NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
Kỳ thi tốt nghiệp THPT là sự kiện quan trọng đối với học sinh lớp 12, vì kết quả này quyết định việc công nhận tốt nghiệp và xét tuyển vào các trường đại học, cao đẳng Mỗi thí sinh đều có những dự định riêng khi tham gia kỳ thi, nhưng mục tiêu hàng đầu vẫn là hoàn thành để được công nhận tốt nghiệp Do đó, việc tìm ra cách giúp học sinh đạt kết quả cao nhất trong kỳ thi này là mối quan tâm lớn của cả giáo viên và học sinh.
Kể từ năm 2017, môn Giáo dục công dân đã được đưa vào chương trình thi tốt nghiệp, đánh dấu năm thứ năm thực hiện Điều này mang lại niềm vui lớn cho giáo viên giảng dạy bộ môn, vì nó không chỉ nâng cao vị thế của môn học trong hệ thống giáo dục quốc dân mà còn giúp xã hội nhìn nhận một cách tích cực hơn về vai trò của các thầy cô giáo trong lĩnh vực Giáo dục công dân.
Việc lựa chọn môn Giáo dục Công dân (GDCD) vào tổ hợp môn thi Khoa học xã hội trong kỳ thi THPT quốc gia thể hiện bước đi quan trọng của Bộ GD&ĐT nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới giáo dục Điều này không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức về pháp luật, kinh tế và chính trị xã hội mà còn tạo động lực cho đội ngũ giáo viên GDCD phấn đấu nâng cao chất lượng giảng dạy.
Luật giáo dục nhấn mạnh vai trò quan trọng của người thầy trong việc nâng cao chất lượng giáo dục Giáo viên không chỉ là người truyền đạt tri thức mà còn phải dạy học sinh cách học, khơi dậy sự ham học hỏi, tính độc lập và sáng tạo của các em Để thu hút học sinh tham gia tích cực, giáo viên cần tổ chức các hoạt động dạy học linh hoạt và hiệu quả Để đạt kết quả cao trong kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia, giáo viên cần đầu tư vào việc soạn giảng chất lượng, tập trung vào trọng tâm bài học, giúp học sinh hiểu sâu và nắm vững bản chất kiến thức thay vì học thuộc lòng.
Sơ đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy đơn giản nhưng hiệu quả, giúp ghi chép sáng tạo thông qua màu sắc, từ khóa và hình ảnh để phát triển ý tưởng Nó phản ánh cách thức hoạt động của não bộ bằng cách tạo ra các liên kết Cấu trúc của sơ đồ tư duy bắt đầu từ một trung tâm, với các nhánh chính mở rộng ra và nối kết với các nhánh cấp hai, cấp ba, tương tự như hình ảnh của cây xanh với các nhánh tỏa ra từ thân.
Dạy học bằng từ khóa chính là đi sâu khai thác trọng tâm bài học, giúp
HS cần hiểu bản chất vấn đề thay vì chỉ học thuộc lòng Môn GDCD trong kỳ thi THPT Quốc gia được thi theo hình thức trắc nghiệm khách quan, do đó, giáo viên nên tập trung vào việc giảng dạy các khái niệm cốt lõi và từ khóa quan trọng Điều này giúp học sinh nhanh chóng nhận diện nội dung kiến thức và ghi nhớ hiệu quả để chuẩn bị cho kỳ thi THPT.
Thực trạng dạy học môn GDCD lớp 12 ở trường THPT Nguyễn Thị Lợi
Chương trình GDCD bậc THPT, đặc biệt là phần pháp luật khối 12, có thể khó khăn với nhận thức của học sinh, nhưng kiến thức pháp luật lại rất gần gũi với thực tiễn Khi giảng dạy, giáo viên nên sử dụng các ví dụ và tình huống pháp luật thực tế để thu hút sự quan tâm của học sinh Điều này giúp học sinh dễ dàng đạt điểm trung bình, nhưng để có điểm cao thì cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng Nếu được hướng dẫn học tập và ôn tập một cách bài bản, việc đạt điểm cao trong bài thi môn GDCD hoàn toàn khả thi.
Ngày nay, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin, đặc biệt là Internet, đã tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên tiếp cận và trao đổi thông tin Điều này giúp họ chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau một cách tích cực.
Người học hiện nay có nhiều kênh thông tin thuận lợi để tiếp cận kiến thức, rèn luyện kỹ năng, và phát triển phẩm chất cũng như năng lực của bản thân.
Nhiều học sinh thể hiện sự hứng thú với kiến thức qua việc chọn ban thi và tổ hợp xét tuyển, nhưng nhận thức về môn học còn hạn chế Một bộ phận học sinh chưa ưu tiên cho môn học, dẫn đến tư tưởng chờ đợi, ỷ lại và thói quen lười biếng trong học tập Họ chưa chủ động tìm hiểu bài học và chưa có thái độ học tập nghiêm túc, đặc biệt là trong môn Giáo dục công dân Việc học của một số em chỉ dừng lại ở việc đối phó với giáo viên, mà chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc trang bị kiến thức và rèn luyện kỹ năng để phát triển bản thân trong tương lai.
Thực trạng học tập môn GDCD tại Trường THPT Nguyễn Thị Lợi cho thấy rằng một trong những nguyên nhân khiến học sinh thụ động trong việc tiếp thu kiến thức là do phương pháp dạy và cách đánh giá của giáo viên chưa được đổi mới Giáo viên chưa khơi dậy được hứng thú học tập cho học sinh, dẫn đến việc trong mỗi bài dạy, họ chủ yếu chỉ truyền đạt kiến thức mà chưa tạo ra môi trường cho học sinh chủ động suy nghĩ và khám phá tri thức.
Phương pháp đánh giá học sinh hiện nay chủ yếu yêu cầu tái hiện kiến thức mà chưa khuyến khích việc vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn Việc sử dụng thiết bị và đồ dùng dạy học trong môn Giáo dục công dân còn hạn chế, dẫn đến việc giáo viên thường áp dụng phương pháp truyền thụ một chiều, khiến học sinh tiếp thu kiến thức một cách thụ động Để nâng cao tính hấp dẫn của môn học và cải thiện quá trình tiếp thu kiến thức của học sinh, cần thiết phải áp dụng thiết bị dạy học hiện đại và phương pháp tổ chức học tập tích cực.
Các giải pháp góp phần nâng cao chất lượng dạy hoc môn GDCD ở trường THPT
2.3.1 Tổ chức dạy học bằng SĐTD
Sơ đồ tư duy là một công cụ hiệu quả để tổ chức và ghi chép ý tưởng một cách sáng tạo Phương pháp này giúp sắp xếp và làm rõ các ý nghĩa, từ đó nâng cao khả năng tư duy và ghi nhớ thông tin.
SĐTD trong dạy học giúp học sinh phát triển phương pháp học tập độc lập, chủ động và sáng tạo, từ đó nâng cao hiệu quả học tập Phương pháp này khuyến khích học sinh học tập tích cực, giúp họ khắc sâu kiến thức và có cái nhìn tổng thể về môn học Giáo viên có thể áp dụng SĐTD trong việc dạy bài mới, ôn tập và củng cố kiến thức cho học sinh.
Trước hết giáo viên hướng dẫn học sinh cách lập sơ đồ tư duy theo 4 bước:
Bước 1: Xác định chủ đề chính: Chủ đề cần tìm hiểu.
Bước 2: Phát triển ý tưởng tự do bằng cách xác định các chủ đề nhỏ liên quan đến một chủ đề lớn Từ những chủ đề nhỏ này, tiếp tục khai thác các yếu tố hoặc nội dung liên quan để xây dựng những chủ đề nhỏ hơn.
Bước 3: Phân tích và thảo luận để loại bỏ những nội dung trùng lặp và không chính xác Bước 4: Thiết kế và hoàn thiện sơ đồ tư duy, tạo ra một bức tranh tổng thể rõ ràng và đầy đủ về chủ đề chính.
Học sinh có thể hình dung việc xây dựng sơ đồ tư duy như một cái cây; từ cây, đến cành, đến nhánh rồi đến lá.
Việc tổ chức dạy học theo SĐTD có thể được thực hiện linh hoạt, tùy thuộc vào đặc điểm của từng lớp học, nội dung bài học và điều kiện thực tế tại trường Dưới đây là hai phương pháp cụ thể để áp dụng.
Cách 1 : Thực hiện dạy học bằng cách HS lập SĐTD được tóm tắt qua 4 bước sau:
Bước 1: Học sinh lập SĐTD theo nhóm hay cá nhân với gợi ý, hướng dẫn của giáo viên.
Bước 2: Cá nhân học sinh hoặc dại diện của các nhóm lên báo cáo, thuyết minh về SĐTD mà nhóm mình đã thiết lập.
Học sinh sẽ thảo luận và chỉnh sửa SĐTD để hoàn thiện kiến thức bài học, trong khi giáo viên đóng vai trò cố vấn, nhận xét và hỗ trợ học sinh Qua quá trình này, giáo viên sẽ dẫn dắt học sinh đến những kiến thức quan trọng của bài học.
Bước 4: Để củng cố kiến thức, giáo viên sử dụng bản đồ tư duy đã chuẩn bị sẵn hoặc sơ đồ tư duy (SĐTD) mà cả lớp đã cùng chỉnh sửa Học sinh sẽ trình bày lại kiến thức dựa trên SĐTD, giúp hệ thống hóa nội dung bài học một cách hiệu quả.
Ví dụ: Khi dạy bài 2: Thực hiện pháp luật ( tiết 1) – lớp 12.
Mục tiêu của tiết học này là giúp học sinh hiểu rõ khái niệm và các hình thức thực hiện pháp luật Giáo viên nên hướng dẫn học sinh hoạt động nhóm để thiết lập SĐTD với câu hỏi "Thực hiện pháp luật là gì? Các hình thức thực hiện pháp luật?" nhằm xây dựng và mở rộng kiến thức từ tổng quát đến chi tiết.
Hoạt động 1: Lập Sơ đồ tư duy.
GV hướng dẫn học sinh khám phá những nội dung chính của bài học bằng cách chia lớp thành 4 nhóm Mỗi nhóm sẽ được giao nhiệm vụ vẽ một sơ đồ tư duy (SĐTD) để thể hiện nội dung của bài học một cách sáng tạo và trực quan.
Trong hoạt động 2, học sinh hoặc đại diện nhóm sẽ báo cáo và thuyết minh về SĐTD mà nhóm đã thiết lập Hoạt động này giúp giáo viên đánh giá khả năng tìm hiểu kiến thức, kỹ năng trình bày, hợp tác và tinh thần học tập của học sinh Qua đó, giáo viên không chỉ bổ sung kiến thức mà còn rèn luyện cho học sinh kỹ năng thuyết trình trước đám đông, kỹ năng hợp tác và sự tự tin trong giao tiếp.
Hoạt động 3: Thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện SĐTD
Tổ chức cho HS thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa chất vấn khắc sâu kiến thức và hoàn thiện SĐTD về kiến thức của bài học đó.
Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng SĐTD
GV cho học sinh lên trình bày, thuyết minh về kiến thức của bài và GV củng cố kiến thức thông qua một SĐTD đã chuẩn bị sẵn.
Cách 2: Sử dụng SĐTD cho tiết tổng kết ôn tập kiến thức và ôn thi THPT quốc gia.
Mục đích của tiết ôn tập là giúp học sinh hệ thống hóa kiến thức đã học để chuẩn bị cho kiểm tra và áp dụng vào thực tiễn Tuy nhiên, với thời gian hạn chế, việc ôn tập toàn bộ kiến thức, đặc biệt là cho kiểm tra học kỳ và kỳ thi THPT, trở nên khó khăn Học sinh thường gặp khó khăn trong việc phân biệt kiến thức giữa các bài học khi luyện đề Do đó, phương pháp sơ đồ tư duy là một giải pháp hiệu quả, giúp học sinh có cái nhìn tổng quát và hệ thống hóa kiến thức một cách dễ dàng hơn.
Có nhiều cách xây dựng SĐTD trong tiết ôn tập, ôn thi.
Trước tiết ôn tập, giáo viên thường cung cấp một số câu hỏi và bài tập để học sinh chuẩn bị tại nhà Trong tiết ôn tập, giáo viên hướng dẫn học sinh tự lập SĐTD, sau đó khuyến khích học sinh trao đổi và đối chiếu với SĐTD mà họ đã xây dựng.
Giáo viên yêu cầu học sinh chuẩn bị sơ đồ tư duy (SĐTD) cho các bài học cần ôn tập trên giấy A4 trước tiết ôn tập Trong tiết ôn tập, giáo viên sẽ đối chiếu sơ đồ của học sinh với sơ đồ của mình để đảm bảo sự đồng nhất và hiệu quả trong việc ôn luyện.
Trong giờ ôn tập, giáo viên chỉ định các nhánh chính trong sơ đồ tư duy (SĐTD) và khuyến khích học sinh bổ sung hoặc điều chỉnh thông tin để tạo ra một SĐTD hoàn chỉnh Việc sử dụng sơ đồ khuyết thông tin từ các tiết học trước cũng giúp thu hút sự tham gia của học sinh Phương pháp này không chỉ kích thích sự sáng tạo mà còn nâng cao hiệu quả của buổi ôn tập.
Khi ôn tập bài 6 về quyền tự do cơ bản của công dân, giáo viên lớp 12 có thể sử dụng sơ đồ trống hoặc cung cấp thông tin chưa đầy đủ và chưa chính xác để học sinh hoàn thiện sơ đồ tư duy.
2.3.2 Minh họa ( xem phụ lục)
2 3.3 Dạy học bằng từ khóa
Kết quả thực nghiệm
Việc kết hợp sử dụng SĐTD với các phương pháp dạy học theo từ khóa không chỉ làm cho giờ học trở nên sôi nổi hơn mà còn giúp học sinh hứng thú hơn với môn học Điều này góp phần nâng cao khả năng tiếp thu kiến thức, giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản và phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong quá trình học tập.
Sau khi áp dụng phương pháp dạy học SĐTD, dạy học theo từ khóa và kỹ năng giải quyết câu hỏi tình huống, chúng tôi đã tiến hành khảo sát và thu được kết quả chất lượng học kỳ I Kết quả cho thấy sự khác biệt rõ rệt so với thời điểm chưa áp dụng những phương pháp này.
Lớp Sĩ số Giỏi % Khá % TB %
+ Kết quả chất lượng HKII khi đã thực hiện phương pháp dạy học bằng SĐTD; dạy học theo từ khóa và kỹ năng giải quyết câu hỏi tình huống
Lớp Sĩ số Giỏi % Khá % TB %
+ Kết quả thi THPT quốc gia
Năm học Điểm trung bình Số điểm trên 9
Việc áp dụng sơ đồ tư duy kết hợp với phương pháp dạy học theo từ khóa trong môn GDCD lớp 12 đã mang lại hiệu quả tích cực cho học sinh, giúp các em nắm vững kiến thức và phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong quá trình học Phương pháp này không chỉ tạo hứng thú cho người học mà còn làm cho giờ học trở nên sôi động và hấp dẫn hơn Đối với giáo viên, đây là một lựa chọn đổi mới phương pháp giảng dạy, hướng tới việc phát huy năng lực của học sinh và nâng cao hiệu quả trong công tác giảng dạy.
Bài học kinh nghiệm
Qua thực hiện đề tài tôi đã rút ra những bài học kinh nghiệm sau:
Giáo viên nên đầu tư nhiều hơn vào việc soạn bài và sưu tầm tư liệu để thiết kế các bài dạy tập trung vào trọng tâm, giúp học sinh hiểu bản chất vấn đề thay vì chỉ học thuộc Trong quá trình giảng dạy, đặc biệt với các khái niệm, giáo viên cần nhấn mạnh nội dung cốt lõi và từ khóa quan trọng để học sinh nhanh chóng nhận biết và ghi nhớ kiến thức một cách dễ dàng.
GV cần giúp học sinh nhận thức rõ vai trò và ý nghĩa của kiến thức môn GDCD trong cuộc sống Điều này bao gồm việc hướng dẫn HS cách học hiệu quả, khuyến khích thảo luận trong lớp, nắm vững lý thuyết và áp dụng kiến thức vào thực tiễn Học sinh cũng cần được trang bị kỹ năng giải quyết các tình huống đời sống từ nhiều khía cạnh khác nhau.
- Phải thật sự nghiêm túc trong khâu kiểm tra, đánh giá học sinh.
Kiểm tra và đánh giá là giai đoạn quan trọng cuối cùng trong quá trình dạy học, nhằm phân loại học sinh và kiểm định chất lượng giảng dạy của giáo viên Việc thực hiện kiểm tra định kỳ và thường xuyên một cách hiệu quả sẽ phản ánh khách quan kết quả học tập, từ đó giúp điều chỉnh phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục.
Nội dung chương trình dạy học cần được thiết kế để tránh cắt xén, đồng thời không tạo áp lực hay căng thẳng cho học sinh Giáo viên phải đảm bảo cung cấp kiến thức ở ba mức độ: nhận biết, thông hiểu và vận dụng, lựa chọn phương pháp và nội dung phù hợp với từng đối tượng học sinh Để thực hiện điều này, giáo viên cần bám sát nội dung sách giáo khoa GDCD 12, chuẩn kiến thức kỹ năng GDCD 12, chương trình giảm tải của Bộ GD&ĐT, các tình huống và bài tập GDCD 12, cũng như đề thi minh họa của Bộ GD&ĐT.
GV cần là tấm gương sáng cho học sinh, thể hiện thái độ thân thiện, cởi mở và gần gũi Sự yêu quý và tôn trọng đối với học sinh là rất quan trọng, cùng với việc động viên, khích lệ và chia sẻ để giúp các em trong học tập cũng như trong cuộc sống hàng ngày.