BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ SẴN SÀNG CỦA DOANH NGHIỆP FDI TRONG VIỆC TUÂN THỦ PHÁP LUẬT CẠNH TRANH (ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP CÓ QUY MÔ LỚN VÀ CÁC DOANH NGHIỆP VẬN HÀNH TRÊN NỀN TẢNG CÔNG NGHỆ) DỰ[.]
CƠ SỞ PHÁP LÝ VÀ CƠ SỞ ĐÁNH GIÁ VIỆC TUÂN THỦ PHÁP LUẬT CẠNH
Cơ sở pháp lý
1.1.1 Cơ sở pháp lý v ề doanh nghi ệ p FDI
Theo quy định của Luật Đầu tư 2014 và Luật Doanh nghiệp 2014, cùng với các văn bản hướng dẫn thi hành và các luật sửa đổi bổ sung như Luật Doanh nghiệp 2020 và Luật Đầu tư 2020, nhà đầu tư nước ngoài có quyền đầu tư vào công ty Việt Nam thông qua hình thức góp vốn, mua cổ phần và phần vốn góp.
Chủ thể tham gia hợp tác đầu tư nước ngoài
Theo Luật Đầu tư 2014, loại hình doanh nghiệp này không được đề cập trực tiếp, mà chỉ được định nghĩa một cách khái quát tại Khoản 17 Điều 3.
“Tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài là tổ chức kinh tế có nhà đầu tư nước ngoài là thành viên hoặc cổ đông
Doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp của nước ngoài (FDI) bao gồm:
- Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài
- Doanh nghiệp liên doanh giữa nước ngoài và các đối tác trong nước
Theo Luật Đầu tư 2014, doanh nghiệp FDI có thể được thành lập dưới các hình thức như: Công ty Trách nhiệm hữu hạn 1 thành viên, Công ty TNHH 2 thành viên, Công ty cổ phần và Công ty hợp danh.
Theo Khoản 4, Điều 4 Luật Đầu tư 2014, nếu hợp đồng có sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài hoặc tổ chức kinh tế theo quy định tại Khoản 1 Điều 23, các bên có quyền thỏa thuận áp dụng pháp luật nước ngoài hoặc tập quán đầu tư quốc tế, miễn là thỏa thuận đó không vi phạm pháp luật Việt Nam.
Khoản 3, Điều 13, Luật Đầu tư 2014 quy định về nhà đầu tư nước ngoài dựa trên quốc tịch và nơi đăng ký thành lập của cá nhân, tổ chức nước ngoài Các quy định này cũng xem xét tỷ lệ sở hữu và mức độ tham gia quản lý của các tổ chức, cá nhân trong đầu tư.
Công ty Việt Nam được định nghĩa là những doanh nghiệp được thành lập trong lãnh thổ Việt Nam, bao gồm công ty 100% vốn Việt Nam do cá nhân hoặc Chính phủ Việt Nam sở hữu, và các công ty có vốn đầu tư nước ngoài đang hoạt động tại đây.
Tỷ lệ sở hữu và mức độ tham gia quản lý của tổ chức, cá nhân nước ngoài trong các tổ chức kinh tế được thành lập tại Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong việc định hình cấu trúc và hoạt động của các doanh nghiệp này Việc hiểu rõ các quy định và chính sách liên quan đến chức năng của nước ngoài sẽ giúp tối ưu hóa hiệu quả đầu tư và phát triển kinh tế trong bối cảnh hội nhập toàn cầu.
Hình thức đầu tư và phương thức đầu tư
- Đầu tư theo hình thức thành lập tổ chức kinh tế quy định trong khoản 1, điều 22 Luật Đầu tư
- Đầu tư theo hình thức góp vốn, mua lại phần vốn góp, cổ phần của doanh nghiệp
Hợp tác theo hình thức đối tác công tư (PPP) bao gồm các loại hợp đồng như BOT, BTO, BT và các hình thức hợp đồng khác, được ký kết giữa cơ quan nhà nước có thẩm quyền và nhà đầu tư.
- Hợp tác theo hợp đồng hợp tác kinh doanh (BCC)
Các biện pháp bảo đảm đầu tư
- Bảo đảm quyền sở hữu tài sản của nhà đầu tư (Điều 9):
- Tài sản hợp pháp của nhà đầu tư không bị quốc hữu hóa hoặc bị tịch thu bằng biện pháp hành chính
Đảm bảo chuyển tài sản của nhà đầu tư nước ngoài ra nước ngoài theo Điều 11, cùng với việc giải quyết tranh chấp trong hoạt động đầu tư kinh doanh theo Điều 14 của Luật Đầu tư 2014, là những yếu tố quan trọng giúp bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư và thúc đẩy môi trường đầu tư ổn định.
Nhà nước Việt Nam cam kết đối xử công bằng và không phân biệt với các nhà đầu tư nước ngoài, theo nguyên tắc đối xử tối huệ quốc Cam kết này phù hợp với các điều kiện và lộ trình quy định trong các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia (Khoản 1, Điều 10).
Nguyên tắc không hồi tố về điều kiện đầu tư là một trong những quy định quan trọng trong hoạt động đầu tư Theo đó, trong trường hợp pháp luật, chính sách thay đổi làm ảnh hưởng đến điều kiện đầu tư đã được quy định tại Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư, nguyên tắc này sẽ được áp dụng để đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư Cụ thể, Khoản 1, Điều 13 quy định rằng điều kiện đầu tư đã được cấp sẽ không bị thay đổi do sự thay đổi của pháp luật, chính sách.
Các biện pháp khuyến khích đầu tư
Các hình thức ưu đãi đầu tư tập trung vào ưu đãi thuế và đất đai ví dụ như:
- Áp dụng mức thuế suất thu nhập doanh nghiệp thấp hơn mức thuế suất thông thường có thời hạn hoặc toàn bộ thời gian thực hiện dự án
- Miễn, giảm tiền thuê đất, tiền sử dụng đất, thuế sử dụng đất
Theo Điều 14 của Luật Đầu tư 2014, tranh chấp liên quan đến đầu tư nước ngoài tại Việt Nam sẽ được giải quyết thông qua thương lượng và hòa giải Nếu các bên không thể đạt được thỏa thuận, tranh chấp sẽ được đưa ra giải quyết tại Trọng tài hoặc Tòa án.
Thủ tục đầu tư, quản lý nhà nước về đầu tư nước ngoài
Các dự án phải quyết định chủ trương đầu tư đang được quy định tại Điều 30, 31 và
Luật đầu tư năm 2014 quy định rõ thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư, phân chia giữa Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ và Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh.
Không phải tất cả các dự án đầu tư đều cần Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư; chỉ những dự án được pháp luật quy định mới phải có giấy này Hiện tại, các trường hợp cần và không cần thực hiện thủ tục cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư được quy định tại Khoản 1 và Khoản 2 Điều 36 của Luật đầu tư năm 2014.
Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về đầu tư
Hiện nay, bên cạnh Luật Đầu tư quy định về hoạt động đầu tư kinh doanh trong nước và ra nước ngoài, còn có 04 Nghị định và 07 Thông tư chi tiết hướng dẫn thực hiện.
Cơ sở đánh giá việc tuân thủ pháp Luật Cạnh tranh của doanh nghiệp FDI
1.2.1 Đánh giá mức độ nh ậ n th ứ c v ề Lu ậ t C ạ nh tranh
Theo báo cáo năm 2015 của Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng, chỉ 2% doanh nghiệp trong nước nắm rõ về Luật Cạnh tranh, trong khi tỷ lệ này ở doanh nghiệp FDI lên đến 78% Điều này cho thấy doanh nghiệp FDI tại Việt Nam có sự hiểu biết sâu sắc về Luật Cạnh tranh và biết cách áp dụng để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, trong khi nhiều doanh nghiệp nội địa vẫn còn thiếu nhận thức về pháp luật này.
1.2.2 H à nh vi kh á c gây t ác động đế n c ạ nh tranh
Chuyển giá là một trong những hành vi phức tạp và tinh vi của nhiều doanh nghiệp FDI, có ảnh hưởng gián tiếp đến sự cạnh tranh trên thị trường.
Theo báo cáo của Bộ Tài chính về hoạt động của doanh nghiệp FDI giai đoạn 2012-2017, quy mô sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp FDI tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ, với doanh thu tăng 22% nhanh hơn tài sản và 14% so với vốn đầu tư chủ sở hữu Lợi nhuận trước thuế năm 2017 đạt 344.607,5 tỷ đồng, tăng 19,2% so với năm 2016 Một số ngành nổi bật với sự gia tăng lợi nhuận trước thuế bao gồm kinh doanh bất động sản (tăng 193,3%), khai thác và chế biến khoáng sản (tăng 146,3%), cùng với linh kiện điện tử và thiết bị điện tử (tăng 40,3%).
Mặc dù doanh thu và lợi nhuận trước thuế của doanh nghiệp FDI tăng đều qua các năm, tỷ lệ doanh nghiệp báo lỗ và lỗ lũy kế lại gia tăng đáng kể, đặc biệt năm 2017 đạt 52% Phân tích báo cáo tài chính giai đoạn 2012-2017 cho thấy từ 44% đến 52% doanh nghiệp FDI hàng năm báo lỗ Tốc độ tăng quy mô đầu tư và hoạt động của các doanh nghiệp báo lỗ vượt xa số lượng doanh nghiệp báo lỗ, cho thấy tình trạng chuyển giá trong khu vực doanh nghiệp FDI ngày càng gia tăng và phức tạp.
Ngoài việc chuyển giá từ Việt Nam ra nước ngoài của các doanh nghiệp FDI, còn tồn tại hiện tượng chuyển ngược lợi nhuận từ nước ngoài vào Việt Nam nhằm tận dụng các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp Bên cạnh đó, việc chuyển giá giữa các doanh nghiệp cũng diễn ra phổ biến.
Vào năm 2015, Cục Quản lý Cạnh tranh đã phối hợp cùng Hiệp hội Nữ doanh nhân Việt Nam tổ chức hội nghị về pháp luật cạnh tranh, nhằm bảo vệ thương mại và quyền lợi người tiêu dùng Sự kiện này nhằm nâng cao nhận thức về các quy định cạnh tranh và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng trong môi trường kinh doanh.
Trong bài viết của Phạm Thị Tường Vân, "Chống chuyển giá của các công ty xuyên quốc gia và giải pháp đối với Việt Nam", được đăng trên Tạp chí Tài chính, tác giả chỉ ra rằng các công ty FDI có mối quan hệ liên kết và nhận được nhiều mức ưu đãi thuế khác nhau Ví dụ, dự án của Công ty TNHH Samsung Electronics tại Bắc Ninh và Thái Nguyên có hiệu quả hoạt động cao, với tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên vốn chủ sở hữu lần lượt là 30,1% và 61,4% vào năm 2015, và 26% và 49% vào năm 2016 Trong khi đó, các dự án sản xuất phụ trợ lại có hiệu quả kinh tế thấp Hành vi chuyển giá diễn ra qua nhiều hình thức, như công ty mẹ bán nguyên vật liệu cho công ty con với giá cao hơn thị trường, hoặc công ty con bán hàng hóa cho công ty mẹ với giá thấp hơn, nhằm làm tăng chi phí và giảm thu nhập chịu thuế tại Việt Nam Mục đích chính của các giao dịch này là để tối thiểu hóa thuế phải nộp tại nước sở tại.
Khi đăng ký đầu tư, doanh nghiệp FDI thường khai báo số vốn lớn cho các dự án, nhưng không phải toàn bộ số vốn này được đưa vào dưới dạng tiền mặt Phần lớn số vốn được sử dụng để nhập khẩu máy móc, thiết bị và công nghệ phục vụ sản xuất, trong khi chỉ một phần nhỏ được dùng để mua nguyên vật liệu trong nước và trả lương cho người lao động.
