QUAN ĐIỂM CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ DÂN CHỦ
Các khái ni m 5 ệ 1 Khái niệm dân ch 5ủ 2 Dân chủ trong tư tưở ng H Chí Minh 5ồ 1.2 Cơ sở hình thành quan điể m củ a H Chí Minh về dân chủ 6ồ 1.2.1 Cơ sở khách quan
Dân chủ được hiểu là một hình thức tổ chức chính trị xã hội, trong đó nhân dân là nguồn gốc của quyền lực Mặc dù chưa có định nghĩa thống nhất nào về dân chủ, nhưng có hai nguyên tắc cơ bản mà bất kỳ định nghĩa nào cũng phải tuân thủ Nguyên tắc thứ nhất là tất cả mọi thành viên của xã hội (công dân) đều có quyền tiếp cận quyền lực một cách bình đẳng Nguyên tắc thứ hai là tất cả mọi thành viên (công dân) đều được hưởng các quyền tự do được công nhận một cách rộng rãi Như Abraham Lincoln đã từng nói: dân chủ là một chính phủ “của dân, do dân và vì dân”.
1.1.2.Dân chủ trong tư tưởng Hồ Chí Minh
Dân chủ được xem là quyền lực thuộc về nhân dân, theo triết lý của Democritus Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng "dân là chủ" và "dân làm chủ" thể hiện rõ ràng vị thế của nhân dân trong cấu trúc quyền lực xã hội Ông coi dân chủ là tài sản quý giá nhất của nhân dân, là cơ sở đảm bảo quyền làm chủ và các quyền cơ bản của người lao động Quyền lực tối thượng thuộc về nhân dân, và chính nhân dân là người lập ra Đảng và Chính quyền Để bảo đảm quyền dân chủ, các tổ chức Đảng, Nhà nước và đoàn thể phải phục vụ nhân dân, cán bộ và đảng viên phải là công bộc của nhân dân, đồng thời nhân dân cũng cần thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà nước.
1.2 Cơ sở hình thành quan điểm của Hồ Chí Minh v dân ch ề ủ
Cơ sở v ề khái ni ệ m dân ch t ủ ừ xa xưa
Dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân, một khái niệm đã tồn tại từ lâu đời trong lịch sử Ngay từ thời Hy Lạp cổ đại, khi có ngôn ngữ và chữ viết, con người đã biết diễn đạt nội dung dân chủ Trong xã hội nguyên thủy, việc cử ra và phế bỏ người đứng đầu thể hiện quyền lực và sức mạnh của người dân.
Trong các thời kỳ xã hội có phân chia giai cấp, khái niệm dân chủ không còn giữ nguyên nghĩa ban đầu là quyền lực thuộc về nhân dân, mà bị bóp méo theo quan điểm và thái độ chính trị của giai cấp cầm quyền Giai cấp thống trị thường lợi dụng danh nghĩa cộng đồng và lợi ích chung để thiết lập pháp luật, thao túng quyền lực và tước đoạt quyền làm chủ của nhân dân.
Trong xã hội chiếm hữu nô lệ, giai cấp chiếm hữu nô lệ tạo ra Nhà nước, được gọi là Nhà nước dân chủ, tức là Nhà nước dân chủ chủ nô thống trị đại đa số người lao động là giai cấp nô lệ Tuy nhiên, thực chất của từ “dân chủ” trong xã hội ấy chỉ bao gồm giai cấp chiếm hữu nô lệ, tăng lữ, thương gia, một số trí thức và người tự do; còn đại đa số nhân dân (là nô lệ) thì không được xem là “dân”.
Chế độ phong kiến ở xã hội phong kiến, mặc dù có sự khát khao về quyền dân chủ và mong muốn của người dân, nhưng thực chất lại không được công nhận là một hệ thống dân chủ, mà chỉ là một chế độ quân chủ.
Trong chế độ tư bản chủ nghĩa, mặc dù có nhiều thành tựu và mang danh nghĩa là nhà nước dân chủ, nhưng thực chất, đây không phải là nhà nước thực hiện quyền lực của nhân dân, mà chỉ là công cụ của giai cấp tư sản.
Chỉ khi chủ nghĩa xã hội ra đời, nhân dân lao động mới giành được quyền lực chính trị và tư liệu sản xuất, từ đó quyền lực thực sự của dân trở lại với nhân dân Vì vậy, dân chủ xã hội chủ nghĩa là nền dân chủ cao nhất, đầy đủ nhất, vượt trội hơn so với dân chủ tư sản.
Cơ sở hình thành t ừ quan ni ệ m dân ch c a Ch ủ ủ ủ nghĩa Mác – Lênin
Quan niệm của Chủ nghĩa Mác – Lênin về dân chủ thể hiện ở những quan điểm sau:
Chủ nghĩa Mác – Lênin kế thừa những yếu tố hợp lý và thực tiễn của nhân loại về dân chủ, nhấn mạnh rằng dân chủ không chỉ là một nhu cầu khách quan của nhân dân lao động mà còn là quyền lực thuộc về họ.
Khi xã hội tồn tại giai cấp và nhà nước, tức là chế độ dân chủ được thể hiện chủ yếu qua nhà nước, thì không thể có khái niệm dân chủ chung chung, phi giai cấp hay siêu giai cấp.
"Dân chủ thuần túy" không tồn tại trong thực tế, vì mỗi chế độ dân chủ đều gắn liền với bản chất giai cấp thống trị trong xã hội Dân chủ trong xã hội có giai cấp mang tính chất giai cấp, phản ánh các giai cấp đã hình thành nên nó, như dân chủ nô lệ, dân chủ tư sản và dân chủ vô sản (dân chủ xã hội chủ nghĩa) Do đó, từ khi xuất hiện, dân chủ luôn tồn tại như một phạm trù lịch sử và chính trị.
Kể từ khi hình thành nhà nước dân chủ, dân chủ được hiểu như một hình thức nhà nước, trong đó quy trình bầu cử và bãi miễn các thành viên nhà nước được thực hiện, cùng với việc quản lý xã hội theo pháp luật Điều này khẳng định rằng "quyền lực thuộc về nhân dân", mặc dù khái niệm "nhân dân" lại được xác định bởi giai cấp thống trị, gắn liền với một hệ thống chuyên chính của giai cấp này trong xã hội.
Trong một chế độ dân chủ, giai cấp thống trị chi phối mọi lĩnh vực của xã hội, điều này dẫn đến sự gắn bó chặt chẽ giữa tính giai cấp và các yếu tố như dân tộc, chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội trong mỗi quốc gia.
Tinh hoa văn hóa nhân loại
- Cơ sở hình thành từ tư tưởng “thân dân” ở phương Đông
Theo Nho giáo, việc làm vua cần tuân theo "mệnh Trời" và thực hiện trách nhiệm với dân Mệnh Trời và ý dân phải hòa hợp, vì ý dân chính là ý Trời Dân là gốc của nước, là nguồn sống của quốc gia; vua quan giống như chiếc thuyền, có thể chèo lái nhưng cũng có thể bị lật nếu không chăm lo cho dân.
Theo Khổng giáo, "Dưới trời đất khôn ngoan, đâu cũng là đất của vua Khắp đất đai đến tận biên giới, ai cũng là tôi dân của vua." Điều này nhấn mạnh rằng vua là người quản lý đất nước cao nhất, là cha của muôn dân, và vì vậy phải chịu trách nhiệm về toàn bộ cuộc sống của dân.
Nội dung quan điểm của Hồ Chí Minh về dân chủ
Dân chủ tại Việt Nam được thể hiện qua việc đảm bảo quyền con người và quyền công dân trong mọi lĩnh vực, bao gồm chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội Trong đó, dân chủ chính trị là khía cạnh quan trọng nhất, nổi bật và tập trung vào hoạt động của nhà nước.
1.3.1.Tư tưởng Hồ Chí Minh v ềquyền làm chủ c a nhân dân ủ
V ề quy n làm ch ề ủ c ủ a nhân dân, H ồ Chí Minh đã chỉ rõ trên ba phương diệ n:
Quyền làm chủ của nhân dân lao động là một nguyên tắc cốt lõi, khẳng định rằng “Nước ta là nước của dân” Mọi lợi ích và quyền lợi đều hướng đến phục vụ nhân dân, và chính quyền chỉ là đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân.
Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, quyền lực và sức mạnh đều thuộc về nhân dân, từ cấp xã đến Chính phủ Trung ương Nhân dân giữ vai trò quyết định trong mọi lĩnh vực, từ kinh tế, chính trị đến văn hóa và xã hội Họ có quyền làm chủ bản thân, được bảo vệ về thân thể, tự do đi lại, hành nghề, ngôn luận và học tập trong khuôn khổ pháp luật Nhân dân cũng có quyền làm chủ các tập thể, địa phương và cơ quan nơi mình sống và làm việc, cũng như tham gia vào các đoàn thể, tổ chức chính trị xã hội thông qua bầu cử và bãi nhiệm.
Dân là gốc rễ của nước, họ đã hy sinh để xây dựng và bảo vệ tổ quốc, vì vậy dân là chủ của nước Nhân dân không chỉ là người xây dựng mà còn là lực lượng bảo vệ Đảng và các tổ chức chính trị Họ đóng vai trò quan trọng trong việc hiện thực hóa đường lối của Đảng; nếu không có dân, mọi nỗ lực của Đảng sẽ trở nên vô nghĩa Nhân dân là lực lượng thiết yếu trong việc xây dựng đất nước, nuôi dưỡng và bảo vệ các tổ chức chính trị, do đó họ có quyền làm chủ đất nước và các lĩnh vực trong đời sống xã hội.
Theo Hồ Chí Minh, nhân dân luôn là lực lượng chính trong mọi xã hội và là nhân tố quan trọng trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Trước Cách mạng Tháng Mười Nga và học thuyết Mác – Lênin, chưa có cuộc cách mạng nào thực sự giải phóng tri thức cho nhân dân Người dân chỉ có thể trở thành người làm chủ khi được giáo dục và nhận thức rõ quyền lợi cũng như nghĩa vụ của mình Để đạt được điều này, người dân cần có ý chí vươn lên, trong khi các tổ chức đoàn thể cần hỗ trợ và khuyến khích họ.
Nếu không được giáo dục để thoát khỏi tình trạng nghèo đói, người dân sẽ mãi mãi không thể thực hiện vai trò làm chủ Để thực hiện quyền làm chủ, họ cần có một cơ chế đảm bảo quyền lợi và sự tham gia của họ trong các quyết định quan trọng.
1.3.2.Tư tưởng Hồ Chí Minh v dân ch ề ủ trong lĩnh vực chính tr ị
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm nhận thức về dân chủ trong lĩnh vực chính trị từ khi còn trẻ, thể hiện qua sự quan tâm đến tự do, bình đẳng và bác ái Khi ra đi tìm đường cứu nước, Người đã gửi yêu sách tại Hội nghị Versailles, đòi hỏi những quyền cơ bản cho nhân dân An Nam Trong suốt cuộc đời hoạt động của mình, Hồ Chí Minh luôn coi chính trị là mục tiêu hàng đầu để đạt được tự do, bình đẳng và bác ái cho mỗi cá nhân và mọi dân tộc.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ trong chính trị được hình thành từ truyền thống văn hóa dân tộc và sự kết tinh của hàng ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, cùng với những giá trị dân chủ từ phương Tây và lý tưởng giải phóng con người của chủ nghĩa Mác - Lênin Ông khẳng định quyền lực thuộc về nhân dân, với Nhà nước của dân, do dân và vì dân, thể hiện qua câu nói “Nước ta là nước dân chủ, địa vị cao nhất là dân, vì dân là chủ” Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng mọi quyền hành và lực lượng đều thuộc về nhân dân, không phải của một bộ phận nhỏ nào Trong Chương trình hành động của Mặt trận Việt Minh, ông đã đề ra những nội dung cơ bản về chế độ dân chủ cộng hòa cho đất nước sau khi giành chính quyền, từ đó khơi dậy tinh thần quần chúng nhân dân, góp phần vào thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám.
Hồ Chí Minh nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng hiến pháp dân chủ, xác định quyền làm chủ của nhân dân thông qua hiến pháp và luật pháp Quan điểm này là nền tảng cho việc thiết lập hệ thống chính trị dân chủ ở Việt Nam, nhằm xây dựng Nhà nước của dân, do dân và vì dân Ông khẳng định rằng “Tất cả quyền bính trong nước là của toàn thể nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, giai cấp, tôn giáo.”
Nhà nước do dân có nghĩa là dân làm chủ và là nền tảng cho sự hoạt động của nhà nước Quyền làm chủ của nhân dân được thể hiện qua việc tổ chức các cơ quan nhà nước từ trung ương đến địa phương thông qua tổng tuyển cử phổ thông Nhân dân có quyền bầu cử, ứng cử và bãi miễn chính phủ nếu cần thiết Dân có trách nhiệm đóng góp trí tuệ và sức lực để xây dựng và bảo vệ nhà nước, đồng thời tham gia vào quản lý, phê bình và giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước Nhà nước phục vụ lợi ích của dân và phải luôn nỗ lực cải thiện đời sống nhân dân, đảm bảo các nhu cầu thiết yếu như ăn, mặc, ở, học hành và chăm sóc sức khỏe Phương châm hoạt động của nhà nước là: "Việc gì có lợi cho dân phải hết sức làm, việc gì hại đến dân phải hết sức tránh".
Như vậy, trong tư tưởng dân chủ của Hồ Chí Minh, Dân luôn là chủ và làm chủ trong mọi hoàn cảnh
1.3.3.Tư tưởng Hồ Chí Minh v dân ch ề ủ trong lĩnh vực kinh tế
Tư tưởng của Hồ Chí Minh, đặc biệt về dân chủ, không chỉ tập trung vào quyền lực chính trị mà còn chú trọng đến đời sống kinh tế của nhân dân Ông phân tích mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị, nhấn mạnh sự tương tác qua lại giữa chúng Trong bối cảnh xã hội phong kiến và sự bóc lột của thực dân, Hồ Chí Minh đã chỉ trích các thủ đoạn khai thác kinh tế tàn bạo đối với nhân dân, đặc biệt là trong “Tuyên ngôn độc lập” khi ông khẳng định: “Về kinh tế, chúng bóc lột nhân dân ta đến xương tủy, khiến cho nhân dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều.” Ông đã chỉ ra rằng thực dân cướp đoạt ruộng đất, tài nguyên và bóc lột công nhân một cách tàn nhẫn.
Nội dung tư tưởng dân chủ của Hồ Chí Minh nhấn mạnh quyền sở hữu và quản lý các tư liệu sản xuất cơ bản của xã hội thuộc về nhân dân Điều này bao gồm quyền tổ chức sản xuất và phân phối sản phẩm, khẳng định rằng tất cả quyền lực và tài nguyên đều nằm trong tay của nhân dân.
Hồ Chí Minh nhấn mạnh tầm quan trọng của quyền làm chủ kinh tế đối với người lao động, cho rằng dân chủ trong kinh tế không chỉ là việc công nhận sự tồn tại và phát triển của các thành phần kinh tế mà còn liên quan đến các hình thức sở hữu tư liệu sản xuất.
Hiện nay, ở Việt Nam có các hình thức sở hữu chính bao gồm: Sở hữu Nhà nước, đại diện cho quyền lợi của nhân dân; Sở hữu hợp tác xã, thuộc về tập thể lao động; Sở hữu cá nhân của những người lao động độc lập; và một phần nhỏ tư liệu sản xuất thuộc về nhà tư bản.
Trong tổ chức, quản lý sản xuất và phân phối sản phẩm, cần có kế hoạch sản xuất và tiết kiệm mang tính dân chủ, từ trung ương đến địa phương Chính phủ trung ương sẽ xây dựng kế hoạch toàn quốc, và các địa phương dựa vào đó để lập kế hoạch phù hợp Mỗi ngành, gia đình và cá nhân cũng cần có kế hoạch riêng, đảm bảo sự liên kết với kế hoạch chung Đặc biệt, trong kế hoạch cụ thể của đơn vị sản xuất, cần thực hiện bàn bạc dân chủ và tính toán công bằng, hợp lý.
VẬN DỤNG VÀO NÂNG CAO Ý THỨC DÂN CHỦ TRONG SINH VIÊN TRƯ NG ĐỜ ẠI H ỌC SƯ PHẠ M K Ỹ THUẬT TP.HCM
Các gi ải pháp năng cao ý thức dân chủ trong sinh viên
2.3.1.Nâng cao nh n thậ ức đúng đắn c a sinh viên v dân ch và tinh th n dân ủ ề ủ ầ chủ trong trường học
Trong trường học, giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc giúp sinh viên hiểu và nhận thức đúng đắn về dân chủ và tinh thần dân chủ Để phát huy dân chủ trong dạy và học, cần tránh những hành vi cực đoan và không tuân thủ quy định của trường học Mỗi ý kiến khác nhau trong quá trình dạy học cần được thảo luận dân chủ, và giáo viên cần là người điều hành, kết luận các vấn đề thảo luận Ngoài việc nâng cao nhận thức cho sinh viên, việc đảm bảo thực hiện dân chủ hiệu quả trong dạy học còn phụ thuộc vào phương pháp giảng dạy đúng đắn, quy định cụ thể và sự công bằng trong hoạt động giáo dục.
Giáo viên cần giúp sinh viên nhận thức rõ về quyền và nghĩa vụ của mình trong việc phát huy tinh thần dân chủ, từ đó xây dựng một môi trường học thuật và xã hội thực sự dân chủ.
2.3.2.Dân chủ trong d y h c phạ ọ ải bắt đầu từ cách làm của người dạy học
- Thường xuyên lắng nghe ý kiến của sinh viên một cách công khai
- Tạo môi trường dân chủ thật sự để sinh viên sẵn sàng tham gia đóng góp ý kiến thông qua các hoạt động dạy học, đối tho i v i sinh viên.ạ ớ
- Tạo quan h dân ch , tho i mái gi a giáo viên v i sinh viên th c s là m i quan ệ ủ ả ữ ớ ự ự ố hệ dân ch ủ
- Tạo điều kiện thuận lợi để sinh viên phát huy hết các khả năng, vận dụng kĩ năng vào quá trình học.
Chúng tôi thường xuyên tổ chức các hoạt động dạy học phong phú, tạo không khí học thuật sôi nổi và đảm bảo tính khoa học Điều này giúp sinh viên có cơ hội trao đổi, chia sẻ quan điểm và phương pháp của mình, từ đó tìm ra những giải pháp tối ưu nhất cho quá trình dạy – học.
- Giáo viên công khai đề cương, bài giảng, giáo trình và hình thức đánh giá trước khi ti n hành d y hế ạ ọc.
Coi hoạt động dạy học là diễn đàn trao đổi, thảo luận, giáo viên cần tôn trọng ý kiến của sinh viên và tạo điều kiện để họ tham gia xây dựng, phát triển bài học Đồng thời, giáo viên nên tránh tư tưởng trù dập sinh viên, không coi mình là người quyết định mọi thứ một cách tùy tiện.
Sinh viên cần xác định rõ vai trò học tập của mình, tránh tư tưởng thụ động và chỉ chấp nhận ý kiến mà không phản biện Việc tranh luận với giáo viên và các bạn sinh viên không chỉ giúp làm sáng tỏ vấn đề mà còn hướng đến việc tìm ra chân lý.
2.3.3.Dân chủ trong kiểm tra đánh giá
Giáo viên tiến hành đánh giá kết quả học tập một cách công khai và dân chủ, đảm bảo rằng sinh viên có quyền khiếu nại và phản ánh nếu họ nhận thấy kết quả đánh giá không chính xác.
Để nâng cao chất lượng ôn thi và đề thi, cần chuyển hướng từ dạng đề thi đóng sang hình thức mở hóa, nhằm phát triển khả năng phân tích, tổng hợp và đánh giá của sinh viên Việc xây dựng ngân hàng đề thi cho tất cả các học phần lý luận chính trị sẽ tạo điều kiện cho người học tự nghiên cứu, tự học và hình thành quan điểm cá nhân dựa trên nền tảng khoa học vững chắc.
Trong quá trình học, cần khuyến khích sinh viên có năng lực và tinh thần xây dựng bài bằng cách cộng điểm Đồng thời, cũng nên áp dụng hình thức trừ điểm phù hợp để nhắc nhở sinh viên có ý thức học tập kém.
KẾT LUẬN
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thể hiện quan điểm sâu sắc về dân chủ, đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực của xã hội Quan điểm của Người về dân chủ không chỉ là lý thuyết mà đã trở thành kim chỉ nam cho việc xây dựng và phát triển đất nước.
Trường đại học Sư phạm Kỹ thuật Tp.HCM đã đạt được một số kết quả tích cực trong việc thực hiện dân chủ cho sinh viên theo quan điểm của Bác, nhờ vào sự đổi mới liên tục trong môi trường giáo dục Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế cần khắc phục Điều này đòi hỏi chúng ta cần nhận thức đầy đủ và đúng đắn về tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ, đồng thời áp dụng linh hoạt và sáng tạo vào quá trình đổi mới đất nước trong bối cảnh hiện nay.
Việc tìm hiểu đề tài này giúp chúng em hiểu rõ hơn về quan điểm dân chủ theo tư tưởng của Bác Hồ Điều này không chỉ nâng cao sự tự tin trong việc thể hiện ý kiến cá nhân mà còn góp phần vào việc xây dựng và phát triển đất nước.
Hình 1: Buổi sinh hoạt chủ điểm của lớp
Hình 2: Dân chủ trong bầu ban cán sự lớp
Hình 3: Fanpage trường Đại học Sư phạm Kỹ Thuật Tp.HCM
Hình 4: Đoàn – ội trường Đạ ọc Sư phạ H i h m Kỹ thuật Tp.HCM
