NỘI DUNG
Cơ sở lí luận
2.1.1.Khái niệm về năng lực
Trong cuốn từ điển tiếng Việt (do Hoàng Phê chủ biên) đã định nghĩa
Năng lực được định nghĩa là khả năng và điều kiện tự nhiên hoặc chủ quan của một người để thực hiện một hành động cụ thể Đây là phẩm chất tâm lý và sinh lý giúp con người hoàn thành một loại hoạt động nhất định với chất lượng cao.
Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 xác định năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành và phát triển từ tố chất sẵn có cùng với quá trình học tập và rèn luyện Năng lực cho phép con người huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân như hứng thú, niềm tin và ý chí để thực hiện thành công một hoạt động nhất định Bên cạnh đó, phẩm chất thể hiện qua thái độ và hành vi ứng xử của con người, cùng với năng lực, tạo nên nhân cách của mỗi cá nhân.
Năng lực có nhiều cách hiểu khác nhau, mỗi quan điểm thể hiện năng lực theo cách riêng Tóm lại, năng lực được định nghĩa là khả năng sử dụng các yếu tố chủ quan, bao gồm những gì đã có sẵn hoặc được hình thành qua quá trình học tập, để giải quyết các vấn đề trong học tập, công việc và cuộc sống hàng ngày.
2.1.2 Dạy học phát triển năng lực trong Đọc hiểu văn bản môn Ngữ văn ở trường phổ thông.
Trong bài viết “Dạy học ngữ văn theo yêu cầu phát triển năng lực”, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống nhấn mạnh rằng môn Ngữ văn cần tập trung vào việc phát triển năng lực giao tiếp của học sinh, bao gồm kỹ năng đọc, viết, nói và nghe Học sinh không chỉ học để giao tiếp hiệu quả mà còn để thưởng thức và sáng tạo cái đẹp thông qua văn bản văn học Năng lực Ngữ văn còn thể hiện ở những hành vi cao đẹp, nhân bản và khả năng chia sẻ, cảm thông Để đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới, việc dạy đọc hiểu trong môn Ngữ văn rất quan trọng, đòi hỏi giáo viên phải tổ chức dạy học sao cho học sinh có thể tiếp cận, giải mã và tạo lập văn bản, từ đó phát triển khả năng học tập suốt đời và giải quyết vấn đề trong cuộc sống.
Dạy học phát triển năng lực người học không chỉ là một nội dung giáo dục mà còn là một phương pháp giáo dục tiên tiến Phương pháp này đòi hỏi người dạy có năng lực giảng dạy cao hơn so với trước đây, với yêu cầu và mức độ khó khăn lớn hơn So với các quan niệm dạy học truyền thống, việc dạy học phát triển năng lực giúp việc dạy và học trở nên gần gũi hơn với mục tiêu hình thành và phát triển nhân cách con người.
Thực trạng vấn đề nghiên cứu Error! Bookmark not defined 2.3 Mô tả giải pháp
Trong thực tế giảng dạy môn Ngữ văn, sự sáng tạo trong đổi mới phương pháp và kỹ thuật dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh chưa đạt hiệu quả cao Việc dạy học vẫn chủ yếu tập trung vào truyền thụ kiến thức, trong khi việc rèn luyện năng lực chỉ được đề cập một cách chung chung và mơ hồ Hoạt động kiểm tra đánh giá chủ yếu chỉ tập trung vào việc nắm bắt kiến thức, với trọng tâm là đánh giá cuối kỳ mà chưa chú trọng vào quá trình học tập Điều này dẫn đến tình trạng học sinh trở nên thụ động và lúng túng trong việc giải quyết các tình huống thực tiễn.
Việc đổi mới phương pháp, kỹ thuật và hình thức tổ chức dạy học trong môn Ngữ văn đã được thực hiện, nhưng vẫn chưa thường xuyên và đồng đều Đổi mới chủ yếu dừng lại ở hình thức mà chưa đi sâu vào bản chất, điều này hạn chế khả năng khai thác kiến thức một cách sâu sắc Hơn nữa, sự hiểu biết về nhóm năng lực chung và năng lực chuyên biệt của một số giáo viên vẫn còn hạn chế.
Mặc dù giáo viên đã nỗ lực thay đổi phương pháp dạy học và cách tổ chức giờ học để phát triển năng lực cho học sinh, nhưng kết quả vẫn chưa đạt được như kỳ vọng.
Học sinh tại trường chủ yếu đến từ vùng nông thôn với điều kiện kinh tế hạn chế, dẫn đến việc tiếp cận thông tin thời sự phục vụ cho học tập không đồng đều Nhiều học sinh chưa áp dụng phương pháp học tập hiệu quả và thiếu tích cực trong việc nghiên cứu bài học, từ đó chưa phát triển đầy đủ các năng lực cần thiết.
Truyện ngắn “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam là một tác phẩm tiêu biểu của văn xuôi lãng mạn giai đoạn 1930 – 1945, mang ý nghĩa sâu sắc trong việc hình thành phẩm chất và năng lực cho học sinh, đồng thời bồi đắp tâm hồn của thế hệ trẻ.
Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành quan điểm đúng đắn và hành động phù hợp cho học sinh, góp phần vào sự phát triển của đất nước hiện tại và tương lai Để đạt được điều này, cần thiết phải có sự thay đổi cả ở người dạy lẫn người học Mục tiêu không chỉ là trang bị kiến thức mà còn giúp học sinh phát triển năng lực bản thân, từ đó đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo dục.
2.3.1 Giải pháp 1: Xác định rõ những năng lực cần hình thành cho HS.
Chương trình giáo dục phổ thông hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực cốt lõi sau:
Năng lực chung được hình thành và phát triển thông qua các môn học và hoạt động giáo dục bao gồm năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, cùng với năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.
Các năng lực đặc thù như năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực khoa học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mỹ và năng lực thể chất được hình thành và phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định.
Chương trình giáo dục phổ thông không chỉ tập trung vào việc hình thành và phát triển các năng lực cốt lõi mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu của học sinh.
Truyện ngắn “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam là tác phẩm tiêu biểu của dòng văn xuôi lãng mạn giai đoạn 1930 – 1945, phản ánh cuộc sống khó khăn của người dân thành phố nghèo và vẻ đẹp của cuộc sống thường nhật Tác phẩm tập trung vào những người lao động bần cùng trong xã hội đương thời Khi hướng dẫn học sinh cảm thụ tác phẩm, giáo viên cần chú trọng phát triển các năng lực mà môn Ngữ văn yêu cầu, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác và cảm thụ thẩm mỹ.
Các kĩ năng cụ thể
1 Năng lực tự học Đọc hiểu sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, thông tin đại chúng, tìm hiểu kiến thức.
2 Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo
Kĩ năng phân tích, xử lí, đối chiếu, so sánh và tổng hợp thông tin.
Phân loại và tổng hợp các nội dung liên quan, cần thiết đến bài học (khái quát hóa, hình thành các khái niệm…).
4 Năng lực thẩm Cảm nhận cái hay, cái đẹp, cái chân thực mỹ trong con người và cuộc sống.
- Rèn luyện ngôn ngữ nói và viết thông qua việc trình bày phiếu học tập, bảng phụ, thảo luận…
- Phát triển khả năng phân tích ngữ liệu. Trình bày suy nghĩ, cảm nhận, lí giải…
Phân chia công việc hợp lý giữa các thành viên trong nhóm không chỉ giúp tối ưu hóa hiệu quả làm việc mà còn tạo cơ hội cho sự tương tác và trao đổi kiến thức Điều này sẽ thúc đẩy việc học tập lẫn nhau và gia tăng sự hiểu biết giữa các thành viên trong quá trình học tập.
7 Năng lực sử dụng CNTT và truyền thông
Sử dụng các phương tiện thông tin cần thiết, hỗ trợ cho việc học đạt hiệu quả cao.
8 Năng lực vận dụng liên môn
Tích hợp các môn học, lý thuyết và thực tế đời sống
2.3.2 Giải pháp 2: Xác định rõ các phương pháp, hình thức và kĩ thuật tổ chức dạy học nhằm hướng tới phát triển năng lực học sinh. Đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn là chuyển những kết quả về đổi mới phương pháp dạy học của chương trình Ngữ văn hiện hành từ “mặt bên ngoài” vào “mặt bên trong” để phát huy hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng mục tiêu hình thành và phát triển năng lực của học sinh. Đối với môn Ngữ văn, khi vận dụng các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh như giải quyết vấn đề, dạy học khám phá, dạy học theo dự án,…cần chú ý đến sự khác biệt về năng lực và sở thích của mỗi học sinh trong tiếp nhận văn bản, nhất là các văn bản văn học để có cách tổ chức dạy học phân hóa phù hợp Tăng cường tính giao tiếp, khả năng hợp tác của học sinh trong giờ học Ngữ văn qua các hoạt động thực hành, luyện tập, trao đổi, thảo luận,…vận dụng các phương pháp dạy học theo đặc thù của môn học và các phương pháp dạy học chung một cách phù hợp nhằm từng bước nâng cao hiệu quả dạy học Ngữ văn Để nâng cao năng lực cho HS thông qua giờ đọc hiểu truyện “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam (Ngữ văn 11) Tác giả sáng kiến đề xuất các phương pháp và kĩ thuật tổ chức sau:
2.3.2.1 Phương pháp Thảo luận nhóm:
Phương pháp thảo luận nhóm khuyến khích học sinh tham gia chủ động vào quá trình học tập, giúp các em chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm để giải quyết vấn đề liên quan đến bài học Phương pháp này tạo cơ hội cho học sinh giao lưu, học hỏi lẫn nhau và hợp tác trong việc hoàn thành các nhiệm vụ chung.
Để đảm bảo hiệu quả trong tiết học khi áp dụng phương pháp thảo luận nhóm, giáo viên cần phân chia các bước thảo luận một cách khoa học Các bước này sẽ giúp tổ chức buổi thảo luận một cách mạch lạc và có hệ thống, từ đó nâng cao chất lượng học tập và sự tham gia của học sinh.
Bước 1: Chia nhóm: GV chia lớp thành nhiều nhóm nhỏ, mỗi nhóm khoảng từ 4-6 người
Bước 2: Giao nhiệm vụ, vấn đề cần giải quyết cho từng nhóm.
Bước 3: Giám sát hoạt động của từng nhóm
Bước 4: Mỗi nhóm cử đại diện trình bày kết quả thảo luận của nhóm Các nhóm khác có thể phản biện.
Bước 5: Tổng kết đánh giá.
Sau khi các nhóm trình bày bài thuyết trình và nhận phản biện từ các nhóm khác, giáo viên nên đánh giá từng bài thuyết trình Cuối cùng, giáo viên sẽ tổng hợp ý kiến và đưa ra định hướng cho học sinh, giúp họ ghi nhớ những vấn đề quan trọng sau buổi thảo luận Bên cạnh đó, việc phân loại các phương pháp thảo luận cũng rất cần thiết để nâng cao hiệu quả học tập.
Hiệu quả của sáng kiến
2.4.1 Hiệu quả kiểm tra mức độ nhận thức của HS sau thực nghiệm
Sau giờ dạy thực nghiệm, chúng tôi có đánh giá kết quả học tập của HS bằng cách cho HS làm bài kiểm tra trong 15p ở cả 2 lớp.
Tiêu chí bài kiểm tra được xây dựng dựa trên mục tiêu bài học theo chương trình chuẩn của Bộ Giáo dục và Đào tạo Cụ thể, đối với tác phẩm "Hai đứa trẻ" của Thạch Lam, học sinh cần nắm vững kiến thức về thân thế, sự nghiệp và giá trị nội dung, nghệ thuật trong sáng tác của tác giả Đồng thời, học sinh cũng cần nhận thức được đặc điểm về nội dung và nghệ thuật của truyện lãng mạn hiện đại Điều này cho thấy tiêu chí bài kiểm tra là hợp lý và phù hợp với yêu cầu của chương trình giáo dục, không phải do người viết tự đặt ra.
Hình thức bài kiểm là trắc nghiệm, Đề kiểm tra có 10 câu, thang điểm 10, mỗi câu đúng được 1 điểm.
Đánh giá bài kiểm tra sẽ dựa trên việc chấm điểm các câu hỏi trắc nghiệm, trong đó mỗi câu trả lời đúng sẽ được 1 điểm Điểm tổng sẽ được tính theo thang điểm 10.
Kết quả thực nghiệm Điểm giỏi
Bảng 2 Kết quả kiểm tra mức độ nhận thức của HS sau thực nghiệm.
Bảng 2 tổng hợp kết quả kiểm tra nhận thức của học sinh lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, phân loại theo thang điểm giỏi, khá, trung bình và yếu Kết quả này được trình bày dưới dạng biểu đồ rõ ràng.
Biểu đồ 1 So sánh kết quả kiểm tra sau khi dạy thực nghiệm.
Biểu đồ 1 so sánh kết quả kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng sau khi dạy thực nghiệm, cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong kết quả học tập Tỉ lệ học sinh đạt điểm khá và giỏi ở lớp thực nghiệm là 71%, cao hơn 25.1% so với lớp đối chứng chỉ đạt 45.9% Trong khi lớp đối chứng có 40.5% học sinh đạt điểm trung bình và 13.5% điểm yếu, lớp thực nghiệm không có học sinh nào đạt điểm yếu và chỉ có 29% học sinh đạt điểm trung bình Kết quả này khẳng định rằng việc dạy học nhằm nâng cao phẩm chất và năng lực học sinh qua giờ dạy Ngữ văn là hiệu quả và khả thi.
2.4.2 Kết quả về mức độ hứng thú của HS sau khi thực nghiệm Để khẳng định giờ học thực sự không gây nhàm chán, khó khăn cho cho
HS, chúng tôi đã khảo sát HS thông qua 3 câu hỏi
Câu hỏi đầu tiên chúng tôi khảo sát các mức độ: rất thích; thích học; không thích học Kết quả như sau:
Lớp thực nghiệm Lớp đối chứng Đối tượng khảo sát
Bảng 3 Khảo sát sự yêu thích của HS sau giờ thực nghiệm
Kết quả khảo sát trong Bảng 3 cho thấy 83.7% học sinh rất thích và thích học tác phẩm sau giờ thực nghiệm Điều này chứng tỏ rằng việc áp dụng phương pháp dạy học nhằm nâng cao phẩm chất và năng lực của học sinh trong giờ Ngữ văn mang lại hiệu quả cao và có tính khả thi.
