Bộ giáo dục đào tạo Bộ nông nghiệp PTNT Trường Đại học lâm nghiệp = = = = o= = = = Dương Danh Công Một số giải pháp đề xuất góp phần hoàn thiện sách giao, khoán đất lâm nghiệp sách hưởng lợi hộ nhận đất, nhận rừng Huyện sơn Tỉnh phú thọ Luận văn thạc sỹ khoa học lâm nghiệp Hà tây - 2006 download by : skknchat@gmail.com Đặt vấn đề Kể từ năm 1994, Nhà nước đà ban hành nhiều văn luật hướng dẫn thực sách giao, khoán đất lâm nghiệp sách hưởng lợi cho hộ gia đình nhận đất, nhận rừng sử dụng ổn định lâu dài vào mục đích sản xuất lâm nghiệp Các văn luật, gồm: Luật đất đai, Luật bảo vệ phát triển rừng, Nghị định 01/CP, Nghị định 02/CP, Nghị định 163/CP, đặc biệt Quyết định 178/2001/QĐ - TTg Thủ tướng ngày 12/11/2001 Trong 10 thực sách giao, khoán đất lâm nghiệp, nước đà giao 7,9 triệu đất lâm nghiệp, có triệu giao khoán trực tiếp cho hộ gia đình Việc thực sách giao khoán sách hưởng lợi hộ nhận đất lâm nghiệp đà có tác động tích cực đến trình phát triển sản xuất lâm nghiệp địa bàn nước Bên cạnh thành công, việc thực sách giao, khoán đất lâm nghiệp sách hưởng lợi nhiều vấn đề cần nghiên cứu điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn Huyện Thanh Sơn huyện vùng cao tỉnh Phú Thọ Trong năm qua, đà tiến hành triển khai thực sách giao, khoán ®Êt l©m nghiƯp cịng nh­ triĨn khai thùc hiƯn chÝnh sách hưởng lợi tới hộ gia đình nhận giao, khoán đất lâm nghiệp Cho đến chưa có công trình nghiên cứu kết thực sách hưởng lợi hộ nhận giao khoán đất lâm nghiệp Đây lý Tôi tiến hành thực luận văn Một số giải pháp đề xuất góp phần hoàn thiện sách giao khoán đất lâm nghiệp sách hưởng lợi hộ nhận đất, nhận rừng huyện Thanh Sơn – tØnh Phó Thä” download by : skknchat@gmail.com Ch­¬ng Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1 Tình hình nghiên cứu nước Nghiên cứu đối tượng hưởng lợi sách có liên quan quản lý sử dụng tài nguyên rừng giới, nước phát triển, đặc biệt quan tâm Đối tượng hưởng lợi thuật ngữ bao trùm cá nhân tổ chức có quyền lợi bị ảnh hưởng hoạt động, chương trình phát triển hay hoàn cảnh, người có ảnh hưởng hay tác động tới hoạt động hay chương trình (Hobley,1996) Trong số trường hợp đối tượng hưởng lợi vừa chịu ảnh hưởng vừa gây ảnh hưởng tới hoạt động Khi nghiên cứu trình thay đổi quản lý lâm nghiệp ấn độ Nêpal, Hobley (1996) đà phân loại đối tượng hưởng lợi thành đối tượng hưởng lợi trực tiếp đối tượng hưởng lợi gián tiếp, theo mức độ phụ thuộc vào tài nguyên Theo cấp hành chính, đối tượng hưởng lợi hoạt động cấp vi mô (địa phương) hay vĩ mô (trung ương) Tác giả sâu phân tích vai trò tham gia đối tượng hưởng lợi quản lý rừng qua giai đoạn lịch sử khác Trong nghiên cứu khác Lâm nghiệp xà hội Bangladesh, Khan (1998) cho lợi ích đối tượng hưởng lợi khác thường khác nhiều đối kháng (xem biểu 1-1) Nhà nước cần đóng vai trò cầu nối hay xúc tác để dung hoà lợi ích để giải mâu thuẫn đối tượng hưởng lợi download by : skknchat@gmail.com Biểu 1-1: Đặc điểm lợi ích đối tượng hưởng lợi Đối tượng Đặc điểm lợi ích hưởng lợi Người dân - Phụ thuộc vào rừng địa phương - Coi rừng nguồn đất canh tác, củi đun nhu cầu hàng ngày khác - Sử dụng rừng phạm vi thị trường - Những người nghèo phần lợi ích nhỏ nhoi - Lợi từ rừng xác định quy mô tài sản họ quản lý Công ty/ - Coi rừng nguồn cung cấp nguyên liệu doanh - Quan tâm chủ yếu đến lợi nhuận nghiệp Nhà nước - Là người điều tiết lợi ích khác - Bảo vệ - Năng suất (khai thác đáp ứng nhu cầu cộng đồng) Nguồn: Dẫn theo Khan (1998 ) Tại Nepal, từ năm 1978 quyền đà trao quyền bảo vệ quản lý rừng cho người dân địa phương để thực sách phát triển lâm nghiệp cộng đồng Panchayat tổ chức quản lý rừng thấp Tuy nhiên, sau thời gian người ta nhận Panchayat không phù hợp với việc quản lý bảo vệ rừng khu rừng nằm phân tán, không theo đơn vị hành người dân có nhu cầu, sở thích khác Tiếp theo, Nhà nước đà phân biệt quyền sở hữu quyền sử dụng Quyền sở hữu rừng chia làm hai loại sở hữu tư nhân sở hữu nhà nước Trong sở hữu nhà nước chia rừng thành quyền sử dụng khác như: rừng cộng đồng theo nhóm sử dụng, rừng tín ngưỡng, rừng phòng hộ, rừng Nhà nước Nhà nước công nhận quyền pháp nhân quyền sử dụng cho nhóm sử dụng rừng Trong vòng 14 năm, Nhà nước giao khoảng 9000 rừng quốc gia cho cộng đồng Tính đến năm 1992 đà có 1908 nhóm sử dụng rừng hình thành Từ năm 1993, sách lâm nghiệp nhấn mạnh đến nhóm sử dông rõng, download by : skknchat@gmail.com cho phÐp gia tăng quyền hạn hỗ trợ cho nhóm sử dụng rừng, thay đổi chức phòng lâm nghiệp huyện từ chức cảnh sát đạo sang chức hỗ trợ thúc đẩy cho cộng đồng, từ rừng quản lý bảo vệ có hiệu Về vấn đề hưởng lợi quản lý sử dụng rừng, phân tích Hobley (1996) cho thấy hệ thống Taungya áp dụng Myanmar từ năm 1850 đà cho phép người dân du canh chiếm diện tích rừng khoảng với điều kiện họ phải trồng chăm sóc chăm sóc nông nghiệp Cơ quan lâm nghiệp vậy, kiểm soát người du canh thông hoạt động canh t¸c cđa hä cïng víi viƯc t¸i sinh rõng víi loài có giá trị Tại ấn độ, liên kết quản lý rừng (joint forest management) đà đem lại lợi ích định cho hai bên: Chính phủ (cơ quan lâm nghiệp) cộng đồng địa phương Chính sách lâm nghiệp quốc gia 1988 khẳng định tham gia người dân vào phát triển bảo vệ rừng khẳng định điểm thiết yếu quản lý rừng cộng đồng rừng phải khuyến khích để tự nhận biết vai trò thân họ phát triển bảo vệ rừng mà họ hưởng lợi từ Một số quy định cụ thể chế hưởng lợi thể sau: - Quyền sử dụng đất rừng lợi ích khác dành cho người hưởng lợi thuộc tổ chức thiết chế làng xà tái tạo bảo vệ rừng Những tổ chức Panchayat hay hợp tác xà hay hội đồng lâm nghiệp làng Những nhóm hưởng lợi hưởng sản phẩm như: cỏ, cành ngọn, vật phẩm khác Nếu họ bảo vệ rừng thành công, họ hưởng phần từ thu nhập bán gỗ đà thành thục Ví dụ, quyền tây Ben gal (và bang khác) đà cho phép cộng đồng địa phương hưởng 25% tổng thu nhập từ bán gỗ download by : skknchat@gmail.com - Cùng với làm củi, thức ăn gia súc gỗ, cộng động địa phương phép trồng ăn cho phù hợp với quy hoạch trồng rừng chung, bụi, họ đậu cỏ để nhằm đáp ứng nhu cầu chỗ, bảo vệ đất nguồn nước, làm giàu rừng Ngay dược liệu trồng theo yêu cầu - Cây gỗ khai thác đà trưởng thành Các quan lâm nghiệp không chặt đất lâm nghiệp cộng đồng bảo vệ trừ trường hợp theo kế hoạch 1.2 Tình hình nghiên cứu nước Trong trình triển khai sách giao đất, giao rừng theo Nghị định 02 CP ngày 15/4/1994 (nay nghị định 163/ CP ngày16/11/1999), Nghị định 01 /CP Chính phủ ngày 4/1/1995, Nhà nước đà ban hành số sách có liên quan đến hưởng lợi hộ gia đình, cá nhân nhận rừng, đất lâm nghiệp Trong hàng loạt văn sách có định 178/2001 QĐ - TTg Thủ tướng Chính phủ ngày 12/11/2001 thông tư liên tịch số 80/2003/TTLT BTC/BNN&PTNT ngày 3/9/2003 việc hướng dẫn thực Quyết định 178, đà thông qua triển khai rộng rÃi Tuy nhiªn, cã thĨ thÊy r»ng thêi gian qua đà có nhiều đề tài nghiên cứu, tổng kết sách giao đất, giao rừng theo nghị định 02/ CP 01/CP, nghiên cứu đánh giá chế hưởng lợi từ đất lâm nghiệp hạn chế số lượng đề tài, đối tượng nghiên cứu phạm vi địa lý Cho ®Õn nay, míi chØ cã mét sè Ýt ®Ị tµi nghiên cứu biết đến, đà tiến hành nhằm đánh giá chế hưởng lợi lâm nghiƯp, thĨ nh­ sau: - Héi th¶o qc gia chủ rừng lợi ích chủ rừng kinh doanh rõng trång Bé NN&PTNT, tỉ chøc N«ng nghiệp Lương thực Liên hợp quốc (FAO), quan hợp tác quốc tế Nhật (JICA) tổ chức vào tháng năm 1998 Cuộc hội thảo quan tâm đến rừng trồng sản xuất download by : skknchat@gmail.com rừng tự nhiên, rừng phòng hộ, rừng đặc dụng không đề cập Nội dung hội thảo đề cập đến vấn đề sản xuất kinh doanh chủ rừng kinh doanh rừng trồng sản xuất, lợi ích chủ kinh doanh rừng sản xuất, giải pháp để thúc đẩy việc sản xuất kinh doanh rừng sản xuất - Từ năm 1998, Chương trình phát triển nông thôn miền núi Việt Nam Thụy Điển đà triển khai thử nghiệm số mô hình quản lý bảo vệ rừng cộng đồng hai tỉnh Yên Bái Hà Giang Khi việc thử nghiệm kết thúc người ta đà tiến hành đánh giá mô hình quản lý rừng cộng đồng dựa tiêu chí sau: + Trạng thái rừng cho cộng đồng + Sự tác động nhà nước + Sự tham gia cộng đồng người dân vào quản lý bảo vệ rừng + Quyền sử dụng đất người dân + Những lợi ích cộng đồng hưởng Việc đánh giá làm sở cho việc đề suất giải pháp phát triển mô hình quản lý bảo vệ rừng cộng đồng Nhìn chung chương trình thử nghiệm gãi gän lÜnh vùc qu¶n lý b¶o vƯ rõng cộng đồng loại hình quản lý bảo vệ rừng khác không đề cập - Nhóm tác giả: Phạm Xuân Phương, Ngô Đình Thọ, Đỗ Anh Minh năm 2004 đà tiến hành nghiên cứu khảo sát, đánh giá tình hình triển khai sách hưởng lợi hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng giao, nhận khoán rừng đất lâm nghiệp tỉnh Gia Lai, Đắc Lắc, Sơn La, Điện Biên hai khía cạnh chủ yếu: pháp lý thực tiễn Nhóm tác giả đà cố gắng làm rõ bất cập, thiếu hụt vấn đề nảy sinh triển khai sách hưởng lợi địa phương, việc tìm hiểu nguyện vọng người dân đề xuất quyền địa phương nơi nghiên cứu Trên sở đó, nhóm tác giả đà ®Ị xt mét sè ý kiÕn liªn quan ®Õn tỉ chức triển khai thực sách hưởng lợi tỉnh nói thời gian download by : skknchat@gmail.com tới Tuy nhiên, nghiên cứu tập trung vào tìm hiểu, phát vấn đề phát sinh triển khai sách hưởng lợi hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng giao, nhận khoán rừng đất lâm nghiệp số địa phương, mà chưa sâu phân tích cách có hệ thống nguyên nhân sâu xa trực tiếp ảnh hưởng đến việc thực sách hưởng lợi nay, đưa đề xuất, giải pháp cụ thể mang tính đột phá nhằm hoàn thiện chế hưởng lợi theo định 178 phạm vi toàn quốc - Nghiên cứu nghĩa vụ quyền hưởng lợi cộng đồng quản lý rừng nhóm tác giả : Nguyễn Bá NgÃi, Nguyễn Ngọc Lung cộng tác viên năm 2004 triển khai nhằm xác lập rõ trách nhiệm quyền hưởng lợi cộng đồng dân cư trực tiếp quản lý rừng khuôn khổ sách hành, đồng thời đưa ý kiến đóng góp vào việc xây dựng sách quản lý rừng có tham gia cộng đồng Nội dung nghiên cứu chủ yếu đề cập điều mặt pháp lý sách liên quan đến nghĩa vụ quyền hưởng lợi cộng đồng quản lý rừng tỉnh: Sơn La, Điện Biên, Thanh Hoá, Thừa Thiên Huế Các ý kiến đề xuất chủ yếu tập trung vào: + Phân nhóm cộng đồng quy hoạch + Giao rừng + Quyền nghĩa vụ cộng đồng dân cư, thôn nhóm hộ Nhà nước giao quyền sử dụng rừng Nghiên cứu tập trung vào nghĩa vụ quyền lợi cộng đồng địa phương tham gia quản lý rừng Do vậy, phạm vi ứng dụng kết nghiên cứu thực tế bị hạn chế - Năm 2005, tiến sỹ Nguyễn Nghĩa Biên cộng thuộc Trường Đại học Lâm nghiệp đà tiến hành đề tài nghiên cứu: Đánh giá tình hình thực Quyết định 178/2001/QĐ-TTg đề xuất sửa đổi, bổ sung sách download by : skknchat@gmail.com hưởng lợi cá nhân, hộ gia đình cộng đồng giao, thuê nhận khoán rừng đất lâm nghiệp Đề tài đà đánh giá tình hình thực sách hưởng lợi theo Quyết định 178/2001/QĐ-TTg đề xuất sửa đổi, bổ sung góp phần hoàn thiện chế hưởng lợi hộ gia đình, cá nhân cộng đồng giao, thuê nhận khoán rừng đất lâm nghiệp 1.3 Những quy định quyền hưởng lợi hộ gia đình nhận đất lâm nghiệp việt nam Đối tượng sử dụng đất lâm nghiệp phạm vi toàn quốc, gồm: Nhà nước (đại diện cho sở hữu toàn dân), tổ chức, hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư, đối tượng hưởng lợi từ đất lâm nghiệp Lợi ích mà đất lâm nghiệp đem lại cho người sử dụng thể hai góc ®é : - Gãc ®é thø nhÊt, ®Êt ®ai lµ tài sản, hàng hóa, đem lại cho người sử dụng lợi ích hàng hóa khác, người sử dụng đem bán, cho, biếu tặng, cầm cố, sử dụng vào mục đích sản xuất mục đích khác - Góc độ thứ hai, đất đai đóng vai trò tư liệu sản xuất tham gia vào trình sản xuất kinh doanh qua đem lại lợi ích khác cho người sử dụng Mỗi đối tượng hưởng lợi lại quan tâm đến khía cạnh, lợi ích khác nhau: Nhà nước mong muốn sử dụng triệt để loại đất quốc gia, suất không ngừng nâng cao, bảo vệ môi trường, an ninh trị Các tổ chức lại tùy thuộc vào mục tiêu mà quan tâm đến vấn đề khác Ví dụ: doanh nghiệp quan tâm đến sản phẩm hàng hóa tạo lợi nhuận, tổ chức trị, tổ chức xà hội lại quan tâm đến việc sử dụng đất để phục vụ tốt cho công việc download by : skknchat@gmail.com Các hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư lại quan tâm đến sản phẩm lấy từ đất Lâm nghiệp Để đảm bảo ổn định an ninh trị, kinh tế đất nước, Nhà nước cần kết hợp hài hòa lợi ích đối tượng hưởng lợi từ đất lâm nghiệp nói Lợi ích đối tượng hưởng lợi từ đất lâm nghiệp đà Nhà nước quy định rõ luật đất đai, luật bảo vệ phát triển rừng, Nghị định 02/CP ngày 15 /04/1994 (nay nghị định 163/CP ngày 16/11/1999), Quyết định 178/2001/QĐ - TTg Thủ tướng ngày 12/11/2001 quyền hưởng lợi, nghĩa vụ hộ gia đình, cá nhân giao, thuê, nhận khoán rừng đất lâm nghiệp Nhận thức tầm quan trọng chế hưởng lợi việc thu hút hộ gia đình cá nhân tham gia vào sản xuất nông lâm nghiệp, ngày 14/7/1993 Quốc hội đà thông qua luật đất đai năm 1993 có hiệu lực vào ngày 15/10/1993 Luật điều chỉnh mối quan hệ đất đai nói chung mối quan hệ việc quản lý, bảo vệ rừng đất lâm nghiệp nói riêng Luật xác lập quyền cụ thể người sử dụng đất nói chung người sử dụng rừng đất lâm nghiệp nói riêng Tuy nhiên, đứng trước thay đổi, ngày 2/12/1998 Quốc hội khóa X kỳ họp thứ đà thông qua Luật sửa đổi bổ sung số điều luật đất đai năm 1993 Luật đất đai sửa đổi, bổ sung năm 1998 đà luật hóa quyền nghĩa vụ cụ thể cđa ng­êi sư dơng ®Êt, ®ã cã gia đình, cá nhân sử dụng rừng đất lâm nghiệp, đồng thời xác định rõ hình thức giao đất, cho thuê đất làm cho quy định hưởng lợi sau người dân Đến năm 2001, t¹i kú häp thø quèc héi khãa X đà thông qua việc sửa đổi luật đất đai năm 1993 lần thứ hai Khi luật đất đai năm 2003 Quốc hội thông qua luật đất đai đà hoàn thiện chế quản lý đất đai nói chung, rừng đất lâm nghiệp nói riêng, góp phần hoàn thiện thủ tục giao đất, cho thuê đất, quy ®Þnh râ qun download by : skknchat@gmail.com ... lợi hộ nhận giao khoán đất lâm nghiệp Đây lý Tôi tiến hành thực luận văn Một số giải pháp đề xuất góp phần hoàn thiện sách giao khoán đất lâm nghiệp sách hưởng lợi hộ nhận đất, nhận rừng huyện... hộ nhận rừng, đất lâm nghiệp, huyện Thanh Sơn Tỉnh Phú Thọ - Đề xuất số giải pháp góp phần hoàn thiện sách giao, khoán đất lâm nghiệp sách hưởng lợi hộ nhận rừng, đất lâm nghiệp, nhằm phát triển... - Đề xuất số giải pháp góp phần hoàn thiện sách giao, khoán đất lâm nghiệp sách hưởng lợi hộ nhận rừng, đất lâm nghiệp huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ 2.3 Đối tượng nghiên cứu - Quá trình thực sách