Lời giới thiệu
Người xưa đã khẳng định rằng hiền tài là nguyên khí của quốc gia, và sự thịnh vượng của nguyên khí quyết định sức mạnh của đất nước Khi nguyên khí thịnh, đất nước sẽ mạnh mẽ và phát triển, ngược lại, khi nguyên khí suy yếu, đất nước sẽ yếu kém và tụt dốc Chính vì vậy, các vị thánh đế minh vương luôn coi việc bồi dưỡng nhân tài, lựa chọn kẻ sĩ và vun trồng nguyên khí là nhiệm vụ hàng đầu.
Trung) Tiếp nối truyền thống ấy, ngày nay, Đảng và Nhà nước ta luôn xác định:
Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài là mục tiêu quan trọng mà ngành giáo dục hướng tới.
Bồi dưỡng học sinh giỏi là một nhiệm vụ quan trọng được ngành giáo dục chú trọng từ lâu, ngay cả trong những giai đoạn khó khăn nhất của đất nước Trong bối cảnh chiến tranh, miền Bắc vẫn tổ chức các kỳ thi học sinh giỏi, với nhiều thế hệ thầy cô và học sinh kiên trì học tập và đạt thành tích cao Gần đây, Đảng đã ban hành nghị quyết về giáo dục và đào tạo, nhấn mạnh vai trò của công tác bồi dưỡng nhân tài Do đó, công tác này không chỉ nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên mà còn kích thích tinh thần học tập của học sinh, từ đó khẳng định uy tín của nhà trường và góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
Ngữ văn, một trong ba môn thi bắt buộc trong kì thi Quốc gia, đang dần mất đi vị trí quan trọng và niềm yêu thích của học sinh Sự giảm sút này khiến giáo viên cảm thấy ngán ngẩm về chuyên ngành của mình Dù vậy, Sở Giáo dục và Đào tạo Vĩnh Phúc vẫn tổ chức kì thi chọn học sinh giỏi các cấp, bao gồm cả THPT, nhằm vinh danh những học sinh xuất sắc và đánh giá chất lượng giáo dục của các trường trong tỉnh Do đó, trường THPT Tam Đảo luôn coi việc bồi dưỡng học sinh giỏi là nhiệm vụ trọng tâm.
Dạy Văn cho học sinh là một nhiệm vụ đầy thử thách, không chỉ yêu cầu truyền đạt kiến thức cơ bản mà còn phải mang lại sự hấp dẫn cho bài học Đặc biệt, việc dạy Văn cho học sinh giỏi còn khó khăn hơn, vì cần phải giúp các em cảm nhận được cái hay, cái đẹp của tác phẩm và hiểu sâu sắc về con người Để đạt được điều này, giáo viên cần đầu tư thời gian sưu tầm tài liệu, nghiên cứu và cảm thụ tác phẩm một cách tinh tế Một giờ dạy thành công không chỉ là việc truyền đạt kiến thức mà còn là khơi dậy niềm đam mê và sự hứng thú với văn chương trong lòng học trò.
Mỗi bài dạy là một hành trình đầy thử thách và cảm xúc, từ mồ hôi đến nước mắt, nhưng cũng mang lại niềm hạnh phúc lớn lao Giống như một huấn luyện viên bóng đá, người giáo viên cần phải có chiến lược hợp lý để biến mỗi tiết dạy thành một trận đấu hấp dẫn, thu hút và chinh phục học sinh.
Dạy Văn là một nhiệm vụ đầy thách thức, đặc biệt khi bồi dưỡng học sinh giỏi Quá trình này đòi hỏi sự kiên nhẫn và tâm huyết, từ việc trang bị kiến thức có hệ thống cho đến việc giúp học sinh phát triển khả năng cảm thụ Học sinh cần biết cách chuyển hóa cảm xúc và suy nghĩ thành những câu chữ rõ ràng, chính xác và đầy cảm xúc, điều này yêu cầu một quá trình rèn luyện công phu và không ngừng nỗ lực.
Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy, tôi chia sẻ nỗi niềm với nhiều đồng nghiệp, nhưng với tình yêu nghề, tôi nỗ lực học hỏi và phấn đấu để thay đổi quan niệm của xã hội về môn học văn học, vốn được xem là rất quan trọng trong việc giáo dục nhân cách Tôi may mắn được nhà trường giao nhiệm vụ dạy ôn thi trong những năm qua, điều này giúp tôi có cơ hội truyền đạt giá trị của môn học này đến với học sinh.
Luyện thi THPTQG và giảng dạy đội tuyển môn Văn theo khối lớp là một trách nhiệm lớn, đồng thời cũng là cơ hội để tôi khám phá sâu hơn về kiến thức bộ môn Dù đã tham khảo nhiều tài liệu và kinh nghiệm quý báu từ đồng nghiệp trong và ngoài tỉnh, tôi nhận thấy vẫn thiếu những chuyên đề đầy đủ, kĩ lưỡng và hệ thống về việc bồi dưỡng học sinh giỏi.
Với sự nỗ lực và kinh nghiệm tích lũy từ những tiết dạy cùng sự hướng dẫn tận tình của các thầy cô có nhiều năm giảng dạy, tôi đã quyết định nghiên cứu về kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi môn Ngữ Văn tại trường THPT Qua những năm tháng thực tiễn, tôi hy vọng có thể đóng góp một phần nhỏ vào việc nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường.
Tên sáng kiến
MỘT SỐ GIẢI PHÁP BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN NGỮ VĂN Ở TRƯỜNG THPT
Tác giả sáng kiến
- Họ và tên: Trần Thị Thúy Hồng
- Địa chỉ: Trường THPT Tam Đảo
- Email: tranthithuyhong.gvtamdao@vinhphuc.edu.vn
Lĩnh vực áp dụng sáng kiến
Sáng kiến này nhằm bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi môn Văn ở khối THPT, tập trung vào yêu cầu dành cho giáo viên và học sinh trong quá trình giảng dạy Bài viết sẽ nghiên cứu sâu về quá trình thăm dò, phát hiện và các phương pháp dạy học hiệu quả để phát triển năng lực của học sinh trong đội tuyển.
Thông qua đề tài này, tôi hy vọng có cơ hội chia sẻ và học hỏi kinh nghiệm từ các đồng nghiệp, nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy của giáo viên và hiệu quả học tập của học sinh Điều này sẽ góp phần nâng cao chất lượng đội tuyển học sinh giỏi môn Văn của trường.
Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử
Trong năm học 2016-2017, tôi đã nghiên cứu và dạy thử nghiệm đội tuyển học sinh giỏi khối 12, sau đó tiếp tục áp dụng kinh nghiệm để dạy thử nghiệm đội tuyển học sinh giỏi khối 10 trong năm học 2017-2018 và khối 11 trong năm học 2018-2019 Kết quả thu được từ các năm học này rất khả quan, cho thấy hiệu quả của phương pháp giảng dạy.
Mô tả bản chất của sáng kiến
Đánh giá thực trạng của đề tài khi áp dụng và thử nghiệm
7.1.1 Đánh giá thực trạng của đề tài trước khi áp dụng sáng kiến
7.1.1.1 Thực trạng của công tác bồi dưỡng học sinh giỏi
Văn học là một loại hình nghệ thuật độc đáo, phản ánh đời sống qua hình tượng bằng ngôn ngữ nghệ thuật Tác phẩm văn học không chỉ tái hiện sinh động và cụ thể thực tại khách quan mà còn khơi gợi những suy tư sâu sắc, góp phần làm phong phú thêm tâm hồn và tình cảm con người, giúp cuộc sống trở nên đẹp hơn và có ý nghĩa hơn.
- Nhìn chung, học sinh THPT đã có khả năng độc lập, tích cực trong học
Năng lực và hứng thú học tập môn Văn của học sinh thường không bền vững, mặc dù các phẩm chất tư duy như ghi nhớ, tái hiện và liên tưởng đã được phát triển Để những phẩm chất này trở nên ổn định, cần có sự hỗ trợ và kích thích từ giáo viên thông qua các phương pháp giảng dạy cụ thể và thiết thực Việc áp dụng những biện pháp khả thi trong quá trình bồi dưỡng học sinh sẽ giúp nâng cao hứng thú học tập, từ đó cải thiện năng lực cảm thụ văn học và khả năng trình bày suy nghĩ, cảm nhận một cách khoa học về các vấn đề văn học.
Tại trường THPT Tam Đảo, việc bồi dưỡng học sinh có năng khiếu môn Văn đang gặp nhiều khó khăn do học sinh chủ yếu tiếp nhận kiến thức qua giáo viên, trong khi trình độ của các em còn hạn chế và sách tham khảo chưa phong phú Chất lượng giảng dạy còn thấp, nhiều giáo viên còn non trẻ, dẫn đến kết quả thi học sinh giỏi môn Văn chưa đạt yêu cầu mong muốn.
7.1.1.2 Số liệu điều tra trước khi thực hiện đề tài
- Bản thân tôi giảng dạy môn Ngữ Văn tại trường THPT Tam Đảo từ năm
Từ năm 2000 đến 2001, tôi bắt đầu được giao nhiệm vụ bồi dưỡng đội tuyển học sinh và tiếp tục cho đến nay Mặc dù đã nỗ lực rất nhiều, nhưng kết quả bồi dưỡng vẫn chưa đạt được như mong đợi.
- Giáo viên chưa có kinh nghiệm trong bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi.
Nhiều học sinh hiện nay thiếu tinh thần học tập và đam mê đối với môn Ngữ Văn, điều này phần lớn xuất phát từ xu hướng lựa chọn nghề nghiệp và những khó khăn trong cơ hội việc làm liên quan đến các ngành có môn Văn.
Chất lượng đầu vào ở lớp 10 thấp dẫn đến sự không đồng đều trong đội tuyển Văn Quan niệm xã hội về môn Văn ảnh hưởng đến việc lựa chọn và thành lập đội tuyển, khiến nhiều học sinh giỏi toàn diện coi nhẹ môn này Họ thường chỉ được chọn vào đội tuyển Văn khi không đủ tiêu chí cho các môn tự nhiên hoặc Ngoại ngữ Thêm vào đó, nhiều học sinh có năng khiếu môn Văn lại gặp sự phản đối từ gia đình, làm giảm cơ hội phát triển tài năng của họ.
Học sinh hiện nay gặp khó khăn trong việc học tập do thiếu kế hoạch và phương pháp học hiệu quả Nhiều em chưa biết cách tự học tích cực, thường chỉ nghe và ghi chép theo lời giáo viên mà không chủ động thể hiện hiểu biết và cảm nhận văn học của mình Điều này dẫn đến sự thụ động trong quá trình học, khiến các em chỉ phát biểu khi được giáo viên yêu cầu, từ đó hạn chế khả năng học tập môn ngữ văn.
- Tài liêu, sách báo tham khảo ở thư viện còn hạn chế, chưa có đủ để giáo viên và học sinh tham khảo, nghiên cứu.
- Thời gian bồi dưỡng ngắn (nhất là Lớp 12), áp lực trong việc phải có nhiều giải và giải cao.
Những giải pháp đã áp dụng
7.2.1 Phát hiện và tuyển chọn những học sinh có năng khiếu bộ môn
Trước khi bắt đầu ôn luyện bồi dưỡng, việc lựa chọn học sinh một cách kỹ lưỡng và phù hợp với khả năng là rất quan trọng để phát hiện tố chất văn chương của các em Trong bối cảnh hiện nay, nhiều học sinh có xu hướng ngại học văn, khiến giáo viên đội tuyển phải vừa dạy vừa động viên, điều này có thể trở thành một thử thách Tuy nhiên, nếu vượt qua được thử thách này, thành công sẽ đến với cả giáo viên và học sinh.
Trước khi thành lập đội tuyển, tôi đã chú trọng tìm hiểu đối tượng học sinh, bao gồm tố chất, năng lực tiếp thu kiến thức, tâm lý, nhu cầu và động cơ học tập của các em Việc này giúp tôi nắm bắt kịp thời diễn biến tư tưởng và ý thức học tập, từ đó khích lệ và động viên các em, tránh tình trạng căng thẳng và mệt mỏi Kinh nghiệm cho thấy, việc dạy học cho những học sinh không có tố chất đã khó, nhưng còn khó hơn khi các em thiếu tinh thần say mê học tập Đối với những học sinh như vậy, việc khơi dậy ý chí, quyết tâm và hứng thú trong học tập là một thách thức lớn.
Yếu tố học trò xuất sắc bao gồm tố chất học tập, tinh thần say mê và khả năng tự học Để phát hiện học sinh có tố chất này, cần có sự cố gắng và tâm huyết từ giáo viên Việc không nhận ra học sinh xuất sắc sẽ gây khó khăn trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi.
Để xây dựng đội tuyển học sinh giỏi văn cho trường, tôi chú trọng đến những học sinh có điểm thi đầu cấp từ 8 trở lên ngay từ đầu lớp 10.
Theo dõi quá trình học tập của học sinh thông qua các điểm kiểm tra thường xuyên, kiểm tra định kỳ và kết quả thi tuyển chọn đội tuyển học sinh giỏi của nhà trường là rất quan trọng.
Tôi đã chủ động sắp xếp thời gian gặp gỡ các em học sinh được chọn để tìm hiểu quan điểm, cách học và sự tiếp nhận bộ môn Văn của các em Tôi cũng quan tâm đến định hướng tương lai của các em, đặc biệt là việc chọn khối thi vào các trường đại học Chỉ những em có niềm đam mê với môn Văn mới được tuyển chọn, trong khi những em có cái nhìn tiêu cực hoặc chán học môn này sẽ không được đưa vào đội tuyển, dù nguyên nhân có thể do giáo viên Tôi chỉ chọn những em có nguyện vọng thi vào khối C, D, và đặc biệt, chỉ những em tự nguyện tham gia mới được đưa vào danh sách đội tuyển chính thức Chúng tôi chú trọng đến chất lượng hơn số lượng, và sau đó, tôi sẽ trao đổi với các em về việc thành lập đội tuyển học sinh giỏi Văn, giúp các em hiểu rõ thuận lợi và khó khăn trong quá trình tham gia.
Hằng năm, tôi lựa chọn những học sinh có tố chất và đam mê môn Văn để chuẩn bị cho việc thành lập đội tuyển chính thức.
7.2.2 Lập kế hoạch bồi dưỡng đội tuyển
Để xây dựng đội tuyển học sinh giỏi, việc lập kế hoạch bồi dưỡng và lựa chọn giáo viên hỗ trợ là rất quan trọng Phẩm chất và năng lực của giáo viên ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình học tập của học sinh Giáo viên không chỉ cần có chuyên môn vững vàng mà còn phải tâm huyết, yêu thương học trò và giúp đỡ đồng nghiệp Để đạt hiệu quả cao, giáo viên cần rèn luyện bản thân, nắm vững kiến thức chuyên sâu và áp dụng phương pháp giảng dạy khoa học, sáng tạo Sự linh hoạt trong việc kết hợp các phương pháp dạy học truyền thống và hiện đại sẽ giúp phát huy khả năng tự học của học sinh Nếu chỉ xem đây là lý thuyết, sẽ khó đạt được thành công Giáo viên cần nghiêm túc trong việc chuẩn bị và thiết kế bài giảng để bồi dưỡng học sinh giỏi hiệu quả.
Để thực hiện quá trình bồi dưỡng đội tuyển hiệu quả, giáo viên cần có khả năng soạn và dạy chuyên đề sâu Đội ngũ giáo viên cần đồng bộ về chuyên môn, và tôi sẽ phân công cụ thể từng chuyên đề để phát huy khả năng và thế mạnh của từng giáo viên.
Trong kế hoạch ôn luyện, tôi đã xác định rõ tên các chuyên đề, số tiết học cho từng chuyên đề, thời gian thực hiện, giáo viên phụ trách và thời gian kiểm tra chất lượng Điều này giúp tạo sự chủ động trong công tác bồi dưỡng, tránh tình trạng dạy chồng chéo và nhồi nhét học sinh vào giai đoạn cuối, đồng thời khắc phục tình trạng lãng phí thời gian trong giai đoạn đầu như những năm trước.
7.2.3.1 Cung cấp kiến thức cơ bản qua một số chuyên đề quan trọng gắn với chương trình thi
Để bồi dưỡng học sinh giỏi, việc giảng dạy theo các chuyên đề là rất cần thiết Phương pháp này không chỉ cung cấp kiến thức sâu rộng cho học sinh mà còn giúp các em rèn luyện kỹ năng làm bài hiệu quả hơn.
Theo dõi cấu trúc đề thi của Sở trong những năm gần đây, tôi nhận thấy rằng đề thường gồm 02 câu, với hai phần chính là nghị luận xã hội và nghị luận văn học, trong đó nghị luận văn học chiếm 2/3 số điểm Do đó, tôi đã biên soạn và giảng dạy cho học sinh một số chuyên đề trọng tâm cho ba khối lớp, tùy thuộc vào khối lớp được phân công.
1 Kĩ năng làm văn nghị luận xã hội
2 Kĩ năng làm văn nghị luận văn học
4 Văn học dân gian Việt Nam
5 Văn học trung đại Việt Nam
10 Thơ ca kháng chiến chống Pháp
11 Thơ ca kháng chiến chống Mĩ
Trong quá trình giảng dạy, tôi chia nhỏ các vấn đề cụ thể để học sinh dễ tiếp thu hơn Mặc dù có nhiều phương pháp tiếp nhận và tìm hiểu văn học phong phú, mỗi giáo viên và người nghiên cứu văn học đều có cái nhìn và cảm nhận riêng Trong khuôn khổ sáng kiến này, tôi xin chia sẻ một số kinh nghiệm về các chuyên đề cụ thể.
* Chuyên đề kĩ năng làm văn nghị luận xã hội
Trong quá trình dạy kĩ năng làm văn nghị luận xã hội, tôi chia thành hai dạng đề chính: nghị luận về tư tưởng đạo lí và nghị luận về hiện tượng đời sống Bên cạnh đó, tôi cũng hướng dẫn học sinh thực hành nghị luận về vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học hoặc câu chuyện ngụ ngôn Đối với mỗi dạng đề, tôi giúp học sinh ôn lại khái niệm, dàn ý chung và bố cục bài viết, giới thiệu một số dạng đề cụ thể, yêu cầu học sinh xác định yêu cầu của đề và lập dàn ý Sau đó, tôi củng cố lại kiến thức và giao bài tập về nhà cho học sinh.
Khi dạy kỹ năng viết bài nghị luận về một hiện tượng đời sống, bước đầu tiên là giúp học sinh ôn tập và hiểu rõ khái niệm về hiện tượng đó.
Dạng này có cả hiện tượng tích cực và hiện tượng tiêu cực, có thể chú ý một số vấn đề lớn như:
- Bạo lực học đường, bạo lực gia đình.
- Tiêu cực trong thi cử
- Chiến tranh, đói nghèo, bệnh tật
- Tấm gương người tốt việc tốt
Sau đó tôi nhắc lại dàn ý chung của kiểu bài này, cụ thể gồm các bước
+ Mô tả thực trạng (có thể giải thích nếu cần)
+ Bàn luận về nguyên nhân, hậu quả, giải pháp (Phân tích, ca ngợi những mặt đúng, phê phán, bác bỏ những biểu hiện sai lệch)
+ Rút ra bài học nhận thức và hành động.
- Giới thiệu một số dạng đề thường gặp cho học sinh tập viết, ôn luyện. Đề 1
Viết bài văn nghị luận trình bày suy nghĩ của anh/chị về hiện tượng sau:
Về khả năng áp dụng sáng kiến
Tại trường THPT Tam Đảo, các thầy cô trong tổ chuyên môn đã áp dụng những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng học sinh khá, giỏi, giúp học sinh từ lực học trung bình vươn lên khá và từ khá lên giỏi Qua đó, chất lượng giảng dạy bộ môn được cải thiện rõ rệt Đặc biệt, kết quả thi học sinh giỏi môn Văn trong các năm học gần đây rất khả quan, với năm học 2015-2016 đạt 2 giải Nhì, 4 giải Ba và 8 giải khuyến khích; năm học 2016-2017 đạt 1 giải Nhất, 5 giải Ba và 9 giải khuyến khích.
Năm học 2017-2018 có 1 giải Nhỉ, 3 giải Ba, 3 giải khuyến khích cấp tỉnh Chất lượng môn Văn của nhà trường ở các lớp chuyên đề đầu cao và chất lượng thi
THPTQG luôn đứng đầu trong các kỳ thi khảo sát và thi chính thức so với các môn thi bắt buộc khác.
- Như vậy, theo tôi sáng kiến có thể áp dụng rộng rãi ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tam Đảo và các trường THPT trên toàn tỉnh.