PHẦN MỞ ĐẦU
Lí do chọn đề tài
Các nhà khoa học và nhà sư phạm khẳng định rằng tài liệu học tập, dù có nội dung khoa học sâu sắc và hữu ích, sẽ không giúp phát triển trí tuệ của học sinh nếu các em không tự suy nghĩ và lĩnh hội Do đó, để biến kiến thức thành của riêng mình, học sinh cần chủ động trong quá trình học tập.
Theo chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, việc dạy học cần tập trung vào phát triển năng lực của học sinh, chuyển từ phương pháp truyền thụ một chiều sang dạy cách học và vận dụng kiến thức Điều này bao gồm rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất, cũng như thay đổi cách đánh giá từ kiểm tra trí nhớ sang đánh giá khả năng vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề Việc coi trọng đánh giá kết quả học tập trong quá trình học sẽ giúp nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục.
Do tác động của dịch Covid-19 và biến đổi khí hậu, việc học tập của học sinh đã bị gián đoạn nghiêm trọng Nghiên cứu hiện tại cho thấy tình hình dịch bệnh và biến đổi khí hậu đang diễn biến phức tạp tại Việt Nam và trên toàn thế giới, dẫn đến ảnh hưởng lớn đến việc học trực tiếp Vì vậy, việc tự học trở nên cực kỳ quan trọng đối với học sinh trong bối cảnh này.
Kỹ thuật dạy học “Các mảnh ghép” là phương pháp hợp tác, kết nối giữa cá nhân và nhóm để giải quyết nhiệm vụ phức tạp, khuyến khích sự tham gia tích cực và nâng cao vai trò của từng cá nhân trong quá trình hợp tác.
Khi giáo viên áp dụng kỹ thuật “Các mảnh ghép” kết hợp với phiếu học tập và xây dựng các chủ đề, điều này không chỉ tạo ra các cuộc tranh luận trong quá trình học tập mà còn rèn luyện cho học sinh khả năng nhận xét có lý lẽ và chứng cứ rõ ràng Nhờ đó, phương pháp dạy học được đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học, góp phần hình thành và phát triển năng lực cho học sinh.
Dựa trên những lý do đã nêu, tôi quyết định chọn đề tài "Sử dụng kỹ thuật 'Các mảnh ghép' trong dạy học chủ đề Tiêu hóa ở động vật - Sinh học 11" với mục tiêu nâng cao chất lượng giảng dạy môn Sinh học tại trường THCS và THPT Thống Nhất.
Mục đích nghiên cứu
Qua đề tài này, tôi mong muốn thông qua việc áp dụng kĩ thuật dạy học
"Các mảnh ghép" trong giảng dạy chủ đề giúp học sinh phát triển nhiều kỹ năng quan trọng như tự học, sáng tạo, làm việc nhóm và thuyết trình Phương pháp này không chỉ tạo hứng thú cho học sinh trong các tiết học mà còn làm cho không khí lớp học trở nên sôi nổi, từ đó khuyến khích các em yêu thích môn Sinh học hơn Bài viết này có thể là tài liệu tham khảo hữu ích cho những ai quan tâm đến việc áp dụng kỹ thuật "Các mảnh ghép" trong giảng dạy.
Đối tượng nghiên cứu
Sử dụng kỹ thuật “Các mảnh ghép” trong giảng dạy chủ đề Tiêu hóa ở động vật trong môn Sinh học 11 giúp nâng cao chất lượng dạy học tại trường THCS và THPT Thống Nhất Kỹ thuật này không chỉ tạo sự hứng thú cho học sinh mà còn khuyến khích sự tương tác và hợp tác giữa các em, từ đó nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức Việc áp dụng phương pháp này sẽ góp phần cải thiện kỹ năng tư duy phản biện và khả năng làm việc nhóm của học sinh, tạo nền tảng vững chắc cho việc học tập môn Sinh học.
- Nghiên cứu lý luận dạy học
- Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế, thu thập thông tin
- Phương pháp thống kê, xử lý số liệu
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
Phương phấp nghiên cứu
2.1 Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
2.1.1 Quan điểm của dạy học phân hoá
Dạy học phân hoá là phương pháp giảng dạy tập trung vào việc tổ chức và thực hiện các hoạt động học tập dựa trên sự khác biệt về năng lực, nhu cầu và điều kiện nhận thức của từng học sinh Mục tiêu của phương pháp này là tạo ra kết quả học tập tối ưu và phát triển cá nhân cho mỗi người học, đồng thời đảm bảo công bằng giáo dục và quyền bình đẳng trong cơ hội học tập.
Những cấp độ và hình thức dạy học phân hoá:
Dạy học phân hoá ở cấp độ vĩ mô nhằm tìm kiếm các phương pháp và kỹ thuật giảng dạy phù hợp, giúp mỗi học sinh và nhóm học sinh với nhịp độ học tập khác nhau đều có thể đạt được kết quả mong muốn trong quá trình học.
- Dạy học phân hoá ở cấp độ vi mô bao gồm dạy học phân hoá nội tại và dạy học phân hoá về tổ chức.
Dạy học phân hoá ở cấp độ vĩ mô là việc tổ chức quá trình giáo dục thông qua việc thành lập các loại trường lớp đa dạng, phù hợp với nhu cầu và đặc điểm của từng đối tượng học sinh Điều này bao gồm việc xây dựng các chương trình giáo dục khác nhau nhằm đáp ứng tốt nhất cho sự phát triển và học tập của từng học sinh.
- Một số hình thức dạy học phân hoá ở cấp độ vĩ mô: Phân ban, dạy tự chọn, phân ban kết hợp với dạy học tự chọn, phân luồng.[11]
2.1.2 Quan điểm dạy học tích cực, một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực
Phương pháp dạy học tích cực là những phương pháp giáo dục nhằm khuyến khích sự chủ động, sáng tạo và tích cực của người học Những phương pháp này không chỉ giúp học sinh tham gia vào quá trình học mà còn phát triển kỹ năng tư duy và giải quyết vấn đề.
Trong dạy học tích cực, hoạt động học tập được thực hiện thông qua sự hợp tác và giao tiếp cao, tạo hứng thú và niềm vui cho người học Phương pháp này phù hợp với tính cách năng động của trẻ em, giúp học sinh trải nghiệm niềm hạnh phúc trong việc học Khi việc học trở thành niềm vui, học sinh sẽ tự khẳng định bản thân và phát triển lòng khát khao sáng tạo.
Dạy và học tích cực chú trọng vào hoạt động học, chuyển từ học tập thụ động sang chủ động, khuyến khích khả năng tự học từ những lớp nhỏ trong trường phổ thông Học sinh không chỉ tự học dưới sự hướng dẫn của giáo viên trong giờ lên lớp mà còn cần phát triển kỹ năng tự học tại nhà và trong các hoạt động ngoài giờ học.
Một số phương pháp dạy học tích cực bao gồm dạy học đặt và giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác thông qua nhóm hoặc thảo luận nhóm, học theo hợp đồng, học theo góc, học theo dự án, và dạy học vĩ mô Những phương pháp này không chỉ khuyến khích sự tham gia của học sinh mà còn phát triển kỹ năng tư duy, làm việc nhóm và khả năng giải quyết vấn đề.
Một số kỹ thuật dạy học tích cực bao gồm: kỹ thuật đặt câu hỏi, kỹ thuật khăn phủ bàn, kỹ thuật các mảnh ghép, sơ đồ tư duy, kỹ thuật “KWL”, kỹ thuật hợp tác, và kỹ thuật lắng nghe cùng phản hồi tích cực Những phương pháp này không chỉ giúp nâng cao sự tham gia của học sinh mà còn phát triển kỹ năng tư duy và khả năng làm việc nhóm hiệu quả.
NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
2.1.1 Quan điểm của dạy học phân hoá
Dạy học phân hoá là phương pháp giảng dạy tập trung vào việc tổ chức các hoạt động học tập dựa trên sự khác biệt về năng lực và nhu cầu của người học Mục tiêu của phương pháp này là tạo ra kết quả học tập tối ưu cho từng cá nhân, đồng thời đảm bảo công bằng giáo dục và quyền bình đẳng trong cơ hội học tập cho tất cả học sinh.
Những cấp độ và hình thức dạy học phân hoá:
Dạy học phân hoá ở cấp độ vĩ mô là việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật giảng dạy nhằm đảm bảo mỗi học sinh, dù có nhịp độ học tập khác nhau, đều có thể đạt được kết quả mong muốn trong quá trình học.
- Dạy học phân hoá ở cấp độ vi mô bao gồm dạy học phân hoá nội tại và dạy học phân hoá về tổ chức.
Dạy học phân hoá ở cấp độ vĩ mô là việc tổ chức quá trình giảng dạy thông qua việc thiết lập các loại hình trường lớp đa dạng, phù hợp với nhu cầu và đặc điểm của từng đối tượng học sinh Đồng thời, việc xây dựng các chương trình giáo dục khác nhau cũng là một phần quan trọng trong việc đáp ứng sự đa dạng trong học tập.
- Một số hình thức dạy học phân hoá ở cấp độ vĩ mô: Phân ban, dạy tự chọn, phân ban kết hợp với dạy học tự chọn, phân luồng.[11]
2.1.2 Quan điểm dạy học tích cực, một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực
Phương pháp dạy học tích cực là những kỹ thuật giáo dục nhằm khuyến khích sự chủ động, sáng tạo và tích cực của học sinh Các phương pháp này không chỉ giúp học viên tham gia tích cực vào quá trình học tập mà còn phát triển khả năng tư duy độc lập và khả năng giải quyết vấn đề.
Trong dạy học tích cực, hoạt động học tập được thực hiện thông qua hợp tác và giao tiếp cao, mang lại hứng thú và niềm vui cho người học Phương pháp này phù hợp với tính cách ưa hoạt động của trẻ em, giúp học sinh tìm thấy hạnh phúc trong việc học, từ đó khẳng định bản thân và nuôi dưỡng khát khao sáng tạo.
Dạy và học tích cực chú trọng vào hoạt động học, giúp chuyển từ học tập thụ động sang chủ động Điều này khuyến khích khả năng tự học ở học sinh ngay từ bậc tiểu học, không chỉ trong lớp học dưới sự hướng dẫn của giáo viên mà còn ở nhà và trong các hoạt động ngoại khóa.
Một số phương pháp dạy học tích cực bao gồm: dạy học đặt và giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác thông qua nhóm hoặc thảo luận nhóm, học theo hợp đồng, học theo góc, học theo dự án, và dạy học vĩ mô Những phương pháp này không chỉ nâng cao tính chủ động của học sinh mà còn khuyến khích sự tương tác và phát triển kỹ năng làm việc nhóm.
Một số kỹ thuật dạy học tích cực bao gồm: kỹ thuật đặt câu hỏi, kỹ thuật khăn phủ bàn, kỹ thuật các mảnh ghép, sơ đồ tư duy, kỹ thuật "KWL", kỹ thuật hợp tác, và kỹ thuật lắng nghe cùng phản hồi tích cực Những phương pháp này nhằm nâng cao sự tham gia của học sinh và phát triển kỹ năng tư duy phản biện.
2.1.3 Kĩ thuật dạy học “Các mảnh ghép”
Kĩ thuật “Các mảnh ghép” là hình thức học tập hợp tác kết hợp giữa cá nhân, nhóm và liên kết giữa các nhóm nhằm:
- Giải quyết một nhiệm vụ phức hợp gồm nhiều chủ đề
- Kích thích sự tham gia tích cực của học sinh
Để nâng cao vai trò của cá nhân trong quá trình hợp tác, mỗi người không chỉ cần hoàn thành nhiệm vụ ở vòng 1 mà còn phải truyền đạt kết quả đạt được cho các thành viên khác Điều này giúp đảm bảo rằng mọi người đều nắm rõ thông tin và có thể hoàn thành nhiệm vụ ở vòng 2 một cách hiệu quả.
Kĩ thuật “Các mảnh ghép” được tiến hành như sau:
Giáo viên chia học sinh thành các nhóm, mỗi nhóm 3 – 8 người [số nhóm được chia bằng số chủ đề x n (n = 1, 2 … ]
Mỗi nhóm được giao một nhiệm vụ cụ thể, trong đó từng cá nhân sẽ làm việc độc lập để suy nghĩ và ghi lại ý kiến cá nhân về câu hỏi hoặc chủ đề Sau đó, các thành viên thảo luận để thống nhất phương án đúng nhất, đảm bảo rằng mỗi người đều có thể trả lời tất cả các câu hỏi trong nhiệm vụ Qua quá trình này, mỗi thành viên trở thành "chuyên gia" về chủ đề đã tìm hiểu và có khả năng trình bày lại câu trả lời của nhóm trong vòng 2.
+ Vòng 2: Nhóm các mảnh ghép.
Giáo viên hình thành các nhóm mới từ 3 – 6 người (nhóm mới có từ 1 –
2 người của tất cả các nhóm chuyên gia ở vòng 1)
Các thành viên trong nhóm đã chia sẻ đầy đủ câu trả lời và thông tin từ vòng 1, nhằm đảm bảo rằng tất cả đều có thể trình bày tất cả các chủ đề của bài học một cách đồng nhất.
Khi các thành viên của nhóm mới đều đã hiểu được tất cả nội dung ở vòng 1 thì giáo viên giao nhiệm vụ mới cho các nhóm.
Các nhóm mới thực hiện nhiệm vụ, chia sẻ và trình bày kết quả
Kĩ thuật “Các mảnh ghép” giúp người học tiếp thu toàn bộ nội dung bài học một cách hiệu quả và tiết kiệm thời gian Phương pháp này không chỉ đảm bảo kiến thức được truyền đạt đầy đủ và dễ hiểu, mà còn tạo cơ hội cho người học trao đổi và học hỏi lẫn nhau, từ đó làm cho không khí lớp học trở nên sôi nổi hơn.
Với những lợi ích vượt trội, tôi đã quyết định áp dụng kỹ thuật này vào các bài giảng về chủ đề “Tiêu hoá ở động vật” trong chương trình Sinh học lớp 11.
2.2 Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
Trường THCS & THPT Thống Nhất trang bị các phòng học bộ môn hiện đại với máy tính kết nối internet, máy chiếu, máy chiếu đa vật thể và tranh ảnh, đáp ứng nhu cầu dạy học hiệu quả.
Một số học sinh ham học, rất tích cực trong học tập.
Học sinh Trường THCS & THPT Thống Nhất chủ yếu đến từ bốn huyện Yên Định, Ngọc Lặc, Thọ Xuân và Cẩm Thuỷ, trong đó nhiều em phải di chuyển xa để đến trường Điều kiện kinh tế khó khăn của các em đã ảnh hưởng lớn đến quá trình học tập Đặc biệt, chất lượng đầu vào thấp đã tạo ra không ít khó khăn trong việc giảng dạy, đặc biệt là môn Sinh học.
Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
2.3.1 Sử dụng kĩ thuật “Các mảnh ghép” khi dạy học chủ đề Tiêu hóa ở động vật trong chương trình Sinh học 11, ban cơ bản.
Theo phân phối chương trình và theo nội dung giảm tải thống nhất trong nhóm Sinh, chủ đề “Tiêu hoá ở động vật” gồm 2 tiết với 5 nội dung chính là:
II Tiêu hoá ở động vật có túi tiêu hoá
III Tiêu hoá ở động vật có ống tiêu hoá
IV Đặc điểm tiêu hoá ở thú ăn thịt
V Đặc điểm tiêu hoá ở thú ăn thực vật.
Để tổ chức dạy học cho các mục II, III, IV và V về chủ đề "Tiêu hoá ở động vật", tôi đã áp dụng kĩ thuật “Các mảnh ghép” trong lớp 11A1 với 40 học sinh Việc chuẩn bị kỹ lưỡng là cần thiết để đảm bảo hiệu quả của tiết dạy này.
- 10 tờ giấy khổ A4 có kí hiệu (tờ thứ nhất có kí hiệu 1, tờ thứ 2 có kí hiệu 2…., đến tờ thứ 10 có kí hiệu 10)
- 10 tờ giấy khổ A4 có kí hiệu (tờ thứ nhất có kí hiệu 1 , tờ thứ 2 có kí hiêu 2……… đến tờ thứ 10 có kí hiệu 10)
- 10 tờ giấy khổ A4 có kí hiệu (tờ thứ nhất có kí hiệu 1, tờ thứ 2 có kí hiệu
2…… đến tờ thứ 10 có kí hiệu 10)
- 10 tờ giấy khổ A4 có kí hiệu ( tờ thứ nhất có kí hiệu 1, tờ thứ 2 có kí hiêu 2………… đến tờ thứ 10 có kí hiệu 10)
- 4 Phiếu giao nhiệm vụ cho 4 nhóm vòng 1
- 8 Phiếu giao nhiệm vụ cho 8 nhóm vòng 2
- 40 phiếu trắc nghiệm kiểm tra học sinh
- 8 phiếu trả lời cho 8 nhóm vòng 2
- Bút dạ : 4 chiếc màu đen và 1 chiếc đỏ
Bài viết giới thiệu 8 bộ tranh ảnh giáo dục, mỗi bộ bao gồm hình phóng to từ 15.2 đến 15.6 SGK Các bộ tranh này thể hiện hệ tiêu hoá của bò hoặc trâu, hệ tiêu hoá của thỏ hoặc ngựa, và hệ tiêu hoá của thú ăn thịt Những hình ảnh này giúp người học hiểu rõ hơn về cấu trúc và chức năng của hệ tiêu hoá ở các loài động vật khác nhau.
Trước khi bắt đầu học chuyên đề, cần chia nhóm chuyên gia, bầu nhóm trưởng và thư ký, đồng thời giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm Việc phát phiếu giao nhiệm vụ cho các nhóm chuyên gia cũng được thực hiện để đảm bảo quá trình học tập diễn ra hiệu quả.
Nhóm chuyên gia 1 đang tiến hành nghiên cứu về chủ đề "Tiêu hoá ở động vật có túi tiêu hoá" Nhiệm vụ được giao qua phiếu giao nhiệm vụ số 1, bao gồm 10 tờ giấy khổ A4 được đánh dấu từ 1 đến 10.
Nhóm chuyên gia 2 đang tiến hành nghiên cứu về chủ đề "Tiêu hoá ở động vật có ống tiêu hoá" Theo phiếu giao nhiệm vụ số 2, nhóm sẽ sử dụng 10 tờ giấy khổ A4 được đánh dấu từ 1 đến 10 để ghi chép và trình bày kết quả nghiên cứu.
+ Nhóm chuyên gia 3: Nghiên cứu về chủ đề “ Đặc điểm tiêu hoá ở thú ăn thịt” Phiếu giao nhiệm vụ số 3 + 10 tờ giấy khổ A4 có kí hiệu ( có kí hiệu
Nhóm chuyên gia 4 đang tiến hành nghiên cứu về đặc điểm tiêu hóa ở thú ăn thực vật, đặc biệt là nhóm động vật nhai lại Nhiệm vụ này được giao qua Phiếu giao nhiệm vụ số 4, bao gồm 10 tờ giấy khổ A4 được đánh dấu từ 1 đến 10.
Ngoài việc hoàn thành nhiệm vụ trong phiếu giao nhiệm vụ, mỗi chuyên gia cần nghiên cứu thêm các khía cạnh khác liên quan đến chủ đề tiêu hóa ở động vật để nâng cao kiến thức và hiểu biết.
Với các đồ dùng dạy học đã chuẩn bị, hai tiết dạy về chủ đề “Tiêu hoá ở động vật” trong chương I – Chuyển hoá vật chất và năng lượng – sẽ được thực hiện theo kế hoạch đã đề ra.
Tiết 1 của chủ đề: Gồm 3 hoạt động :
- Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm tiêu hoá
- Hoạt động 2: Hoạt động nhóm vòng 1 – Vòng chuyên gia
- Hoạt động 3: Hoạt động nhóm vòng 2 – Vòng các mảnh ghép.
Tiêu hoá ở động vật là một quá trình quan trọng, và hoạt động đầu tiên trong bài học sẽ diễn ra trong khoảng 2 phút để tìm hiểu khái niệm này Khi trình chiếu bài tập trắc nghiệm từ sách giáo khoa trang 61, học sinh sẽ nhanh chóng nhận ra và lựa chọn đáp án D.
Từ đó tôi nhấn mạnh thêm những chất không được hấp thụ sẽ tạo thành chất thải và thải ra ngoài môi trường.
Hoạt động 2: Tổ chức hoạt động nhóm vòng 1: Vòng chuyên gia, được tiến hành gồm các bước như sau:
Tôi chia lớp học thành 4 nhóm, mỗi nhóm gồm 10 học sinh, và quy định vị trí ngồi cho từng nhóm Tôi gọi các nhóm này là các nhóm chuyên gia, với mỗi học sinh được xem như một chuyên gia trong nhóm của mình.
- Bước 2: Tôi phát các đồ dùng học tập cho từng nhóm:
+ Nhóm 1: 1 tờ giấy trắng khổ A0 + Tranh phóng hình 15.2 SGK + Bút dạ + Nhóm 2: 1 tờ giấy trắng khổ A0 + Tranh phóng hình 15.3 15.6 SGK + Bút dạ.
+ Nhóm 3: 1 tờ giấy trắng khổ A0 + Hình ảnh hệ tiêu hóa của thú ăn thịt + Bút dạ.
+ Nhóm 4: 1 tờ giấy trắng khổ A0 + Hình ảnh hệ tiêu hoá của động vật nhai lại ( trâu hoặc bò) + Bút dạ.
Bước 3: Tôi đặt ra yêu cầu cho các nhóm và quy định thời gian hoàn thành Cụ thể, dựa trên những nhiệm vụ đã hoàn thành của các chuyên gia tại nhà, các nhóm sẽ tiến hành thảo luận và ghi lại kết quả thống nhất trên giấy A0, do thư ký phụ trách Các cá nhân có thể chỉnh sửa ý kiến của mình trên phiếu cá nhân nếu cần Thời gian để hoàn thành hoạt động nhóm này là 13 phút.
+ Yêu cầu 2: Hết thời gian, các nhóm trưởng nộp lại giấy A0 cho giáo viên.
Hoạt động 3: Tổ chức hoạt động nhóm vòng 2: Vòng các mảnh ghép Hoạt động này sẽ được tiến hành gồm các bước như sau:
- Bước 1: Tôi chia lại lớp thành 8 nhóm, mỗi nhóm có 5 học sinh (mỗi nhóm mới đều có 1 - 2 thành viên của các nhóm chuyên gia ở vòng 1)
+ Nhóm 1: 5 học sinh gồm: 2 chuyên gia có phiếu kí hiệu 1; 9; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 1; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 1; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 1
+ Nhóm 2: 5 học sinh gồm: 2 chuyên gia có phiếu kí hiệu 2; 10 ; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 2; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 2; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 2
+ Nhóm 3: 5 học sinh gồm: 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 3; 2 chuyên gia có phiếu kí hiệu 3; 9; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 3; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 3
+ Nhóm 4: 5 học sinh gồm 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 4; 2 chuyên gia có phiếu kí hiệu 4, 10 ; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 4; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 4
+ Nhóm 5: 5 học sinh gồm 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 5; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 5; 2 chuyên gia có phiếu kí hiệu 5, 9; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 5
+ Nhóm 6: 5 học sinh gồm 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 6; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 6; 2 chuyên gia có phiếu kí hiệu 6 , 10; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 6
+ Nhóm 7: 5 học sinh gồm 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 7; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 7; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 7; 2 chuyên gia có phiếu kí hiệu 7, 9
+ Nhóm 8: 5 học sinh gồm: 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 8; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 8; 1 chuyên gia có phiếu kí hiệu 8; 2 chuyên gia có phiếu kí hiệu 8, 10
- Bước 2: Tôi quy định chỗ ngồi cho các nhóm Yêu cầu các nhóm bầu nhóm trưởng mới và thư kí mới
- Bước 3: Tôi phát cho mỗi nhóm 1 bộ tranh ảnh gồm: tranh phóng to hình 15.2
Trong bài học này, các chuyên gia sẽ nghiên cứu và chia sẻ thông tin về hệ tiêu hoá của động vật, bao gồm hệ tiêu hoá của thú ăn thịt và hệ tiêu hoá của trâu hoặc bò Mỗi nhóm cần đảm bảo rằng tất cả bốn chủ đề: tiêu hoá ở động vật có túi tiêu hoá, tiêu hoá ở động vật có ống tiêu hoá, tiêu hoá ở thú ăn thịt và tiêu hoá ở thú ăn thực vật đều được hiểu rõ bởi từng thành viên Mỗi chuyên gia sẽ lần lượt truyền đạt kiến thức cho ba thành viên còn lại, nhằm đảm bảo sự hiểu biết đồng đều trong nhóm.
Thời gian cho các nhóm hoàn thành yêu cầu là 20 phút
Lưu ý rằng trong các nhóm có hai chuyên gia cùng chủ đề, chỉ cần một trong hai người chia sẻ thông tin với các thành viên còn lại Khi chia sẻ, các chuyên gia có thể lựa chọn thuyết trình, giảng dạy, hoặc tạo ra câu hỏi, trò chơi, và tình huống để truyền đạt kiến thức hiệu quả.
Sau khi kết thúc thời gian ở bước 3, tôi phát phiếu giao nhiệm vụ mới cùng phiếu trả lời cho các nhóm trong vòng 2 Thời gian hoàn thành nhiệm vụ được quy định là 8 phút Lưu ý rằng kết quả thảo luận cần được trình bày trên phiếu trả lời.
- Bước 5: Hết thời gian tôi yêu cầu 8 nhóm trưởng nộp lại phiếu trả lời
Cuối tiết học, tôi yêu cầu học sinh ghi lại những kiến thức đã học hôm nay vào vở, để chuẩn bị cho việc kiểm tra trong tiết sau Học sinh cần trình bày theo chủ đề và nội dung tương tự như phiếu giao nhiệm vụ.
Tiết 2: Tôi tiến hành các hoạt động kiểm tra kết quả làm việc học sinh trong tiết 1 của chủ đề
Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Sau khi tiến hành dạy theo 2 phương pháp dạy học khác nhau ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, tôi nhận thấy:
Tại lớp 11A2, không khí học tập rất trầm lắng và thiếu sự tập trung Học sinh thường làm việc riêng trong giờ học, trong khi những em yếu kém hầu như không tự giác tham gia phát biểu hoặc đưa ra ý kiến Mặc dù các em có ghi chép bài, nhưng do không hiểu bản chất, tốc độ ghi chép chậm và thiếu tự tin khi làm bài tập Ngoài ra, vẫn còn tình trạng học sinh bỏ tiết.
Sau khi áp dụng kĩ thuật “Các mảnh ghép” trong hai tiết học về tiêu hóa ở động vật tại lớp 11A1, không khí lớp học trở nên sôi nổi và học sinh thể hiện sự hào hứng khi được gọi là chuyên gia Các em tích cực tham gia hoạt động dưới sự hướng dẫn của giáo viên, không còn tình trạng thiếu tập trung hay làm việc riêng Mức độ tham gia của học sinh yếu kém đã cải thiện rõ rệt từ tiết học này sang tiết học khác Đặc biệt, các em mạnh dạn trình bày ý kiến trong nhóm cũng như trước toàn lớp, hăng hái thảo luận và đưa ra nhận xét khi được giáo viên yêu cầu.
2.4.2 Đánh giá định lượng Để đánh giá hiệu quả của đề tài tôi tiến hành 2 hình thức: một là điều tra về hứng thú học tập của học sinh; hai là cho làm bài kiểm tra ngắn sau khi học xong chủ đề Tôi tiến hành kiểm nghiệm ở 2 lớp 11: Lớp 11A1 là lớp dạy thực nghiệm và lớp 11A2 là lớp dạy đối chứng Hai lớp HS có lực học ngang nhau, có HS tiếp thu nhanh, khá Kết quả thu được như sau:
- Về hứng thú học môn Sinh học tôi thu được kết quả sau:
Lớp thực nghiệm 11A1: 40 HS Lớp đối chứng 11A2: 41 HS
Hứng thú học môn Sinh học
Tích cực, chủ động trong học tập
Tự nguyện, có nhu cầu học
- Về kết quả kiểm tra: Tôi cho học sinh 2 lớp làm bài kiểm tra 10 phút bằng phiếu trắc nghiệm, kết quả thu được như sau:
Loại giỏi Loại khá Loại trung bình
Kết quả cả hai mặt trên cho thấy việc sử dụng kĩ thuật dạy học “Các mảnh ghép” đã đem lại hiệu quả:
- Hiệu quả đối với việc tạo hứng thú học tập cho học sinh.
- Hiệu quả đối với việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.
- Hiệu quả đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục mũi nhọn và đại trà.
