tập trung vốn từ các nguồn nhỏ lẻ cho phát triển, cần huy động thông qua hệ thống ngân hàng và tổ chức tín dụng cộng đồng Một vấn đề quan trọng được nêu ra là mặc dù có vốn, nhưng sự phát triển không đồng đều giữa các khu vực Cách sử dụng vốn hiệu quả là yếu tố then chốt để thúc đẩy kinh tế Công nghiệp hóa và hiện đại hóa cần bắt đầu từ những lĩnh vực dễ tiếp cận, nơi có điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư, đây là ý tưởng quan trọng cho luận án.
William R Easterly khẳng định rằng vốn và mô hình tăng trưởng đều quan trọng, nhưng mô hình dựa trên công nghệ cao và quản trị hiện đại có vai trò quyết định hơn Ông cho rằng thể chế tốt sẽ thu hút vốn và công nghệ, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế Nhà nước, với vai trò đề ra và tổ chức thực hiện thể chế, quyết định thành bại của tăng trưởng kinh tế mỗi quốc gia Quan điểm này cũng được Daron Acemoglu và James Robinson nhấn mạnh trong cuốn sách "Tại sao các quốc gia thất bại", khi họ chỉ ra rằng thành công hay thất bại của nền kinh tế phụ thuộc chủ yếu vào sự lãnh đạo của nhà nước.
David L Barkley và Mark S Henry nhấn mạnh rằng phát triển cụm liên kết ngành, hay chuỗi giá trị, là yếu tố quan trọng cho sự phát triển của ngành công nghiệp trình độ cao Các quốc gia đang phát triển cần chú trọng vào hướng đi này, xác định các ngành công nghiệp chủ lực để thu hút các nhà đầu tư hàng đầu thế giới và tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu trong lĩnh vực công nghiệp.
OECD đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải cách cấu trúc ngành công nghiệp mũi nhọn tại Hàn Quốc, nơi mà việc học hỏi từ kinh nghiệm của các nước OECD được xem là ưu tiên hàng đầu Chính sách "làm theo các quốc gia OECD" đã giúp Hàn Quốc nhanh chóng đạt được sự thịnh vượng thông qua hiện đại hóa Hiện nay, Hàn Quốc đã gia nhập nhóm các quốc gia phát triển, nắm giữ công nghệ nguồn và chiếm lĩnh thị trường toàn cầu với nhiều sản phẩm công nghiệp như điện thoại, ô tô, tivi màn hình cong và thiết bị điện tử tiêu dùng Những kinh nghiệm này cũng có thể được tham khảo cho các luận án nghiên cứu.
Thompson S H Teo và James S K Ang [109] , V.G.R Chandran và Evelyn
S Devadason [110] khi nghiên cứu về công nghiệp chế tạo tại Singapore và Malaysia, đã nhấn mạnh ý nghĩa quan trọng của công nghiệp chế tạo và máy móc tiên tiến đối với hiện đại hóa công nghiệp của một nước và vùng lãnh thổ Nếu Malaysia coi trọng phát triển công nghiệp chế tạo trình độ cao thì Singapore coi trọng nhập khẩu máy móc thiết bị hiện đại để phát triển kinh tế Kazushi Ohkawa, Hirohisa Kohama
[106] cũngnhấn mạnh vai trò của công nghiệp chế tạo ô tô lớn đối với quá trình phát triển theo hướng trở thành quốc gia công nghiệp đối với Nhật Bản
David O Dapice, Jonathan Haughton và Dwight Heald Perkins đã chỉ ra rằng Việt Nam cần cải cách theo hướng của các nước công nghiệp mới, tập trung vào việc xây dựng thể chế minh bạch, nâng cao khả năng giải trình và cải thiện quản trị của Chính phủ Các học giả nhấn mạnh rằng việc hiện đại hóa nền kinh tế cần dựa vào hợp tác quốc tế, đặc biệt là tận dụng lợi thế so sánh để thu hút các dự án công nghiệp lớn và công nghệ cao từ Nhật Bản và Mỹ Nếu Việt Nam thu hút quá nhiều dự án từ các quốc gia có công nghệ trung bình, sẽ dẫn đến lãng phí tài nguyên.
Tổng quan về đánh giá phát triển hiện đại đối với nền kinh tế
Học giả Ngô Thúy Quỳnh đã phân tích các chỉ tiêu phản ánh công nghiệp hóa và hiện đại hóa tại Việt Nam, đặc biệt chú trọng vào bốn chỉ tiêu quan trọng cho tỉnh, bao gồm GRDP/người, tỷ trọng sản phẩm công nghệ cao trong GRDP, tỷ trọng sản xuất xuất khẩu trong GRDP và tỷ lệ dân số đô thị Ngoài ra, bà cũng đưa ra các chỉ số PCI và PAPI để đánh giá nguyên nhân của tình hình công nghiệp hóa và hiện đại hóa tại địa phương Những gợi ý này có thể hỗ trợ nghiên cứu về hiện đại hóa nền kinh tế vùng ven biển Thanh Hóa.
Bảng 1.2: Tổng hợp tiêu chí và chỉ tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam Hạng mục xem xét Đối với một quốc gia Đối với một tỉnh
HĐH (mục tiêu phát triển của nền kinh tế)
2 Xã hội văn minh 2 Văn hóa xã hội phát triển
3 Mức dự trữ quốc gia 3 Mức bội thu ngân sách
4 Sức mạnh tổng hợp của nền kinh tế (tài chính, khoa học công nghệ, trí tuệ sáng tạo, dự trữ ngoại tệ, sức mạnh quốc phòng và khả năng chống chọi với rủi ro )
4 Tỷ lệ tích lũy đầu tư từ nội bộ nền kinh tế (Tỷ lệ tích lũy đầu tư so tổng GRDP)
2 Tiêu chí và chỉ tiêu phản ánh trình độ
+ Tiêu chí tổng quát: xây dựng được cơ cấu kinh tế hiện đại
(dựa trên nền tảng công nghệ cao) và có hiệu
Tiêu chí về công nghiệp hóa (thay đổi cơ cấu của nền kinh tế và cơ cấu nội bộ ngành)
1 Tỷ trọng khối ngành phi nông nghiệp trong tổng GDP (tỷ trọng dịch vụ chất lượng cao phải chiếm phần lớn)
1 Tỷ trọng khối ngành phi nông nghiệp trong tổng GRDP (tỷ trọng dịch vụ chất lượng cao phải chiếm ngày càng lớn)
2 Tỷ trọng công nghiệp chế tạo trong tổng giá trị gia tăng công nghiệp phải ngày càng cao
2 Tỷ trọng công nghiệp chế tạo cơ khí và cơ điện tử trong tổng giá trị gia tăng
Hạng mục xem xét Đối với một quốc gia Đối với một tỉnh quả cao
+ Chỉ tiêu hướng theo mục đích của
CNH, HĐH công nghiệp ngày càng cao
Tiêu chí về hiện đại hóa (các khía cạnh phản ánh hiện đại hóa nền kinh tế)
1 Tỷ trọng lĩnh vực hay sản phẩm có hàm lượng công nghệ cao trong GDP
1 Tỷ trọng lĩnh vực, sản phẩm có hàm lượng công nghệ cao trong tổng GRDP
2 Tỷ trọng sản phẩm xuất khẩu trong tổng GDP
2 Tỷ trọng sản phẩm xuất khẩu trong tổng GRDP
3 Tỷ trọng nhân khẩu thành thị trong dân số chung
3 Tỷ trọng nhân khẩu thành thị trong dân số chung
3 Chỉ tiêu phản ánh về việc xây dựng các tiền đề để hiện thực hóa CNH,
1 Tốc độ tăng vốn đầu tư 1 Tốc độ tăng vốn đầu tư
2 Số doanh nghiệp lớn tầm toàn cầu
2 Số doanh nghiệp lớn tầm quốc gia và toàn cầu
3 Trình độ công nghệ của các doanh nghiệp
3 Trình độ công nghệ của các doanh nghiệp
4 Cơ cấu vốn đầu tư theo nông nghiệp và phi nông nghiệp; theo lĩnh vực công nghệ cao và phần còn lại
4 Cơ cấu vốn đầu tư theo nông nghiệp và phi nông nghiệp; theo lĩnh vực công nghệ cao và phần còn lại
5 Mức đầu tư cho R&D và Tỷ trọng đầu tư R&D trong tổng vốn đầu tư xã hội
5 Mức đầu tư cho R&D và Tỷ trọng đầu tư R&D trong tổng vốn đầu tư xã hội
6 Cơ cấu lao động theo trình độ đào tạo
6 Cơ cấu lao động theo trình độ đào tạo
7 Các chỉ số về năng lực cạnh tranh toàn cầu
7 Các chỉ số PCI và PAPI
Nguyễn Huy Lương đã đề xuất 12 chỉ tiêu để phân tích trình độ công nghiệp hóa, hiện đại hóa tại một tỉnh, bao gồm 4 chỉ tiêu kinh tế (GRDP/người, tỷ lệ đô thị hóa, tỷ lệ GTGT nông nghiệp trong GRDP, tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới), 5 chỉ tiêu xã hội (tỷ trọng lao động nông thôn, chỉ số phát triển con người HDI, tỷ lệ lao động qua đào tạo, tỷ lệ hộ nghèo, số bác sĩ trên 1 vạn dân) và 3 chỉ tiêu môi trường (tỷ lệ đất có rừng trong đất lâm nghiệp, số dân thành thị được dùng nước sạch, tỷ lệ dân nông thôn được dùng nước hợp vệ sinh) Tuy nhiên, những chỉ tiêu này chỉ phản ánh kết quả phát triển mà chưa thể hiện rõ bản chất của nền kinh tế đạt mức công nghiệp hóa, hiện đại hóa, vì các chỉ tiêu quan trọng như năng suất lao động và trình độ công nghệ chưa được đề cập Đỗ Quốc Sam cũng đã dẫn chứng quan điểm của H Chenery và A Inkeles về các chỉ tiêu phản ánh quá trình công nghiệp hóa, trong đó H Chenery xác định 5 chỉ tiêu tương ứng với 5 giai đoạn công nghiệp hóa Mặc dù GDP/người của Trung Quốc đã vượt 10 nghìn USD vào năm 2019, nhưng việc đánh giá hoàn thành giai đoạn công nghiệp hóa vẫn còn nhiều thách thức.
Bảng 1.3: Chỉ tiêu công nghiệp hóa theo H Chenery
Chỉ tiêu cơ bản Tiền công nghiệp hóa
Khởi đầu công nghiệp hóa
Phát triển công nghiệp hóa
Hoàn thiện công nghiệp hóa
3 Tỷ trọng công nghiệp chế tạo,
Nguồn: Đỗ Quốc Sam [74] Ghi chú: A: Nông nghiệp; I: Công nghiệp; S: Dịch vụ; >: lớn hơn; 50
5 Chênh lệch thu nhập 20% dân số giàu nhất so 20% dân số nghèo nhất
6 Chi phí nghiên cứu khoa học, giáo dục trên GDP % 8
7 Số bác sĩ trên 10.000 dân Người 1
8 Tỷ lệ số người sử dụng internet/dân số % 25
9 Số sinh viên trên 10.000 dân Người 15
10 Tỷ lệ sản phẩm công nghệ cao trong công nghiệp chế biến xuất khẩu
11 Tỷ lệ dân số tiếp cận nước sạch % 100
12 Tỷ lệ che phủ rừng % 42
Ba học giả Đỗ Quốc Sam, Chenery và Inkeles đều có điểm chung trong việc xây dựng hệ thống chỉ tiêu toàn diện, bao quát nhiều lĩnh vực của nền kinh tế quốc gia Hệ thống này nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc và tổng quát về tình hình kinh tế.
GDP/người của các quốc gia Đông Nam Á được ba học giả đánh giá là thấp Học giả H Chenery nhấn mạnh chỉ tiêu "tỷ trọng công nghiệp chế tạo", nhưng trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, việc áp dụng công nghệ hiện đại là điều cần thiết để nền kinh tế phát triển Nếu công nghiệp chế tạo vẫn giữ tỷ trọng lớn mà không sử dụng công nghệ tiên tiến, nền kinh tế sẽ không thể hiện đại hóa Đặc biệt, chỉ tiêu "tỷ lệ sản phẩm công nghệ cao trong công nghiệp chế biến xuất khẩu" của học giả Đỗ Quốc Sam là một yếu tố quan trọng cần được chú ý.
Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội đã đề xuất 25 chỉ tiêu trong báo cáo “Xác định tiêu chí, chỉ tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa Thủ đô”, bao gồm tốc độ tăng GRDP, GRDP/người, tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ trong GRDP, năng suất lao động xã hội, và nhiều chỉ tiêu khác liên quan đến phát triển kinh tế và xã hội Những chỉ tiêu này có thể tham khảo cho việc nghiên cứu hiện đại hóa nền kinh tế ven biển tỉnh Thanh Hóa Tuy nhiên, số lượng chỉ tiêu còn nhiều và không đồng cấp, nhiều chỉ tiêu không phản ánh đúng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã trình bày trong “Báo cáo tổng kết 30 năm đổi mới về đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” 15 chỉ tiêu đánh giá phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, được chia thành 3 nhóm Nhóm chỉ tiêu kinh tế gồm 6 chỉ tiêu: GDP/người, tỷ trọng nông nghiệp trong GDP và lao động xã hội, điện sản xuất bình quân đầu người, tỷ lệ đô thị hóa, và tỷ trọng công nghiệp chế tạo trong GDP Nhóm chỉ tiêu xã hội cũng có 6 chỉ tiêu: chỉ số phát triển con người (HDI), tuổi thọ bình quân, chỉ số GINI, số bác sĩ trên 1 vạn dân, tỷ lệ lao động được đào tạo, và tỷ lệ người sử dụng internet Cuối cùng, nhóm chỉ tiêu môi trường bao gồm 3 chỉ tiêu: tỷ lệ người sử dụng nước sạch, độ che phủ rừng, và tỷ lệ giảm phát thải nhà kính.
Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã đề xuất một số chỉ tiêu quan trọng phản ánh trình độ công nghiệp hóa hiện đại hóa, bao gồm GRDP/người, tỷ trọng giá trị gia tăng nông nghiệp trong GRDP và tỷ trọng lao động nông nghiệp trong tổng lao động xã hội Tuy nhiên, năng suất lao động, một chỉ tiêu tổng hợp quan trọng phản ánh trình độ phát triển, vẫn chưa được đề cập Hơn nữa, vấn đề hiện đại hóa cũng chưa được làm rõ trong báo cáo.
Nguyễn Hồng Sơn và Trần Quang Tuyến nhấn mạnh bốn tiêu chí quan trọng đối với một nước công nghiệp trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam, trong đó tiêu chí đầu tiên là thu nhập bình quân đầu người.
Nhóm 2 về chuyển dịch cơ cấu bao gồm các tiêu chí quan trọng như cơ cấu ngành kinh tế, đóng góp của ngành công nghiệp chế tạo, mức độ hội nhập quốc tế, cơ cấu hàng xuất khẩu, cơ cấu lao động phi nông nghiệp và nông nghiệp, cũng như cơ cấu vùng thể hiện mức độ đô thị hóa.
Nhóm 3 tập trung vào phát triển bền vững với các tiêu chí quan trọng như chênh lệch thu nhập, tỷ lệ nghèo đói, tỷ lệ thất nghiệp, giáo dục và đào tạo, chỉ số phát triển con người, và môi trường tự nhiên Những yếu tố này đều ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống và sự phát triển toàn diện của xã hội.
Nhóm 4 tập trung vào các tiêu chí tham khảo quan trọng, bao gồm đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) vào tăng trưởng kinh tế, chỉ số kinh tế tri thức, và vị trí của quốc gia trong bảng xếp hạng năng lực cạnh tranh toàn cầu.
Các chỉ tiêu do học giả Nguyễn Hồng Sơn và Trần Quang Tuyến đề xuất bao quát nhiều lĩnh vực kinh tế - xã hội, nhằm đánh giá quá trình công nghiệp hóa tại Việt Nam Tuy nhiên, vẫn thiếu những tiêu chí phản ánh sự hiện đại trong đánh giá này.
Tổng quan về quản lý phát triển vùng
Tác giả luận án chưa tìm thấy các nghiên cứu trực tiếp về quản lý phát triển vùng, nhưng đã thu thập một số công trình nghiên cứu liên quan đến quản lý phát triển theo lãnh thổ Các công trình này chủ yếu đến từ trong nước.
Học giả Ngô Thúy Quỳnh trong cuốn “Những vấn đề chủ yếu về quản lý nhà nước đối với vùng lãnh thổ” chỉ ra rằng quản lý nhà nước đối với vùng kinh tế lớn và tỉnh bao gồm nhiều lĩnh vực quan trọng như quản lý tài nguyên thiên nhiên, kinh tế (công nghiệp, nông nghiệp, lâm nghiệp, dịch vụ, xây dựng, đầu tư, ngân sách, thuế), xã hội (dân số, di cư, lao động, văn hóa, nghệ thuật, thể thao, tôn giáo), bảo vệ môi trường (thu gom và xử lý chất thải, ô nhiễm) và an ninh quốc phòng Đồng thời, chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật nhằm thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và thu hút đầu tư FDI, dựa trên tư tưởng chỉ đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Học giả Ngô Doãn Vịnh trong cuốn “Giải thích thuật ngữ trong nghiên cứu phát triển” nhấn mạnh tầm quan trọng của việc quản lý chất lượng phát triển và không đồng tình với những đánh giá chung chung thiếu tiêu chí cụ thể Ông cho rằng hiệu quả phát triển chính là chỉ số phản ánh hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước Đặc biệt, ở cấp tỉnh, ông đề xuất cần bổ sung chỉ tiêu xuất - nhập cư vào hệ thống đánh giá, vì nếu xuất cư nhiều, điều đó cho thấy địa phương đó có thể đang gặp vấn đề trong phát triển hoặc quản lý nhà nước.
Lê Cao Đoàn nhấn mạnh vai trò quan trọng của quản lý nhà nước trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa tại cấp quốc gia và địa phương Nếu nhà nước không kiểm soát, các tỉnh sẽ đua nhau phát triển công nghiệp một cách ồ ạt, dẫn đến việc thu hút đầu tư không bền vững, với những dự án công nghệ thấp, tiêu tốn nhiều tài nguyên và gây ô nhiễm môi trường, làm sai lệch mục tiêu công nghiệp hóa Đỗ Hoài Nam chỉ ra rằng mặc dù có nhiều thành tựu trong 30 năm đổi mới, nhưng vẫn tồn tại nhiều bất cập trong việc triển khai công nghiệp hóa, hiện đại hóa Ông cho biết quy hoạch phát triển thường vượt quá nhu cầu thực tế, với nhiều ngành dư thừa công suất, trong khi các lĩnh vực như thép cao cấp lại chưa được phát triển Dù đã có khung pháp lý cho công nghiệp hóa, nhưng việc thực hiện vẫn còn nhiều hạn chế, dẫn đến công nghệ của doanh nghiệp chủ yếu ở mức trung bình và thấp, mặc dù nhiều sản phẩm mới đã xuất hiện và xuất khẩu.
Trong cuốn “Công nghiệp hóa hướng ngoại: sự thần kỳ của các nước NICs Châu Á”, Hoàng Thanh Nhàn đã phân tích những kinh nghiệm thành công và chưa thành công trong quá trình công nghiệp hóa hướng ngoại Chính phủ các nước NICs đã chú trọng đến việc định hướng công nghiệp hóa, kiểm soát nhập khẩu và thu hút công nghệ hiện đại từ các quốc gia phát triển Họ đặt ra quy định nghiêm ngặt về nhập khẩu công nghệ, ưu tiên cho những sản phẩm có khả năng xuất khẩu Để khuyến khích sự phát triển công nghệ, chính phủ đã thực hiện nhiều giải pháp như khuyến khích nhập khẩu công nghệ hiện đại, hạn chế nhập khẩu công nghệ trung bình và cấm nhập khẩu công nghệ lạc hậu, đồng thời thúc đẩy các dự án sản xuất hàng xuất khẩu lần đầu tiên.
Nguyễn Ngọc Sơn nhấn mạnh rằng trong bối cảnh toàn cầu hóa, quản lý nhà nước thông qua định hướng phát triển và tổ chức liên kết sản xuất là rất quan trọng Vai trò của nhà nước là hướng dẫn và hỗ trợ các doanh nghiệp hình thành các cụm liên kết đa ngành tại những khu vực có điều kiện thuận lợi.
Daron Acemoglu và James Robinson trong cuốn “Tại sao các quốc gia thất bại” nhấn mạnh vai trò quan trọng của năng lực quản trị nhà nước trong việc phát triển đất nước Để đạt được điều này, nhà nước cần có đường lối phát triển rõ ràng, cơ chế kinh tế phù hợp và hành động kiên quyết, đồng thời kiểm soát và điều chỉnh quá trình công nghiệp hóa kịp thời trước những biến động từ toàn cầu hóa và sự thay đổi của các liên minh quốc gia Kazushi Ohkawa và Hirohisa Kohama chỉ ra rằng chính phủ Nhật Bản đã sớm nhận thức được tầm quan trọng của công nghiệp hóa cho thịnh vượng quốc gia và đã triển khai nhiều biện pháp chính sách để kiểm soát quá trình này Chính phủ khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân theo hướng hiện đại và có khả năng cạnh tranh quốc tế, đồng thời áp dụng công nghệ phương Tây từ thời Minh Trị để thúc đẩy ngành công nghiệp Nhật Bản Điều này chứng tỏ rằng sự can thiệp đúng đắn của nhà nước là rất cần thiết cho quá trình công nghiệp hóa.
Chính phủ Hàn Quốc đã thực hiện cải cách kinh tế nhằm khắc phục những khiếm khuyết làm chậm phát triển, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghiệp Họ khuyến khích các tập đoàn lớn cải tiến công nghệ và quy trình sản xuất để nâng cao chất lượng sản phẩm, với mục tiêu trở thành một trong những quốc gia phát triển hàng đầu thế giới William Easterly nhấn mạnh vai trò quan trọng của nhà nước trong quản lý phát triển kinh tế, yêu cầu có chính sách hỗ trợ ngành nghề cạnh tranh cao và tạo môi trường đầu tư hấp dẫn Tuy nhiên, hiện nay vẫn thiếu nghiên cứu sâu về quản lý phát triển vùng và công nghiệp hóa, với nhiều vấn đề chỉ được nêu ra một cách nguyên tắc mà chưa có sự giám sát thực tiễn đầy đủ.
Đánh giá chung về kết quả tổng quan
1.5.1 Những điểm có thể kế thừa và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu của luận án
Nhiều tác giả khẳng định rằng công nghiệp hóa và hiện đại hóa cần được thực hiện đồng thời, với công nghiệp hóa là vấn đề then chốt của hiện đại hóa Tư tưởng này nhấn mạnh rằng phát triển hiện đại không chỉ giới hạn trong lĩnh vực công nghiệp mà còn phải mở rộng ra tất cả các lĩnh vực, đồng thời xây dựng nền tảng công nghệ tiên tiến cho nền kinh tế Mặc dù còn ít công trình nghiên cứu về phát triển theo hướng hiện đại, nhưng đã chỉ ra vai trò quan trọng của hiện đại hóa đối với sự phát triển của quốc gia và các vùng lãnh thổ.
Một số tác giả đã chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nhấn mạnh vai trò của luật pháp, chính sách kinh tế, nguồn nhân lực, điều kiện tự nhiên, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế Tuy nhiên, ít công trình nghiên cứu đề cập đến tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và biến đổi khí hậu, cũng như chưa có nhiều nghiên cứu làm rõ vai trò của nhà nước và chính quyền địa phương trong phát triển kinh tế hiện đại.
Một số tác giả đã đề cập đến các chỉ tiêu đánh giá quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa, bao gồm tỷ lệ sản phẩm công nghệ cao trong ngành chế biến xuất khẩu, tỷ trọng các ngành công nghiệp chế tạo trong giá trị sản xuất công nghiệp, và tốc độ đô thị hóa Những quan điểm này mang lại tư tưởng hữu ích cho việc tham khảo trong luận án.
1.5.2 Định hướng nghiên cứu của luận án
Luận án sẽ nghiên cứu sâu về các vấn đề cơ bản liên quan đến phát triển kinh tế vùng ven biển theo hướng hiện đại, bao gồm: (1) Nội dung và bản chất của phát triển kinh tế vùng ven biển hiện đại; (2) Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý và phát triển kinh tế trong khu vực này; (3) Hệ thống chỉ tiêu để đánh giá sự phát triển kinh tế ven biển; và (4) Thực trạng phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa, cùng với các định hướng và giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển trong những năm tới.
