Tính cấp thiết của đề tài
"Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo" đang thu hút sự chú ý đặc biệt từ Nhà nước và xã hội Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, Việt Nam hiện có khoảng 600.000 doanh nghiệp, trong đó có 3.000 doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Những doanh nghiệp này sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế - xã hội Việt Nam trong tương lai.
Doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo nổi bật với những mô hình kinh doanh mới, ý tưởng sáng tạo và tiềm năng tạo ra sản phẩm mới, nâng cao năng suất và chất lượng Sự khác biệt của chúng nằm ở việc áp dụng công nghệ mới, phát triển hình thức kinh doanh độc đáo hoặc xây dựng phân khúc thị trường mới Những yếu tố này chính là “chìa khóa” thu hút đầu tư mạnh mẽ và tạo ra sự đột phá trong tốc độ phát triển, giúp doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trở nên nổi bật so với các doanh nghiệp bình thường khác.
Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo là yếu tố thiết yếu không chỉ đối với Việt Nam mà còn cho nhiều quốc gia khác, góp phần thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế - xã hội Để hội nhập và tiệm cận với các nước phát triển, Việt Nam cần khởi nghiệp đổi mới sáng tạo nhằm tận dụng cơ hội, vượt qua thách thức, và biến những ý tưởng sáng tạo thành hiện thực Điều này không chỉ giúp tạo việc làm, giảm tỷ lệ thất nghiệp mà còn nâng cao đời sống an sinh xã hội, đồng thời phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, đáp ứng yêu cầu hội nhập toàn cầu.
Cả nước hiện có khoảng 3000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của phong trào khởi nghiệp tại Việt Nam Những doanh nghiệp này đang đóng góp tích cực vào nền kinh tế, tạo ra nhiều cơ hội việc làm và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Bài viết của Khánh Nguyễn vào ngày 10/04/2017 phân tích sự khác biệt giữa doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp truyền thống Doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tập trung vào việc phát triển sản phẩm và dịch vụ mới, sử dụng công nghệ tiên tiến để tạo ra giá trị độc đáo, trong khi khởi nghiệp truyền thống thường dựa vào mô hình kinh doanh đã có sẵn Sự phân biệt này không chỉ ảnh hưởng đến cách thức hoạt động mà còn đến tiềm năng phát triển và khả năng cạnh tranh trên thị trường Việc hiểu rõ sự khác biệt này giúp các nhà đầu tư và doanh nhân có cái nhìn đúng đắn hơn về xu hướng khởi nghiệp hiện nay.
Doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo đối mặt với nhiều rủi ro trong quá trình phát triển, bao gồm các vấn đề pháp lý, vận hành và khả năng thực hiện mục tiêu Để giảm thiểu những rủi ro này và tăng cơ hội thành công, cần có các chính sách thu hút đầu tư từ nhà đầu tư thiên thần và nhà đầu tư mạo hiểm, nhằm hỗ trợ doanh nghiệp trong hành trình đổi mới sáng tạo.
Hiện nay, Việt Nam đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, bao gồm Đề án 844 về hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đến năm 2025, Luật hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa 2017, và các nghị định, nghị quyết liên quan Tuy nhiên, vẫn còn nhiều rào cản trong hành lang pháp lý, đặc biệt là các chính sách ưu đãi thuế chưa rõ ràng, gây khó khăn cho các nhà đầu tư Do đó, cần thiết phải hoàn thiện pháp luật và thực hiện hiệu quả các chính sách hỗ trợ để thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, giúp họ hội nhập sâu rộng vào thị trường toàn cầu.
Nhóm tác giả đã chọn nghiên cứu đề tài “Pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam” do tính cấp thiết của nó trong tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Tình hình nghiên cứu đề tài
Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam đang thu hút sự chú ý mạnh mẽ từ Nhà nước, doanh nghiệp và xã hội Sự phát triển nhanh chóng của các doanh nghiệp này đã đóng góp đáng kể vào sự phát triển kinh tế chung của đất nước, thể hiện tầm quan trọng và ảnh hưởng của chúng đối với sự tiến bộ xã hội.
Nhiều nghiên cứu và bài báo khoa học nổi tiếng đã được thực hiện về việc tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong bối cảnh kinh tế - xã hội của đất nước Dưới đây là một số tài liệu cụ thể mà nhóm tác giả muốn giới thiệu.
Báo cáo "Nghiên cứu cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp Khởi nghiệp Sáng tạo: Kinh nghiệm quốc tế - Đề xuất giải pháp cho Việt Nam" do VCCT thực hiện vào năm 2017 cung cấp cái nhìn chi tiết về tình hình doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam Báo cáo nêu rõ sự phát triển của các doanh nghiệp này trong năm 2017, với các số liệu cụ thể, nhưng vẫn còn thiếu các giải pháp rõ ràng nhằm thu hút đầu tư và miễn giảm thuế để hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
- Nguyễn Văn Thịnh (2018), Hoàn thiện hệ thống pháp lý hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, Hà
Bài viết phân tích thực trạng quy định pháp luật và các cơ chế, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam, tập trung vào các doanh nghiệp vừa và nhỏ Đồng thời, bài viết đưa ra một số gợi ý nhằm hoàn thiện hệ thống pháp lý cho doanh nghiệp khởi nghiệp Tuy nhiên, nội dung chỉ dừng lại ở việc gợi ý và định hướng, chưa đi sâu vào các giải pháp chính sách cụ thể để hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam.
Lý Phương Duyên (2018) trong bài viết "Chính sách thuế đối với hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam" đã phân tích các chính sách thuế hiện hành và chỉ ra những hạn chế trong việc thực hiện các chính sách hỗ trợ cho hệ sinh thái khởi nghiệp của Chính phủ Từ đó, tác giả đề xuất những chính sách thuế cải tiến nhằm hỗ trợ hiệu quả hơn cho doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam.
Lê Xuân Trường (2018) trong bài viết "Ưu đãi thuế đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp: Những vấn đề đặt ra" đã phân tích lý luận về chính sách ưu đãi thuế và thực trạng áp dụng tại Việt Nam Bài viết nêu rõ những vấn đề cần cải thiện nhằm hoàn thiện chính sách ưu đãi thuế cho doanh nghiệp khởi nghiệp Tuy nhiên, vẫn còn thiếu sót trong việc đánh giá chi tiết thực trạng chính sách này đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp.
Nhiều bài viết và nghiên cứu đã phân tích tình hình hiện tại của các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, đồng thời đề xuất các giải pháp chủ yếu liên quan đến ưu đãi thuế Tuy nhiên, vẫn còn thiếu sót trong việc thảo luận về các chính sách thu hút đầu tư cho loại hình doanh nghiệp này.
Doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đã đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội toàn cầu, với nhiều quy định pháp luật và chính sách hỗ trợ từ các quốc gia nhằm thu hút đầu tư và giảm thuế Nhiều nghiên cứu và bài viết đã được thực hiện để phân tích vấn đề này Nhóm tác giả sẽ giới thiệu một số công trình nổi bật liên quan đến khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
- John R Dearie (2017), The Start-ups Slump: Can Tax Reform Help Revive Entrepreneurship?:
- Nishith Desai Associates (2016), Start-ups: What you need to know;
- Olena Liakhovets (2014), Tax Incentives Effectiveness for the Innovation Activity of Industrial Enterprizes in Ukraine, Economics & Sociology;
Nhóm tác giả đã chỉ ra rằng các công trình nghiên cứu hiện tại chủ yếu tập trung vào khía cạnh hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo thông qua chính sách thuế, trong khi nhiều phương thức hỗ trợ khác vẫn chưa được khai thác Dù vậy, những nghiên cứu này vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp cơ sở tham khảo và kế thừa cho nhóm trong quá trình thực hiện đề tài.
Mục đích, mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu
Để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hỗ trợ cho doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới, cần đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật hiện hành Việc cải thiện khung pháp lý sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp mới, giúp họ tiếp cận nguồn lực và hỗ trợ cần thiết Đồng thời, cần tăng cường đào tạo và thông tin về quy định pháp luật cho các doanh nhân khởi nghiệp, nhằm giảm thiểu rào cản và thúc đẩy sự phát triển bền vững trong môi trường kinh doanh đổi mới.
Mục tiêu nghiên cứu
Đóng góp vào nghiên cứu và hoàn thiện pháp luật là yếu tố quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việc cải thiện khung pháp lý sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển bền vững của các doanh nghiệp, từ đó thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tăng cường sức cạnh tranh trên thị trường.
-Hiểu sâu hơn về thực tiễn áp dụng pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam
-Thông báo các giải pháp hoàn thiện hiện quy định pháp luật và nâng cao
15 hiệu quả áp dụng pháp luật hỗ trợ cho doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới
Nhiệm vụ nghiên cứu
-Thứ nhất, nghiên cứu một số vấn đề lý luận và pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam;
-Thứ hai, nghiên cứu thực tiễn áp dụng pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
Phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu như: so sánh, điều tra xã hội học, thống kê số liệu, tổng hợp, phân tích và đánh giá.
Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục nội dung của đề tài bao gồm hai chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận và pháp luật về hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo
Chương 2 tập trung vào thực tiễn áp dụng pháp luật liên quan đến hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Bài viết phân tích những thách thức hiện tại trong việc thực thi pháp luật và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp lý Qua đó, nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật, góp phần thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo trong nền kinh tế.
Một số cơ sở lý thuyết về lý luận về doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo
1.1.1 Khái niệm, đặc điểm và vai trò của doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo
1.1.1.1 Khái niệm doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo:
Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (KNĐMST) đang thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ Nhà nước, doanh nghiệp và xã hội, tạo động lực cho sự phát triển của các doanh nghiệp khởi nghiệp Tuy nhiên, nhiều cá nhân và doanh nghiệp vẫn chưa hiểu rõ khái niệm KNĐMST và thường nhầm lẫn giữa nó với lập nghiệp, mặc dù cả hai đều liên quan đến doanh nghiệp nhỏ và vừa Sự khác biệt giữa KNĐMST và lập nghiệp nằm ở những đặc điểm riêng biệt của mỗi hình thức.
Lập nghiệp, hay khởi sự kinh doanh, là quá trình thành lập doanh nghiệp nhỏ hoặc vừa, hoặc hộ kinh doanh cá thể Quá trình này diễn ra theo một mô hình và thị trường nhất định, không nhất thiết tạo ra sự khác biệt hay giá trị tốt hơn so với những sản phẩm, dịch vụ hiện có Mục tiêu không chỉ là đổi mới mà còn là tham gia vào thị trường với những gì đã có, nhằm đáp ứng nhu cầu của khách hàng.
Đến nay, có nhiều định nghĩa khác nhau về khái niệm ĐMST (Đổi mới sáng tạo) hay Startup Trong tiếng Anh, thuật ngữ "Startup" thường chỉ các công ty đang trong giai đoạn khởi nghiệp, đặc biệt là các công ty công nghệ.
Còn theo Neil Blumenthal, Đồng Giám đốc điều hành của Warby Parky được trích dẫn trên tạp chí Forbes thì:
A startup is a business focused on addressing a specific problem where the solution is not clearly defined, and the likelihood of success remains uncertain.
3 https://vi.wikipedia.org/wiki/Kh%E1%BB%9Fi_nghi%E1%BB%87p
Eric Ries, the author of "The Lean Startup: How Constant Innovation Creates Radically Successful Businesses," defines a startup as "a human institution designed to create new products and services under conditions of extreme uncertainty." This definition highlights that a startup is fundamentally an organization focused on innovation and development in unpredictable environments.
Trong tài liệu học thuật quốc tế, khái niệm "Startup" được định nghĩa là một doanh nghiệp hoặc tổ chức tạm thời, với mục tiêu tìm kiếm một mô hình hoạt động có khả năng lặp lại và mở rộng nhanh chóng.
Tại Việt Nam, khái niệm Startup thường được hiểu là doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam Ông mô tả Startup là những doanh nghiệp tạo ra sản phẩm mới và phục vụ phân khúc khách hàng mới thông qua công nghệ và ý tưởng độc đáo Đặc điểm nổi bật của các Startup này là sự áp dụng công nghệ thông tin và khả năng tiếp cận thị trường toàn cầu, không bị giới hạn bởi biên giới.
Theo Thứ trưởng Bùi Thế Duy, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo khác biệt với lập nghiệp ở chỗ nó phải dựa trên công nghệ mới, hình thức kinh doanh mới hoặc phân khúc thị trường mới Các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cần có sự khác biệt không chỉ so với doanh nghiệp trong nước mà còn với các công ty quốc tế Đặc điểm này giúp các doanh nghiệp này nhanh chóng thu hút đầu tư trong và ngoài nước, dẫn đến sự phát triển mạnh mẽ, như trường hợp của Facebook và Google, chỉ trong 2-3 năm đã trở thành các tập đoàn lớn.
4 The-Lean-Startup, Eric Ries
5 Steve Blank (2010), What’s A Startup? First Principles https://steveblank.com/2010/01/25/whats-a-startup-first-principles/
6 Nguyên Hạnh ( Không nên đánh đồng startup với khởi nghiệp) http://tiasang.com.vn/-doi-moi-sang-tao/Khong-nen-danh-dong startup-voi-khoi-nghiep-10325 Truy cập ngày 10/3/2019.
Bài viết của Khánh Nguyễn phân biệt giữa doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, lập nghiệp Doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tập trung vào việc phát triển sản phẩm hoặc dịch vụ mới, sử dụng công nghệ tiên tiến và có tiềm năng tăng trưởng cao Trong khi đó, khởi nghiệp, lập nghiệp thường liên quan đến việc bắt đầu một doanh nghiệp truyền thống với mô hình kinh doanh đã được xác định Việc hiểu rõ sự khác biệt này giúp các nhà đầu tư và doanh nhân xác định hướng đi phù hợp trong quá trình khởi nghiệp.
Dưới góc độ pháp lý, tại Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm
Doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo, theo định nghĩa năm 2017, là những doanh nghiệp được thành lập nhằm hiện thực hóa ý tưởng dựa trên việc khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ và mô hình kinh doanh mới, đồng thời có tiềm năng tăng trưởng nhanh chóng.
Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 quy định rằng để xác định một doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, cần dựa vào các yếu tố chính như: doanh nghiệp phải được thành lập với mục đích thực hiện ý tưởng, khai thác tài sản trí tuệ, ứng dụng công nghệ, phát triển mô hình kinh doanh mới và có tiềm năng tăng trưởng nhanh.
Doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (DNKNĐMST) là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, được hình thành từ những ý tưởng sáng tạo, tạo ra sự khác biệt với giá trị tốt hơn từ các sản phẩm hiện có Chúng sử dụng tài sản trí tuệ và ứng dụng công nghệ để phát triển, đồng thời liên kết các hệ sinh thái và khai thác mô hình kinh doanh mới DNKNĐMST tập trung vào các phân khúc thị trường mới, mang tính đột phá, nhằm tạo ra những sản phẩm và dịch vụ chưa từng có trên thị trường, với tốc độ tăng trưởng nhanh chóng so với các mô hình kinh doanh truyền thống.
1.1.1.2 Đặc điểm của doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
Tính sáng tạo trong doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (DNKNĐMST) giúp tạo ra những giá trị mới vượt trội từ những thứ đã có sẵn Ví dụ, từ mô hình xe máy và taxi truyền thống, đã phát triển thành các dịch vụ vận chuyển công nghệ qua ứng dụng trực tuyến Ngoài ra, mô hình kinh doanh như Airbnb và kinh doanh online cũng là minh chứng cho sự đổi mới này, cùng với sự xuất hiện của xe ô tô điện, tất cả đều thể hiện sự sáng tạo trong việc cải tiến và phát triển các dịch vụ hiện có.
Vốn đầu tư là yếu tố quan trọng trong quá trình phát triển ý tưởng khởi nghiệp Ban đầu, các nhà sáng lập thường sử dụng nguồn vốn cá nhân để hình thành và hoàn thiện ý tưởng Khi nguồn vốn này cạn kiệt, họ thường tìm kiếm sự hỗ trợ từ các nhà đầu tư thiên thần hoặc quỹ đầu tư mạo hiểm để tiếp tục phát triển Qua các vòng gọi vốn, các nhà sáng lập có thể hoàn thiện ý tưởng và vận hành công ty, đồng thời phân chia tỷ lệ phần trăm trong công ty với các nhà đầu tư.
Doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (DNKNĐMST) thường có tốc độ tăng trưởng nhanh chóng so với các mô hình kinh doanh truyền thống Trong giai đoạn đầu, tốc độ tăng trưởng của các DNKNĐMST thường chậm và có thể là âm, vì đây là thời điểm các doanh nghiệp đang hoàn thiện mô hình và ý tưởng của mình Tuy nhiên, sau giai đoạn này, sự phát triển của họ sẽ trở nên mạnh mẽ hơn.
8 Khoản 2 Điều 3 Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017.