Phương pháp nghiên cứu
* Phương pháp nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã vận dụng phối hợp nhiều phương pháp trong đó có các phương pháp chủ yếu sau:
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
+ Nghiên cứu các tác phẩm của chủ nghĩa Mác-Lênin, Hồ Chí Minh và Đảng ta về giáo dục và giáo dục lịch sử
+ Nghiên cứu các công trình của các nhà giáo dục học, giáo dục lịch sử, nhà tâm lý và những tài liệu có liên quan đến đề tài
+ Nghiên cứu những vấn đề cơ bản của “lý thuyết Graph” cũng nhƣ biện pháp vận dụng phương pháp Graph vào dạy học lịch sử lớp 10 ở THPT
Phương pháp điều tra và khảo sát được thực hiện tại trường THPT thông qua các hình thức như quan sát, dự giờ, phát phiếu điều tra và trao đổi với giáo viên về thực tế giảng dạy Nghiên cứu này tập trung vào việc sử dụng phương pháp Graph trong dạy học lịch sử, nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập cho học sinh.
Phương pháp thực nghiệm sư phạm được sử dụng để kiểm định các biện pháp sư phạm đề xuất trong đề tài Qua đó, phương pháp này cung cấp cơ sở thực tiễn để khẳng định tính đúng đắn và khả thi của các biện pháp sư phạm.
Phương pháp thống kê toán học là công cụ quan trọng giúp xử lý số liệu thu thập một cách chính xác và đáng tin cậy Phương pháp này cho phép phân tích kết quả từ các cuộc điều tra, khảo sát và thực nghiệm, đảm bảo tính chính xác trong việc đưa ra các kết luận.
Trong thực tiễn dạy học lịch sử ở trường phổ thông, phương pháp Graph chưa được nhiều giáo viên quan tâm và áp dụng hiệu quả Đề tài này nhằm giải quyết các vấn đề tồn tại, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử, đặc biệt là phần lịch sử thế giới cận đại cho lớp 10 Kết quả nghiên cứu sẽ giúp giáo viên nắm vững hơn kiến thức bộ môn lịch sử.
7 Cấu trúc của khóa luận
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, khóa luận bao gồm 2 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng phương pháp Graph trong dạy học phần lịch sử thế giới cận đại lớp 10 ở trường THPT
Chương 2: Một số biện pháp sử dụng phương pháp Graph trong dạy học phần lịch sử thế giới cận dại lớp 10 ở trường THPT.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP GRAPH TRONG DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ THẾ GIỚI CẬN ĐẠI LỚP 10 Ở TRƯỜNG THPT
Cơ sở lý luận
1.1.1.1 Khái niệm về phương pháp dạy học
Khái niệm "phương pháp" có nguồn gốc từ từ Hy Lạp "Methodos", mang ý nghĩa là "con đường nghiên cứu" hoặc "cách nhận thức" Phương pháp được định nghĩa là hệ thống các nguyên tắc điều khiển hoạt động cải tạo hiện thực hoặc hoạt động nhận thức lý luận của con người Vai trò của phương pháp là vô cùng quan trọng trong mọi hoạt động của con người, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục.
Phương pháp dạy học, theo định nghĩa của Bách khoa toàn thư Liên Xô năm 1965, là cách thức làm việc giữa giáo viên và học sinh, giúp học sinh tiếp thu kiến thức, kỹ năng và hình thành thế giới quan, đồng thời phát triển năng lực nhận thức.
Theo I.la Lence cho rằng: “PPDH là một hệ thống những hành động có mục đích của GV nhằm tổ chức hoạt động nhận thức, thực hành của HS, đảm bảo cho các em lĩnh hội nội dung học vấn”.[8;tr 46]
Theo GS Nguyễn Ngọc Quang, phương pháp dạy học (PPDH) là sự phối hợp thống nhất giữa thầy và trò dưới sự chỉ đạo của giáo viên, nhằm giúp học sinh nắm vững kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo một cách tự giác và tích cực Điều này không chỉ phát triển năng lực nhận thức mà còn nâng cao khả năng hành động, góp phần hình thành thế giới quan khoa học cho học sinh.
Theo GS Đặng Vũ Hoạt và PGS Hà Thị Đức, phương pháp dạy học (PPDH) là sự kết hợp giữa các hoạt động của giáo viên và học sinh nhằm hoàn thành hiệu quả các nhiệm vụ trong quá trình dạy học.
PPDH là hệ thống các hành động có chủ đích của giáo viên, được thực hiện theo một trình tự nhất định, nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành cho học sinh, đảm bảo hiệu quả trong quá trình dạy và học.
Phương pháp dạy học lịch sử (PPDH lịch sử) là một lĩnh vực khoa học nghiên cứu quá trình giảng dạy môn lịch sử tại trường phổ thông Nó tập trung vào việc khám phá các quy luật của quá trình dạy học, xác định nội dung và hình thức tổ chức phù hợp với đặc trưng của bộ môn, tâm lý người học và mục tiêu đào tạo của nhà trường.
1.1.1.2 Khái niệm về phương pháp Graph
Theo từ điển Tiếng Anh, "Graph" (danh từ) được định nghĩa là "biểu đồ thể hiện mối quan hệ giữa hai hoặc nhiều tập hợp số" Trong khi đó, "Graph" (động từ) có nghĩa là hành động vẽ hoặc biểu diễn dữ liệu dưới dạng biểu đồ.
Vẽ sơ đồ và đồ thị là những kỹ thuật quan trọng trong việc minh họa thông tin một cách trực quan Đồ thị không chỉ giúp thể hiện các mối quan hệ mà còn làm rõ các thuộc tính của sơ đồ và mạng mạch Việc sử dụng đồ thị trong các lĩnh vực khác nhau giúp người dùng dễ dàng nắm bắt và phân tích dữ liệu một cách hiệu quả hơn.
Theo lý thuyết Toán học, một đồ thị (Graph) bao gồm tập hợp các đỉnh (vertex) và các cung (edge) nối giữa chúng Để xây dựng một đồ thị hoàn chỉnh, cần có hai yếu tố chính: các đỉnh và các cung Mỗi cung nối hai đỉnh có mối quan hệ với nhau, trong đó các đỉnh biểu thị nội dung kiến thức hoặc đối tượng nghiên cứu Các đỉnh có thể được ký hiệu bằng chữ cái (A, B, C, ) hoặc chữ số (1, 2, 3, ) và có thể được thể hiện dưới dạng hình học như hình tròn, hình vuông, hoặc hình chữ nhật.
Cung trong đồ thị là các đường nối giữa các đỉnh, thể hiện mối quan hệ giữa chúng Chúng có thể được biểu diễn dưới nhiều hình thức như đoạn thẳng, đường gấp khúc hay đường cong, với độ dài và độ dày khác nhau Tuy nhiên, cần phải thống nhất trong cách sử dụng để đảm bảo các cung không chỉ thể hiện rõ mối liên hệ giữa các đơn vị kiến thức mà còn có hình thức đẹp và rõ ràng.
Bản chất của đồ thị (Graph) không bị ảnh hưởng bởi cách ký hiệu hay biểu thị các đỉnh và cung, mà chủ yếu dựa vào số lượng đỉnh và cung cũng như mối quan hệ giữa các đỉnh trong đồ thị.
Graph có thể được thể hiện dưới nhiều hình thức như sơ đồ, biểu đồ quan hệ hoặc ma trận Dù có nhiều cách diễn đạt khác nhau, điều quan trọng nhất là Graph cần thể hiện rõ mối liên hệ giữa các đỉnh.
Trong việc dạy học hiện nay, khi GV sử dụng phương pháp Graph để dẫn dắt
HS tìm hiểu nội dung của bài học bằng cách triển khai dần các đỉnh của Graph thì lúc này Graph đã mang tính chất của một PPDH
Theo T.S Nguyễn Phúc Chỉnh, phương pháp Graph trong dạy học là cách tổ chức và rèn luyện để hình thành các sơ đồ tư duy trong học sinh Phương pháp này giúp phát triển một phong cách tư duy khoa học và có tính hệ thống.
Phương pháp Graph hiện nay không chỉ áp dụng trong các ngành khoa học tự nhiên như toán, lý, hóa, mà còn được sáng tạo ứng dụng trong các ngành khoa học xã hội, đặc biệt là môn lịch sử Việc xử lý sư phạm của giáo viên thông qua phương pháp này góp phần nâng cao chất lượng dạy học lịch sử tại các trường phổ thông.
Cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phương pháp Graph trong dạy học lịch sử ở trường THPT
1.2.1 Thực trạng dạy và học lịch sử ở các trường THPT Để có thể đinh hướng được biện pháp đổi mới phương pháp và KTDH thì trước hết cần đánh giá được thực trạng dạy và học lịch sử hiện nay:
Một số giáo viên chưa thực sự tâm huyết và trách nhiệm với nghề, dẫn đến việc coi môn lịch sử là môn phụ Họ thường dạy theo phương pháp nhồi nhét kiến thức, tập trung vào việc học thuộc và ghi nhớ, khiến học sinh cảm thấy nhàm chán Hơn nữa, các trường học hiện nay chỉ chú trọng vào việc dạy các môn khoa học tự nhiên, mà chưa dành đủ thời gian cho việc giảng dạy môn lịch sử.
Hầu hết GV ở các trường THPT hiện nay chỉ sử dụng PPDH truyền thống
Nhiều giáo viên vẫn giữ thói quen dạy học truyền thống, dẫn đến sự ngại đổi mới và phụ thuộc vào sách giáo khoa duy nhất Một số giáo viên áp dụng phương pháp dạy học vấn đáp, chỉ hỏi và yêu cầu học sinh trả lời mà không khuyến khích sự tìm tòi, khám phá Đặc biệt, khi giới thiệu khái niệm mới, nhiều giáo viên chỉ đưa ra định nghĩa mà không hướng dẫn học sinh tự suy nghĩ và hình thành khái niệm, khiến học sinh không hiểu rõ bản chất của kiến thức.
Việc áp dụng các phương pháp, KTDH trong các bài dạy ở trường THPT của
Việc sử dụng phương pháp dạy học (PPDH) tích cực trong giáo dục hiện nay còn hạn chế, với rất ít giáo viên (GV) thường xuyên áp dụng Phần lớn GV chỉ thỉnh thoảng sử dụng các phương pháp này, trong khi một số chỉ áp dụng các hình thức truyền thống như "thầy đọc-trò chép" hay "GV hỏi-HS trả lời" Sự thiếu chú trọng vào tổ chức các hoạt động học tập đã dẫn đến việc truyền đạt kiến thức trở nên nặng nề, khiến cho bài giảng của GV trở nên đơn điệu và không thu hút được sự chú ý của học sinh (HS).
Hiện nay, một số giáo viên đã lạm dụng công nghệ thông tin (CNTT) bằng cách chuyển từ hình thức "thầy đọc-trò chép" sang "thầy chiếu-trò chép" Nhiều giáo viên sử dụng hình ảnh và video chỉ để minh họa, trong khi nội dung bài học lại được trình bày toàn bộ trên PowerPoint để học sinh chép lại Đây là thực trạng cần được giải quyết nhanh chóng để tránh việc sử dụng sai mục đích các thiết bị dạy học Việc áp dụng CNTT vào giảng dạy nhằm làm cho tiết học thêm sinh động, chứ không phải thay thế vai trò của người thầy trong quá trình giảng dạy.
Hiện tượng học sinh chán nản và ngại học môn lịch sử đang diễn ra phổ biến tại các trường THPT, dẫn đến chất lượng dạy và học bộ môn này ngày càng giảm sút Kỳ thi THPT Quốc gia năm 2018 cho thấy gần 84% bài thi môn lịch sử dưới điểm trung bình, phản ánh thực trạng đáng báo động trong việc học tập của học sinh Nếu tình trạng này không được khắc phục, sẽ tạo ra lỗ hổng lớn về kiến thức lịch sử dân tộc, ảnh hưởng đến sự phát triển của đất nước và ngành giáo dục Nguyên nhân chính của thực trạng này cần được xác định để có giải pháp hiệu quả.
Nhiều học sinh vẫn chưa áp dụng phương pháp học tập hiệu quả cho môn lịch sử, thường chỉ dựa vào cách "học thuộc lòng" Việc này không chỉ làm giảm khả năng tiếp thu kiến thức mà còn khiến việc học trở nên nhàm chán và kém hiệu quả.
"Học vẹt" chỉ nhằm mục đích qua môn, trong khi các em chưa có phương pháp học tập hiệu quả tại nhà Việc thiếu kiến thức về các phương pháp ghi nhớ như Graph, lập bảng so sánh hay liệt kê khiến các em gặp khó khăn trong việc nhớ các sự kiện lịch sử, dẫn đến cảm giác chán nản khi học môn lịch sử.
Để nâng cao hiệu quả dạy và học môn lịch sử, cần thiết phải đổi mới hình thức và phương pháp dạy học, áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực Đồng thời, nhà trường, giáo viên, học sinh và phụ huynh cần thay đổi nhận thức về môn lịch sử, không coi đây là môn phụ, mà cần dành nhiều thời gian hơn cho việc học tập bộ môn này.
1.2.2 Thực trạng vận dụng phương pháp Graph trong dạy học lịch sử ở trường THPT Để tìm hiểu thực trạng của việc sử dụng phương pháp Graph trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, chúng tôi đã tiến hành phát phiếu điều tra cho GV và
Trong quá trình thực hiện TTSP, đã có tổng cộng 10 giáo viên từ các trường THPT Mỹ Hào (Hưng Yên), THPT Mê Linh (Hà Nội), và THPT Tiên Du 1 (Bắc Ninh) tham gia Số học sinh được khảo sát gồm 2 lớp từ THPT Mỹ Hào, 1 lớp từ THPT Mê Linh, và 1 lớp từ THPT Tiên Du 1, với tổng số phiếu phát ra là 145 phiếu.
*Nội dung phiếu điều tra gồm:
-Quan điểm, nhận thức của GV, HS về bộ môn lịch sử, chất lƣợng dạy và học lịch sử ở trường THPT hiện nay
-Mức độ sử dụng phương pháp Graph trong dạy học lịch sử ở trường THPT
-Đánh giá được những lợi ích của việc sử dụng phương pháp Graph khi dạy học lịch sử
-Đánh giá được ý nghĩa của việc đổi mới phương pháp, hình thức dạy học theo hướng phát triển năng lực HS
*Hình thức, phương pháp điều tra
Tiến hành trao đổi với giáo viên và học sinh tại trường thực nghiệm, chúng tôi đã phát phiếu điều tra cho giáo viên và học sinh ở ba trường trung học phổ thông Dựa trên số liệu thu thập được, chúng tôi tiến hành xử lý và phân tích dữ liệu một cách hệ thống.
Qua điều tra tổng hợp kết quả thực tiễn, tôi rút ra những kết luận sau:
Thứ nhất quan điểm của HS về môn lịch sử và các phương pháp HS sử dụng chủ yếu trong việc học lịch sử
- “Mức độ yêu thích môn lịch sử (Rất thích/Thích/Bình thường/không thích”
Kết quả khảo sát cho thấy 57,2% học sinh cảm thấy “bình thường” khi học lịch sử, trong khi chỉ 4,1% rất thích và 15,2% thích học môn này Số còn lại, chiếm 23,5%, có cảm nhận khác về việc học lịch sử.
Theo khảo sát, đa số học sinh hiện nay không thích hoặc chưa quan tâm đúng mức đến môn lịch sử, với 60,4% cho rằng "lịch sử có quá nhiều sự kiện khó nhớ" Bên cạnh đó, 17,5% học sinh cho rằng phương pháp giảng dạy của giáo viên chủ yếu là truyền đạt kiến thức, dẫn đến việc học sinh không hứng thú Do đó, giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy học để khuyến khích tính chủ động và tích cực của học sinh.
- “Trong việc học lịch sử ở trường THPT, em thường sử dụng phương pháp học tập chủ yếu nào?”
Kết quả điều tra cho thấy, học sinh thường xuyên sử dụng hai phương pháp học chính là "học thuộc lòng bài giảng của thầy cô" (79%) và "kết hợp SGK với tài liệu tham khảo" (60%) Tuy nhiên, việc "sử dụng phương pháp Graph để hệ thống hóa kiến thức" lại chưa được HS áp dụng, với 58% HS chưa bao giờ sử dụng và 38% chỉ thỉnh thoảng Điều này cho thấy HS chưa có phương pháp học lịch sử hiệu quả, chủ yếu chỉ dựa vào việc "học vẹt" mà chưa chủ động tìm hiểu kiến thức.
Vị trí, mục tiêu, nội dung phần lịch sử thế giới cận đại lớp 10
Chương trình lịch sử lớp 10 THPT không chỉ củng cố kiến thức lịch sử đã học ở THCS mà còn mở rộng và làm sâu sắc thêm những nội dung mới Bài viết này tập trung vào việc nghiên cứu phương pháp sử dụng Graph trong dạy học lịch sử, đặc biệt trong phần Lịch sử thế giới cận đại của lớp 10.
Chương trình lịch sử lớp 10 bao gồm ba phần chính, phản ánh sự phát triển của lịch sử từ thời kỳ nguyên thủy, cổ đại, trung đại đến cận đại, bao gồm cả lịch sử Việt Nam và thế giới.
+ “Phần 1: Lịch sử thế giới nguyên thủy, cổ đại và trung đại”
+ “Phần 2: Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX”
+ “Phần 3: Lịch sử thế giới cận đại”
Trong phần Lịch sử thế giới cận đại, gồm ba chương có mối liên hệ chặt chẽ, các bài viết được xây dựng theo một "chủ thể thống nhất" và phản ánh "tiến trình của lịch sử", giúp người đọc hiểu rõ hơn về một phần lịch sử thế giới.
+ “Chương 1: Các cuộc cách mạng tư sản (từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XIX)”
+ “Chương 2: Các nước Âu-Mĩ (từ đầu thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX)” + “Chương 3: Phong trào công nhân (từ đầu thế kỷ XIX đến thế kỷ XX”)
Phần Lịch sử thế giới cận đại lớp 10 đóng vai trò quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông, cung cấp cho học sinh kiến thức về các cuộc cách mạng tư sản, thành tựu của cách mạng công nghiệp, và quá trình chuyển đổi của các nước tư bản từ cạnh tranh tự do sang chủ nghĩa đế quốc, bao gồm Pháp, Anh, Mỹ, Đức Ngoài ra, phần này cũng đề cập đến phong trào công nhân và các lãnh tụ vĩ đại như Các-mác và Ăng-ghen.
Sau khi nghiên cứu nội dung phần LSTG cận đại lớp 10 THPT, học sinh cần hoàn thành mục tiêu ở ba khía cạnh chính: kiến thức, kỹ năng và thái độ.
Về kiến thức: Sau khi học xong phần lịch sử thế giới cận đại, học sinh có khả năng:
- Trình bày được tình hình của nước Anh, Pháp trước cách mạng trên 3 lĩnh vực kinh tế, chính trị, VH-XH
- Trình bày đƣợc những diễn biến cơ bản của cuộc CMTS Anh, Pháp và cuộc đấu tranh giành độc lập của 13 bang Bắc Mĩ
- Trình bày đƣợc khái niệm cuộc “Cách mạng tƣ sản”
- Trình bày đƣợc những thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp Anh trên hai lĩnh vực là công nghiệp nặng và công nghiệp nhẹ
- Chứng minh đƣợc “tính triệt để” của cuộc cách mạng tƣ sản Pháp
Từ đầu thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, các nước Âu-Mĩ như Anh, Pháp, Đức và Mỹ đã trải qua sự biến đổi nhanh chóng về kinh tế và chính trị Sự phát triển công nghiệp, đô thị hóa và cách mạng công nghiệp đã thúc đẩy nền kinh tế, trong khi các phong trào chính trị như chủ nghĩa tự do và chủ nghĩa xã hội đã làm thay đổi cấu trúc chính trị Điều này không chỉ ảnh hưởng đến đời sống xã hội mà còn định hình lại mối quan hệ quốc tế trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng gia tăng.
- Giải thích đƣợc khái niệm “tổ chức độc quyền”
- Giải thích được vì sao các nước đế quốc lại tăng cường xâm chiếm và tranh giành thuộc địa
- Phân tích được điểm tiến bộ và hạn chế của của “tuyên ngôn độc lập nước Mĩ” (1776) và “tuyên ngôn độc lập của nước Pháp” (1789)
- Phân tích đƣợc hệ quả của cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra ở Châu Âu
- Phân tích được hệ quả của cuộc đấu tranh thống nhất nước Đức đối với sự phát triển của chủ nghĩa tƣ bản
- Phân tích đƣợc sự ra đời và phát triển của phong trào công nhân từ đầu thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX
- Phân tích đƣợc điểm tích cực và hạn chế của “Chủ nghĩa xã hội không tưởng”
- Phân tích đƣợc vai trò của Lê-nin đối với phong trào công nhân Nga cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX
- Quan sát hình ảnh, lƣợc đồ, phim tƣ liệu lịch sử
- Kỹ năng phân tích tƣ liệu lịch sử (qua những đoạn văn, đoạn thơ) , xử lý tài liệu SGK và tài liệu tham khảo
- Rèn luyện kỹ năng thuyết trình, diễn đạt ngôn ngứ, kĩ năng thực hành bộ môn (đọc lƣợc đồ lịch sử, lập bảng niên biểu, so sánh,…)
- Rèn luyện và phát triển cho HS các năng lực học tập, thao tác tƣ duy (phân tích, tổng hợp, so sánh, đánh giá,…)
- Rèn luyện cho HS kĩ năng làm việc nhóm, hợp tác với bạn, với GV
- Rèn luyện cho HS kĩ năng tự học thông qua việc thiết lập sơ đồ Graph
- Rèn luyện cho HS kĩ năng thiết lập một Graph nội dung bài học
- Giáo dục cho HS thấy đƣợc tinh thần đấu tranh của quần chúng nhân dân để đánh đổ chế độ phong kiến
- Nhận thức đúng đắn về đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc, ý thức đấu đấu tranh để bảo vệ hòa bình
- Giáo dục HS niềm tin vào thắng lợi trong sự nghiêp cách mạng của giai cấp vô sản
+ Năng lực tự chủ và tự học
+ Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo
+ Năng lực giao tiếp và hợp tác
+ Năng lực sử dụng CNTT
+ Năng lực nhận diện và sử dụng tƣ liệu lịch sử
+ Năng lực tái hiện và trình bày lịch sử
+ Năng lực giải thích lịch sử
2.1.3 Nội dung phần lịch sử thế giới cận đại lớp 10
Bài Số tiết Nội dung
Chương I: Các cuộc cách mạng tƣ sản (từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII)
Hà Lan và cách mạng tƣ sản Anh
1 tiết - CMTS Anh diễn ra vào thế kỷ XVII là cuộc
“tổng tấn công vào thành trì của chế độ phong kiến cũ, lật đổ QHSXPK lạc hậu, mở đường cho QHSX tƣ bản phát triển”
Cuộc Cách mạng Công nghiệp Thương mại (CMTS) tại Anh, mặc dù còn nhiều hạn chế, đã đóng góp ý nghĩa lớn lao cho sự hình thành và phát triển của chủ nghĩa tư bản không chỉ ở Châu Âu mà còn trên toàn thế giới.
Bài 30: Chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc
1 tiết - Đế quốc Anh đề ra những đạo luật vô lý để kìm hãm sự phát triển kinh tế của 13 bang Bắc Mĩ
- Nhân dân Bắc Mĩ đã đứng lên chống lại đế quốc Anh với sự kiện mở đầu là “chè Boxtơn” “Cuộc đấu tranh giành độc lập của
13 bang Bắc Mĩ giành đƣợc thắng lợi đã giải phóng Bắc Mĩ khỏi sự thống trị của thực dân Anh, mở đường cho kinh tế TBCN phát triển”
- Tính chất: Hình thức là một cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc nhƣng thực chất là một cuộc CMTS
Bài 31: Cách mạng tƣ sản Pháp cuối thế kỷ
2 tiết - CMTS Pháp cuối thế kỷ XVIII là một cuộc cách mạng “triệt để nhất” và “điển hình nhất” trong thời kỳ cận đại
Nguyên nhân bùng nổ cách mạng Pháp là do hệ thống quan hệ sản xuất phong kiến đã kìm hãm sự phát triển kinh tế, cùng với nền quân chủ chuyên chế bảo thủ dưới triều đại vua Louis XVI Đặc biệt, sự hỗ trợ từ các trào lưu tư tưởng tiến bộ đã góp phần thúc đẩy sự thay đổi này.
“tư tưởng triết học ánh sáng”
- Động lực chủ yếu của cuộc cách mạng là
“quần chúng nhân dân” Nền chuyên chính Giacôbanh là đỉnh cao của cuộc cách mạng
Kết quả của việc xóa bỏ chế độ phong kiến đã tạo điều kiện cho chủ nghĩa tư bản phát triển, đồng thời giải quyết vấn đề ruộng đất cho nhân dân, góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh chống phong kiến ở Châu Âu.
Chương II: Các nước Âu-Mĩ (từ đầu thế kỉ
XIX đến đầu thế kỉ
Bài 32: Cách mạng công nghiệp ở Châu Âu
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất ở Châu Âu được xem là một bước ngoặt quan trọng, đánh dấu sự chuyển mình từ lao động thủ công sang cơ giới hóa trong sản xuất Sự chuyển đổi này không chỉ thay thế sức lao động bằng máy móc mà còn mở ra kỷ nguyên mới cho nền kinh tế, nâng cao hiệu suất và năng suất lao động.
Anh là quốc gia đầu tiên tiến hành cách mạng công nghiệp nhờ vào những tiền đề như cách mạng thương mại diễn ra sớm, cùng với hệ thống thuộc địa rộng lớn, tạo ra điều kiện thuận lợi về vốn, kỹ thuật và nguồn nhân lực dồi dào Đến giữa thế kỷ XIX, Anh đã trở thành “công xưởng của thế giới”.
- Hệ quả của cuộc CMCN:
+ Kinh tế: Tăng năng suất lao động, nhiều trung tâm công nghiệp và thành thị ra đời
+ Xã hội: Hình thành 2 giai cấp “tƣ sản” và
“vô sản” mâu thuẫn với nhau
Bài 33: Hoàn thành cách mạng tƣ sản ở
Châu Âu và Mĩ giữa thế kỷ XIX
Nền kinh tế tư bản chủ nghĩa ở Đức đã phát triển nhanh chóng, nhưng sự chia cắt thành nhiều vương quốc đã đặt ra yêu cầu cần thống nhất đất nước Cuộc đấu tranh vì thống nhất được thực hiện theo con đường từ trên xuống, với phương thức sử dụng "sắt và máu" dưới sự lãnh đạo của Bismarck, cuối cùng đã giành được thắng lợi.
Nền kinh tế Mỹ phát triển theo hai hướng khác nhau, trong đó chế độ nô lệ đã cản trở sự phát triển kinh tế Sự mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và các chủ trang trại miền Nam với miền Bắc đã dẫn đến cuộc nội chiến tại Mỹ.
- Cuộc đấu tranh thống nhất nước Đức, nội chiến Mĩ thực chất là cuộc CMTS, tạo điều kiện cho CNTB phát triển mạnh mẽ
Bài 34: Các nước tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa
1 tiết - Những năm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ
Vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, các nước tư bản Âu-Mĩ đã trải qua những biến chuyển mạnh mẽ trong đời sống kinh tế-xã hội, với những thành tựu khoa học-kỹ thuật nổi bật như máy bay và xe động cơ điện Những tiến bộ này đã làm thay đổi căn bản nền sản xuất và cơ cấu kinh tế tư bản chủ nghĩa, đánh dấu sự chuyển mình từ giai đoạn "tự do cạnh tranh" sang "chủ nghĩa đế quốc".
Giai đoạn chủ nghĩa đế quốc đặc trưng bởi sự xuất hiện của các “tổ chức độc quyền”, dẫn đến việc bóc lột tinh vi hơn đối với người lao động, làm gia tăng mâu thuẫn xã hội Đồng thời, các nước đế quốc cũng tăng cường chính sách xâm lược thuộc địa và chuẩn bị cho chiến tranh nhằm phân chia lại thế giới.
Anh, Pháp, Đức, Mĩ và sự bành trướng thuộc địa
Nguyên tắc khi sử dụng phương pháp Graph trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông
*Nguyên tắc thống nhất giữa “mục tiêu”, “nội dung” và “phương pháp dạy” học
Khi xây dựng Graph dạy học, cần thống nhất ba yếu tố cơ bản: mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học (PPDH) Ba yếu tố này tương tác và có mối quan hệ chặt chẽ với nhau Đầu tiên, xác định mục tiêu bài học là rất quan trọng, bao gồm các tiêu chí về kiến thức, kỹ năng và thái độ mà học sinh cần đạt được Để đạt được mục tiêu dạy học, nội dung bài học phải được xem xét kỹ lưỡng Dựa trên mục tiêu và nội dung, cần thiết kế các PPDH và phương tiện dạy học phù hợp để tối ưu hóa hiệu quả giảng dạy Mục tiêu và nội dung đóng vai trò nền tảng trong việc xác định phương pháp dạy học, nhằm phát huy năng lực, sự sáng tạo và khả năng khám phá của học sinh.
*Nguyên tắc thống nhất giữa “toàn thể” và “bô phận” Đây thực chất là quán triệt tư tưởng tiếp cận cấu trúc hệ thống trong thiết kế
Việc xác định mối liên hệ giữa các đỉnh trong "Graph nội dung" và "Graph hoạt động dạy học" là rất quan trọng, đặc biệt là mối quan hệ chức năng giữa các đỉnh theo quy luật tự nhiên nhất định.
*Nguyên tắc thống nhất giữa “cụ thể” và “trừu tƣợng”
V.I.Lê-Nin đã nêu ra con đường nhận thức thế giới quan khách quan của nhân loại: “từ trực quan sinh động đến tƣ duy trừu tƣợng và từ tƣ duy trừu tƣợng đến thực tiễn, đó là con đường biện chứng của việc nhân thức khách quan”.Cái “cụ thể” ở đây là hệ thống của toàn bộ những thuộc tính, những mặt, những quan hệ tác động qua lại lẫn nhau giữa chúng với sự vật hay hiện tƣợng khách quan Còn cái
Trong thiết kế và sử dụng Graph dạy học, việc phân biệt giữa cái "cụ thể" và cái "trừu tượng" là rất quan trọng Cái trừu tượng được tách ra từ cái toàn bộ và cô lập với các mối liên hệ của nó Điều này giúp định hướng nhận thức cho học sinh và phát triển năng lực sáng tạo của các em.
*Nguyên tắc thống nhất giữa dạy và học
Nguyên tắc này nhấn mạnh tầm quan trọng của sự thống nhất giữa phương pháp dạy của giáo viên và cách học của học sinh, nhằm tối ưu hóa tính tự giác và sự tích cực trong việc tiếp thu tri thức của học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
GV sử dụng phương pháp Graph để truyền thụ kiến thức hoặc tổ chức cho
HS được thiết kế nhằm phát triển năng lực tự học, khuyến khích việc sử dụng Graph như công cụ tư duy trong quá trình học tập Điều này không chỉ giúp HS hình thành tính độc lập trong suy nghĩ và hoạt động mà còn kích thích khả năng sáng tạo trong học tập và cuộc sống.
Trong quá trình dạy học bằng Graph, cần thống nhất giữa dạy và học để thể hiện rõ vai trò tổ chức và chỉ đạo của giáo viên Điều này nhằm phát huy tính tự giác, tích cực và khả năng tự lực lĩnh hội tri thức của học sinh Giáo viên không chỉ sử dụng Graph như một sơ đồ minh họa cho bài giảng mà còn phải hướng dẫn học sinh tìm tòi và thiết kế Graph phù hợp với nội dung học tập.
Quy trình thiết kế và sử dụng Graph cho nội dung bài học lịch sử
Theo Nguyễn Quang Ngọc, trong quá trình dạy học, cần xem xét cả nội dung kiến thức và các hoạt động của thầy và trò để hình thành tri thức Nội dung kiến thức được mô tả bằng “Graph nội dung”, trong khi hoạt động của thầy và trò được thể hiện qua “Graph hoạt động” Để thiết kế một Graph dạy học hiệu quả, cần thực hiện bốn bước cơ bản.
Bước đầu tiên trong việc lập Graph cho bài học lịch sử là tìm hiểu nội dung bài học và lập danh mục kiến thức cơ bản Giáo viên cần nắm rõ nội dung để lựa chọn các phần có khả năng lập Graph, đồng thời xác định mục tiêu bài học ở các mức độ khác nhau như nhận biết, thông hiểu và vận dụng.
Bước tiếp theo, giáo viên cần lập danh mục các kiến thức cơ bản của bài học, tập trung vào mục tiêu chính Việc này không chỉ giúp xác định nội dung cốt lõi mà còn là nền tảng quan trọng cho việc xây dựng các đỉnh của Graph Đây là bước đầu tiên thiết yếu, không thể bỏ qua trong quá trình giảng dạy.
*Bước 2: Xác định đỉnh và mã hóa kiến thức
Sau khi lựa chọn kiến thức cơ bản cho bài học, bước tiếp theo là xác định đỉnh và mã hóa kiến thức Mỗi bài học có thể chứa các đơn vị kiến thức liên kết thành từng mảng lớn hoặc nhỏ, bên cạnh đó cũng tồn tại những đơn vị kiến thức độc lập.
Trong một đồ thị, mỗi đơn vị kiến thức cần có vị trí riêng biệt Tuy nhiên, một số nội dung chứa nhiều thông tin, do đó cần mã hóa kiến thức sao cho nội dung đưa vào các đỉnh của đồ thị phải ngắn gọn, súc tích nhưng vẫn đầy đủ ý nghĩa.
Tìm hiểu nội dung bài học, lập danh mục kiến thức cơ bản
Xác định đỉnh và mã hóa kiến thức
Xếp đỉnh và lập cung cho Graph
Kiểm tra lại Graph đã lập
Việc xác định đỉnh và số lượng đỉnh của Graph là rất quan trọng trong việc hình thành Graph nội dung, với số lượng đỉnh mang tính chủ quan và khách quan Tính khách quan thể hiện qua số lượng kiến thức cơ bản của bài, trong khi tính chủ quan phản ánh ý đồ sư phạm của người lập Graph Khi thiết lập Graph, có các loại đỉnh như đỉnh xuất phát, đỉnh chính, đỉnh phụ và đỉnh nhánh Đỉnh xuất phát là đỉnh chính, nêu nội dung khái quát và định hướng cho Graph, thường là tên của sự kiện hay hiện tượng lịch sử Đỉnh chính gắn liền với đỉnh xuất phát, nêu tên đơn vị kiến thức trọng tâm, trong khi đỉnh phụ cụ thể hóa và bổ sung cho nội dung của đỉnh chính Đỉnh nhánh bắt nguồn từ đỉnh phụ Sau khi xác định các đỉnh và mối quan hệ giữa chúng, ta có thể sắp xếp chúng theo trật tự khoa học, logic, đảm bảo tính khoa học, trực quan và sư phạm của Graph.
*Bước 3: Thiết lập các cung
Thiết lập cung trong đồ thị là việc tạo ra mối quan hệ giữa các đỉnh, tương ứng với các đơn vị kiến thức Mỗi mối liên hệ này được xác định thông qua các cung, được biểu thị bằng các mũi tên thể hiện hướng đi của nội dung Để đảm bảo tính chính xác, các mối liên hệ này cần tuân thủ các quy luật khách quan và tính hệ thống trong kiến thức.
Việc xác định đỉnh và thiết lập cung cho đồ thị là bước quan trọng nhất trong quá trình lập đồ thị Hai công việc này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, vì nếu không xác định được đỉnh, việc thiết lập cung sẽ gặp nhiều khó khăn.
Trong việc xây dựng đồ thị, việc xác định đỉnh là rất quan trọng, vì từ đó chúng ta có thể hình dung và thiết lập các cung cần thiết Khi đã xác định được đỉnh của đồ thị, quá trình hoàn thiện đồ thị cũng coi như đã được hoàn tất.
*Bước 4: Kiểm tra Graph đã lập
Khi xây dựng xong Graph, việc kiểm tra lại Graph đã lập là việc làm rất cần thiết Khi kiểm tra, chúng ta cần phải để ý:
- Tính khoa học, nghĩa là phản ánh đƣợc logic bên trong tài liệu SGK
- Bảo đảm tính sƣ phạm: Dễ thực hiện đối với thầy, dễ hiểu đối với trò
- Xem xét các đỉnh, các cung của Graph có đảm bảo tính thẩm mĩ hay không
Việc lập Graph nội dung bài học cần tuân theo một trình tự nhất định để đảm bảo chất lượng Đầu tiên, cần tìm hiểu nội dung bài học và xác định mục tiêu cần đạt Tiếp theo, lập danh mục kiến thức cơ bản, xác định đỉnh, "mã hóa kiến thức", xếp đỉnh và lập cung Cuối cùng, việc kiểm tra Graph đã lập là rất quan trọng Chỉ khi thực hiện đầy đủ các bước này, chúng ta mới có thể tạo ra một Graph thực sự có giá trị.
Ví dụ: Các bước thiết lập Graph “Cuộc đấu tranh thống nhất nước Đức” cho
“phần 1: Cuộc đấu tranh thống nhất nước Đức trong bài 33: Hoàn thành cách mạng tƣ sản ở Châu Âu và Mĩ giữa thế kỉ XIX”
Bước 1: Tìm hiểu nội dung bài học, lập danh mục kiến thức cơ bản
- Xác định mục tiêu kiến thức của bài học:
Giữa thế kỷ XIX, nước Đức và Mỹ đều trải qua những biến động lớn Tại Đức, quá trình thống nhất diễn ra mạnh mẽ với sự lãnh đạo của Otto von Bismarck, dẫn đến việc thành lập Đế quốc Đức vào năm 1871 Trong khi đó, Mỹ đối mặt với nội chiến (1861-1865) giữa các bang miền Bắc và miền Nam, chủ yếu xoay quanh vấn đề nô lệ và quyền tự trị Cả hai quốc gia đều chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ, tạo nền tảng cho sự phát triển kinh tế và chính trị trong những thập kỷ tiếp theo.
+ Giải thích được khái niệm con đường “từ trên xuống”
+ Giải thích đƣợc nguyên nhân bùng nổ cuộc nội chiến Mĩ
+ Phân tích đƣợc hệ quả của cuộc đấu tranh thống nhất Đức với sự phát triển của chủ nghĩa tƣ bản
- Tìm hiểu nội dung bài học, lập danh mục những kiến thức cơ bản trọng tâm của bài:
+ Giữa TK XIX, nền kinh tế TBCN phát triển nhanh chóng , Đức trở thành nước công nghiệp
+ Nước Đức bị chia cắt thành nhiều vương quốc nhỏ, cản trở sự phát triển kinh tế TBCN, yêu cầu thống nhất đất nước
Quá trình thống nhất nước Đức diễn ra dưới sự lãnh đạo của quý tộc quân phiệt Phổ, do Bismarck đứng đầu, thông qua ba cuộc chiến tranh quan trọng: với Đan Mạch vào năm 1864, với Áo vào năm 1866 và với Pháp từ 1870 đến 1871, tất cả đều sử dụng vũ lực "từ trên xuống".
Năm 1870-1871, Bix-mac giành thắng lợi trong cuộc chiến tranh Pháp-Phổ
18/1/1871, Đức hoàn thành việc thống nhất nước Đức
Tính chất: Là cuộc cách mạng tƣ sản, tạo ĐK cho kinh tế tƣ bản phát triển
Bước 2: Xác đỉnh đỉnh và mã hóa kiến thức
- Sau khi xác định đƣợc kiến thức cơ bản của bài học, chúng ta sẽ thực hiện “mã hóa kiến thức” để đƣa vào Graph:
Nguyên nhân dẫn đến công cuộc thống nhất nước Đức:
+ Kinh tế TBCN phát triển nhanh chóng, xuất hiện tầng lớp tƣ sản hóa + Đất nước bị chia cắt thành nhiều vương quốcphải thống nhất đất nước
Lãnh đạo: Bix-mác (đại diện quý tộc Phổ)
Con đường: Diễn ra theo con đường “từ trên xuống”
Hình thức: Dùng vũ lực “sắt và máu” với 3 cuộc chiến tranh chống Đan Mạch, Áo, Pháp
Tính chất: Là cuộc CMTS
- Xác định các đỉnh của Graph
Đỉnh xuất phát: Cuộc đấu tranh thống nhất nước Đức
+ Đỉnh phụ 1: Kinh tế TBCN phát triển nhanh chóng, xuất hiện tầng lớp tƣ sản hóa
+ Đỉnh phụ 2: Đất nước bị chia cắt thành nhiều vương quốcphải thống nhất đất nước
+ Đỉnh phụ 1:Bix-mac (đại diện quý tộc Phổ)
+ Đỉnh phụ 1: Diễn ra theo con đường “từ trên xuống”
+ Dùng vũ lực “sắt và máu” với 3 cuộc chiến tranh với Đan Mạch, Áo, Pháp
- Bước 3: Thiết lập các cung
Những lưu ý khi sử dụng phương pháp Graph trong dạy học
Để xây dựng Graph nội dung bài học khoa học hiệu quả, giáo viên cần nắm vững kiến thức chuyên môn và lý luận về phương pháp dạy học Việc sử dụng Graph một cách tùy tiện và không hợp lý có thể làm giảm hiệu quả bài học, thậm chí khiến nội dung trở nên khó hiểu hơn Do đó, khi áp dụng phương pháp Graph, giáo viên cần chú ý đến cách thức sử dụng để đảm bảo bài học diễn ra suôn sẻ và dễ tiếp thu.
- Tránh việc lạm dụng Graph Khi sử dụng Graph phải đảm bảo tính hợp lý
GV cần căn cứ vào mục tiêu, nội dung SGK để lựa chọn Graph phù hợp, sử dụng
Graph trong thời gian bao lâu là vừa đủ Bên cạnh đó nội dung phải chính xác, đầy đủ và, ngắn gọn , dễ hiểu tính khái quát
- Tránh tính “hình thức” trong việc lập và sử dụng Graph và phải đảm bảo
Khi lập đồ thị, cần đảm bảo tính thẩm mỹ, khoa học, sáng tạo và đơn giản, dễ hiểu cho học sinh Cần tránh việc chỉ chú trọng vào hình thức mà quên đi nội dung và sự hiệu quả trong việc truyền đạt thông tin.
Lãnh đạo Con đường Hình thức
TBCN phát triển nhanh chóng, xuất hiện tầng lớp tƣ sản hóa Đất nước bị chia cắt thành nhiều vương quốcphải thống nhất
Bi-xmác (đại diện quý tộc Phổ)
“sắt và máu” với 3 cuộc chiến tranh chống Đan Mạch, Áo , Pháp
Diễn ra theo con đường “từ trên xuống”
Cuộc đấu tranh thống nhất nước Đức
Graph, thiết kế Graph khiến HS không thấy đƣợc mối quan hệ giữa các thành phần kiến thức
Khi sử dụng Graph trong học tập, việc phát huy tính “tích cực” của học sinh là rất quan trọng Điều này thể hiện qua sự hứng thú, nhiệt tình và mong muốn tìm kiếm kiến thức để hoàn thành Graph Khi đã nắm vững nội dung, học sinh sẽ sáng tạo ra nhiều cách thể hiện Graph dưới các hình thức đa dạng.
Tóm lại, việc áp dụng phương pháp Graph trong giảng dạy lịch sử cần tuân thủ các yêu cầu sư phạm để nâng cao hiệu quả của bài học.
2.5 Một số Graph có thể sử dụng trong phần lịch sử thế giới cận đại theo từng bài học
STT Tên Graph Bài sử dụng Biện pháp sử dụng
“Tình hình nước Pháp trước cách mạng”
Cách mạng Hà Lan và Cách mạng tƣ sản Anh
GV có thể sử dụng câu hỏi kết hợp với Graph để hướng dẫn
HS tìm hiểu tình hình kinh tế, chính trị, xã hội của nước Anh trước khi diễn ra cuộc CMTS
2 Hình 2.2: Đường trục thời gian “Diễn biến cuộc cách mạng tƣ sản Anh”
GV thiết kế thành đường trục thời gian khuyết sau đó yêu cầu HS đọc SGK và điền những nội dung còn thiếu để hoàn thành
“Diễn biến của cuộc chiến tranh giành độc lập của
Chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc
GV yêu cầu học sinh đọc sách giáo khoa để sắp xếp lại các đỉnh của Graph, vốn đã được sắp xếp một cách lộn xộn, theo trình tự diễn biến của cuộc chiến.
“Tình hình nước Pháp trước cách mạng”
GV kết hợp Graph với hình ảnh “Tình cảnh của người nông dân Pháp trước cách mạng” để dẫn dắt HS tìm hiểu
Cách mạng tƣ sản Pháp cuối thế kỉ XVIII tình hình của nước Pháp trước khi diễn ra cuộc CMTS
Khái niệm của cuộc cách mạng tƣ sản”
Sau khi hoàn thành bài học về "Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII", giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu khái niệm "cách mạng tư sản" thông qua các yếu tố quan trọng như mục tiêu, động lực và lãnh đạo Việc này giúp học sinh nắm bắt được bản chất và ý nghĩa của cách mạng tư sản trong bối cảnh lịch sử.
6 Hình 2.6: “Tiền đề dẫn đến cuộc cách mạng công nghiệp Anh”
Cách mạng công nghiệp ở Châu Âu
GV cung cấp một biểu đồ chỉ có hình ảnh mà không có nội dung, yêu cầu học sinh dựa vào hình ảnh và kiến thức của bản thân để bổ sung những thông tin còn thiếu vào biểu đồ đó.
7 Hình 2.7: “Hệ quả của cuộc cách mạng công nghiệp”
GV yêu cầu học sinh nghiên cứu nội dung về "Hệ quả của cuộc cách mạng công nghiệp" tại nhà và sau đó thiết lập một biểu đồ theo hình thức tự chọn Biểu đồ cần phải đầy đủ hai nội dung chính: "hệ quả về kinh tế" và "hệ quả về xã hội".
“ Thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp”
GV thiết kế thanh Graph khuyết sau đó cho HS xêm video “Những thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp Anh” và yêu cầu hoàn thành Graph
GV yêu cầu HS dựa vào những kiến thức đã đƣợc tìm hiểu ở trên lớp về nhà thiết kế nhất nước Đức”
Hoàn thành cách mạng tƣ sản ở Châu Âu và Mĩ giữa thế kỉ XIX
Graph “Cuộc đấu tranh thống nhất nước Đức” Bao gồm các nội dung: “nguyên nhân”;“lãnh đạo”;“con đướng”; “hình thức”
“Nguyên nhân bùng nổ cuộc nội chiến Mĩ”
Giáo viên đã trình bày một đồ thị chưa hoàn chỉnh, thiếu các đỉnh nhánh Sau đó, giáo viên cung cấp nội dung cho các đỉnh nhánh và yêu cầu học sinh sắp xếp cũng như lập cung cho các đỉnh nhánh đó.
“5 đặc điểm của chủ ghĩa đế quốc”
Các nước tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa
GV có thể sử dụng câu hỏi kết hợp với Graph để dẫn dắt HS tìm hiểu những đặc điểm của chue nghĩa đế quốc
“Tình hình kinh tế, chính trị của nước Anh, Pháp cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ
Các nước Anh, Pháp, Đức, Mĩ và sự bành trướng thuộc địa
GV yêu cầu học sinh áp dụng kiến thức cơ bản đã học về thiết kế đồ họa để tạo ra biểu đồ thể hiện “Tình hình kinh tế, chính trị của nước Anh và Pháp vào cuối thế kỉ XIX và đầu thế kỉ XX” Học sinh có thể lựa chọn hình thức biểu đồ tùy ý, nhưng nội dung cần tập trung vào “đặc điểm của hai nước Anh và Pháp” trong các khía cạnh “kinh tế” và “chính trị”.
“Chủ nghĩa xã hội không tưởng”
Sự hình thành và phát triển của phong trào công nhân
GV thiết kế thành Graph khuyết và yêu cầu HS đọc SGK điền những nội dung còn thiếu để hoàn thành Graph đó
14 Hình 2.14: Graph cây Quốc tế thứ nhất và công
GV sắp xếp các đỉnh và các cung của Graph lộn xộn và
Công xã Pari yêu cầu học sinh tìm hiểu tài liệu để sắp xếp lại các đỉnh và cung theo thứ tự, nhằm tạo ra một đồ thị hoàn chỉnh.
Một số biện pháp sử dụng phương pháp Graph trong dạy học phần lịch sử thế giới cận đại lớp 10
Trong quá trình dạy học thực chất của việc sử dụng phương pháp Graph là
GV chuyển đổi “Graph nội dung bài lên lớp” thành “Graph hoạt động” nhằm truyền tải hiệu quả nội dung bài học và hướng dẫn hoạt động của HS Trong quá trình dạy học, GV và HS sẽ thực hiện “Graph hoạt động” thông qua nhiều thao tác để hoàn thiện nội dung Hiệu quả của phương pháp Graph phụ thuộc vào mức độ tham gia của HS trong việc thiết kế Graph bài học Ban đầu, HS có thể cảm thấy bỡ ngỡ với phương pháp này, vì vậy GV cần hướng dẫn từng bước từ dễ đến khó Quy trình sử dụng Graph trong dạy học được chia thành ba mức độ khác nhau.
Mức độ 1: Học sinh ghi nhớ và xác lập lại Graph mà GV lập, luyện tập cho
Giáo viên sử dụng Graph như công cụ giảng dạy để truyền đạt kiến thức cho học sinh, đồng thời kết hợp với các dạng bài tập khác nhau Ở giai đoạn này, giáo viên lập và xây dựng Graph mẫu để hỗ trợ quá trình học tập hiệu quả.
Giới thiệu "Graph nội dung bài học" đến học sinh là bước đầu tiên trong việc giúp các em làm quen với phương pháp học tập này Học sinh sẽ tái lập lại Graph mà giáo viên đã cung cấp, điều này không yêu cầu sự sáng tạo từ các em Đây là mức độ thấp nhất trong việc sử dụng Graph trong dạy học, thường được giáo viên áp dụng khi hướng dẫn học sinh tiếp cận kiến thức mới Tuy nhiên, việc sử dụng phương pháp Graph ở mức độ này thường chưa mang lại hiệu quả cao trong quá trình học tập.
Mức độ 2 trong việc học tập yêu cầu học sinh nghiên cứu và tìm hiểu sách giáo khoa cũng như tài liệu tham khảo để hoàn thiện các biểu đồ câm và biểu đồ khuyết do giáo viên cung cấp Tại giai đoạn này, giáo viên sẽ sử dụng các biểu đồ như công cụ hỗ trợ tổ chức quá trình nghiên cứu và làm việc của học sinh Học sinh sẽ dựa vào tài liệu đã tìm hiểu để hoàn thành các biểu đồ này một cách chính xác.
Mức độ 3 trong quá trình học tập yêu cầu học sinh tự nghiên cứu và lập Graph nội dung bài học dưới sự hướng dẫn của giáo viên Tại đây, giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn, giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo Học sinh có cơ hội xây dựng Graph nội dung theo cách riêng của mình, đồng thời giáo viên có thể đánh giá khả năng lĩnh hội kiến thức cũng như phát triển tính độc lập, sáng tạo và kỹ năng thực hành của học sinh Mức độ này đặc biệt phù hợp khi giáo viên tổ chức các bài ôn tập, tổng kết hoặc ra bài tập về nhà.
2.6.1 Sử dụng phương pháp Graph hướng dẫn học sinh tìm hiểu kiến thức mới
Bài nghiên cứu kiến thức mới là một phần quan trọng trong quá trình dạy học lịch sử tại trường phổ thông, chiếm 80% thời gian chương trình môn học Nó đóng vai trò thực hiện chương trình sách giáo khoa, hướng tới việc đạt được mục tiêu giáo dục của môn học và cấp học Nội dung bài học này cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản về lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam, liên quan đến các lĩnh vực như kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội Bài học được tổ chức nhằm khuyến khích học sinh chủ động hoạt động để tiếp thu kiến thức hiệu quả.
GV và “hoạt động nhận thức” của HS
Giáo viên thường áp dụng đa dạng phương pháp dạy học (PPDH) và phương tiện dạy học để đạt được mục tiêu bài học và phát triển kỹ năng cho học sinh Khác với phương pháp truyền thống "GV hỏi - HS trả lời", việc sử dụng phương pháp Graph trong giảng dạy kiến thức mới giúp học sinh tiếp thu kiến thức hiệu quả hơn, với độ bền kiến thức cao và tạo ra sự hứng thú học tập Khi áp dụng phương pháp Graph, học sinh có thể nắm bắt nội dung cơ bản của bài học, sau đó được hướng dẫn sâu hơn vào từng thành phần cụ thể của Graph Quy trình này giúp học sinh nhanh chóng nắm vững kiến thức, dễ dàng ghi nhớ và theo dõi tiến trình bài học, từ đó việc ghi chép cũng trở nên thuận lợi hơn.
Khi áp dụng phương pháp Graph trong dạy học kiến thức mới, giáo viên không còn là người chủ động mà chỉ đóng vai trò thiết kế và điều khiển quá trình học Học sinh trở thành trung tâm hoạt động chính Phương pháp Graph có thể được sử dụng trong tất cả các giai đoạn của bài học, từ mở bài, nội dung đến củng cố Tuy nhiên, giáo viên cần cân nhắc nội dung bài học để áp dụng Graph một cách hợp lý Việc sử dụng phương pháp Graph trong dạy học kiến thức mới cho học sinh có thể được thực hiện theo nhiều cách khác nhau.
Bước đầu tiên, giáo viên cần nêu rõ mục đích xây dựng Graph, sau đó giảng giải và dẫn dắt học sinh thông qua các câu hỏi và lệnh làm việc, giúp học sinh tìm hiểu sâu sắc nội dung bài học.
Bước 2: Yêu cầu học sinh đọc sách giáo khoa và trả lời các câu hỏi nhằm nắm bắt nội dung kiến thức Giáo viên sẽ hướng dẫn từng nhóm học sinh cách xác lập các đỉnh của đồ thị theo logic bài học và xác định các cung để hình thành đồ thị nội dung bài học.
Bước 3: Tổ chức thảo luận giữa các nhóm để thống nhất về việc xây dựng Graph Sau khi đạt được sự đồng thuận, giáo viên yêu cầu học sinh đọc lại Graph đã được tạo ra.
Bước 4: GV sửa cách đọc cho HS và kết luận toàn bộ vấn đề của Graph nội dung bài học
Khi giáo viên giảng dạy về "Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII", đặc biệt là phần "Tình hình nước Pháp trước cách mạng", việc sử dụng đồ thị "Tình hình nước Pháp trước cách mạng" sẽ giúp học sinh nắm bắt rõ ràng nội dung và bối cảnh lịch sử của giai đoạn này.
*Hoạt động 1: Tìm hiểu tình hình kinh tế, chính trị, xã hội của nước Pháp trước cách mạng
-Bước 1: GV chia cả lớp làm 4 nhóm
- GV yêu cầu các nhóm tìm hiểu nội dung SGK kết hợp với hình ảnh “Tình cảnh nông dân Pháp trước cách mạng” để trả lời các câu hỏi:
+ “Cuối thế kỉ XVIII, nước Pháp duy trì thể chế nhà nước nào?”
+ “Ba người trong bức tranh thuộc những đẳng cấp nào trong xã hội Pháp?”
Hình ảnh chiếc cuốc và những con vật dưới chân người nông dân phản ánh rõ nét tình hình nông nghiệp của nước Pháp vào cuối thế kỷ XVIII Thời kỳ này, nông dân phụ thuộc vào các công cụ thô sơ và sức lao động của động vật để canh tác, cho thấy sự lạc hậu trong sản xuất nông nghiệp Điều này không chỉ ảnh hưởng đến năng suất lao động mà còn phản ánh tình trạng kinh tế và xã hội của nông thôn Pháp lúc bấy giờ.
+ “Dựa vào hình dáng của ba người trong bức tranh, em hãy nhận xét về cuộc sống của người nông dân Pháp trước cách mạng?”
- Bước 2: GV gọi các nhóm trả lời câu hỏi
- Sau khi các nhóm nắm rõ được kiến thức, GV đến từng nhóm hướng dẫn
HS học cách mã hóa kiến thức và thiết lập Graph bằng cách xác định các đỉnh như đỉnh xuất phát, đỉnh chính, đỉnh phụ và đỉnh nhánh GV hướng dẫn các nhóm sắp xếp các đỉnh trên mặt phẳng và thiết lập các cung của Graph một cách hiệu quả.
Trong bước 3, giáo viên yêu cầu các nhóm trình bày sản phẩm của mình và khuyến khích các nhóm thảo luận với nhau Sau khi thảo luận hoàn tất, giáo viên sẽ mời một học sinh lên đọc biểu đồ vừa được thiết lập.
- HS: Lên hoàn thành Graph và đọc Graph
Thực nghiệm sƣ phạm
Để đảm bảo tính đúng đắn về cơ sở lý luận của đề tài, việc đổi mới phương pháp dạy học lịch sử hiện nay cần phải áp dụng phương pháp Graph Phương pháp này phải tuân thủ các yêu cầu, nguyên tắc và phương pháp luận nhất định, nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách trực quan và sinh động.
Phương pháp Graph trong dạy học lịch sử ở trường THPT đóng vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh khái quát hóa và mô hình hóa kiến thức lịch sử Phương pháp này không chỉ phát huy năng lực sáng tạo của học sinh mà còn giúp họ dễ dàng ghi nhớ kiến thức lịch sử Nhờ đó, chất lượng dạy học lịch sử được nâng cao, tạo điều kiện cho học sinh tiếp thu và hiểu biết sâu sắc hơn về các sự kiện lịch sử.
Qua quá trình thực nghiệm sư phạm tại trường THPT, cần tiếp tục hoàn thiện nhận thức lý luận bộ môn, đặc biệt là việc áp dụng phương pháp Graph trong giảng dạy lịch sử nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
Kết quả thực nghiệm sẽ khẳng định tính chính xác của lý thuyết phương pháp Graph trong giảng dạy lịch sử Phương pháp này được áp dụng một cách linh hoạt và sáng tạo, phù hợp với mục tiêu, nội dung bài học cũng như trình độ nhận thức của từng đối tượng học sinh.
2.7.2.Đối tƣợng và địa bàn thực nghiệm
- Đối tƣợng thực nghiệm: Căn cứ vào phạm vi nghiên cứu của đề tài, tôi tiến hành thực nghiệm sƣ phạm ở hai lớp 10A6 và 10A1
Tôi đã chọn trường THPT Mỹ Hào tại Hưng Yên làm địa bàn thực nghiệm, nơi tôi thực tập sư phạm, điều này giúp tôi thuận lợi trong việc tiến hành thực nghiệm và khảo sát.
2.7.3.Nội dung và phương pháp thực nghiệm
Để đảm bảo tính khả thi của đề tài và đạt kết quả cao trong bài thực nghiệm, tôi đã tiến hành thực nghiệm bài 32 về "Cách mạng công nghiệp ở Châu Âu" cho học sinh lớp 10 tại trường THPT Mỹ Hào, bám sát phần cơ sở lý luận đã trình bày trong chương 1.
- Để đảm bảo thực nghiệm đƣợc chính xác, khách quan, tôi tiến hành theo cách sau:
+ Soạn giáo án 5 bước, vận dụng phương pháp Graph đã đề xuất trong đề tài vào bài dạy Giáo án này sẽ dạy cho lớp thực nghiệm
+ Soạn giáo án đối chứng, không sử dụng phương pháp Graph, dạy theo phương pháp truyền thống (hỏi-đáp kết hợp với bảng) tiến hành dạy bình thường
Kiểm tra khả năng lĩnh hội kiến thức của học sinh được thực hiện thông qua bài kiểm tra 15 phút sau tiết học, áp dụng cho cả hai lớp với nội dung giống nhau.
- Trước khi tiến hành thực nghiệm ở trưởng THPT Mỹ Hào, tôi đã dự giờ cả
Để đánh giá tình hình học tập môn lịch sử, tôi đã khảo sát hai lớp về phương pháp giảng dạy của giáo viên, cơ sở vật chất và phương tiện dạy học Tôi cũng phát phiếu điều tra ý kiến học sinh về mức độ sử dụng phương pháp Graph trong dạy học lịch sử Kết quả cho thấy trình độ nhận thức của hai lớp là tương đương Tôi đã chọn lớp 10A6 làm lớp thực nghiệm và 10A1 làm lớp đối chứng, và trực tiếp soạn giáo án cũng như giảng dạy cho cả hai lớp này.
- Theo đúng phân phối chương trình và thời khóa biểu của lớp 10A1 và 10A6 trường THPT Mỹ Hào trong học kỳ II năm học 2018-2019
2.7.4.1.Đánh giá kết quả thực nghiệm bài 32: Cách mạng công nghiệp ở Châu Âu ở lớp thực nghiệm 10A6
*Quan sát của GV dự giờ dạy môn lịch sử lớp 10A6
Giáo viên đánh giá cao việc áp dụng phương pháp Graph vào giảng dạy, cho rằng nó đã tạo ra sự hứng thú cho học sinh và giúp các em dễ dàng ghi nhớ kiến thức trọng tâm Phương pháp này cũng khuyến khích sự sáng tạo của học sinh Hơn nữa, giáo viên nhận thấy học sinh chú ý lắng nghe giảng và tích cực tham gia vào quá trình xây dựng bài, làm cho tiết học trở nên sôi nổi hơn.
GV dự giờ cũng chỉ ra những điểm còn hạn chế và cần phải khắc phục để bài giảng trở nên hoàn thiện hơn:
+ Thứ nhất, cần xem xét lại thời gian trình bày của các nhóm
+ Thứ hai, GV cần chú ý bao quát lớp học tránh tình trạng một số em HS không hoạt động nhóm mà làm việc riêng trong giờ
Vào thứ ba, khi các nhóm cử đại diện lên trình bày, giáo viên cần kiểm soát lớp học để tránh tình trạng một số học sinh không chú ý lắng nghe bạn trình bày, mà lại nói chuyện hoặc làm việc riêng, gây ảnh hưởng tiêu cực đến không khí học tập chung.
*Mức độ hứng thú học tập của HS
Trong quá trình giảng dạy ở 2 lớp, qua quan sát tôi thấy:
Trong lớp đối chứng áp dụng phương pháp truyền thống, không khí học tập diễn ra khá trầm lắng suốt buổi dạy Chỉ một số ít học sinh tích cực tham gia xây dựng bài và trả lời câu hỏi từ giáo viên, trong khi phần lớn còn lại chỉ ngồi im lặng nghe giảng và ghi chép Nhiều học sinh không chú ý vào bài giảng, thậm chí còn nói chuyện riêng trong giờ học; khi được gọi trả lời câu hỏi, họ thường tỏ ra lung túng và không thể đưa ra câu trả lời.
Trong lớp thực nghiệm, phương pháp Graph đã khơi dậy hứng thú học tập rõ rệt ở học sinh so với lớp đối chứng Các em chú ý và tập trung vào bài giảng, tham gia tích cực vào các hoạt động của giáo viên Sự hào hứng thể hiện qua việc quan sát video, hoàn thành sơ đồ Graph và tự thiết kế nội dung bài học theo ý tưởng nhóm Khi trình bày ý tưởng, các em tự tin thuyết trình trước bạn bè, tạo ra không khí học tập thoải mái và sôi nổi từ đầu đến cuối tiết học, giúp học sinh không cảm thấy áp lực trong việc tiếp thu kiến thức.
Việc áp dụng phương pháp Graph trong dạy học đã tạo ra sự hứng thú và thu hút sự chú ý của học sinh, đồng thời phát huy khả năng tích cực và sáng tạo của các em so với phương pháp truyền thống Phương pháp này cũng giúp học sinh tiếp thu và ghi nhớ kiến thức một cách nhanh chóng và bền vững, cũng như trình bày bài học một cách khoa học hơn Những lợi ích này được thể hiện rõ qua kết quả bài kiểm tra 15 phút của hai lớp.
Kết quả thực nghiệm từ đề kiểm tra cho thấy bài kiểm tra bao gồm một câu hoàn thành sơ đồ Graph khuyết và một câu hỏi tự luận Mục tiêu của bài kiểm tra là đánh giá sự lĩnh hội kiến thức và khả năng tư duy của học sinh trong quá trình học tập Học sinh thực hiện bài kiểm tra một cách nghiêm túc và tuân thủ thời gian quy định.
Kết quả thu đƣợc nhƣ sau:
Bảng 1.2: Bảng thống kê kết quả kiểm tra của lớp 10A1 và 10A6
Số HS Điểm kiểm tra 15 phút Điểm trung bình
Hình 2.16: Biểu đồ thể hiện kết quả kiểm tra của hai lớp 10A6 và 10A1
2.7.4.2.Kết luận sau thực nghiệm
Qua kết quả thực nghiệm chúng tôi rút ra một số kết luận
Tỉ lệ học sinh giỏi ở lớp thực nghiệm 10A6 cao hơn lớp đối chứng 10A1 là 12%, trong khi tỉ lệ học sinh đạt điểm trung bình ở lớp thực nghiệm chỉ chiếm 9,4%, thấp hơn 10,6% so với lớp đối chứng Điều này cho thấy khả năng lĩnh hội kiến thức và mức độ hứng thú học tập của lớp thực nghiệm vượt trội hơn so với lớp đối chứng.
