Lời giới thiệu
Trong thời gian qua, việc giảng dạy môn Sinh học đã trải qua nhiều đổi mới về nội dung và phương pháp, nhằm phát huy tối đa năng lực của học sinh trong các tiết học.
Xuất phát từ thực trạng học tập của học sinh, nhiều em thường có thói quen học thụ động, dẫn đến kết quả học tập chưa cao và thiếu yêu thích với môn học Điều này cũng khiến các em chưa tìm được mối liên hệ giữa các môn học và không ứng dụng được kiến thức vào thực tiễn Chính vì vậy, tôi đã nảy sinh sáng kiến áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy chủ đề tích hợp: "Quang hợp ở thực vật - Sinh học 11".
Chủ đề này đã giảm thiểu sự chồng chéo kiến thức giữa các môn học, giúp giảm bớt gánh nặng cho học sinh Đồng thời, nó cũng giúp giáo viên và học sinh tiết kiệm công sức, thời gian và chi phí.
Giáo viên đã áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực kết hợp với âm thanh, ánh sáng và ngôn ngữ cơ thể để duy trì năng lượng và sự hưng phấn cho học sinh Nhờ đó, học sinh có thể tham gia hoạt động một cách thoải mái, không cảm thấy uể oải hay mệt mỏi Kiến thức được tiếp thu một cách nhẹ nhàng và sâu sắc hơn.
Học sinh ngày càng nâng cao ý thức về việc trồng rừng, bảo vệ rừng và môi trường sống, đồng thời tích cực tuyên truyền những kiến thức này đến gia đình và cộng đồng địa phương.
Chủ đề này đã giải quyết vấn đề thực tiễn liên quan đến hiệu ứng nhà kính, nguyên nhân chính làm tăng nhiệt độ trái đất và gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng Việc nâng cao năng suất cây trồng không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn thúc đẩy việc tạo ra các giống mới, tiết kiệm diện tích nhưng vẫn đảm bảo năng suất cao Ngoài ra, bón phân hợp lý đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và sản xuất ra những sản phẩm cây trồng ngon, sạch.
Chủ đề này đã chứng minh hiệu quả thiết thực khi áp dụng vào thực tế, với học sinh tìm hiểu sâu qua internet và tạp chí, sau đó trình bày dưới dạng PowerPoint Qua đó, các em phát triển năng lực nghiên cứu khoa học, sáng tạo, tự học, và sử dụng công nghệ thông tin để khám phá các vấn đề liên quan đến quang hợp, năng suất cây trồng, và môi trường Hoạt động nhóm cũng giúp nâng cao năng lực hợp tác Đặc biệt, trong bối cảnh đổi mới giáo dục Việt Nam và sự ra mắt của bộ sách giáo khoa mới cho môn Khoa học tự nhiên, việc thực hiện chủ đề này sẽ giúp học sinh làm quen và thích nghi với chương trình học mới một cách hiệu quả.
Qua quá trình giảng dạy và thực nghiệm, tôi nhận thấy mình đã nâng cao hiểu biết về kiến thức môn Sinh học cũng như các môn học liên quan Việc thiết kế bài giảng khoa học hiệu quả đã giúp phát triển năng lực cho học sinh Học sinh tham gia học tập một cách sôi nổi và chủ động hơn trong việc tìm tòi, nắm bắt kiến thức.
Sáng kiến của tôi nhằm tích hợp liên môn và áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực vào giảng dạy các môn học Tôi đề xuất ý kiến này với tổ chuyên môn và ban chuyên môn nhà trường để nâng cao hiệu quả giảng dạy và giúp học sinh phát triển toàn diện.
Tên sáng kiến
chủ đề tích hợp: Quang hợp ở thực vật - Sinh học 11”.
Tác giả sáng kiến
Họ và tên : Nguyễn Thị Kim Anh
Chức vụ, đơn vị công tác: Giáo viên dạy Sinh trường THPT Triệu Thái Điện thoại: 0918098480.
4 Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến :
5 Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:
- Về kiến thức: tích hợp các môn học trong bài học:
Bài 17: Quang hợp (Sinh học 10), Bài 8: Quang hợp ở thực vật (Sinh học
Quang hợp ở thực vật được chia thành ba nhóm chính: C3, C4 và CAM, mỗi nhóm có cơ chế và hiệu quả khác nhau trong việc chuyển đổi năng lượng ánh sáng thành năng lượng hóa học Bài 10 sẽ khám phá ảnh hưởng của các yếu tố ngoại cảnh như ánh sáng, nhiệt độ và CO2 đến quá trình quang hợp Bài 11 sẽ liên kết quang hợp với năng suất cây trồng, nhấn mạnh tầm quan trọng của quá trình này trong nông nghiệp Cuối cùng, bài thực hành trong chương trình Sinh học 12 sẽ giúp học sinh phát hiện diệp lục và carotenoit, hai sắc tố quan trọng trong quang hợp.
- Về đối tượng: Học sinh khối 11.
6 Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử, (ghi ngày nào sớm hơn) Năm học 2017- 2018.
7 Mô tả bản chất của sáng kiến:
1 Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến:
Nguyên tố khoáng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của cây trồng, ảnh hưởng đến quá trình quang hợp và năng suất cây trồng Kiến thức về ánh sáng và hiệu ứng nhà kính giúp hiểu rõ nguyên nhân và hậu quả của biến đổi khí hậu Trong hóa học, các phản ứng oxi hóa – khử và axit – bazơ là những khái niệm cơ bản cần nắm vững Việc bón phân hợp lý không chỉ tăng năng suất cây trồng mà còn giảm thiểu ô nhiễm môi trường Cuối cùng, kiến thức về văn học có thể giúp giải thích các câu tục ngữ, thể hiện mối liên hệ giữa các lĩnh vực học tập khác nhau.
Phân bón đóng vai trò quan trọng trong năng suất cây trồng và bảo vệ môi trường, được áp dụng rộng rãi trong thực tiễn trồng trọt của nhiều gia đình học sinh Qua việc học về phân bón, học sinh nhận thức được tác hại của việc sử dụng phân bón dư thừa hoặc không đủ liều lượng, từ đó có thể tuyên truyền về cách bón phân hợp lý cho gia đình và cộng đồng Hơn nữa, các em còn nhận ra tầm quan trọng của cây xanh đối với sinh giới và con người, góp phần nâng cao ý thức bảo vệ rừng và trồng cây xanh để bảo vệ môi trường sống.
Việc tích hợp các nội dung kiến thức một cách hợp lý giúp đảm bảo tính logic trong nội dung và nhận thức của học sinh Qua đó, điều này góp phần hình thành năng lực tư duy logic và tư duy khoa học cho học sinh.
Tích hợp giáo dục cho phép giáo viên có thêm thời gian để tổ chức các hoạt động phát triển năng lực cho học sinh, nhờ vào việc áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực.
Chủ đề quang hợp ở thực vật liên quan đến 6 bài học trong chương trình phổ thông:
Bài 17: Quang hợp (Sinh học 10)
Bài 8: Quang hợp ở thực vật (Sinh học 11)
Bài 9 Quang hợp ở các nhóm thực vật C3, C4 và CAM (Sinh học 11)
Bài 10: Ảnh hưởng của các nhân tố ngoại cảnh đến quang hợp ở thực vật (Sinh học 11).
Bài 11: Quang hợp và năng suất cây trồng (Sinh học 11).
Bài 13: Thực hành phát hiện diệp lục và carotenoit trong Sinh học 12 nhấn mạnh tầm quan trọng của việc dạy học theo chủ đề và tích hợp liên môn Xu hướng giáo dục hiện nay chú trọng vào việc áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực cho học sinh.
Tôi đã quyết định chọn đề tài “Sử dụng các kỹ thuật dạy học tích cực vào dạy chủ đề tích hợp: Quang hợp ở thực vật - Sinh 11” nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và giúp học sinh hiểu sâu hơn về quá trình quang hợp Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực sẽ tạo điều kiện cho học sinh tham gia tích cực vào bài học, từ đó phát triển tư duy và khả năng tự học.
Công văn 5341/BGDĐT-VP ngày 16/10/2015 và công văn 3790/BGDĐT-GDTrH ngày 07/08/2015 đã hướng dẫn tổ chức các cuộc thi nhằm đổi mới giáo dục, bao gồm 'Vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các tình huống thực tiễn' và 'Dạy học theo chủ đề tích hợp' Qua đó, tôi đã thực hiện các chủ trương đổi mới đồng bộ về mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục Điều này không chỉ gắn kết giáo dục trong nhà trường với thực tiễn cuộc sống mà còn góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trung học thông qua việc dạy học theo chủ đề tích hợp, cụ thể là chủ đề 'Quang hợp ở thực vật'.
Tôi đã đi nghiên cứu sâu vào một số kĩ thuật dạy học tích cực được ứng dụng để dạy chuyên đề này gồm:
* Kĩ thuật tóm tắt nội dung tài liệu theo nhóm
Hoạt động này hỗ trợ học sinh mở rộng kiến thức về tài liệu đọc thông qua việc thảo luận, lắng nghe, đặt câu hỏi và trả lời câu hỏi.
Học sinh làm việc theo nhóm nhỏ để đọc to tài liệu đã được phát, thảo luận về ý nghĩa của nó và chuẩn bị trả lời các câu hỏi liên quan Sau đó, đại diện của nhóm sẽ trình bày những ý chính trước toàn lớp.
Sau đó, các thành viên trong nhóm lần lượt trả lời các câu hỏi của các bạn khác trong lớp về bài đọc
* Kĩ thuật đọc tích cực
Kỹ thuật này được thiết kế để nâng cao khả năng tự học của học sinh, đồng thời giúp giáo viên tiết kiệm thời gian cho những bài học hoặc phần đọc có nội dung phong phú nhưng không quá khó khăn cho học sinh.
Cách tiến hành như sau:
GV nêu câu hỏi/yêu cầu định hướng HS đọc bài/phần đọc.
Học sinh cần thực hiện các bước quan trọng để làm việc cá nhân hiệu quả Đầu tiên, họ nên đọc lướt qua bài đọc để tìm kiếm gợi ý từ hình ảnh, tiêu đề và các từ/cụm từ quan trọng Tiếp theo, trong quá trình đọc, học sinh cần liên kết với kiến thức đã có để dự đoán nội dung thông qua các từ và khái niệm mà họ gặp phải.
Tìm ý chính: HS tìm ra ý chính của bài / phần đọc qua việc tập trung vào các ý quan trọng theo cách hiểu của mình.
Học sinh chia sẻ kết quả đọc của mình theo nhóm từ 2 đến 4 người, giải thích các thắc mắc và thống nhất ý chính của bài đọc Các em cũng đặt câu hỏi để giáo viên giải đáp khi cần thiết.
Lưu ý: Một số câu hỏi GV thường dùng để giúp HS tóm tắt ý chính:
Em có chú ý gì khi đọc ?
Em so sánh A và B như thế nào?
A và B giống và khác nhau như thế nào?
* Kĩ thuật viết tích cực
Trong quá trình thuyết trình, GV đặt câu hỏi và dành thời gian cho HS tự do viết câu trả lời.
GV cũng có thể yêu cầu HS liệt kê ngắn gọn những gì các em biết về chủ đề đang học trong khoảng thời gian nhất định.
GV yêu cầu một vài HS chia sẻ nội dung mà các em đã viết trước lớp.
Kỹ thuật này có thể được áp dụng sau mỗi tiết học để tóm tắt nội dung đã học, đồng thời cung cấp phản hồi cho giáo viên về mức độ nắm bắt kiến thức của học sinh và những điểm mà các em còn hiểu sai.
Kỹ thuật hỏi và trả lời là phương pháp dạy học hiệu quả giúp học sinh củng cố và khắc sâu kiến thức đã học Thông qua việc đặt câu hỏi và trả lời, học sinh có cơ hội trao đổi, thảo luận và hiểu rõ hơn về nội dung bài học Kỹ thuật này không chỉ kích thích tư duy mà còn tăng cường khả năng ghi nhớ thông tin.
GV nêu chủ đề GV (hoặc 1 HS) sẽ bắt đầu đặt một câu hỏi về chủ đề và yêu cầu một HS khác trả lời câu hỏi đó.
HS vừa trả lời xong câu hỏi đầu tiên lại được đặt tiếp một câu hỏi nữa và yêu cầu một HS khác trả lời.
HS này sẽ tiếp tục quá trình trả lời và đặt câu hỏi cho các bạn cùng lớp,
Cứ như vậy cho đến khi GV quyết định dừng hoạt động này lại.
* Kĩ thuật đặt câu hỏi
