Cơ sở lý luận và thực tiễnvề vai trò của hợp tác xã trong phát triển kinh tế - xã hội
Cơ sở lý luận về vai trò của hợp tác xã trong phát triển kinh tế -xã hội
2.1.1 Một số khái niệm cơ bản
2.1.1.1 Khái niệm về hợp tác xã
Theo định nghĩa của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), hợp tác xã (HTX) là sự kết nối tự nguyện của những cá nhân gặp phải khó khăn kinh tế tương tự, hoạt động trên cơ sở bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ Các thành viên sử dụng tài sản mà họ đã chuyển giao vào HTX để đáp ứng nhu cầu chung và giải quyết những khó khăn, chủ yếu thông qua sự tự chủ và tự chịu trách nhiệm, đồng thời áp dụng các chức năng kinh doanh nhằm phục vụ lợi ích vật chất và tinh thần chung.
Liên minh HTX quốc tế (ICA) định nghĩa hợp tác xã (HTX) là hiệp hội tự chủ, nơi các cá nhân tự nguyện kết hợp nhằm đáp ứng nhu cầu và nguyện vọng chung về kinh tế, xã hội và văn hóa HTX hoạt động thông qua mô hình doanh nghiệp đồng sở hữu và quản lý theo nguyên tắc dân chủ.
HTX là tổ chức kinh tế tập thể, được thành lập bởi cá nhân, hộ gia đình, và pháp nhân với mục tiêu chung, nhằm phát huy sức mạnh tập thể của các xã viên Các thành viên tự nguyện góp vốn và công sức để thực hiện hiệu quả các hoạt động sản xuất kinh doanh, từ đó nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, góp phần vào sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước (Quốc hội, thư viện pháp luật 2003).
Theo Điều 3 của Luật Hợp tác xã sửa đổi năm 2012, hợp tác xã (HTX) là tổ chức kinh tế tập thể, có tư cách pháp nhân, được thành lập bởi ít nhất 07 thành viên tự nguyện HTX hoạt động dựa trên nguyên tắc hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau trong sản xuất và kinh doanh, nhằm tạo việc làm và đáp ứng nhu cầu chung của các thành viên Hệ thống quản lý của HTX dựa trên sự tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ.
Hợp tác xã (HTX) là tổ chức kinh tế tập thể do các thành viên tự nguyện thành lập, hoạt động dựa trên nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ Các thành viên hợp tác để thực hiện các hoạt động sản xuất, kinh doanh, nhằm tạo ra việc làm và đáp ứng nhu cầu chung của cộng đồng.
Phát triển kinh tế là quá trình nâng cao cả về lượng lẫn chất, liên quan đến các vấn đề kinh tế Quá trình này được thể hiện qua nhiều khía cạnh khác nhau, phản ánh sự tiến bộ và cải thiện trong nền kinh tế.
Để đạt được sự phát triển bền vững, điều kiện tiên quyết là phải có sự tăng trưởng kinh tế ổn định, thể hiện qua việc gia tăng quy mô sản lượng của nền kinh tế trong một khoảng thời gian dài.
Sự thay đổi trong cơ cấu kinh tế thể hiện rõ qua sự thay đổi tỷ trọng giữa các vùng, miền, ngành và thành phần kinh tế Cụ thể, tỷ trọng của vùng nông thôn đã giảm so với vùng thành thị, trong khi đó, tỷ trọng của các ngành dịch vụ và công nghiệp, đặc biệt là ngành dịch vụ, đang gia tăng mạnh mẽ.
Cuộc sống của phần lớn dân cư trong xã hội sẽ trở nên tươi đẹp hơn nhờ vào sự cải thiện trong giáo dục, y tế và tinh thần của người dân Bên cạnh đó, môi trường sống cũng được đảm bảo, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho mọi người.
- Trình độ tư duy, quan điểm sẽ thay đổi
- Đòi hỏi phải mở cửa nền kinh tế
Phát triển kinh tế là một quá trình tiến hóa liên tục theo thời gian, được xác định bởi các nhân tố nội tại bên trong Những yếu tố này đóng vai trò quyết định trong toàn bộ quá trình phát triển kinh tế.
Một số trường phái nghiên cứu đề cập đến phát triển kinh tế cho rằng:
Trường phái cơ cấu cho rằng quan hệ kinh tế quốc tế từ thập niên 1940 đến 1960 chủ yếu là sự trao đổi giữa các nước đang phát triển cung cấp nguyên liệu thô và các nước phát triển cung cấp hàng hóa chế tạo Để phát triển nền công nghiệp trong nước, các nước đang phát triển cần phải tập trung vào nhu cầu nội địa Lý thuyết này đã dẫn đến việc áp dụng chiến lược công nghiệp hóa thay thế nhập khẩu, một phương pháp phổ biến ở các nước đang phát triển từ thập niên 1950.
Trường phái mô hình tăng trưởng tuyến tính nhiều giai đoạn, được khởi nguồn từ thành công của kế hoạch Marshall sau chiến tranh thế giới thứ hai, nhấn mạnh rằng các nước đang phát triển có thể thúc đẩy kinh tế thông qua việc nhận nhiều vốn và sự can thiệp hợp lý từ Nhà nước Walt W Rostow, một nhân vật tiêu biểu trong nhóm các nhà kinh tế này, cho rằng để trở thành một nước công nghiệp tiên tiến, các quốc gia cần trải qua bốn giai đoạn phát triển rõ ràng.
Các nước đang phát triển hiện đang ở giai đoạn xã hội truyền thống và chuẩn bị các tiền đề cần thiết để cất cánh Để đạt được sự phát triển và chuyển sang xã hội tiêu dùng quy mô lớn, các quốc gia này cần đáp ứng ba điều kiện: tăng tỷ lệ đầu tư lên ít nhất 10% thu nhập quốc dân thông qua tiết kiệm hoặc viện trợ nước ngoài, phát triển một hoặc một số ngành chế tạo với tốc độ nhanh chóng, và thiết lập một khung chính trị, xã hội, thể chế thuận lợi cho sự phát triển của nền kinh tế hiện đại Rostow nhấn mạnh tầm quan trọng của tốc độ phát triển mà không đề cập đến sự thay đổi trong cơ cấu ngành, cho thấy rằng phát triển kinh tế chủ yếu là thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Trường phái lý thuyết phát triển phụ thuộc, được phát triển bởi các nhà kinh tế học Marxist mới vào thập niên 1960 và 1970, phân chia thế giới thành hai nhóm: nước giàu và nước nghèo Theo lý thuyết này, sự phát triển của các nước nghèo phụ thuộc vào vốn, thương mại và công nghệ từ các nước phát triển, dẫn đến tình trạng bóc lột Trong các nước nghèo, có thể tồn tại một tầng lớp thống trị liên kết chặt chẽ với các nước phát triển và tổ chức quốc tế, gây thiệt thòi cho tầng lớp lao động Do đó, các nước nghèo không nên theo đuổi con đường tư bản chủ nghĩa và cần phát triển kinh tế theo mô hình đóng cửa, tự cấp tự túc.
Vào thập niên 1980, trường phái lý luận kinh tế học tân cổ điển nhấn mạnh rằng các nước đang phát triển cần dựa vào thị trường để phát triển kinh tế, thay vì sự can thiệp của nhà nước Họ ủng hộ việc phát triển kinh tế thân thiện với thị trường thông qua việc xóa bỏ hạn chế thị trường, tư nhân hóa, tự do hóa thương mại, và giảm đầu tư công cộng nhằm hạn chế sự can thiệp của Nhà nước Những biện pháp này được tổng hợp trong chương trình Đồng thuận Washington, được tán thành bởi các tổ chức quốc tế như Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Nhóm Ngân hàng Thế giới.
Cơ sở thực tiễn về vai trò của hợp tác xã trong phát triển kinh tế xã hội
2.2.1 Vai trò của hợp tác xã trong phát triển kinh tế - xã hội một số nước trên thế giới
2.2.1.1 Vai trò của hợp tác xã ở Nhật Bản
Nhật Bản, mặc dù là một quốc gia công nghiệp và dịch vụ phát triển, vẫn đặt sự chú trọng vào phát triển nông nghiệp thông qua việc thành lập các hợp tác xã nông nghiệp đa chức năng Những hợp tác xã này đóng vai trò quan trọng đối với các xã viên, góp phần nâng cao đời sống và phát triển bền vững trong cộng đồng nông thôn.
Các dịch vụ hướng dẫn nông nghiệp cung cấp giáo dục và đào tạo cho nông dân trong lĩnh vực trồng trọt và chăn nuôi, đồng thời giúp họ nâng cao kỹ năng quản lý sản xuất Thông qua các cố vấn, các hợp tác xã nông nghiệp hỗ trợ nông dân lựa chọn chương trình phát triển nông nghiệp phù hợp với khu vực và lập kế hoạch sản xuất Họ cũng đảm bảo cung cấp hàng hóa cho xã viên trên toàn quốc theo đơn đặt hàng với giá cả hợp lý và thống nhất.
Các hợp tác xã (HTX) không đặt lợi nhuận lên hàng đầu mà chủ yếu nhằm hỗ trợ nông dân Hình thức giao dịch giữa HTX và nông dân rất linh hoạt, cho phép nông dân ký gửi hàng hóa và nhận thanh toán theo giá bán thực tế với mức phí nhỏ, hoặc bán theo giá mong muốn và trả hoa hồng cho HTX HTX cũng khuyến khích nông dân sản xuất theo kế hoạch với chất lượng đồng nhất và ưu tiên tiêu thụ sản phẩm Để hỗ trợ nông dân, HTX áp dụng tỷ lệ hoa hồng thấp và tiêu thụ nông sản ở quy mô lớn, không chỉ tại chợ địa phương mà còn thông qua liên đoàn tiêu thụ trên toàn quốc.
Hợp tác xã nông nghiệp hỗ trợ tín dụng cho các xã viên, đồng thời nhận tiền gửi với lãi suất ưu đãi Đặc biệt, các khoản vay được phân biệt, giúp những xã viên gặp khó khăn tiếp cận nguồn vốn với lãi suất thấp.
Hợp tác xã nông nghiệp sở hữu các phương tiện sản xuất và chế biến nông sản, giúp nông dân sử dụng hiệu quả và giảm thiểu sự chi phối của tư nhân Các phương tiện này bao gồm máy cày cỡ lớn, phân xưởng chế biến và máy bơm nước.
Các hợp tác xã (HTX) không chỉ là nơi để nông dân đề xuất các chính sách hợp lý với Chính phủ, mà còn là diễn đàn hỗ trợ lẫn nhau giữa các HTX và địa phương Bên cạnh đó, các HTX nông nghiệp Nhật Bản còn chú trọng đến việc giáo dục xã viên về tinh thần hợp tác xã thông qua nhiều hình thức như báo chí, phát thanh, hội nghị, đào tạo và tham quan ở các cấp cơ sở, tỉnh và Trung ương.
HTX nông nghiệp Nhật Bản đã tiến hóa từ các đơn vị đơn năng sang các đơn vị đa năng, đáp ứng toàn diện nhu cầu của nông dân và tổ chức liên kết quy mô lớn trên toàn quốc Vai trò của HTX trong phát triển kinh tế - xã hội được đề cao, và chỉ thay thế hộ nông dân cũng như tư thương ở những khâu mà HTX thể hiện ưu thế rõ rệt trong việc hỗ trợ nông dân.
2.2.1.2 Vai trò của hợp tác xã ở Israel
Theo Nguyễn Hiến Lê (2003), các phong trào hợp tác xã (HTX) ở Cộng hòa Israel chủ yếu do những người Do Thái nhập cư thiết lập, với các nguyên tắc hoạt động được hình thành từ trước khi thành lập Nhà nước Israel vào tháng 5/1948 Những nguyên tắc này vẫn được duy trì và phát triển, góp phần nuôi dưỡng phong trào công đoàn của người lao động Do Thái hồi cư, mang tên Histarud.
Nhà nước Israel, khi thành lập, đã công nhận các nguyên tắc phát triển tự thân của hợp tác xã (HTX), hỗ trợ nhưng không can thiệp sâu vào quy định nội bộ Chính phủ nhấn mạnh rằng HTX là tổ chức kinh tế chủ yếu thuộc về các xã viên, không phải của Chính phủ Việc áp đặt lợi ích của Chính phủ hoặc toàn xã hội lên HTX sẽ cản trở sự phát triển của nó.
Theo nguyên lý này, mỗi gia đình nông dân được xem như một đơn vị kinh tế độc lập, chịu trách nhiệm về kết quả sản xuất của mình Tất cả các thành viên trong từng cụm dân cư sẽ hợp thành một hợp tác xã, được gọi là Moshav.
Dịch vụ đầu vào trong nông nghiệp bao gồm hoạt động cày bừa, làm đất và cung cấp vật tư sản xuất Moshav đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu thụ toàn bộ nông sản của các hộ gia đình.
Số tiền thu được từ việc bán sản phẩm sẽ được chuyển về phòng tài vụ của Moshav, sau đó sẽ được phân phối lại cho từng hộ sản xuất dựa trên thỏa thuận ban đầu về giá cả và chất lượng sản phẩm.
Kinh phí hoạt động của Moshav chủ yếu được hình thành từ các khoản đóng góp trực tiếp của các hộ thành viên, cùng với nguồn thu từ dịch vụ và phí sử dụng phương tiện sản xuất.
Moshav không chỉ thu lợi từ các hoạt động dịch vụ văn hóa và giải trí trong cộng đồng mà còn áp dụng mức giá không thu lợi nhuận, chỉ tính công thực hiện Để đảm bảo các chức năng quản lý xã hội, Ban quản lý Moshav duy trì liên lạc trực tiếp với toàn bộ cư dân và các cơ quan hành chính cấp cao hơn.
Kể từ năm 1980, nền kinh tế Israel đã chuyển mình mạnh mẽ sang tự do hóa và mở cửa với thế giới, buộc các Moshav phải điều chỉnh một số nguyên tắc quản lý Những thay đổi này đã tạo ra sự phát triển đáng kể trong cách thức quản lý và phát triển các Moshav.
