tiểu luận môn lý luận nhà nước và pháp luật đề tài án lệ lý luận và thực tiễn

KHÁI QUÁT VỀ ÁN LỆ

KHÁI QUÁT VÀ NGUỒN GỐC RA ĐỜI CỦA ÁN LỆ

Án lệ là những phán quyết và lập luận pháp lý từ các bản án đã có hiệu lực của Tòa án, được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao chọn lọc và công bố Những án lệ này nhằm mục đích hướng dẫn các Tòa án trong quá trình nghiên cứu và áp dụng pháp luật khi xét xử các vụ việc cụ thể.

Án lệ, theo định nghĩa của từ điển Black’s Law, là hoạt động làm luật của tòa án thông qua việc công nhận và áp dụng các quy tắc mới trong quá trình xét xử Những vụ việc đã được giải quyết sẽ tạo cơ sở cho phán quyết trong các trường hợp tương tự xảy ra sau này.

Theo từ điển Luật học Anh, án lệ được định nghĩa là bản án hoặc quyết định dùng để làm minh chứng cho một quyết định trong các vụ việc tương tự sau này.

Án lệ là một hình thức pháp luật phản ánh các quyết định, phán quyết và giải thích pháp luật của cơ quan xét xử hoặc cơ quan hành chính cấp cao Những bản án này được sử dụng để giải quyết các vụ việc tương tự trong tương lai, giúp tạo ra sự thống nhất và nhất quán trong việc áp dụng pháp luật.

1.1.2 Đặc điểm của án lệ

Hệ thống pháp luật khác nhau dẫn đến quan niệm về án lệ cũng khác nhau tùy theo từng quốc gia Tuy nhiên, án lệ có một số đặc điểm chung, trong đó quan trọng nhất là án lệ phải là bản án chứa đựng quyết định và phán quyết của tòa án Những bản án này cần phản ánh cách thức chung trong việc xét xử và quan điểm mà tòa án áp dụng để giải quyết các vấn đề pháp luật Án lệ được hình thành dựa trên các vụ việc thực tế.

1 Điều 1 Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐTP

2 West Group St Paul MN (2004), Black's Law Dictionary

3 Dictionary of Law (1993) 4th Edition, printed and published in England

Thẩm phán có vai trò quan trọng trong việc phát triển quy định pháp luật, đặc biệt ở các quốc gia áp dụng Thông Luật (Common Law) Trong các vụ án, tội danh sát nhân thường được xác định dựa vào tiền lệ tư pháp thay vì chỉ dựa vào định nghĩa trong văn bản luật Để đảm bảo tính nhất quán, các tòa án phải tuân theo các tiền lệ đã được thiết lập bởi các tòa án cấp cao hơn trong những trường hợp tương tự.

Án lệ chỉ có thể được ban hành sau khi trải qua một quy trình nhất định, và không phải bản án nào cũng đủ điều kiện trở thành án lệ Do được tạo ra bởi thẩm phán, án lệ thường có giá trị thấp hơn luật thành văn nhằm ngăn chặn lạm quyền Mặc dù án lệ mang tính cụ thể dựa trên từng vụ việc, nó cần đảm bảo tính khái quát để áp dụng cho các vụ việc tương tự Trong quá trình xét xử, thẩm phán chú trọng đến hai khía cạnh: sự kiện và pháp lý Nếu vụ việc đã có quy định rõ ràng trong văn bản pháp luật hoặc tiền lệ, tòa án sẽ không tạo ra án lệ mới Ngược lại, án lệ sẽ được hình thành khi không có quy tắc tiền lệ để giải quyết vấn đề pháp lý liên quan.

Án lệ là nguồn tài liệu pháp lý quan trọng cho các tòa án cấp dưới, có thể mang tính bắt buộc hoặc tham khảo cho các thẩm phán khi xét xử các vụ án tương tự Để hình thành một án lệ, cần có ba yếu tố chính: các tình tiết của vụ việc, lý lẽ hoặc lập luận, và quyết định của tòa án Các vụ xét xử đầu tiên chỉ tạo ra khuôn mẫu cho quy tắc, và án lệ sẽ được củng cố qua nhiều vụ việc tương tự sau này Khi giải quyết vụ việc, các thẩm phán cần xác định và đánh giá lý lẽ tương tự; nếu vụ việc hiện tại giống với án lệ trước đó, họ sẽ áp dụng lý lẽ đó, ngược lại sẽ không áp dụng.

2 download by : skknchat@gmail.com

Án lệ thường được phân thành ba loại chính: Án lệ bắt buộc, Án lệ để giải thích và Án lệ gốc Án lệ bắt buộc có tính chất ràng buộc, trong khi án lệ để giải thích giúp làm rõ các quy định pháp luật Cuối cùng, án lệ gốc được áp dụng theo sự lựa chọn hoặc tham khảo, mang tính linh hoạt trong việc áp dụng luật.

Án lệ bắt buộc là loại án lệ mà tòa án phải tuân theo, trong đó tòa án cấp thấp hơn bị ràng buộc bởi cách áp dụng của tòa án cấp cao hơn trong các vụ xét xử tương tự.

- Án lệ để giải thích: Là án lệ chỉ có thể được áp dụng cho một quy định pháp luật hiện đã có rồi.

- Án lệ gốc: Là án lệ tạo ra và áp dụng một quy định mới của pháp luật.

1.2 Nguồn gốc Án lệ vốn được hình thành rất sớm trong xã hội trong khoảng thế kỷ thứ III Trước Công Nguyên (thời La Mã cổ đại) nhằm để điều chỉnh những mối quan hệ phù hợp với sự phát triển của xã hội nhưng dưới hình thức là các sắc dụ hoặc phán quyết.

Nguồn gốc chính thức của án lệ bắt nguồn từ nước Anh vào khoảng năm 1066, và nó được xem là hệ quả của quá trình xây dựng chế độ phong kiến tập trung của Hoàng gia Anh.

Sau khi đánh bại quân Anglo-Saxon, William I lên ngôi hoàng đế và không áp đặt luật lệ của người Norman lên dân chúng, mà giữ nguyên pháp luật và hệ thống tòa án địa phương ở Anh Điều này dẫn đến sự không thống nhất trong luật pháp, tạo tiền đề cho sự xuất hiện của Án lệ Ông cũng thành lập cung điện Buckingham để xử lý các vấn đề của người Norman Đến thế kỉ XII, tòa Hoàng gia đã dần mở rộng quyền hành và quy mô tổ chức, với các thẩm phán Hoàng gia đi xét xử khắp nơi và làm quen với nhiều tập quán khác nhau Qua thời gian, tòa Hoàng gia ngày càng chiếm ưu thế và trở thành cơ quan xét xử duy nhất được người dân tín nhiệm trên toàn quốc.

Sau thời gian tiếp xúc với nhiều tập quán khác nhau, các thẩm phán thường tập trung tại Westminster để thảo luận và chia sẻ kinh nghiệm về các quyết định mà họ đã đưa ra Quá trình này tạo ra một cơ sở chung cho các phán quyết, giúp các thẩm phán khác tham khảo và áp dụng cho các vụ việc tương tự trong tương lai Phương pháp này ngày càng trở nên phổ biến, hình thành tiền lệ và khuôn mẫu cho việc ra phán quyết hợp lý Đồng thời, nguyên tắc tiền lệ cũng được thiết lập, nhấn mạnh rằng các tiền lệ phải được tôn trọng để đảm bảo tính nhất quán trong việc đưa ra phán quyết.

Nguyên tắc xét xử chung được công nhận bởi cơ quan pháp luật của nhà Vua đã dẫn đến sự ra đời của tiền lệ pháp, giúp các thẩm phán dễ dàng hơn trong việc xét xử Luật của tòa Hoàng gia dần trở thành luật chung của quốc gia, thống nhất hệ thống pháp luật của Anh Sự ra đời của tiền lệ pháp không chỉ đáp ứng nhu cầu thống nhất luật pháp trong chế độ quân chủ, mà còn nâng cao vai trò của thẩm phán trong việc xây dựng quy tắc mới Ngoài ra, sự kế thừa từ tập quán pháp thể hiện đặc điểm lịch sử của pháp luật Anh, tạo nên mối liên hệ bền vững với quá khứ Từ đó, hệ thống pháp luật “Thông luật” (Common Law) đã hình thành, dựa trên các án lệ.

LÝ LUẬN VỀ ÁN LỆ

CẤU TRÚC VÀ NGUYÊN TẮC HÌNH THÀNH ÁN LỆ

2.1 Cấu trúc của án lệ

Khi nghiên cứu án lệ, cần chú ý đến bối cảnh vụ việc, luật áp dụng, và cách giải thích luật trong từng trường hợp cụ thể Các nhà nghiên cứu thường sử dụng hai phạm trù quan trọng: phần không bắt buộc (obiter dictum) và phần bắt buộc (ratio decidendi) để phân tích các yếu tố then chốt trong vụ việc Cấu trúc này giúp xác định phần nào của bản án sẽ được tuân theo trong các xét xử sau, nhấn mạnh rằng không phải tất cả nội dung trong phán quyết của Tòa án đều có giá trị ràng buộc đối với các Tòa án cấp dưới.

2.1.1 Phần bắt buộc (ratio decidendi)

Phần ratio decidendi là quy tắc pháp lý bắt buộc cho các bản án sau này, đóng vai trò quyết định trong lý do của bản án Để một bản án trở thành án lệ, thẩm phán cần chứng minh lập luận của mình một cách thuyết phục Tuy nhiên, việc xác định phần ratio decidendi là phức tạp do không có tiêu chí cố định nào cho việc nhận diện các tình tiết mà thẩm phán sử dụng để đưa ra quyết định trong vụ án.

2.1.2 Phần không bắt buộc (obiter dictum)

Khi thẩm phán trình bày lập luận, hai khái niệm quan trọng xuất hiện là ratio decidendi và obiter dictum Ratio decidendi là những điểm quyết định có vai trò then chốt trong phán quyết của Tòa án, trong khi obiter dictum gồm những phần căn cứ không bắt buộc, không ảnh hưởng nhiều đến quyết định cuối cùng của thẩm phán và có thể có hoặc không trong bản án.

Trong đó, obiter dictum được chia làm hai loại:

- Loại thứ nhất là các quy tắc được thẩm phán đưa ra mà không dựa trên các sự kiện pháp lý của vụ kiện

Loại quy tắc pháp lý thứ hai do thẩm phán đưa ra dựa trên các sự kiện pháp lý của vụ kiện, nhưng không phải là cơ sở chính để đưa ra quyết định của tòa án.

Khi một phán quyết được đưa ra, nó thường phức tạp và dài dòng, khiến cho các cơ quan tài phán khó lòng truyền đạt rõ ràng Tuy nhiên, thông qua cấu trúc lập luận, chúng ta có thể xác định được những phần quan trọng trong đó Một thách thức là mỗi người đọc có thể hiểu và phân tách các lập luận theo cách khác nhau Thời điểm đọc có thể khiến một đoạn lập luận được coi là obiter dictum, nhưng trong tương lai, sự phát triển của luật quốc tế có thể biến nó thành ratio decidendi Do đó, cặp phạm trù này mang tính tương đối nhưng vẫn có giá trị hữu ích.

2.2 Tiêu chí hình thành án lệ Án lệ ngày nay đã và đang đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong việc xét xử vụ việc bên cạnh những nguồn luật khác Do vậy, việc xây dựng và ban hành án lệ phục vụ cho việc xét xử tại các nước đã và đang ngày càng được quan tâm Để cấu thành nên một án lệ ở mức độ hoàn chỉnh nhất định, mỗi quốc gia sẽ có những tiêu chí khác nhau nhưng nhìn chung các nước sẽ có nhiều điểm tương đồng sau:

Nội dung của án lệ cần chứa đựng vấn đề pháp lý, bắt nguồn từ các sự kiện hoặc tình huống thực tế Để trở thành án lệ, phán quyết của thẩm phán phải dựa trên những quyết định trước đó, tạo cơ sở cho các bản án tương lai Khi không có văn bản quy phạm pháp luật chi tiết để áp dụng, thẩm phán sẽ có vai trò quan trọng trong việc tìm ra giải pháp cho vụ việc cụ thể, từ đó, các phán quyết này sẽ trở thành tiền đề cho án lệ sau này.

Nội dung án lệ cần phải chứa đựng các quan điểm pháp luật, bắt nguồn từ việc xét xử một bản án cụ thể và được khái quát thành những quy tắc chung cho các thẩm phán tham khảo Mỗi án lệ thể hiện rõ ràng quan điểm và đánh giá của thẩm phán đối với câu hỏi pháp luật, đồng thời thể hiện sự chấp nhận của thẩm phán đối với các vấn đề pháp lý mới thông qua các lập luận hợp lý và logic.

Thứ ba, Đa số nguồn gốc của án lệ thường là bản án của Tòa án cao nhất trong hệ thống

Theo Nghị quyết số 74/QĐ-TANDTC năm 2012, Tòa án nhân dân tối cao Việt Nam đã phê duyệt Đề án “Phát triển án lệ”, trong đó quy định rằng quyết định trở thành án lệ là Quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.

Quyết định giám đốc thẩm của Tòa chuyên trách Tòa án nhân dân tối cao được thông qua khi có ba điều kiện: chứa đựng sự giải thích cho các văn bản quy phạm pháp luật chưa được đề cập hoặc thiếu cụ thể; được Hội đồng Thẩm phán viện dẫn trong quyết định của vụ án cụ thể; và là quyết định cuối cùng của Tòa án nhân dân tối cao về vấn đề pháp lý mà các Tòa án khác áp dụng Điều này cho thấy chỉ có quyết định của Tòa án nhân dân tối cao mới có thể trở thành án lệ, nhằm đảm bảo tính đồng nhất và tránh án lệ không phù hợp Tuy nhiên, quy định này đã bị bác bỏ bởi Điều 22 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2014, quy định Hội đồng Thẩm phán có quyền lựa chọn quyết định giám đốc thẩm.

Theo Khoản 1 Điều 21 của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014, cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân tối cao đã được điều chỉnh, không còn các Tòa chuyên trách mà chỉ bao gồm Hội đồng Thẩm phán, bộ máy giúp việc và cơ sở đào tạo, bồi dưỡng.

5 Điểm d Khoản 3 mục I Điều 1 Quyết định số 74/QĐ-TANDTC năm 2012 về việc Phê duyệt Đề án

“Phát triển án lệ của Tòa án nhân dân tối cao.

Tòa án nhân dân tối cao đã khẳng định rằng bản án và quyết định có hiệu lực pháp luật sẽ trở thành những chuẩn mực cho các Tòa án, từ đó tổng kết phát triển thành án lệ và công bố để các Tòa án nghiên cứu và áp dụng trong xét xử Theo điều luật mới, án lệ không còn bị giới hạn về nơi ban hành; bất kỳ bản án nào trong hệ thống tòa án của Việt Nam đều có thể được công nhận là án lệ.

Án lệ phải phát sinh từ những tranh chấp có thật, xuất phát từ các vụ việc thực tế Tòa án chỉ có thể đưa ra lập luận khi xem xét kháng cáo hoặc giải thích luật cho các vấn đề pháp lý mới trong quá trình giải quyết vụ kiện Những lập luận này sẽ trở thành án lệ Việt Nam cũng quy định rằng án lệ có giá trị làm rõ các quy định pháp luật có cách hiểu khác nhau, phân tích các vấn đề pháp lý và chỉ ra nguyên tắc, quy phạm pháp luật cần áp dụng trong từng vụ việc cụ thể, nhằm thể hiện lẽ công bằng cho những vấn đề chưa có điều luật quy định cụ thể.

2.3 Quy trình lựa chọn án lệ

Ở Việt Nam, quy trình hình thành án lệ được quy định theo Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao Nghị quyết này nêu rõ các bước và tiêu chí cần thiết để phát triển án lệ trong hệ thống pháp luật Việt Nam.

Bước 1: Rà soát, phát hiện bản án, quyết định để đề xuất phát triển thành án lệ.

Các cơ quan, tổ chức và cá nhân có quyền gửi quyết định, bản án có hiệu lực pháp luật cùng với quan điểm, phán xét của họ đến Tòa án nhân dân tối cao Từ đó, các tòa án khác sẽ tiến hành rà soát và kiểm định để xác định xem các phán quyết và quan điểm của thẩm phán trong bản án có phù hợp với các tiêu chí lựa chọn án lệ hay không, trước khi gửi lên Tòa án nhân dân tối cao để xem xét.

Bước 2: Lấy ý kiến đối với quyết định, bản án được đề xuất lựa chọn, phát triển thành án lệ.

6 Khoản 1, Điều 2 Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐTP về quy trình lựa chọn, công bố và áp dụng án lệ.

NGUYÊN TẮC ÁP DỤNG ÁN LỆ

3.1 Nguyên tắc áp dụng án lệ dựa trên nguyên tắc các vụ việc giống nhau phải được giải quyết như nhau

The principle of applying case law in English is expressed through the term "Doctrine of Precedent," alongside similar phrases, with the Latin doctrine of "stare decisis" translating to "stand by the thing decided and do not disturb the calm." This means that a legal principle established by a higher court (case law) must be followed in similar cases by that court and others The doctrine of stare decisis is noted for promoting the evenhanded, predictable, and consistent development of legal principles, fostering reliance on judicial decisions, and contributing to the integrity of the judicial process Understanding the conditions necessary for consistent adherence to case law is a question of significant interest.

3.2 Nguyên tắc áp dụng án lệ của các quốc gia trong hệ thống Common Law Ở các quốc gia theo hệ thống pháp luật Common Law điển hình như Anh, Mỹ, Úc án lệ được xem là nguồn luật chính thức, cụm từ “Case law” nghĩa là “luật được hình thành theo vụ việc”, án lệ là một yếu tố đã gắn sâu vào văn hoá pháp lý của các quốc gia này. Án lệ ở các quốc gia theo hệ thống pháp luật Common Law đòi hỏi Thẩm phán phải tôn trọng và tuân theo các bản án đã tuyên của Tòa án cấp trên theo nguyên tắc bắt buộc.

7Catriona Cook, Robin Creyke, Robert Geddes, David Hamer, Laying down the law, Lexis Nexis Butterworths,

8 Neil Philip O’Donnell, Agbeko Petty, Kimble v Marvel Enterprises (2015), https://www.law.cornell.edu/supct/cert/13-720

Để án lệ có giá trị bắt buộc, cần hai điều kiện: thứ nhất, phải tuân theo thứ bậc trong tòa án; thứ hai, quyết định trước đây của tòa án phải liên quan đến các vấn đề pháp lý tương tự và có sự kiện pháp lý giống nhau Nếu không đáp ứng những điều kiện này, án lệ có thể bị bác bỏ Việc áp dụng án lệ cũng dựa trên phân tích bối cảnh và lý do quyết định cho vụ việc, thẩm phán cần căn cứ vào những nhận định quan trọng để đưa ra kết luận, không chỉ dựa vào bình luận của thẩm phán.

3.2.1 Nguyên tắc áp dụng án lệ tại Anh

Án lệ đã được sử dụng từ thế kỷ XIII, nhưng không phải là nghĩa vụ bắt buộc cho các toà án Đến cuối thế kỷ XIX, sự ra đời của Hội đồng công bố các bản án đã củng cố tính hệ thống của án lệ, dẫn đến việc công nhận nguyên tắc tuân theo án lệ trong hệ thống pháp luật Anh Tuy nhiên, sự bắt buộc này đã tạo ra sự cứng nhắc trong văn hóa pháp lý, cho đến khi Thượng Nghị viện Anh vào ngày 26/7/1966 tuyên bố rằng những án lệ không còn phù hợp có thể bị bãi bỏ, từ đó mang lại sự linh hoạt trong việc áp dụng án lệ đến nay.

Tại Anh, Rupert Cross đã chỉ ra ba nguyên tắc quan trọng trong mối quan hệ giữa tòa án và việc tuân thủ án lệ trong hệ thống tòa án.

(1) tất cả tòa án phải lưu ý đến các án lệ có liên quan đến vụ án trong hoạt động xét xử

(2) tất cả các tòa án cấp dưới phải tuân thủ án lệ của các tòa án cấp trên trong hệ thống

(3) các tòa án phúc thẩm nhìn chung bị ràng buộc bởi chính án lệ của nó trong hoạt động xét xử 9

9Rupert Cross, ‘ The house of lords and Rule of Precedent’, in Law, Morality and Society (1977), ed P.M.S Hacker and J.Raz, p145

Án lệ tại Anh có thứ bậc giá trị pháp lý tùy thuộc vào Tòa án tạo ra nó, trong đó án lệ của Tòa án tối cao Vương quốc Anh (The Supreme Court) có hiệu lực cao nhất Án lệ từ Tòa án Cấp cao (The High Court) và Tòa án Phúc thẩm (Court of Appeals) có giá trị thấp hơn, với án lệ của Tòa án Cấp cao có tính bắt buộc đối với các tòa án địa phương và tòa án sơ thẩm Các tòa án như Tòa án Hình sự địa phương (Magistrates’ courts) và Tòa án Dân sự địa phương (County courts) không tạo ra án lệ Mặc dù Tòa án Hoàng gia (Crown Court) có thể được coi là tương đương với Tòa án Cấp cao về cấp độ, nhưng các bản án của nó không được xem là án lệ do không được xuất bản một cách hệ thống Tòa phúc thẩm ở Anh đứng ở cấp độ cao hơn so với Tòa án Cấp cao và Tòa án Hoàng gia.

3.2.2 Nguyên tắc áp dụng án lệ tại Mỹ

Trong hệ thống pháp luật Common Law, hệ thống pháp luật Mỹ đóng vai trò quan trọng, với án lệ đã xuất hiện từ lâu do ảnh hưởng từ Anh trong thời kỳ thuộc địa Hệ thống pháp luật Mỹ chịu ảnh hưởng sâu sắc từ pháp luật Anh, tạo ra sự tương đồng trong nguyên tắc áp dụng án lệ giữa hai nước Sự ra đời của Hiến pháp Mỹ đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, khi Mỹ không chính thức tiếp nhận hệ thống luật pháp Anh, đồng thời phát triển một hệ thống pháp luật độc lập dựa trên điều kiện và lập trường riêng của mình.

Mỹ là một quốc gia với nhiều bang, mỗi bang có hệ thống tòa án riêng và các phán quyết từ tòa phúc thẩm và tòa tối cao thường được công bố, hình thành án lệ Tính ràng buộc và thống nhất trong hệ thống pháp luật cho phép vụ việc được giải quyết ở một bang trở thành án lệ cho các bang khác Học thuyết stare decisis tại Mỹ được áp dụng một cách linh hoạt hơn so với Anh, như Roger Cotterell đã chỉ ra rằng lý luận về thông luật không yêu cầu phải tuân theo một cách mù quáng.

Các kết luận trong xét xử vụ việc không chỉ phụ thuộc vào án lệ mà còn dựa vào chính sách chung Học thuyết stare decisis tại Mỹ không hoạt động hiệu quả như ở Anh, khi các án lệ ở một bang không nhất thiết phải áp dụng cho các bang khác, dẫn đến khả năng giải quyết vụ việc theo hướng trái ngược Triết lý xét xử của tòa án có thể thay đổi theo quan điểm cá nhân của thẩm phán Khu biệt và bác bỏ án lệ là những hoạt động có thể diễn ra trong quá trình áp dụng án lệ, không chỉ ở Mỹ mà còn ở các quốc gia khác Khu biệt có thể áp dụng ở tất cả các tòa án với lý do án lệ trước đó quá chung chung hoặc không thỏa đáng, trong khi bác bỏ xảy ra khi thẩm phán nhận thấy án lệ không còn phù hợp, và chỉ có tòa cấp cao hoặc tòa cùng cấp mới có quyền bác bỏ án lệ.

3.3 Nguyên tắc áp dụng án lệ của các quốc gia trong hệ thống Civil Law Ở các quốc gia thuộc hệ thống pháp luật Civil Law điển hình như Pháp, Đức… án lệ không có giá trị bắt buộc, là nguồn luật thứ yếu Đó là điểm khác nhau giữa hệ thống Common Law và Civil Law, với Common Law, án lệ có giá trị bắt buộc và là nguồn luật chính Lý do dẫn đến sự khác biệt này là ở các nước Civil Law bị ảnh hưởng sâu sắc của học thuyết phân chia quyền lực, các bộ luật có tầm ảnh hưởng rất lớn và luật do Nghị viện ban hành là nguồn luật chính thức nên nguyên tắc tuân theo án lệ, nguyên tắc áp dụng án lệ không tồn tại Tuy nhiên, trong khoảng thời gian gần đây, Pháp, Đức hay

10 Roger Cotterrell, The Politics of Jurisprudence A Critical Introduction To Legal Philosophy, Second edition, Lexis Nexis TM UK (1989), p23

11 Nguyễn Quốc Hoàn, Giáo trình Luật so sánh (2015), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, tr 298

Các nước áp dụng Dân luật đang phát triển án lệ thành một nguồn luật quan trọng, đóng vai trò như một phương pháp giải thích pháp luật hiệu quả.

3.3.1 Nguyên tắc áp dụng án lệ tại Pháp

Trong hệ thống pháp luật Pháp, án lệ được xem là nguồn luật không chính thức và không có giá trị bắt buộc Điều này có nghĩa là án lệ chỉ mang tính chất tham khảo cho các tòa án ở mọi cấp độ, mà không yêu cầu phải tuân theo một cách bắt buộc, theo quy định tại điều 5 Bộ luật Dân sự Pháp.

Năm 1804, quy định cấm thẩm phán ban hành các quy định mang tính lập pháp có hiệu lực chung cho các vụ việc mà họ xét xử, dẫn đến việc gián tiếp cấm sử dụng án lệ trong hoạt động xét xử tại Pháp Tuy nhiên, trong lĩnh vực luật hành chính, án lệ lại đóng vai trò quan trọng do luật này không được pháp điển hóa Tham chính viện (Conseil d’Etat), với vai trò là Tòa án hành chính tối cao, đã đưa ra nhiều quyết định được coi là án lệ, và các cơ quan hành chính nhà nước luôn tôn trọng những quyết định này như một nguồn luật hành chính.

3.3.2 Nguyên tắc áp dụng án lệ tại Đức

Hệ thống pháp luật Đức khác biệt so với Pháp, trong đó án lệ đóng vai trò quan trọng trong việc giải thích và làm nguồn luật Án lệ của Tòa án Hiến pháp liên bang có giá trị bắt buộc, trong khi án lệ từ các tòa án khác không có giá trị này Đối với luật sư, việc chú ý đến án lệ của Tòa cấp cao là cần thiết, vì sai sót trong tư vấn có thể dẫn đến việc phải bồi thường thiệt hại cho khách hàng Nếu tòa án cấp dưới không tuân theo án lệ của Tòa tối cao Đức, họ phải giải thích lý do không tuân theo Khi án lệ không còn phù hợp, nó có thể bị bãi bỏ.

Án lệ đóng vai trò quan trọng trong hệ thống pháp luật dân sự của các nước Pháp và Đức, đồng thời việc áp dụng án lệ tại Việt Nam cũng đang ngày càng được chú trọng Nghiên cứu của ThS Nguyễn Văn Nam tại Học viện An ninh nhân dân chỉ ra rằng việc sử dụng án lệ có thể góp phần nâng cao tính minh bạch và ổn định trong áp dụng pháp luật Thông qua việc phân tích các quy định và thực tiễn, bài viết cung cấp cái nhìn sâu sắc về sự tương đồng và khác biệt trong việc áp dụng án lệ giữa các quốc gia.

Ý NGHĨA VÀ HẠN CHẾ CỦA ÁN LỆ

4.1.1 Án lệ bổ sung cho những lỗ hổng, làm cụ thể hơn những điểm chưa rõ ràng của luật thành văn

Quan hệ xã hội luôn thay đổi, vì vậy quan hệ pháp luật cũng cần điều chỉnh theo Sự phát sinh của nhiều vấn đề pháp lý trong thực tế đôi khi không được các văn bản luật thành văn kịp thời phản ánh do quy trình soạn thảo và ban hành kéo dài Điều này dẫn đến việc một số quy định pháp luật không rõ ràng hoặc thiếu hẳn, gây khó khăn trong xét xử tại Tòa án Án lệ ra đời nhằm khắc phục những lỗ hổng này, với tính linh hoạt và khả năng đáp ứng nhanh chóng nhu cầu thực tiễn.

4.1.2 Án lệ nâng cao khả năng sáng tạo và trình độ của thẩm phán Để giải quyết những vụ việc tại Tòa án mà không có luật điều chỉnh, các thẩm phán sẽ phải áp dụng án lệ để giải quyết các vấn đề tương tự, thẩm phán có quyền giải thích, lập luận và sáng tạo ra luật để bù đắp vào điểm thiếu hụt mà văn bản quy phạm pháp luật chưa đề cập đến Trong trường hợp, nếu những quy định pháp luật chung chung thẩm phán sẽ phải giải thích pháp luật để áp dụng vào các vấn đề Vì vậy, để có một án lệ có giá trị yêu cầu thẩm phán phải có trình độ cao, khả năng lập luận tốt.

4.1.3 Án lệ nâng cao trình độ của luật sư Án lệ đòi hỏi các luật sư nâng cao trình độ pháp lý, khả năng nghiên cứu để áp dụng khi giải quyết các vấn đề trong thực tế Luật sư khi tham gia tranh tụng cần tìm ra sự khác biệt tình tiết giữa hai vụ việc trong trường hợp tòa án xét xử căn cứ vào án lệ mà nó gây bất lợi cho thân chủ hoặc cần tìm ra án lệ phù hợp để làm căn cứ cho lập luận của mình.

4.1.4 Án lệ tạo ra sự thống nhất và khách quan, công bằng, tôn trọng lẽ phải trong hoạt động xét xử giữa các cấp tòa án

Trong hệ thống pháp luật như Common Law và Civil Law, các tòa án hoạt động theo nguyên tắc riêng của từng quốc gia, với án lệ đóng vai trò quan trọng trong việc thống nhất phương pháp giải quyết các vấn đề cụ thể Mặc dù án lệ có thể mang tính chất bắt buộc hoặc tham khảo, nhưng nhiều tòa án cấp dưới hiện nay thường nghiên cứu và áp dụng án lệ từ tòa án cấp cao hơn, tạo ra sự thống nhất và công bằng trong việc xét xử các vụ việc tương tự Án lệ không chỉ thúc đẩy công bằng trong quan hệ xã hội mà còn thể hiện tính linh hoạt và nhân đạo của pháp luật, đặc biệt khi luật thành văn thường mang tính cứng nhắc và không luôn là giải pháp tối ưu trong bối cảnh xã hội không ngừng thay đổi.

4.2 Hạn chế của án lệ

4.2.1 Tính khoa học không cao

Án lệ, do thẩm phán sáng tạo và lập luận, có thể thiếu tính khoa học trong một số trường hợp, dẫn đến rủi ro khó tránh khỏi do tính linh hoạt cao Trong khi đó, văn bản quy phạm pháp luật được hình thành qua quy trình chặt chẽ, đảm bảo lập luận vững chắc Án lệ, dựa trên lập luận chủ quan của thẩm phán và lẽ công bằng, không trải qua nghiên cứu của cơ quan lập pháp, khiến cho việc áp dụng án lệ có thể bị lảng tránh thông qua sự khác biệt trong các tình tiết pháp lý Thực tế cho thấy, án lệ phát sinh từ thực tiễn, mang tính phong phú và biến đổi liên tục, không ổn định như các văn bản quy phạm pháp luật.

4.2.2 Thủ tục áp dụng án lệ phức tạp

Trong một vụ án, có thể áp dụng nhiều án lệ và lập luận khác nhau, dẫn đến sự phức tạp trong thủ tục áp dụng án lệ Khác với việc áp dụng các văn bản quy phạm pháp luật, nơi các thẩm phán và luật sư có thể căn cứ rõ ràng và nhanh chóng, việc áp dụng án lệ yêu cầu sự kết hợp linh hoạt giữa các lập luận của các bản án khác nhau, tạo ra những thách thức trong quá trình xét xử.

4.2.3 Đòi hỏi sự sáng tạo, sự hiểu biết sâu sắc về luật pháp

Án lệ yêu cầu thẩm phán, công tố viên và luật sư phải có kiến thức sâu sắc về pháp luật và khả năng lập luận tốt Để tránh việc án lệ bị bãi bỏ hoặc sửa đổi do áp dụng pháp luật không chính xác, các bên liên quan cần nghiên cứu kỹ lưỡng các án lệ đã công bố và xem xét các tình tiết tương tự để đưa ra lập luận chính xác Ở những quốc gia mới tiếp cận và công nhận án lệ, việc áp dụng còn gặp khó khăn do chưa quen với văn hóa pháp lý, dẫn đến việc áp dụng án lệ chưa hiệu quả.

ÁN LỆ VỚI TÌNH HÌNH THỰC TIỄN Ở THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM

ÁN LỆ TRONG HỆ THỐNG PHÁP LUẬT

Án lệ đóng vai trò quan trọng trong hệ thống pháp luật quốc tế, là kết quả của quá trình áp dụng pháp luật trong xét xử của các thẩm phán và là công cụ xác định tiêu chuẩn pháp lý quốc tế Ở nhiều quốc gia, án lệ được xem là nguồn pháp luật thiết yếu, mặc dù khái niệm và nguồn gốc hình thành của nó có sự khác biệt Tuy nhiên, các hệ thống pháp luật vẫn có những đặc điểm chung về tính chất ràng buộc và vai trò của án lệ trong việc phát triển hệ thống pháp luật quốc tế.

5.1 Đặc điểm án lệ trong hệ thống thông luật

Hệ thống thông luật, bao gồm các nước như Anh, Mỹ, Úc, Canada và New Zealand, nổi bật với việc sử dụng án lệ như một nguồn luật bắt buộc Nguyên tắc stare decisis, hay nguyên tắc tuân theo án lệ, đã được công nhận chính thức trong các hệ thống này Mặc dù không có văn bản pháp luật nào yêu cầu các thẩm phán phải tuân theo án lệ, nhưng việc công nhận án lệ như một nguồn pháp luật có giá trị bắt buộc chủ yếu dựa vào tập quán và văn hóa pháp lý của các quốc gia này.

Án lệ là nguồn luật có giá trị bắt buộc trong hệ thống Thông luật, nhưng không phải là nguồn luật bất biến Thực tiễn cho thấy án lệ có thể bị thay đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ nếu không còn phù hợp Trong trường hợp có sự mâu thuẫn giữa án lệ và luật thành văn, luật thành văn sẽ luôn được ưu tiên áp dụng.

5.1.1 Vai trò án lệ trong hệ thống pháp luật Anh

Trong hệ thống pháp luật Anh, nơi khởi nguồn của án lệ và có truyền thống lâu đời nhất thế giới, không có văn bản luật nào quy định tính bắt buộc của án lệ Điều này có nghĩa là các thẩm phán và tòa án không bị yêu cầu phải áp dụng hay viện dẫn án lệ theo cách nhất định Sự công nhận án lệ như một nguồn luật bắt buộc và các nguyên tắc viện dẫn nó hoàn toàn dựa trên các phương pháp truyền thống và tập quán trong văn hóa pháp lý của hệ thống Thông luật.

Án lệ tại Anh là nguyên tắc bắt buộc, yêu cầu thẩm phán căn cứ vào các bản án trước đó, đặc biệt là phán quyết của tòa án cấp trên Các phán quyết của Thượng nghị viện, tòa án phúc thẩm và tòa án cấp cao có giá trị ràng buộc đối với các tòa án thấp hơn, nhưng chỉ những bản án được xuất bản mới trở thành án lệ Phán quyết của tòa phúc thẩm và tòa án cấp cao không ràng buộc Thượng nghị viện, tuy nhiên, Thượng nghị viện thường tôn trọng các phán quyết này Kể từ năm 1966, Thượng nghị viện đã có những thay đổi trong cách áp dụng án lệ.

Người không bị bắt buộc phải tuân thủ các phán quyết của chính mình Phán quyết từ Tòa án hình sự trung ương, Tòa địa hạt và Tòa án hình sự và gia đình không mang tính án lệ và không có giá trị ràng buộc Chỉ có phần nguyên tắc trong mỗi bản án mới có giá trị ràng buộc, trong khi phần bình luận của thẩm phán chỉ được coi là tài liệu tham khảo.

Khi xét xử, các thẩm phán không nhất thiết phải tuân theo quyết định của các vụ án trước, mà chỉ cần tuân theo quy tắc pháp lý trong phần luận cứ chính của bản án trước Án lệ, hay luật án lệ, là những bản án đã trở thành luật, nhưng không phải là quy tắc tuyệt đối cho các vụ án tương tự sau này Tại Anh, án lệ được coi trọng vì đảm bảo công lý, yêu cầu rằng các bên đương sự trong các vụ án tương tự phải nhận được phán quyết giống nhau để tránh sự bất công Nguyên tắc này là nền tảng cho "sự thống trị của luật", bảo vệ chống lại sự xét xử tùy tiện và độc đoán, đảm bảo rằng pháp luật được áp dụng một cách công bằng, nhất quán và hợp lý.

Tính tích cực của án lệ nước Anh:

13 Richard Ward & Amanda Wragg, English Legal System, 9th Ed, Oxford University Press, 2005, p.81

14 Earl Maltz, The Nature of Precedents, 66 N.C.L.Rev 367, 1988, p.371

Pháp luật Anh được cụ thể hóa qua thực tiễn xét xử, với điểm đặc thù là luật thực định chủ yếu do cơ quan tư pháp tạo ra thông qua việc áp dụng và phát triển án lệ Các lĩnh vực như luật hợp đồng, bồi thường trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng, và các tội phạm nghiêm trọng như giết người đều xuất phát từ cơ quan tư pháp, không phải từ cơ quan lập pháp Sự khác biệt này làm cho hệ thống pháp luật Anh có tính thực tiễn cao hơn, dễ áp dụng và ít trừu tượng hơn so với các hệ thống pháp luật điển hình ở châu Âu lục địa, nơi tư duy pháp luật thường được hình thành từ giảng đường đại học.

Nguyên tắc áp dụng án lệ tại Anh được thiết lập một cách chặt chẽ và rõ ràng, tạo nền tảng vững chắc cho hệ thống pháp luật Điều này mang lại nhiều lợi ích thực tiễn, bao gồm việc nâng cao hiệu quả của các tuyển tập án lệ đã được xuất bản, giúp các tòa án cấp dưới dễ dàng áp dụng các bản án như án lệ, và đảm bảo giá trị thời gian của án lệ trong việc thực thi pháp luật.

Tính hạn chế của án lệ ở Anh:

Án lệ của Anh thể hiện tính nghiêm ngặt và khuôn mẫu, với các bản án hầu như không cho phép thẩm phán bày tỏ quan điểm về chính sách chung, đặc biệt trong các vụ việc quan trọng So với Mỹ, vai trò của thẩm phán trong việc sáng tạo án lệ ở Anh bị hạn chế hơn, mặc dù án lệ bắt buộc áp dụng tại đây cũng mang lại một số ưu điểm nhất định.

Nguyên tắc tuân thủ án lệ một cách nghiêm ngặt đã trở thành rào cản đối với sự sáng tạo của các thẩm phán trong quá trình xét xử.

Án lệ xét xử là nguồn cơ bản của pháp luật Anh, với khoảng 800.000 án lệ hiện có và hơn 20.000 án lệ mới được bổ sung hàng năm Sự phong phú và phức tạp của hệ thống án lệ này tạo thành một tuyển tập pháp luật theo quy định của châu Âu Tuy nhiên, khối lượng án lệ lớn và khó khăn trong việc tra cứu đã gây ra thách thức cho thẩm phán và luật sư trong việc tìm kiếm án lệ phù hợp với bản chất các vụ việc đang xử lý.

5.1.2 Vai trò của án lệ trong hệ thống pháp luật Hoa Kỳ

Pháp luật Hoa Kỳ được xây dựng dựa trên nền tảng pháp luật Anh, vì vậy án lệ Hoa

Án lệ tại Hoa Kỳ mang những đặc trưng riêng biệt, bên cạnh việc thừa nhận án lệ như nguồn luật chính thống, nó còn cho thấy sự linh hoạt hơn so với Anh Dù bị ảnh hưởng bởi hệ thống pháp luật Anh, pháp luật Hoa Kỳ vẫn thể hiện tính độc lập và đặc trưng riêng Các tòa án thường xuyên trích dẫn án lệ, đồng thời các thẩm phán cũng chú trọng đến quan điểm chính sách trong những vụ án quan trọng Mặc dù tỷ lệ án lệ không cao như ở Anh, nhưng án lệ từ các tòa án cấp cao có vai trò đặc biệt trong cơ chế bảo hiến, với nhiều quy định trong Hiến pháp được cụ thể hóa qua các phán quyết Mỗi bang tại Hoa Kỳ có hệ thống tòa án độc lập và các phán quyết của tòa án tối cao cùng tòa án phúc thẩm đều được công bố.

Hệ thống án lệ tại Hoa Kỳ hoạt động không hiệu quả do sự thiếu ràng buộc giữa các bang, dẫn đến các phán quyết có thể trái ngược nhau Các bang có quan điểm khác nhau về cách giải quyết vấn đề, khiến cho án lệ không được áp dụng đồng nhất Tòa án tối cao Hoa Kỳ nhấn mạnh rằng phán quyết có thể dựa vào chính sách chung hơn là án lệ, và các thẩm phán có thể thay đổi quyết định tùy thuộc vào quan điểm cá nhân Mặc dù các phán quyết của tòa án cấp cao có thể được tham khảo lẫn nhau giữa các bang, nhưng việc phát triển án lệ không bao gồm các quyết định của tòa án tiểu bang Trong hệ thống tòa án liên bang, ngoài quyền thiết lập án lệ của tòa án tối cao, 14 tòa án phúc thẩm cũng có quyền tạo ra án lệ, nhưng không bị ràng buộc bởi án lệ của nhau.

Quy tắc vận hành án lệ tại Hoa Kỳ tuân theo chiều dọc, với án lệ của tòa án cấp trên có giá trị ràng buộc đối với tòa án cấp dưới Cụ thể, án lệ của Thượng nghị viện có tính bắt buộc đối với tất cả các tòa án ngoại trừ Thượng nghị viện, trong khi án lệ của tòa phúc thẩm chỉ có giá trị đối với các tòa án cấp dưới thuộc quyền phúc thẩm, nhưng không ràng buộc với các tòa án tương đương.

THỰC TIỄN SỬ DỤNG ÁN LỆ TẠI VIỆT NAM

6.1 Quá trình hình thành và phát triển án lệ ở Việt Nam Án lệ không chỉ là những lập luận, phán quyết trong bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án về một vụ việc cụ thể, mà nó còn là vấn đề pháp lý từ lâu đã được quan tâm và tìm hiểu ở Việt Nam Nguồn gốc của chúng và các học thuyết gắn liền với án lệ vốn chịu nhiều ảnh hưởng từ thời La Mã, nó đã có ảnh hưởng lớn đến cả hệ thống thông luật (Common Law) và dân luật (Civil Law) và đa số các quốc gia trên thế giới từ nhiều thế kỷ trước Đối với đất nước Việt Nam chúng ta, do truyền thống của nhà nước pháp luật theo hệ thống luật thành văn (Civil Law), nên việc quyết định bắt đầu áp dụng án lệ từ trước đến nay vẫn là một điều gì đó rất mới, chưa thực sự phổ biến nhưng phần nào đã chỉ ra một bước ngoặt mang tính đột phá của quá trình cải cách tư pháp, gắn liền với lịch sử xây dựng và hoàn thiện pháp luật của đất nước.

Án lệ đã được áp dụng tại Việt Nam từ trước năm 1960 và đã tồn tại trong nhiều văn bản pháp luật chính thức Nó được công bố và phổ biến rộng rãi trên các tạp chí chuyên ngành, góp phần quan trọng vào việc hình thành và phát triển hệ thống pháp luật.

Trước năm 1960, án lệ đã tồn tại, nhưng sau đó, thuật ngữ này đã bị thay thế bằng "luật lệ", trở nên phổ biến hơn Từ năm 1975 đến trước năm 2006, khái niệm "án lệ" gần như không được sử dụng chính thức Mặc dù vẫn có những cuộc thảo luận và nghiên cứu về án lệ, nhưng chủ yếu mang tính hàn lâm và không được áp dụng rộng rãi, đặc biệt là ở miền Bắc Việt Nam.

Từ năm 1945, thuật ngữ "án lệ" đã được đề cập trong nhiều văn bản pháp lý quan trọng tại Việt Nam, bao gồm Thông tư số 442/TTG ngày 19/01/1955 của Thủ tướng Chính phủ về việc trừng trị một số loại tội phạm, Thông tư số 19-VHS ngày 30/6/1955 của Bộ Tư pháp liên quan đến việc áp dụng luật lệ, và Chỉ thị số 772-TATC ngày 10/7/1959 của Tòa án nhân dân Tối cao về việc đình chỉ áp dụng các luật pháp cũ của chế độ đế quốc và phong kiến.

Án lệ trong pháp luật Việt Nam là một chủ đề quan trọng, phản ánh sự phát triển của hệ thống pháp luật và việc áp dụng các nguyên tắc pháp lý trong thực tiễn Bài viết của Lê Tiến Dũng (27/06/2014) trên trang thông tin điện tử tổng hợp của Ban Nội chính Trung ương nêu rõ vai trò của án lệ trong việc hướng dẫn và thống nhất áp dụng pháp luật Nội dung bài viết có thể được truy cập qua liên kết: [Án lệ trong pháp luật Việt Nam](https://noichinh.vn/nghien-cuu-trao-doi/201406/an-le-trong-phap-luat-viet-nam-295001/), với thông tin được cập nhật lần cuối vào ngày 10/12/2021.

11/11/1959 của Bộ Tư pháp-TANDTC, giải thích và quy định cụ thể nhiệm vụ và quyền hạn của các TAND phúc thẩm Hà Nội, Hải Phòng và Vinh,

Vào năm 2015, Hội đồng Thẩm phán TANDTC đã ban hành Nghị quyết số 03/2015/NQ-HĐTP ngày 28/10/2015, quy định quy trình lựa chọn, công bố và áp dụng án lệ Nghị quyết này không chỉ là cơ sở pháp lý quan trọng mà còn đánh dấu một bước ngoặt lớn trong việc phát triển và áp dụng án lệ trong hệ thống pháp luật Việt Nam.

Theo Quyết định số 220/QĐ-CA ngày 06/04/2016, đã công bố 06 án lệ được Hội đồng thẩm phán TANDTC thông qua, bao gồm 04 án lệ dân sự, 01 án lệ hình sự và 01 án lệ hôn nhân và gia đình Tính đến ngày 10/12/2021, theo Nghị quyết số 04/2019/NQ–HĐTP và Nghị quyết số 03/2015/NQ-HĐTP, Việt Nam đã công bố tổng cộng 43 án lệ, trong đó có 24 án lệ dân sự, 09 án lệ kinh doanh, thương mại, 06 án lệ hình sự và 02 án lệ hành chính.

01 án lệ lao động và 01 án lệ hôn nhân và gia đình.

Hệ thống án lệ Việt Nam, trải qua nhiều thời kỳ, thể hiện sự giao thoa giữa các nền văn hóa đa dạng trên thế giới, kết hợp đặc điểm của hệ thống pháp luật Common Law và Civil Law Điều này chứng tỏ sự ham học hỏi và tiếp thu có chọn lọc tinh hoa nhân loại, góp phần mở ra một trang sách mới và thúc đẩy sự phát triển đáng kể trong nền luật pháp nước ta.

6.2 Cơ sở pháp lý cho việc áp dụng án lệ tại Việt Nam

Hệ thống pháp luật Việt Nam đã trải qua một quá trình phát triển lâu dài từ khi đất nước giành độc lập Năm 2013, việc áp dụng án lệ trong xét xử đã được khẳng định rõ ràng trong Hiến pháp và các văn bản quy phạm pháp luật, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống pháp lý của quốc gia.

Theo Khoản 14 Điều 9 của Luật Phá sản năm 2014, quy định rằng trong các vụ việc phá sản tương tự, cần tham khảo quyết định giải quyết phá sản trước đó theo hướng dẫn của Tòa án.

19 Nguyễn Thị Hồng Nhung, “Sách chuyên khảo Án lệ trong giải quyết vụ việc dân sự”, NXB ĐHQG TP.HCM

Quy định này, mặc dù được đề cập gián tiếp, đã "khai sáng" cho việc áp dụng án lệ trong thủ tục phá sản tại tòa án.

Với sự tiến bộ của hệ thống pháp luật Việt Nam, nhiều điều luật đã được ban hành để quy định rõ ràng về việc sử dụng án lệ, điển hình là Khoản 2 Điều 6 của Bộ luật.

Theo Luật Dân sự 2015, nếu không thể áp dụng tương tự pháp luật, cần dựa vào các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự được quy định tại Điều 3, cùng với án lệ và lẽ công bằng.

Bộ Luật Tố tụng Dân sự 2015 quy định rằng tòa án phải áp dụng các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự, án lệ và lẽ công bằng để giải quyết các vụ việc dân sự trong trường hợp không thể áp dụng tập quán hoặc các quy định tương tự của pháp luật, theo Điều 5 và khoản 1 Điều 6 của Bộ luật dân sự.

Theo Bộ Luật Tố tụng Dân sự 2015, Điều 264 quy định rằng trong các vụ án thuộc trường hợp đặc biệt, cần căn cứ vào tập quán, tương tự pháp luật và các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự Nghị quyết 03/2015/NQ-HĐTP cũng nhấn mạnh nguyên tắc áp dụng án lệ, yêu cầu Thẩm phán và Hội thẩm nghiên cứu và áp dụng án lệ cho các vụ việc tương tự để đảm bảo tính công bằng Nếu án lệ được áp dụng, bản án phải chỉ rõ các yếu tố liên quan, còn nếu không, cần có lập luận rõ ràng về lý do không áp dụng Thêm vào đó, các quy định tại Khoản 3 và Khoản 4 Điều 8 nêu rõ rằng sự thay đổi trong luật pháp có thể ảnh hưởng đến việc áp dụng án lệ.

20 Khoản 2, điều 6 Bộ Luật dân sự 2015 https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Quyen-dan-su/Bo-luat-dan- su-2015- 296215.aspx

21 Bộ Luật Tố tụng Dân sự 2015 https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Thu-tuc-To-tung/Bo-luat-to-tung- dan-su- 2015-296861.aspx

ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP

Dựa trên kinh nghiệm thực tiễn từ việc áp dụng án lệ ở nhiều quốc gia trên thế giới, Việt Nam cần tham khảo và học hỏi để cải thiện chất lượng án lệ.

Pháp luật Việt Nam cần làm rõ khái niệm "án lệ" và "tình huống pháp lý tương tự", đặc biệt trong bối cảnh hệ thống pháp luật Châu Âu lục địa Theo Điều 2, Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP, án lệ chỉ có giá trị giải thích các quy định pháp luật còn mơ hồ, không tạo ra quy định mới cho các tình huống chưa được điều chỉnh Để đảm bảo công bằng và công lý, tòa án cần được trao quyền nhiều hơn trong việc xử lý các tình huống chưa có quy định, đồng thời thiết lập các nguyên tắc pháp luật mới phù hợp với nhiệm vụ xét xử.

Để hiểu đúng về bản chất của án lệ, cần tham khảo Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, trong đó quy định rằng án lệ là những lập luận và phán quyết trong các bản án đã có hiệu lực pháp luật, được chọn lựa và công bố bởi Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Tuy nhiên, định nghĩa này vẫn chưa đủ rõ ràng, dẫn đến sự hiểu biết chung chung về án lệ, vì bản án hay quyết định cần phải được đưa ra dựa trên các lập luận cụ thể và có cơ sở pháp lý vững chắc.

Bài viết "32 Án lệ trong hệ thống pháp luật thông luật Anh - Kinh nghiệm cho việc hoàn thiện quy định về án lệ ở Việt Nam" trình bày những án lệ quan trọng trong hệ thống pháp luật Anh, từ đó rút ra bài học quý giá cho việc cải thiện quy định về án lệ tại Việt Nam Nội dung bài viết nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng án lệ trong thực tiễn pháp lý, nhằm nâng cao hiệu quả và tính minh bạch của hệ thống tư pháp Việt Nam Tham khảo từ trang TCDCPL, bài viết cung cấp cái nhìn sâu sắc về mối liên hệ giữa lý thuyết và thực tiễn trong việc xây dựng và hoàn thiện luật pháp.

ItemID32 , truy cập lần cuối ngày 23/12/2021

33 Tham khảo Nghị quyết 04/2019/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán tòa án nhân dân tối cao

Để án lệ phát huy hiệu quả trong hệ thống pháp luật, cần giải quyết những vấn đề về tính khách quan và tính hợp pháp của chứng cứ Việc hiểu sai về án lệ có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, vì vậy, học hỏi từ các nước theo hệ thống thông luật, như Anh, là cần thiết Hệ thống này đã định nghĩa và hình thành án lệ một cách chặt chẽ, bổ sung cho những thiếu sót của pháp luật thành văn Do đó, việc thay thế cụm từ “án lệ là những lập luận…” thành “án lệ là những nguyên tắc bắt buộc” sẽ giúp các tòa án đồng nhất trong việc áp dụng án lệ, từ đó điều chỉnh kịp thời các quan hệ xã hội Sự thay đổi này sẽ hướng tới tính thực tiễn hơn trong việc xét xử của các Tòa án.

Hiểu rõ về "tình huống pháp lý tương tự" là rất quan trọng để đảm bảo tính khách quan trong việc áp dụng án lệ trong xét xử Để thực hiện điều này hiệu quả, các thẩm phán cần nắm vững "tình tiết chính" liên quan đến vụ án.

Để xây dựng và phát triển án lệ, cần phân loại thành ba loại chính: án lệ bắt buộc, án lệ giải thích luật và án lệ tham khảo Trong bối cảnh hệ thống thông luật và pháp luật châu Âu lục địa ngày càng hòa hợp, vai trò của án lệ trong hệ thống pháp luật châu Âu lục địa ngày càng quan trọng Do đó, sự gia tăng số lượng án lệ trong quá trình xét xử là điều không thể tránh khỏi, và việc xây dựng, chỉnh lý, sắp xếp, cũng như lưu trữ hệ thống án lệ một cách khoa học sẽ hỗ trợ thẩm phán trong việc tìm kiếm thông tin dễ dàng hơn.

Án lệ trong hệ thống thông luật có thứ bậc ưu tiên áp dụng riêng Mặc dù án lệ chỉ mang tính chất tham khảo, hội đồng xét xử có quyền không áp dụng hoặc viện dẫn án lệ trong quyết định của mình, miễn là họ đưa ra lý do hợp lý Do đó, việc xác định thứ bậc áp dụng của án lệ cần được cân nhắc để phù hợp với thứ bậc của tòa án.

Để nâng cao chất lượng án lệ, cần xây dựng các chương trình đào tạo chuyên môn cho thẩm phán, tập trung vào việc phát triển đội ngũ có trình độ cao và khả năng phân tích, đánh giá công tâm Việc đổi mới công tác đào tạo và xây dựng mô hình đào tạo thẩm phán phù hợp là rất cần thiết nhằm đảm bảo rằng các thẩm phán đáp ứng yêu cầu chuyên môn, góp phần vào cải cách tư pháp tại Việt Nam.

Tiêu đề	Án Lệ - Lý Luận Và Thực Tiễn
Tác giả	Nguyễn Thanh Mai
Trường học	Trường Đại Học
Chuyên ngành	Lý Luận Nhà Nước Và Pháp Luật
Thể loại	tiểu luận

Định dạng
Số trang	55
Dung lượng	194,11 KB