3 Mở đầu Tính cấp thiết đề tài Công đổi toàn diện lĩnh vực đời sống xà hội đòi hỏi phải giải nhiều vấn đề khác nhau, hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật vấn đề bản, xúc Hơn thập kỷ vừa qua, bất cập trình xây dựng, tổ chức thực bảo vệ pháp luật đà bớc đợc khắc phục, chế điều chỉnh pháp luật đợc đổi bớc quan trọng đà phát huy tác dụng góp phần đảm bảo an ninh, trị, trật tự an toàn xà hội, thúc ®Èy sù ph¸t triĨn kinh tÕ - x· héi Tuy nhiên, nói chế điều chỉnh pháp luật nớc ta nhiều nhợc điểm, cha đáp ứng đợc yêu cầu xúc đặt công đổi mới, giải pháp mà đà thực thiếu đồng bộ, tản mạn, chắp vá nhiều mang tính tình Hệ thống pháp luật cha hoàn thiện, tình trạng pháp luật vừa thiếu lại vừa thừa, mâu thuẫn, chồng chéo văn quy phạm pháp luật phổ biến; công tác tổ chức thực pháp luật không đồng dẫn đến tình trạng pháp luật không đợc thực thi, nhiều văn quy phạm pháp luật đợc ban hành không phát huy đợc hiệu lực thực tế hiệu pháp luật không cao Sở dĩ có tình trạng cha có đợc sở khoa học toàn diện, đầy đủ thống cho việc tổng kết, đánh giá thực tiễn pháp lý xây dựng phơng hớng, giải pháp đồng để hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật Trong giai đoạn nay, để thực mục tiêu công nghiệp hóa, đại hóa, xây dựng kinh tế độc lập tự chủ, đa đất nớc trở thành nớc công nghiệp; mở rộng quan hệ nhiều mặt song phơng đa phơng, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế khu vực đòi hỏi chế điều chỉnh pháp luật nớc ta phải có bớc phát triển tơng xứng Vì vậy, cần phải có giải pháp tổng thể, đồng để hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật mang lại kết mong muốn Bên cạnh đó, "Đảng Nhà nớc ta chủ trơng thực quán lâu dài sách phát triển kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo chế thị trờng, có quản lý Nhà nớc theo định hớng xà hội chủ nghĩa; kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa" [24, tr 86] điều kiện mà kinh tế nớc ta chậm phát triển, sở vật chất kỹ thuật lạc hậu, mô hình kinh tế mà chủ trơng xây dựng cha có tiền lệ lịch sử Hơn nữa, kinh tế thị trờng việc tạo động lực mạnh mẽ cho việc phát triển kinh tế - xà hội có tác động tiêu cực đời sống xà hội Những tác động tiêu cực không đợc hạn chế dẫn đến hậu khó lờng Vì vậy, việc xây dựng hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật thích hợp vừa phát huy đợc nhân tố tích cực chế kinh tế thị trờng việc thúc đẩy phát triển sản xuất xà hội, đồng thời hạn chế tối đa tác động tiêu cực đối víi x· héi lµ mét nhiƯm vơ hÕt søc khã khăn, phức tạp Để thực có kết nhiệm vụ đòi hỏi phải có nghiên cứu ngành khoa học khác nhằm xây dựng hoàn thiện sở khoa học cho việc giải vấn đề cụ thể Trong đó, khoa học pháp lý phải xây dựng sở lý luận cho việc hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam Những vấn đề nêu cho thấy cần thiết phải triển khai nghiên cứu cách toàn diện vấn đề chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam, làm sáng tỏ vấn đề lý luận chế điều chỉnh pháp luật, xây dựng sở khoa học cho việc giải vấn đề thực tiễn chế điều chỉnh pháp luật đặt Việt Nam, đồng thời tổng kết, đánh giá trình phát triển thực trạng chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam Trên sở đề phơng hớng giải pháp để hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu nghiệp đổi mới, góp phần vào việc thực thắng lợi mục tiêu mà Đảng Nhà nớc ta đà đặt Tình hình nghiên cứu đề tài Cơ chế điều chỉnh pháp luật vấn đề phức tạp đà đợc nhiều luật gia nớc quan tâm nghiên cứu, luật gia nớc xà hội chủ nghĩa, đặc biệt Liên Xô trớc nh A V Malko; L S Iavich, S S Alecxeev; V P Kazimirchuc, V M Gorshenev, C A Komarov, V V Lazareva, N I Matuzova, V N Khropanhiuc Nh÷ng công trình khoa học tác giả đà ®Ị cËp ®Õn nhiỊu vÊn ®Ị cđa c¬ chÕ ®iỊu chỉnh pháp luật nh vị trí vai trò thành tố chế điều chỉnh pháp luật nh đặc điểm chế điều chỉnh ph¸p lt ë mét sè lÜnh vùc ph¸p lt thĨ nhng nhiỊu ®iĨm cha thèng nhÊt víi Trong năm gần đây, việc nghiên cứu cách toàn diện pháp luật Việt Nam đà đợc nhiều nhà nghiên cứu đề cập đến mức độ phạm vi khác Trong giáo trình lý luận nhà nớc pháp luật bậc đại học sau đại học sở đào tạo luật nh công trình khoa học tạp chí chuyên ngành đà đề cập vấn đề điều chỉnh pháp luật chế điều chỉnh pháp luật phơng diện lý luận thực tiễn Có thể kể đến công trình nghiên cứu tác giả nh Đào Trí úc, Lê Minh Tâm, Lê Minh Thông, Lê Hồng Hạnh, Trần Ngọc Đờng, Hoàng Phớc Hiệp, Lê Xuân Thảo, Nguyễn Minh Mẫn Trong số công trình nghiên cứu pháp luật Việt Nam có hai công trình khoa học đáng ý, trực tiếp nghiên cứu chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam là: "Cơ chế điều chỉnh pháp luật lĩnh vực đầu t trực tiếp nớc Việt Nam" tác giả Hoàng Phớc Hiệp "Đổi hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật bảo hộ sở hữu trí tuệ kinh tế thị trờng Việt Nam" tác giả Lê Xuân Thảo Tuy nhiên, công trình nghiên cứu chế điều chỉnh pháp luật lĩnh vực cụ thể, lại dựa sở quan điểm lý luận khác chế điều chỉnh pháp luật nhiều vấn đề cha đợc giải triệt để Nh vậy, đến cha có công trình sâu nghiên cứu cách bản, toàn diện có hệ thống chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam Mục đích, nhiệm vụ phạm vi nghiên cứu luận án ã Mục đích nghiên cứu luận án Làm sáng tỏ vấn đề lý luận chế điều chỉnh pháp luật dới góc độ lý luận nhà nớc pháp luật, từ xây dựng sở khoa học cho việc đánh giá thực tiễn chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam xây dựng phơng hớng giải pháp để hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam giai đoạn ã Nhiệm vụ luận án - Phân tích cách tơng đối toàn diện quan điểm khác vấn đề chế điều chỉnh pháp luật để xây dựng khái niệm hoàn chỉnh chế điều chỉnh pháp luật; xác định rõ vị trí, chức năng, mối quan hệ tác động qua lại lẫn thành tố chế điều chỉnh pháp luật Nghiên cứu hình thái khác chế điều chỉnh pháp luật nh tiêu chuẩn để xác định mức độ hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật ảnh hởng kinh tế, trị quy phạm xà hội chế điều chỉnh pháp luật - Nghiên cứu tổng quan trình phát triển chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam từ 1945 đến nay; phân tích, đánh giá thực trạng chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam giai đoạn để khẳng định bớc phát triển, u điểm cần phát huy, đồng thời tìm hạn chế, nhợc điểm nguyên nhân dẫn đến thực trạng - Xác định phơng hớng giải pháp chủ yếu cho việc hoàn thiện chế ®iỊu chØnh ph¸p lt ®iỊu kiƯn cđa ViƯt Nam ã Phạm vi nghiên cứu luận án Cơ chế điều chỉnh pháp luật có tính chất phức tạp có nội dung rộng Bản luận án đề cập đến tất vấn đề mà tập trung phân tích làm sáng tỏ vấn đề lý luận chế điều chỉnh pháp luật; khái quát phát triển chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay; đánh giá thực trạng chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam xác định phơng hớng giải pháp để hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam Cơ sở lý luận phơng pháp nghiên cứu Để giải nhiệm vụ đà đợc xác định trên, luận án đợc thực sở lý luận khoa học phơng pháp chủ nghĩa Mác -Lênin Trong đó, vận dụng tổng hợp phơng pháp vật biện chứng, phơng pháp vật lịch sử phơng pháp cụ thể nh phân tích tổng hợp, phơng pháp so sánh, phơng pháp tổng kết thực tiễn, tiếp cận hệ thống để lý giải vấn đề đà đợc đặt Những đóng góp mặt khoa học luận án Đây công trình nghiên cứu cách có hệ thống toàn diện chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam Trên sở phân tích, so sánh ®¸nh gi¸ mét sè quan ®iĨm kh¸c nhau, ln ¸n xây dựng khái niệm hoàn chỉnh chế điều chỉnh pháp luật, xác định chức mối quan hệ thành tố chế điều chỉnh pháp luật nh nhân tố ảnh hởng đến chế điều chỉnh pháp luật Bên cạnh đó, luận án làm sáng tỏ cách có hệ thống toàn diện tiêu chuẩn để xác định mức độ hoàn thiện chế ®iỊu chØnh ph¸p lt ViƯt Nam Cïng víi việc nghiên cứu làm sáng tỏ trình phát triển nh thực trạng chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam nay, luận án đề xuất phơng hớng giải pháp toàn diện cho việc hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật góp phần nâng cao hiệu pháp luật điều kiện phát triển kinh tế thị trờng định híng x· héi chđ nghÜa ý nghÜa khoa häc thực tiễn luận án Kết nghiên cứu luận án góp phần bổ sung phát triển vấn đề lý luận chế điều chỉnh pháp luật, tạo sở khoa học thống để nghiên cứu chế điều chỉnh pháp luật lĩnh vực cụ thể Luận án tài liệu tham khảo cho nhà nghiên cứu giảng dạy khoa học pháp lý nh nhà hoạt động thực tiễn quan pháp luật Các kết luận, ý kiến đợc trình bày luận án giúp ích cho quan nhà nớc có thẩm quyền xây dựng chơng trình kế hoạch cụ thể hoạt động xây dựng pháp luật, tổ chức thực pháp luật bảo vệ pháp luật cách đồng để bớc hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật thực tế KÕt cÊu cđa ln ¸n Ln ¸n bao gåm phần mở đầu, ba chơng, kết luận danh mục tài liệu tham khảo 10 Chơng Những vấn đề lý luận chế điều chỉnh pháp luật Cơ chế điều chỉnh pháp luật phạm trù phức tạp có nội dung rộng khoa học pháp lý nói chung lý luận nhà nớc pháp luật nói riêng đòi hỏi phải đợc nghiên cứu cách có hệ thống có đợc kết luận đắn Chơng luận án trình bày vấn đề lý luận chế điều chỉnh pháp luật Bao gồm: khái niệm thành tố chế điều chỉnh pháp luật; tiêu chuẩn để xác định mức độ hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật; nhân tố ảnh hởng đến chế điều chỉnh pháp luật 1.1 Khái niệm thành tố chế điều chỉnh pháp luật 1.1.1 Khái niệm chế điều chỉnh pháp luật Để có đợc khái niệm chế điều chỉnh pháp luật, trớc hết cần phân tích làm rõ mặt lý luận vấn đề điều chỉnh pháp luật 11 Trong tiếng Việt, điều chỉnh đợc giải thích "sửa đổi, xếp lại nhiều cho hơn, cân đối hơn" [86, tr 310] Trong số ngôn ngữ khác nh tiÕng Anh, tiÕng Nga hay tiÕng Latinh, ®iỊu chØnh ®Ịu có nghĩa tác động, chỉnh đốn, điều khiển hoạt động hay trình để tạo trật tự hài hòa, thờng dựa vào nguyên tắc hay quy tắc định Đặc biệt, từ điển pháp luật tiếng Anh "Blacks Law Dictionary", thuật ngữ điều chỉnh đợc giải thích rõ ràng: "Điều chỉnh (regulate) xếp, thiết lập, điều khiển, chỉnh đốn quy tắc, phơng pháp phơng thức đà đợc định ra; đạo quy tắc khuôn mẫu; kiểm soát nguyên tắc cai trị pháp luật" [109, tr 1286] Nh vậy, thuật ngữ "điều chỉnh" đợc giải thích tơng đối thống nhất, nội dung tác động chủ thể đến đối tợng hình thức phơng pháp cụ thể nhằm đạt mục đích định Để trì trật tự xà hội, định hớng cho vận động phát triển quan hƯ x· héi, x· héi tån t¹i nhiỊu d¹ng điều chỉnh khác Đó điều chỉnh quy tắc đạo đức, tín điều tôn giáo, phong tục, tập quán, pháp luật Trong đó, điều chỉnh pháp luật (ở gọi điều chỉnh pháp luËt) cã vai trß quan träng nhÊt tÝnh chÊt đặc điểm vốn có pháp luật 12 Pháp luật nhà nớc ban hành đảm bảo thực hiện, nhà nớc chủ thể điều chỉnh pháp luật Với t cách tổ chøc cã qun lùc bao trïm toµn bé x· héi, nhà nớc có máy cỡng chế đặc biệt có đủ khả đảm bảo cho quy phạm pháp luật đợc thực thi thực tế Để thực điều chỉnh pháp luật, nhà nớc trớc hết xác định mục đích, nhiệm vụ điều chỉnh pháp luật, xác định phạm vi, đối tợng, phơng pháp điều chỉnh pháp luật Trên sở đó, nhà nớc tiến hành hoạt động cụ thể để thực ®iỊu chØnh ph¸p lt ®èi víi c¸c quan hƯ x· hội Các hoạt động cụ thể nhà nớc nhằm thực điều chỉnh pháp luật thể dới hình thức xây dựng pháp luật, tổ chức thực pháp luật bảo vệ pháp luật Trong đó, quan máy nhà nớc với chức nhiệm vụ cụ thể phối hợp với để thực điều chỉnh pháp luật Thực chất, toàn hoạt động quan máy nhà nớc hoạt động để thực điều chỉnh pháp luật Đối tợng điều chỉnh pháp luật quan hệ xà hội Pháp luật với thuộc tính vốn có tác động vào đời sống xà hội nhiều hình thức khác nhờ vào phơng tiện phạm trù khác Khi thực tác động quan hệ xà hội, pháp luật mặt bảo vệ định hớng cho phát triển quan hệ xà hội, bảo vệ quyền tự ngời, đảm bảo phát triển xà hội phù hợp với quy luật khách quan, mặt khác tạo rào chắn để hạn chế gia tăng loại bỏ khỏi đời sống xà hội quan hệ xà hội lạc hậu không phù hợp với phát triển khách quan xà hội lợi ích giai cấp thống trị 208 công trình liên quan đến luận án đà đợc công bố Nguyễn Quốc Hoàn (1993), "Một số ý kiến hiệu lực văn quy phạm pháp luật", Dân chủ pháp luật, (3), tr 17-18 Nguyễn Quốc Hoàn (2000), "Bàn cấu quy phạm pháp luật", Luật học, (1), tr 14-17 Nguyễn Quốc Hoàn (2000), "Bàn khái niệm chế ®iỊu chØnh ph¸p lt", Lt häc, (6), tr 17-21 Nguyễn Quốc Hoàn (2001), "Xử lý văn quy phạm pháp luật trái pháp luật", Nghiên cứu lập pháp, (10), tr 61-66 209 danh mục Tài liệu tham khảo Tiếng Việt A-lếch-xây-ép X X (Đồng ánh Quang dịch) (1986), Ph¸p lt cc sèng cđa chóng ta, Nxb Pháp lý, Hà Nội (1998), Báo cáo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa X công tác tòa án tháng năm 1998 (1999), Báo cáo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa X công tác tòa án (2001), Báo cáo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa X công tác tòa án Bộ Công an (1998), Báo cáo kết thực công tác tổng rà soát hệ thống hóa văn quy phạm pháp luật Bộ Công an (đến tháng 7/1998) Bộ Lao động - Thơng binh Xà hội (1998), Báo cáo sơ kết việc thi hành Bé luËt lao ®éng 1995-1997 Bé Lao ®éng - Thơng binh Xà hội (1999), Báo cáo tổng hợp kết điều tra thực Bộ luật lao động doanh nghiệp đầu t nớc tỉnh phía Bắc Bộ Tài (1998), Báo cáo tổng kết công tác tổng rà soát hệ thống hóa văn quy phạm pháp luật Bộ T ph¸p (1999), Tin T ph¸p, (2/1999) 10 Bé T ph¸p, Vụ phổ biến giáo dục pháp luật (1998), Báo cáo công tác phổ biến, giáo dục pháp luật năm 1997 phơng hớng nhiệm vụ năm 1998 11 Bộ T pháp, Vụ phổ biến giáo dục pháp luật (1999), Báo cáo công tác phổ biến, giáo dục pháp luật năm 1998 phơng hớng nhiệm vụ năm 1999 210 12 Bộ T pháp, Vụ phổ biến giáo dục pháp luật (2000), Báo cáo công tác phổ biến, giáo dục pháp luật năm 1999 phơng hớng nhiệm vụ năm 2000 13 C Mác Ph Ăngghen (1995), Toàn tập, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sù thËt, Hµ Néi 14 Cudriasep V N., Cudriasep Iu N., Nerxêannét V X (Đức Uy dịch) (1986), Sự sai lƯch chn mùc x· héi, tËp I, Nxb Th«ng tin lý luËn, Hµ Néi 15 Cudriasep V N., Cudriasep Iu N., Nerxêannét V X (Đức Uy dịch) (1987), Sự sai lƯch chn mùc x· héi, tËp II, Nxb Th«ng tin lý luận, Hà Nội 16 Nguyễn Bá Dơng (1997), "Hành vi tham nhũng nhìn nhận từ góc độ tâm lý häc", T©m lý häc, (3), tr 10-15 17 Diu-Ria-Gin A (1984), Pháp luật quản lý (Trần Văn Quảng dịch), Nxb Pháp lý, Hà Nội 18 Đảng Cộng sản Việt Nam (1977), Báo cáo trị Ban chấp hành Trung ơng Đảng Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV, Nxb Sự thật, Hà Nội 19 Đảng Cộng sản Việt Nam (1982), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V, tập 1, Nxb Sự thật, Hà Nội 20 Đảng Cộng sản Việt Nam (1982), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V, tập 2, Nxb Sự thật, Hà Nội 21 Đảng Cộng sản Việt Nam (1987), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb Sự thật, Hà Nội 22 Đảng Cộng sản Việt Nam (1991), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII, Nxb Sự thật, Hà Nội 23 Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 211 24 Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 25 Minh Đạo (1999), "Ngành kiểm sát: Đẩy mạnh công tác kiểm sát văn quy phạm pháp luật", Báo Pháp luật, (942/1999), tr 26 Trần Bá Đệ (1998), Lịch sử Việt nam từ 1975 đến nay, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội 27 Trần Bá Đệ, Nguyễn Xuân Hinh, Nguyễn Mạnh Hùng (1999), Lịch sử Việt nam (từ 1945 đến nay), Nxb Giáo dục, Hà Nội 28 Bùi Xuân Đính (1998) Hơng ớc quản lý làng xÃ, Nxb Khoa học xà hội, Hà Nội 29 Nguyễn Minh Đoan (1997), Hiệu pháp luật, vấn đề lý luận thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 30 Trơng Thanh Đức (1999) "Những bất cập việc xây dựng ban hành văn quy phạm pháp luật", Nhà nớc Pháp luật, (2), tr 22-30 31 Trần Ngọc Đờng (1995), "Văn hóa pháp lý với nghiệp đổi míi ë níc ta", LuËt häc, (4), tr 8-11 32 Phạm Minh Hạc, Hành vi hoạt động, Nxb Giáo dục, Hà nội 33 Lê Mậu HÃn, Trần Bá Đệ, Nguyễn Văn Th (2000), Đại cơng lịch sử Việt Nam, Tập 3, Nxb Giáo dục, Hà Nội 34 Lê Hồng Hạnh (1996), "Bộ luật dân nhìn từ góc độ kinh tế thị trờng có định hớng xà hội chủ nghĩa", Luật học, (Chuyên đề Bộ luật dân sự), tr 20-27 35 Hoàng Phớc Hiệp (1996), Cơ chế điều chỉnh pháp luật lĩnh vực đầu t trực tiếp nớc Việt Nam, Luận án phó tiến sĩ lt häc, Häc viƯn ChÝnh trÞ Qc gia Hå ChÝ Minh, Hà Nội 212 36 Hội đồng Quốc gia đạo biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam (1995), Từ điển Bách khoa Việt Nam, Trung tâm biên soạn Từ điển bách khoa Việt Nam, Hà Nội 37 Lê Đình Khiên (1996), "ý thức pháp luật đội ngũ cán quản lý hành - Thực trạng nguyên nhân", Luật học, (3), tr 33-36 38 Khoa Luật, Đại học Tổng hợp Hà Nội (1993), Giáo trình lý luận chung nhà nớc pháp luật, Hà Néi 39 (1997), Kû yÕu cña quèc héi khãa - kỳ họp thứ 10, Văn phòng Quốc hội 40 (1997), Kû yÕu cña quèc héi khãa - kú họp thứ 11, Văn phòng Quốc hội 41 Kulcsar Kalman (1999), Cơ sở xà hội học pháp luật (Đức Uy biên dịch), Nxb Giáo dục, Hà Nội 42 Phạm Ngọc Long (2000), "Tổng quan kinh tế năm 1999, khó khăn thời triển vọng năm 2000", Kinh tế Việt Nam 1999 - 2000, (Phụ trơng Thời báo kinh tế ViÖt Nam), tr 4-13 43 Phan Trung Lý (1997), "Mét số vấn đề đổi nâng cao chất lợng hoạt động lập pháp Quốc hội", Nhà nớc Pháp luật, (3), tr 310 44 Nguyễn Minh Mẫn (1996), Đổi khung pháp luật kinh tế điều kiện kinh tế thị trờng Việt Nam, Luận án phã tiÕn sÜ lt häc, Häc viƯn ChÝnh trÞ Qc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội 45 Đinh Văn Mậu, Phạm Hồng Thái (2001), Lý luận chung nhà nớc pháp luật, Nxb Tổng hợp Đồng Nai 46 Vũ Văn Mẫu (1975), Pháp luật diễn giảng, Nxb Sài Gòn 47 Hå ChÝ Minh (1995), Hå ChÝ Minh toµn tËp, Tập 4, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 48 Đặng Thanh Nga (1998), "Hành vi phạm tội nhìn nhận từ góc độ tâm lý học", Luật học, (4), tr 17-23 213 49 Vũ Hữu Ngoạn, Ngô Văn Dụ, Phạm Hữu Tiến, Phạm Anh Tuấn (2001), Tìm hiểu số khái niệm văn kiện Đại hội IX Đảng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 50 Minh Ngọc (1999), "Tăng trởng kinh tế thách thức cần xư lý", Con sè vµ sù kiƯn, (11), tr 1-3 51 Nguyễn Văn Niên (1996), Xây dựng nhà nớc pháp qun ViƯt Nam - Mét sè vÊn ®Ị lý ln thực tiễn, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 52 Mạnh Quân (2001), "Ban hành nhiều văn trái pháp luật: Do lộng quyền hay trình độ kém?", Báo Thanh niên, (186), tr 53 Hoàng Kim Q (1999), "Mét sè suy nghÜ vỊ mèi quan hƯ pháp luật đạo đức hệ thống điều chỉnh xà hội", Nhà nớc Pháp luật, (7), tr 9-19 54 Lơng Xuân Quỳ, Nguyễn Đình Hơng, Lê Anh Sắc, Nguyễn DoÃn Khánh, Nguyễn Văn Nghĩa, Đoàn Quang Thọ, Mai Ngọc Cờng (1994), Cơ chế thị trờng vai trò nhà nớc kinh tế thị trờng Việt Nam, NXB Thống kê, Hà Nội 55 Lê Minh Tâm (1992), Một số vấn đề lý luận thực tiễn xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật ViƯt Nam, Ln ¸n phã tiÕn sÜ lt häc, ViƯn Nghiên cứu Nhà nớc Pháp luật, Hà Nội 56 Lê Minh Tâm (1998), "Vấn đề văn hóa pháp luật nớc ta giai đoạn nay", Luật học, (5), tr 17-24 57 Nguyễn Văn Thâm (2000), "Một số ý kiến xác định thẩm quyền quan quản lý nhà nớc: nhìn từ thực trạng hệ thống văn nay", Nhà nớc Pháp luật, (2), tr 13-18 58 Lê Xuân Thảo (1996), Đổi hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ kinh tế thị trờng Việt Nam, Luận án phã tiÕn sÜ lt häc, Häc viƯn ChÝnh trÞ Qc gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi 214 59 Phan Thảo (1998), "Văn nhập nhằng khổ ngời lao động", Báo Ngời lao động, (597), tr 60 Thanh tra Nhà nớc (1998) Báo cáo kết tổng rà soát hệ thống hóa văn quy phạm pháp luật tra, ngày 22/10/1998 61 Lê Thanh Thập (1999), "Mấy suy nghĩ văn hóa văn hóa pháp luËt ë níc ta", LuËt häc, (2), tr 24-29 62 Tòa án nhân dân tối cao (1999) Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 1998 63 Tòa ¸n nh©n d©n tèi cao (2000), B¸o c¸o tỉng kÕt công tác ngành Tòa án năm 1999 phơng hớng nhiệm vụ công tác năm 2000 64 Tòa án nhân dân tối cao (2001), Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án năm 2000 phơng hớng nhiệm vụ công tác năm 2001 65 Tony Bilton, Kenvin Bonnett, Philip Jones, Ken Sheard, Mechelle Stanworth Andrew Webster (Phạm Thủy Ba dịch) (1993), Nhập môn xà hội học, Nxb Khoa học xà hội, Hà Nội 66 Tổng liên đoàn lao động Việt Nam (1998), Báo cáo tổng hợp đề tài: "Tình hình tội phạm tham nhũng, xâm phạm sở hữu XHCN, kinh tế quan hành nghiệp, doanh nghiệp nhà nớc liên quan đến ngời có chức vụ, quyền hạn năm gần đây, kiến nghị giải pháp tổ chức công đoàn", Hà Nội 67 Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam (2000), Những đề nghị sửa đổi, bổ sung pháp luật lao động, Công văn số 413/ PL-TLĐ ngày 5/4/2000 68 Trờng Đại học Khoa học xà hội nhân văn, Khoa Luật (1997), Giáo trình lý luận chúng Nhà nớc Pháp luật, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội 69 Trờng Đại học Khoa học xà hội nhân văn, Khoa Luật (1998), Lịch sử Nhà nớc Pháp luật Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội 215 70 Trờng đại học Luật Hà Nội (1998), Giáo trình Kỹ thuật xây dựng văn bản, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội 71 Trờng Đại học Luật Hà Nội (1997), Giáo trình Luật Dân Việt Nam, tập 1, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội 72 Trờng đại học Luật Hà Nội (1997), Giáo trình Luật Hành Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội 73 Trờng đại học Luật Hà Nội (1998), Giáo trình Luật Hiến pháp Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội 74 Trờng Đại học Luật Hà Nội (1998), Giáo trình Luật Kinh tế, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội 75 Trờng Đại học Luật Hà Nội (1997), Giáo trình Luật Lao động Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội 76 Trờng Đại học Luật Hà Nội (1998), Giáo trình Lý luận Nhà nớc Pháp luật, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội 77 Trờng Đại học Luật Hà Nội (1995), Tập giảng kinh tế trị MácLênin, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 78 Trờng Đại học Pháp lý Hà Nội (1992), Giáo trình Lý luận chung Nhà nớc Pháp luật, Hà Nội 79 Trung tâm khoa học xà hội nhân văn quốc gia, Viện Nghiên cứu nhà nớc pháp luật (1995), Bình luận Hiến pháp nớc Cộng hòa xà hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992, Nxb Khoa học xà hội, Hà Nội 80 Phạm Công Tuyến (2001), "Về thực trạng đội ngũ cán Tòa án nhân dân cấp huyện", Báo Pháp luật (96), tr 81 Đào Trí úc (1993), Những vấn đề lý luận pháp luật, Nxb Khoa học xà hội, Hà Nội 82 Đào Trí úc (1997), Nhà nớc pháp luật nghiệp đổi mới, Nxb Khoa học xà hội, Hà Nội 216 83 Viện Hàn lâm khoa học xà hội thuộc ủy ban trung ơng Đảng Cộng sản Liên Xô, Bộ môn xây dựng nhà nớc Xô-viết pháp quyền (1986), Những nguyên lý xây dựng nhà nớc xô viết pháp quyền, Nxb Sách giáo khoa Mác-Lênin, Hà Nội 84 Viện Kiểm sát nhân dân tối cao (2000), Báo cáo sơ kết năm thực công tác kiểm sát văn theo quy định Luật ban hành văn quy phạm pháp luật 85 Viện Kiểm sát nhân dân tối cao (2001), Báo cáo tổng kết công tác kiểm sát năm 2000 86 Viện Ngôn ngữ học (1997), Từ điển Tiếng Việt, Trung tâm từ điển học, Nxb Đà Nẵng, Hà Nội - Đà Nẵng 87 Viện Nghiên cứu Nhà nớc Pháp luật, (1994), Xà hội pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 88 Viện Nghiên cứu Nhà nớc Pháp luật, (1995), Những vấn đề lý luận nhà nớc pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội 89 Viện Nghiên cứu Nhà nớc Pháp luật (1995), Xây dựng ý thức lối sống theo pháp luật, (Đề tài KX-07-17, Chơng trình khoa học công nghệ cấp Nhà nớc KX-07), Hà Nội 90 Nguyễn Khắc Viện (2001), Từ điển tâm lý, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội 91 Nguyễn Khắc Viện (1994), Từ điển xà hội học, Nxb Thế giới, Hà Nội 92 Phạm Quang Vinh (2001), "Cơ sở vật chất Tòa án nhân dân cấp huyện với việc tăng thẩm quyền xét xử án hình sự", Báo Pháp luật, (89), tr TiÕng Nga 93 Алексеев С С (1966), Механизм Правового Регулирования в Социалистическом Государстве, Юридическая Литература, Москва 217 94 Алексеев С С (1979), Проблемы Теории Государства и Права Юридическая Литература, Москва 95 Алексеев С С (1981), Общая Теория Права, ТОМ I, Юридическая Литература, Москва 96 Алексеев С С (1982), Общая Теория Права, ТОМ II, Юридическая Литература, Москва 97 Горшенев В М (1972), Способы и Организационные Формы Правового Регулирования в Социалистическом Обществе, Москва 98 Иститут Государства и Права АН СССР (1977), Правовое Регулирование Общественных Отношений, Москва 99 Комаров С А (1996), Общая Теория Государства и Права, Юристь Москва 100 Кудрявцев В Н., Никитинский В И., Самощенко И С., Глазырин В В (1980), Эффективность Правовых Норм, Юридическая Литература, Москва 101 Лазарева, В В (1996), Общая Теория Государства и Права, Юристь Москва 102 Хропанюк В Н (1996), Теория Государства и Права, Юристь Москва 103 Явич Л С (1961), Проблемы Правового Регулирования Совестских Общественных Отношений, Государственное Издательство Юридической Литературы, Москва 104 (1980), Теория Государства и Права, Юридическая Литература, Москва 105 (1994), Толковый Словрь Русского Языка, ТОМ II, Государственное Издательство Иностранных и Национальных Словарей, Москва 106 (1994), Толковый Словрь Русского Языка, ТОМ III, Государственное Издательство Иностранных и Национальных Словарей, Москва 218 TiÕng Anh 107 Alan R White(1984), Rights, Clarendon Press, Oxford 108 Aulis Aarnio, Robert Alexy, Aleksander Peczenik, Wlodek Rabinowicz, Jan Wolenski (1998), On Coherence Theory of Law, Juristförlaget i Lund, Sweden 109 (1990), Black's Law Dictionary, West Publishing Co., United States of America 110 Carl Wellman (1995), Real Rights, Oxford University Press, Oxford 111 Chirkin V., Yudin Yu., Zhidkov O (1987), Fundamentals of the Socialist Theory of the State and Law, Progress Publishers, Moscow 112 Dick W.P Ruiter (1993), Institutional Legal Facts - Legal Powers and Their Effects, Kluwer Academic Publishers, The Netherlands 113 H L A Hart (1994), The Concept of Law, Clarendon Press, Oxford 114 Hans Kelsen (1961), General Theory of State and Law, Publisher New York: Rusel and Russell, New York 115 Hans Kelsen (1992), Introduction to the problems of legal theory, Clarendon Press, Oxford 116 Hans Kelsen (1967), Pure Theory of Law, University of California Press Berkeley and Los Angeles 117 Jeffrie G Muphy and Jules L Coleman (1990), Philosophy of Law - An Introduction to Jurisprudence, Westview Press, San Francisco and London 118 Joseph Raz (1980), The Concept of Legal System, Clarendon Press, Oxford 119 Juristförlaget i Lund (1997), Justice, Akademibokhandeln i Lund, Sweden Morality and Society, 120 Korkunov N M (1968) General Theory of Law, Augustus M Kelley Publishers, New York 219 121 L.S Jawitsch (1981), The General Theory of Law, Progress Publishers, Moscow 122 Michael Martin (1987), The Legal Philosophy of H L A Hart, Temple University Press, Philadelphia 123 Oxford University (1998), The New Oxford Dictionary of English, Clarendon Press, Oxford 124 Roger Cotterrell (1992), The Sociology of Law, Butterworths, London 125 Ronald Moor (1978), Legal Norms and Legal Science, The University Press of Hawaii, Hawaii 126 Smith J C (1976), Legal Obligation, University of London, The Athelone Press, London 127 Torben Spaak (1994) The Concept of Legal Competence: an Essay in Conceptual Analysis, Dartmouth Brookfield, USA 128 Weeramntry C G (1992), An Invitation to the Law, Butterworths, Australia 220 Mở đầu Tính cấp thiết đề tài Tình hình nghiên cứu đề tài Mục đích, nhiệm vụ phạm vi nghiên cứu luận án Cơ sở lý luận phơng pháp nghiên cứu Những đóng góp mặt khoa học luận án ý nghĩa khoa học thực tiễn luận án Kết cấu luận án Chơng Những vấn đề lý luận chế điều chỉnh pháp luật 1.1 Khái niệm thành tố chế điều chỉnh pháp luật 1.1.1 Khái niệm chế điều chỉnh pháp luật 1.1.2 Các thành tố chế điều chỉnh pháp luật 1.2 Những tiêu chuẩn để xác định mức độ hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật 1.2.1 Mức độ hoàn thiện hệ thống pháp luật 1.2.2 Chất lợng hoạt động ¸p dơng ph¸p lt 1.2.3 TÝnh hiƯn thùc cđa quan hệ pháp luật 1.2.4 Kết hành vi thực pháp luật chủ thể 1.3 Những nhân tố ảnh hởng đến chế điều chỉnh pháp luật 1.3.1 ảnh hởng kinh tế chế điều chỉnh pháp luật 1.3.2 ảnh hởng trị chế điều chỉnh pháp luật 1.3.3 ảnh hởng quy phạm xà hội khác chế điều chỉnh pháp luật Kết luận chơng Chơng Quá trình phát triển thực trạng Cơ chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam 2.1 Quá trình phát triển chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam từ 1945 đến 2.1.1 Giai đoạn từ 1945 đến 1959 2.1.2 Giai đoạn từ 1960 đến 1980 221 Thứ hai, thẩm quyền thủ tục áp dụng pháp luật đợc quy định chặt chẽ đà góp phần nâng cao chất lợng hoạt động áp dụng pháp luật 1.2.3 Giai đoạn từ 1981 đến 1992 2.1.4 Giai đoạn từ 1992 đến 2.2 Thực trạng chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam 2.2.1 Hệ thống quy phạm pháp luật 2.2.2 Văn ¸p dơng ph¸p lt 2.2.3 Quan hƯ ph¸p lt 2.2.4 Hành vi thực pháp luật chủ thể Kết luận chơng Chơng Phơng hớng giải pháp để hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam 3.1 Sự cần thiết phải hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam 1.3.1 Hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật yêu cầu nghiệp công nghiệp hóa, đại hóa đất nớc 3.1.2 Hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật yêu cầu việc phát triển kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ nghĩa 3.1.3 Hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật yêu cầu trình chủ động hội nhập 3.1.4 Hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật yêu cầu việc xây dựng nhà nớc pháp quyền Việt Nam 3.2 Những nguyên tắc trình hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam 3.2.1 Nguyên tắc khách quan 3.2.2 Nguyên tắc khoa học 3.3 Phơng hớng giải pháp chủ yếu để hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam 3.3.1 Hoàn thiện hệ thống pháp luật 3.3.2 Nâng cao chất lợng hoạt động ¸p dơng ph¸p lt 3.3.3 N©ng cao ý thøc ph¸p luật chủ thể pháp luật Kết luận chơng Kết luận công trình liên quan đến luận án đà đợc công bố danh mục Tài liệu tham kh¶o TiÕng ViƯt 222 TiÕng Anh ... điều chỉnh pháp luật Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay; đánh giá thực trạng chế điều chỉnh pháp luật Việt Nam xác định phơng hớng giải pháp để hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật Việt. .. luận chế điều chỉnh pháp luật Bao gồm: khái niệm thành tố chế điều chỉnh pháp luật; tiêu chuẩn để xác định mức độ hoàn thiện chế điều chỉnh pháp luật; nhân tố ảnh hởng đến chế điều chỉnh pháp luật. .. Đây để giải thích hình thái khác chế điều chỉnh pháp luật Có hai hình thái chế điều chỉnh pháp luật hình thái đơn giản chế điều chỉnh pháp luật (gọi chế đơn giản) hình thái phức tạp chế điều chỉnh