BỘ Y TẾ CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự - Hạnh phúc -Hà Nội, ngày 14 tháng 11 năm 2013 Số: 4568/QĐ-BYT QUYẾT ĐỊNH VỀ VIỆC BAN HÀNH HƯỚNG DẪN CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ CÁC BỆNH LÂY TRUYỀN QUA ĐƯỜNG TÌNH DỤC BỘ TRƯỞNG BỘ Y TẾ Căn Nghị định số 63/2012/NĐ-CP ngày 31 tháng năm 2012 Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn cấu tổ chức Bộ Y tế; Theo đề nghị Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh - Bộ Y tế, QUYẾT ĐỊNH: Điều Ban hành kèm theo Quyết định Hướng dẫn chẩn đoán điều trị bệnh lây truyền qua đường tình dục Điều Quyết định có hiệu lực kể từ ngày ký, ban hành Điều Các ông, bà: Chánh Văn phòng Bộ; Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh, Chánh Thanh tra Bộ; Vụ trưởng, Cục trưởng Bộ Y tế; Giám đốc bệnh viện, viện có giường bệnh trực thuộc Bộ Y tế; Giám đốc Sở Y tế tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; Thủ trưởng y tế Bộ, ngành; Thủ trưởng đơn vị có liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./ KT BỘ TRƯỞNG THỨ TRƯỞNG Nơi nhận: - Như Điều 3; - Bộ trưởng (để b/c); - Website Bộ Y tế, website Cục QLKCB; - Lưu: VT, KCB Nguyễn Thị Xuyên HƯỚNG DẪN CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ CÁC BỆNH LÂY TRUYỀN QUA ĐƯỜNG TÌNH DỤC (Ban hành kèm theo Quyết định số 4568/QĐ-BYT ngày 14 tháng 11 năm 2013 Bộ trưởng Bộ Y tế) LỜI NÓI ĐẦU Để đáp ứng nhu cầu nâng cao chất lượng khám điều trị cho người bệnh, đồng thời hạn chế tối đa sai sót, biến chứng xảy ra, Bộ Y tế phối hợp chuyên khoa đầu ngành biên soạn sách “Hướng dẫn chẩn đoán điều trị bệnh lây truyền qua đường tình dục” Mục đích sách cập nhật, chuẩn hóa quy trình chẩn đốn, điều trị bệnh lây truyền qua đường tình dục (LTQĐTD), phục vụ cho công tác khám chữa bệnh thầy thuốc Cuốn sách chuyên gia Bệnh viện Da liễu Trung ương, Bệnh viện Phụ sản Trung ương Cục Phòng chống HIV/AIDS, Bộ Y tế biên soạn Nội dung sách bao gồm kiến thức chẩn đốn, xử trí bệnh LTQĐTD Ngoài ra, sách đề cập tới phương pháp “Tiếp cận hội chứng” (khuyến cáo Tổ chức y tế giới) để quản lý hội chứng nhiễm trùng LTQĐTD tuyến sở nơi chưa thực xét nghiệm chẩn đoán nguyên gây bệnh Đây lần xuất nên khơng tránh khỏi khiếm khuyết, chúng tơi mong nhận ý kiến đóng góp chuyên gia bạn đồng nghiệp để lần xuất sau hoàn chỉnh TM Ban biên tập PGS TS Trần Hậu Khang Giám đốc Bệnh viện Da liễu Trung ương BAN BIÊN TẬP Chủ biên PGS.TS Nguyễn Thị Xuyên, Thứ trưởng Bộ Y tế Đồng chủ biên PGS.TS Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh; PGS.TS Trần Hậu Khang, Giám đốc Bệnh viện Da liễu Trung ương Các Tác giả PGS.TS Lưu Thị Hồng, Vụ trưởng Vụ Sức khỏe bà mẹ-trẻ em, Bộ Y tế; Ts Phạm Đức Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS, Bộ Y tế; PGs.Ts Trần Lan Anh, Bệnh viện Da liễu Trung ương; PGs.Ts Nguyễn Duy Hưng, Bệnh viện Da liễu Trung ương; PGs.Ts Nguyễn Hữu Sáu, Bệnh viện Da liễu Trung ương; PGs.Ts Cung Thị Thu Thủy, Trưởng khoa Khám bệnh, Bệnh viện Phụ sản Trung ương; PGs.TS Lê Thị Thanh Vân, Trưởng khoa Sản Nhiễm khuẩn, Bệnh viện Phụ sản Trung ương Tổ Thư ký Ths Nguyễn Đức Tiến, Trưởng phòng Nghiệp vụ - Pháp chế, Cục Quản lý Khám, chữa bệnh, Bộ Y tế; Ths Lê Huyền My, Phó Trưởng khoa Xét nghiệm, Bệnh viện Da liễu Trung ương; Ths Lê Kim Dung, Chuyên viên Cục Quản lý Khám, chữa bệnh, Bộ Y tế; Cn Trần Thị Phương Lan, Cục Quản lý Khám, chữa bệnh, Bộ Y tế MỤC LỤC TT Tên I Các bệnh vi khuẩn Giang mai Bệnh lậu Bệnh viêm niệu đạo Chlamydia Bệnh hạ cam Bệnh hột xoài Bệnh u hạt bẹn hoa liễu Viêm âm đạo vi khuẩn II Các bệnh vi rút Sùi mào gà Herpes sinh dục 10 U mềm lây 11 Nhiễm Cytomegalovirus 12 Viêm gan B 13 Chẩn đoán điều trị nhiễm HIV/AIDS III Các bệnh nấm, đơn bào ký sinh vật da 14 Viêm âm hộ - âm đạo Candida 15 Viêm âm đạo trùng roi 16 Bệnh ghẻ 17 Rận mu IV Hội chứng 18 Hướng dẫn chung hội chứng 19 Hội chứng đau bụng 20 Hội chứng loét sinh dục 21 Hội chứng tiết dịch âm đạo 22 Hội chứng tiết dịch niệu đạo nam giới V Phụ lục Danh mục thuốc điều trị NKLTQĐTD/NKĐSS BỆNH GIANG MAI (Syphilis) ĐẠI CƯƠNG: Bệnh giang mai bệnh nhiễm trùng kinh diễn hệ thống, lây truyền qua đường tình dục, xoắn khuẩn nhạt, tên khoa học Treponema pallidum gây nên Bệnh gây thương tổn da-niêm mạc nhiều tổ chức, quan thể mà chủ yếu cơ, xương khớp, tim mạch thần kinh Bệnh lây truyền chủ yếu qua quan hệ tình dục lây truyền qua đường máu, lây truyền từ mẹ sang Bệnh gây hậu trầm trọng giang mai thần kinh, giang mai tim mạch, giang mai bẩm sinh CĂN NGUYÊN: 2.1 Tác nhân gây bệnh Bệnh gây nên xoắn khuẩn nhạt có tên khoa học Treponema pallidum Xoắn khuẩn giang mai vi khuẩn yếu, ngồi thể sống vài giờ, chết nhanh chóng nơi khơ; nơi ẩm ướt sống hai ngày, sống lâu nhiệt độ lạnh Ở 560C chết vòng 15 phút Nhiệt độ thích hợp 370C Xà phịng chất sát khuẩn diệt xoắn khuẩn vài phút 2.2 Cách lây truyền Xoắn khuẩn xâm nhập vào thể người lành qua giao hợp đường âm đạo, đường hậu mơn đường miệng Ngồi bệnh lây gián tiếp qua đồ dùng, vật dụng bị nhiễm xoắn trùng Lây qua vết xước da – niêm mạc thầy thuốc tiếp xúc mà không bảo vệ Lây truyền máu: truyền máu tiêm chích mà bơm kim tiêm khơng vô khuẩn Lây từ mẹ sang con, thường sau tháng thứ thai kỳ gây bệnh giang mai bẩm sinh TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG: 3.1 Giang mai thời kỳ I 3.1.1 Săng (chancre) - Thương tổn đơn độc, số lượng thường có một, xuất nơi xoắn khuẩn xâm nhập vào thể Săng giang mai xuất thơng thường khoảng - tuần (khoảng 10 - 90 ngày) sau lây nhiễm - Săng có đặc điểm: Là vết trợt nơng, phần thượng bì, hình trịn hay bầu dục, khơng có bờ gờ lên lõm xuống, bề mặt phẳng, màu đỏ thịt tươi Nền săng giang mai thường rắn, cứng tờ bìa, đặc điểm quan trọng giúp phân biệt vết trợt khác Săng giang mai không ngứa, không đau, mủ, khơng điều trị tự khỏi Thường kèm theo viêm hạch vùng lân cận Vị trí khu trú: săng thường thấy phận sinh dục (> 90% trường hợp) Ngồi săng cịn xuất số vị trí khác như: mơi, lưỡi, amidan (do quan hệ miệng - sinh dục), ngón tay (thường nữ hộ sinh), trán, vú v.v… 3.1.2 Hạch Vài ngày sau có săng phận sinh dục, hạch vùng bẹn thường bị viêm, họp thành chùm, có hạch to hạch khác gọi “hạch chúa” Hạch rắn, không đau, không hóa mủ, khơng dính vào vào tổ chức xung quanh, di động dễ 3.2 Giang mai thời kỳ II - Thời kỳ thứ II bắt đầu khoảng - tuần sau có săng Đây giai đoạn xoắn khuẩn vào máu đến tất quan thể nên thương tổn có tính chất lan tràn, ăn nơng hời hợt mặt da, có nhiều xoắn khuẩn thương tổn nên thời kỳ lây, nguy hiểm nhiều cho xã hội thân bệnh nhân Bệnh tiến triển thành nhiều đợt, dai dẳng từ - năm Các phản ứng huyết giai đoạn dương tính mạnh - Giang mai thời kỳ II chia thành: giang mai thời kỳ II sơ phát giang mai thời kỳ II tái phát 3.2.1 Giang mai II sơ phát: có triệu chứng sau - Đào ban (Roseole): vết màu hồng tươi cánh đào, phẳng với mặt da, hình bầu dục, số lượng nhiều Sờ mềm, khơng thâm nhiễm, không ngứa, không đau Khu trú chủ yếu hai bên mạng sườn, mặt, lòng bàn tay/chân Đào ban xuất da đầu gây rụng tóc Đào ban tồn thời gian khơng điều trị để lại vết nhiễm sắc tố loang lổ - Mảng niêm mạc: vết trợt nơng niêm mạc, khơng có bờ, nhỏ hạt đỗ hay đồng xu Bề mặt thường trợt ướt, cao, sần sùi nứt nẻ đóng vảy tiết, chứa nhiều xoắn khuẩn nên lây Vị trí thường gặp niêm mạc mép, lỗ mũi, hậu môn, âm hộ, rãnh quy đầu - Vết loang trắng đen: di tích cịn lại đào ban, sẩn tạo thành vết loang trắng đen loang lổ Nếu thương tổn tập trung cổ gọi “vịng vệ nữ” - Viêm hạch lan tỏa: thấy hạch bẹn, nách, cổ, hàm, ụ rịng rọc Hạch to nhỏ khơng đều, khơng đau, khơng dính vào Trong hạch có nhiều xoắn khuẩn - Các triệu chứng toàn thân: Nhức đầu thường hay xảy ban đêm Rụng tóc đều, làm tóc bị thưa dần, cịn gọi rụng tóc kiểu “rừng thưa” 3.2.2 Giang mai II tái phát - Thời kỳ bắt đầu khoảng tháng thứ đến tháng 12 kể từ mắc giang mai I Các triệu chứng giang mai II sơ phát tồn thời gian lại cho dù không điều trị Qua thời gian im lặng (giang mai kín) lại phát thương tổn da, niêm mạc Đó giang mai thời kỳ II tái phát Số lượng thương tổn hơn, tồn dai dẳng - Các thương tổn giang mai II tái phát: đào ban tái phát với vết hơn, kích thước vết lại to hơn, khu trú vào vùng hay xếp thành hình vịng Sẩn giang mai: vùng da khác nhau, xuất sẩn, cao mặt da, rắn chắc, màu đỏ hồng, hình bán cầu, xung quanh có viền vảy Các sẩn giang mai đa dạng hình thái: sẩn dạng vẩy nến, dạng trứng cá, dạng thủy đậu, dạng loét… Ở hậu môn, âm hộ, sẩn thường to bình thường, có chân bè rộng, bề mặt phẳng ướt, có xếp thành vịng xung quanh hậu môn, âm hộ Các sẩn chứa nhiều xoắn khuẩn lây gọi sẩn phì đại hay sẩn sùi Ở lòng bàn tay, bàn chân sẩn giang mai có bề mặt phẳng, bong vảy da dày sừng, bong vảy theo hướng ly tâm nên thường tạo thành viên vảy mỏng xung quanh, gọi "viền vảy Biette" - Biểu khác giang mai thời kỳ II: thấy viêm mống mắt, viêm gan, viêm họng khàn tiếng, viêm màng xương, đau nhức xương đùi đêm, viêm thận, biểu thần kinh (đau, nhức đầu) 3.3 Giang mai thời kỳ III Thời kỳ thường bắt đầu vào năm thứ bệnh Ngày gặp giang mai thời kỳ III người bệnh thường phát điều trị sớm Penixilin Ở thời kỳ thương tổn có tính chất khu trú, mang tính phá hủy tổ chức, gây nên di chứng không hồi phục, chí tử vong cho bệnh nhân Đối với xã hội, thời kỳ nguy hiểm khả lây lan cộng đồng bị hạn chế Các thương tổn giang mai III: - Đào ban giang mai III: vết màu hồng, xếp thành nhiều vịng cung, tiến triển chậm, tự khỏi, khơng để lại sẹo - Củ giang mai: thương tổn trung bì, lên thành hình bán cầu có đường kính khoảng - 20mm, giống hạt đỗ xanh Các củ đứng riêng rẽ tập trung thành đám, thường xếp thành hình nhẫn, hình cung vằn Cũng có loét đóng vảy tiết đen - Gôm giang mai (Gomme): gôm giang mai thương tổn đặc trưng giang mai thời kỳ III Gôm thương tổn hạ bì, tiến triển qua giai đoạn: Bắt đầu cục trứng da sờ giống hạch, cục to ra, mềm dần vỡ chảy dịch tính giống nhựa cao su tạo thành vết loét vết loét lên da non thành sẹo Gơm nhiều khu trú vào chỗ Vị trí thường gặp mặt, da đầu, mơng, đùi, mặt phần cẳng chân, v.v… Ở niêm mạc, vị trí thơng thường miệng, mơi, vịm miệng, lưỡi, mũi, hầu… - Ngoài thương tổn da/niêm mạc, giang mai thời kỳ III thường khu trú vào phủ tạng như: + Tim mạch: gây phình động mạch, hở động mạch chủ + Mắt: viêm củng mạc, viêm mống mắt + Thần kinh: viêm màng não cấp, kinh Gôm màng não, tủy sống gây tê liệt 3.4 Giang mai kín hay cịn gọi giang mai tiềm ẩn Bệnh giang mai tiến triển qua giai đoạn, giai đoạn có thời kỳ im lặng khơng biểu triệu chứng bệnh, phát xét nghiệm huyết - Giang mai kín sớm: thương tổn giang mai biến mất, khơng có triệu chứng thực thể Thời gian thường vòng hai năm đầu - Giang mai kín muộn: da khơng có thương tổn, kéo dài vài tháng hay nhiều năm (có thể 10 - 20 năm lâu hơn) Chỉ phát phản ứng huyết có đẻ em bé bị giang mai bẩm sinh người mẹ phát mắc bệnh 3.5 Giang mai bẩm sinh 3.5.1 Giang mai bẩm sinh sớm - Thường xuất năm đầu trẻ, thường gặp tháng đầu Các biểu thường mang tính chất giang mai thời kỳ thứ II mắc phải người lớn - Có thể có triệu chứng sau: + Phỏng nước lòng bàn tay/chân, thường gặp triệu chứng bong vảy lòng bàn tay, chân, sổ mũi, khụt khịt mũi, viêm xương sụn, giả liệt Parrot: thường tháng đầu trẻ sau sinh, gặp chứng viêm xương sụn xương dài với biểu hiện: xương to, đau đầu xương làm trở ngại vận động chi hay "giả liệt Parrot" + Toàn thân: trẻ đẻ nhỏ bình thường, da nhăn nheo ơng già, bụng to, tuần hồn bàng hệ, gan to, lách to Trẻ sụt cân nhanh, chết 3.5.2 Giang mai bẩm sinh muộn - Xuất sau đẻ - năm trưởng thành Các triệu chứng giang mai bẩm sinh muộn thường mang tính chất giang mai thời kỳ thứ III mắc phải người lớn - Các triệu chứng thường gặp là: + Viêm giác mạc kẽ: thường xuất lúc dậy thì, bắt đầu triệu chứng nhức mắt, sợ ánh sáng bên, sau hai bên Có thể dẫn đến mù Lác quy tụ + Điếc hai tai 10 tuổi, thường kèm theo viêm giác mạc kẽ Cũng có lâm sàng, người ta không phát dấu hiệu giang mai bẩm sinh sớm, giang mai bẩm sinh muộn mà thấy thủng vòm miệng, mũi tẹt, trán dơ, xương chày lưỡi kiếm Đấy di chứng giang mai bẩm sinh thương tổn giang mai bào thai liền sẹo để lại CHẨN ĐỐN: 4.1 Chẩn đốn bệnh giang mai phải dựa vào: - Khai thác tiền sử - Lâm sàng: theo giai đoạn bệnh - Xét nghiệm: Xét nghiệm huyết giang mai cần làm để xác định bệnh phân biệt với bệnh khác Kết xét nghiệm bao gồm phản ứng định tính định lượng huyết để theo dõi sau điều trị 4.2 Các xét nghiệm cần làm: 4.2.1 Tìm xoắn khuẩn: thương tổn săng, mảng niêm mạc, sẩn hạch Có thể soi tìm xoắn khuẩn kính hiển vi đen thấy xoắn khuẩn giang mai dạng lò xo, di động nhuộm thấm bạc Fontana Tribondeau 4.2.2 Các phản ứng huyết - Phản ứng không đặc hiệu: Kháng thể phản ứng tố kháng Lipid khơng đặc hiệu có tên Reagin RPR (Rapid Plasma Reagin Card test: phản ứng nhanh phát bìa), VDRL (Venereal Disease Research Laboratory) Hiện phản ứng RPR VDRL thường sử dụng ưu điểm: + Phản ứng dương tính sớm + Kỹ thuật đơn giản nên sử dụng phản ứng sàng lọc, lồng ghép khám sức khỏe hàng loạt - Các phản ứng đặc hiệu: Kháng nguyên xoắn khuẩn gây bệnh giang mai, kháng thể đặc hiệu + T.P.I (Treponema Pallidum Immobilisation's Test): phản ứng bất động xoắn khuẩn + F.T.A (Fluorescent Treponema Antibody's Test): phản ứng kháng thể xoắn khuẩn huỳnh quang + F.T.Aabs (Fluorescen Treponema Antibody Absortion's Test): phản ứng trước kháng thể huỳnh quang có triệt hút để loại kháng thể không đặc hiệu trước thực phản ứng + T.P.H.A (Treponema Pallidum Hemagglutination's Assay): phản ứng ngưng kết hồng cầu có gắn xoắn khuẩn giang mai ĐIỀU TRỊ: 5.1 Nguyên tắc - Điều trị sớm đủ liều để khỏi bệnh, ngăn chặn lây lan, đề phòng tái phát di chứng - Điều trị đồng thời cho bạn tình bệnh nhân - Penicillin thuốc lựa chọn, chưa có trường hợp xoắn khuẩn giang mai kháng Penixilin 5.2 Điều trị cụ thể: Penixilin Tùy theo bệnh giang mai mắc hay mắc lâu mà áp dụng phác đồ thích hợp - Điều trị giang mai thời kỳ I áp dụng phác đồ theo thứ tự ưu tiên: + Benzathin penixilin G, 2.400.000đv tiêm bắp sâu liều nhất, chia làm 2, bên mông 1.200.000đv, + Penixilin procaine G: tổng liều 15.000.000đv Mỗi ngày tiêm 1.000.000đv, chia sáng 500.000đv, chiều 500.000đv, + Benzyl penixilin G hòa tan nước Tổng liều 30.000.000đv Ngày tiêm 1.000.000đv chia làm nhiều lần, 2-3h tiêm lần, lần 100.000 - 150.000đv - Điều trị giang mai II sơ phát, giang mai kín sớm: áp dụng phác đồ theo thứ tự ưu tiên: + Benzathin penixilin G: tổng liều 4.800.000đv tiêm bắp sâu, tuần liên tiếp Mỗi tuần tiêm 2.400.000 đv, chia làm 2, bên mông 1.200.000đv, + Penixilin procaine G: tổng liều 15.000.000đv Mỗi ngày tiêm 1.000.000đv, chia hai mũi, sáng 500.000đv, chiều 500.000đv, + Benzyl penixilin G hòa tan nước Tổng liều 30.000.000đv Ngày tiêm 1.000.000đv chia làm nhiều lần - 3h tiêm lần, lần 100.000 - 150.000đ.v + Nếu dị ứng với penixilin thay bằng: tetracyclin 2g/ngày x 15 ngày erythromycin 2g/ngày x 15 ngày - Điều trị giang mai II tái phát, phụ nữ có thai, giang mai III, giang mai kín muộn, giang mai bẩm sinh muộn người lớn Áp dụng ba phác đồ theo thứ tự ưu tiên: + Benzathin penixilin G, tổng liều 9.600.000đv, tiêm bắp sâu tuần liên tiếp Mỗi tuần tiêm 2.400.000đv, chia làm 2, bên mông 1.200.000đv, + Penixilin procaine G: Tổng liều 30.000.000đv Mỗi ngày tiêm 1.000.000đv, chia lần, sáng 500.000đv, chiều 500.000đv, + Benzyl penixilin G hòa tan nước Tổng liều 30.000.000đv Ngày tiêm 1.000.000đv chia làm nhiều lần, - 3h tiêm lần, lần 100.000 - 150.000đv + Nếu bệnh nhân dị ứng với penixilin thay tetracyclin 2g/ngày 15 - 20 ngày Phụ nữ có thai dùng erythromycin 2g/ngày 15 - 20 ngày - Điều trị giang mai bẩm sinh: + Đối với giang mai bẩm sinh sớm trẻ < tuổi: Nếu dịch não tủy bình thường: benzathin penixilin G 50.000đv/kg cân nặng, tiêm bắp liều Nếu dịch não tủy bất thường: benzyl penixilin G 50.000đv/kg cân nặng tiêm tĩnh mạch tiêm bắp lần/ngày 10 ngày procain penixilin G 50.000đv/kg cân nặng tiêm bắp 10 ngày + Đối với giang mai muộn (trẻ > tuổi): benzyl penixilin G 20.000 - 30.000đv/kg/ngày tiêm tĩnh mạch tiêm bắp chia lần, 14 ngày Nếu bệnh nhân dị ứng với penixilin: erythromycin 7,5 - 12,5mg/kg, uống lần/ngày 30 ngày PHỊNG BỆNH: - Tình dục an tồn: Chung thủy vợ, chồng Tình dục khơng xâm nhập Sử dụng bao cao su quan hệ tình dục: dùng cách thường xuyên, đặc biệt đối tượng có nguy cao gái mại dâm, “khách làng chơi” - Khi có triệu chứng nghi ngờ cần chẩn đoán sớm điều trị kịp thời, tránh biến chứng xảy BỆNH LẬU (Gonorrhea) ĐẠI CƯƠNG: - Bệnh lậu bệnh nhiễm khuẩn, song cầu Gram (-) Neisseria gonorhoeae gây nên Bệnh thường lây trực tiếp qua quan hệ tình dục khơng bảo vệ đường âm đạo, hậu môn sinh dục - miệng Mẹ mắc bệnh lậu không điều trị lây nhiễm cho trẻ sơ sinh đẻ gây viêm kết mạc mắt - Biểu bệnh nam thường viêm niệu đạo cấp tính, nữ viêm cổ tử cung, có khơng biểu triệu chứng lâm sàng Các phận khác bị nhiễm bệnh hậu mơn - trực tràng, họng, mắt Nhiễm khuẩn huyết lậu cầu xảy thường phối hợp với viêm khớp, tổn thương da Mặc dù có thuốc điều trị đặc hiệu không phát kịp thời điều trị không phác đồ bệnh gây biến chứng nghiêm trọng vơ sinh, chửa tử cung - Những năm gần bệnh lậu có xu hướng tăng Theo ước tính Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm tồn giới có khoảng 62 triệu bệnh nhân lậu/390 triệu bệnh nhân LTQĐTD Ở Việt Nam, ước tính năm có khoảng 50.000 -100.000 trường hợp bị lậu - Bệnh phối hợp với số tác nhân gây viêm niệu đạo khác, thường gặp Chlamydia trachomatis tác nhân khác trùng roi, ureaplasma, mycoplasma CĂN NGUYÊN: Song cầu khuẩn lậu Neisser tìm năm 1879, tên khoa học Neisseria gonorrhoae Song cầu khuẩn lậu có đặc điểm: - Hình hạt cà phê, xếp thành cặp - Bắt màu Gram (-) nằm bạch cầu đa nhân - Dài khoảng 1,6m, rộng 0,8m, khoảng cách hai vi khuẩn 0,1m - Nuôi cấy môi trường thạch máu nước báng phát triển nhanh Hiện thường nuôi cấy môi trường Thayer-Martin làm kháng sinh đồ - Sức đề kháng yếu: khỏi thể tồn vài TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG: 3.1 Bệnh lậu nam Thời gian ủ bệnh từ 1-14 ngày, trung bình 2-5 ngày Viêm niệu đạo trước biểu thường gặp bệnh lậu nam Sau lần quan hệ tình dục với người bệnh qua đường âm đạo có khoảng 25% nam bị mắc bệnh Có khoảng 85% nam bị viêm niệu đạo lậu biểu cấp tính với triệu chứng khó chịu, đái buốt mủ, thường kèm theo phù nề đỏ miệng sáo Ra mủ niệu đạo triệu chứng đặc hiệu bệnh lậu, mủ màu vàng, vàng xanh, số lượng nhiều Khoảng 25% bệnh nhân có triệu chứng khơng rõ, biểu dịch niệu đạo không nhiều màu trong, không phân biệt với viêm niệu đạo khơng lậu Một số trường hợp khơng có triệu chứng Các bệnh nhân có triệu chứng khơng điều trị sau vài ngày đến vài tuần giảm triệu chứng cấp tính xảy biến chứng chỗ viêm niệu đạo sau gây đái són đau, viêm mào tinh hồn, viêm túi tinh… Nhiều trường hợp bệnh nhân khơng có triệu chứng bệnh lý rõ ràng Tuy nhiên, dù có hay khơng có triệu chứng mà khơng điều trị gây biến chứng 3.2 Bệnh lậu nữ Tỷ lệ nữ bị mắc bệnh lậu sau lần quan hệ tình dục với đàn ơng bị bệnh vào khoảng 60-80% Viêm ống cổ tử cung biểu bệnh lậu nữ Niệu đạo bị nhiễm lậu cầu (70-90%) Các tuyến Skène Bartholin thường bị nhiễm trùng Thời gian ủ bệnh bệnh lậu nữ không rõ ràng thông thường khoảng 10 ngày Các triệu chứng thường thấy khí hư nhiều, tiểu khó, máu kỳ kinh, rong kinh Bệnh nhân có đơn độc triệu chứng có nhiều triệu chứng Biểu triệu chứng nhẹ rầm rộ Khi khám khơng thấy biểu bất thường cổ tử cung, nhiều bệnh nhân cổ tử cung mủ mủ nhày, đỏ phù nề vùng cổ tử cung chạm vào dễ chảy máu Khi khám thấy mủ niệu đạo, tuyến quanh niệu đạo, tuyến Bartholin Bệnh lậu phụ nữ có thai khơng khác bệnh lậu phụ nữ khơng có thai Tuy nhiên, nhận thấy phụ nữ có thai bị viêm tiểu khung hay gặp lậu hầu họng Các biến chứng thường xảy phụ nữ có thai sảy thai tự nhiên, vỡ ối sớm, đẻ non, viêm cấp màng ối rau, viêm kết mạc mắt trẻ sơ sinh, viêm hầu họng Viêm âm hộ lậu trẻ em gái: gặp bé gái bị hiếp dâm, dùng chung khăn, chậu bị nhiễm lậu vệ sinh phận sinh dục Biểu lâm sàng: âm hộ viêm đỏ có mủ vàng xanh kèm theo đái buốt 3.3 Nhiễm trùng hậu môn - trực tràng Nhiễm trùng hậu môn thường gặp người tình dục đồng giới nam số phụ nữ có viêm cổ tử cung lậu Viêm trực tràng gặp Triệu chứng biểu ngứa hậu môn, chảy dịch mủ nhày hậu môn không đau, thấy chảy máu trực tràng, nặng viêm trực tràng, biểu đau, mót rặn tiêu chảy, chất nhày mủ, táo bón Khám thấy hậu mơn đỏ, có mủ nhày, soi hậu mơn có nhày mủ, đỏ, phù nề, niêm mạc dễ chảy máu 3.4 Nhiễm trùng hầu họng Tỷ lệ nhiễm trùng hầu họng bệnh nhân bị lậu tình dục khác giới nam khoảng 3-7%, nữ 10-20% 10-25% nam tình dục đồng giới Có tới 90% trường hợp khơng triệu chứng Biểu viêm hầu họng, viêm amiđan cấp, có sốt sưng hạch vùng cổ 3.5 Nhiễm trùng quan khác - Viêm kết mạc mắt gặp người lớn tự lây nhiễm lậu cầu từ sinh dục-hậu môn, dùng chung khăn chậu với bệnh nhân Một số trường hợp xảy nhân viên phòng xét nghiệm tai biến nghề nghiệp - Nhiễm trùng da tiên phát lậu xảy thường vết lt sinh dục, tầng sinh mơn, đùi ngón tay - Lậu mắt trẻ sơ sinh Bệnh thường xuất sau đẻ - ngày Có thể bị hai mắt Mắt sưng nề không mở được, có nhiều mủ từ mắt chảy ra, kết mạc, giác mạc viêm đỏ loét 3.6 Các biến chứng bệnh lậu 3.6.1 Biến chứng chỗ nam Biến chứng thường gặp viêm mào tinh hồn Trước có kháng sinh trị liệu có hiệu quả, tỷ lệ biến chứng khoảng 20% số bệnh nhân lậu Biểu sưng bên bìu, đau thường có viêm niệu đạo Viêm bạch mạch gặp Chít hẹp niệu đạo áp xe quanh niệu đạo ngày viêm-áp xe tuyến Littre Các biến chứng gặp viêm túi tinh, viêm tuyến tiền liệt 3.6.2 Biến chứng chỗ nữ Biến chứng thường gặp viêm cấp vòi trứng hay viêm tiểu khung chiếm khoảng 10-20% trường hợp lậu cấp Viêm vòi trứng biến chứng hay gặp bệnh lậu để lại hậu lâu dài vơ sinh, chửa ngồi tử cung, đau tiểu khung mạn tính Biểu đau bụng dưới, đau giao hợp, rối loạn kinh nguyệt, máu kỳ kinh Khám thấy bụng dưới, tử cung, phần phụ đau, di động cổ tử cung đau, dịch nhày mủ nhày cổ tử cung, có đám áp xe phần phụ vịi trứng-buồng trứng Bệnh nhân sốt, tăng bạch cầu, tăng tốc độ lắng máu, tăng protêin phản ứng C (C-reactive protein) Xét nghiệm tìm lậu cầu thấy khoảng 50% trường hợp Viêm tiểu khung lậu thường cấp tính xuất sớm viêm tiểu khung tác nhân khác Áp xe tuyến Bartholin gặp khoảng 28% số bệnh nhân lậu nữ Viêm-áp xe tuyến Skène gặp 3.6.3 Biến chứng toàn thân Nhiễm lậu cầu toàn thân biến chứng hay gặp biến chứng lậu toàn thân, gặp khoảng 0,5-3% số bệnh nhân lậu cấp không điều trị Một số tác giả gọi Hội chứng viêm da-khớp biểu lâm sàng đau khớp có biểu da Thương tổn hay gặp mụn mủ hoại tử, đau da đỏ dát, sẩn, mụn mủ đơn thuần, xuất huyết, bọng nước Đau khớp viêm gân bao hoạt dịch xảy khớp gối, cổ tay, khớp cổ chân khớp ngón tay, ngón chân Bệnh hay gặp nữ nam thường hay xảy sau tuần có kinh Biểu nhiễm trùng huyết lậu đơi khó xác định lâm sàng, xét nghiệm máu ni cấy tìm lậu cầu khó khăn, tỷ lệ dương tính khoảng 20-30% Viêm màng não viêm màng tim lậu Tỷ lệ xảy bệnh nhân thấp, khoảng 1-3% Tuy nhiên, biến chứng nặng, gây tổn hại van tim, thường van động mạch chủ đe dọa tính mạng người bệnh Viêm màng não gặp khơng có biểu điển hình XÉT NGHIỆM: 4.1 Nuôi cấy