Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận về vai trò của Hội Liên hiệp phụ nữ trong phát triển kinh tế hộ
2.1.1 Một số lý luận về Hội Liên hiệp phụ nữ
2.1.1.1 Khái niệm về Hội và Hội Liên hiệp phụ nữ a Khái niệm về Hội
Khái niệm “Hội” (association) trong tiếng Anh có nội hàm rộng, được định nghĩa bởi Đại diện đặc biệt của Liên Hợp Quốc về những người bảo vệ nhân quyền là bất kỳ nhóm cá nhân hoặc thực thể pháp lý nào liên kết để hành động, bày tỏ, thúc đẩy, theo đuổi hoặc bảo vệ một lĩnh vực quan tâm chung Định nghĩa này cũng được Báo cáo viên về tự do hội họp và lập hội của Liên Hợp Quốc, Maina Kiai, nhắc lại trong báo cáo của mình (Khánh Tùng, 2014).
Nhận thức về hội ở Việt Nam hiện nay vẫn còn gây nhiều tranh luận và chưa đạt được sự thống nhất Trong thời gian dài, hội cùng với khái niệm xã hội dân sự được xem là vấn đề nhạy cảm, dẫn đến việc thiếu nghiên cứu và tìm hiểu đầy đủ Điều này tạo ra những cái nhìn phiến diện về vai trò của hội trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước Do đó, việc nghiên cứu về hội là cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, mở rộng dân chủ và hội nhập quốc tế, cũng như triển khai Hiến pháp năm 2013.
Hội được định nghĩa là một tổ chức liên kết tự nguyện của công dân, với sự tham gia của ít nhất ba cá nhân hoặc tổ chức có cùng ngành nghề, sở thích và mục đích, hoạt động không vụ lợi và có tư cách pháp nhân (Trương Hồng Quang, 2014) Hội LHPN Việt Nam, theo Điều lệ Hội, là tổ chức chính trị, xã hội đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp của phụ nữ Việt Nam, phấn đấu vì sự phát triển và bình đẳng giới Hội là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Liên hội các nước Đông Nam Á, có vai trò quan trọng trong việc đoàn kết, vận động và tập hợp phụ nữ, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa (Điều lệ Hội LHPN Việt Nam, 2012).
Hơn 80 năm xây dựng và trưởng thành, Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam đã tổ chức thành công 11 kỳ Đại hội đại biểu phụ nữ toàn quốc Đại hội đại biểu phụ nữ toàn quốc lần thứ XI (nhiệm kỳ 2012-2017) được tổ chức tại Cung Văn hoá Lao động Việt Xô, Hà Nội từ ngày 11-14/3/2012.
Tổ chức chính trị - xã hội ở Việt Nam được hiểu là tập hợp những người có chung mục tiêu chính trị và đặc điểm xã hội, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, nhằm xây dựng một xã hội chủ nghĩa với dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ và văn minh Hiện nay, có năm tổ chức chính trị - xã hội hoạt động dưới sự lãnh đạo của Đảng, bao gồm Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và Hội Cựu Chiến binh Việt Nam Những tổ chức này là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân, đóng vai trò cầu nối giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước, thể hiện ý chí và nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân.
Cương lĩnh xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ quá độ (năm
Năm 1991, Cương lĩnh khẳng định rằng sự nghiệp cách mạng thuộc về nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, nhấn mạnh vai trò quan trọng của nhân dân trong công cuộc cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cương lĩnh cũng xác định vai trò của các đoàn thể nhân dân, nhấn mạnh rằng các tổ chức này không chỉ hỗ trợ, bảo vệ lợi ích thiết thực của hội viên mà còn giáo dục và nâng cao trình độ cho họ, đồng thời tham gia vào quản lý nhà nước và xã hội Vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội đã được thể hiện rõ trong thực tiễn cách mạng Việt Nam, cho thấy sự trưởng thành không ngừng của các tổ chức này.
Cương lĩnh sửa đổi, bổ sung năm 2011 nhấn mạnh vai trò của các đoàn thể nhân dân trong việc giáo dục và vận động đoàn viên chấp hành luật pháp, bảo vệ quyền lợi hợp pháp, và nâng cao trình độ cho hội viên Điều này tạo cơ sở cho các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện nhiệm vụ của mình, góp phần vào xây dựng chủ nghĩa xã hội và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam cũng có những chức năng quan trọng trong việc thực hiện các nhiệm vụ này, theo quy định của Điều lệ Hội.
Luật Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam năm 2012 xác định rõ chức năng của tổ chức này trong việc đại diện và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của phụ nữ Hội có nhiệm vụ tham gia xây dựng Đảng và quản lý Nhà nước, đồng thời đoàn kết và vận động phụ nữ thực hiện các chủ trương của Đảng cũng như chính sách, pháp luật của Nhà nước Một trong những mục tiêu quan trọng của Hội là thúc đẩy bình đẳng giới trong xã hội.
Hội LHPN Việt Nam đại diện cho quyền lợi và nguyện vọng của phụ nữ, thực hiện các hoạt động theo quy định của pháp luật nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế Hội đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và nâng cao vị thế của phụ nữ trong xã hội.
Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam là tổ chức chính trị và xã hội không vì lợi nhuận, đại diện cho quyền lợi của phụ nữ và chăm lo đời sống vật chất, tinh thần cho hội viên Hội hỗ trợ phụ nữ phát triển kinh tế gia đình thông qua việc thực hiện các chương trình, đề án kinh tế - văn hóa Các hoạt động của Hội bao gồm hướng dẫn phát triển kinh tế tập thể trong nông nghiệp, tổ chức dịch vụ, tư vấn, dạy nghề và chuyển giao công nghệ, giúp phụ nữ nâng cao sản xuất và cải thiện đời sống Những nỗ lực này góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội và khai thác tối đa nguồn lực sẵn có.
Tuyên truyền và giáo dục chính trị, tư tưởng, lý tưởng cách mạng là nhiệm vụ quan trọng nhằm nâng cao phẩm chất đạo đức và lối sống cho phụ nữ Việc vận động các tầng lớp phụ nữ chủ động thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách của Nhà nước sẽ góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước, phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc Đồng thời, hỗ trợ phụ nữ nâng cao năng lực, trình độ và xây dựng gia đình hạnh phúc là điều cần thiết Chăm lo cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của phụ nữ cũng rất quan trọng Bên cạnh đó, tham mưu đề xuất, phản biện xã hội và giám sát thực hiện các chính sách liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp của phụ nữ, gia đình và trẻ em là nhiệm vụ không thể thiếu Cuối cùng, xây dựng tổ chức Hội vững mạnh và hợp tác với phụ nữ các nước, các tổ chức tiến bộ trên toàn cầu vì bình đẳng, phát triển và hòa bình là mục tiêu cao cả.
Theo từ điển ngôn ngữ Mỹ, "hộ" được định nghĩa là tất cả những người sống chung trong một mái nhà, bao gồm cả những người có quan hệ huyết tộc và những người cùng làm ăn chung (Oxford press, 1987).
Theo Điều 3, điểm 29 của Luật Đất đai năm 2013, hộ gia đình sử dụng đất bao gồm những người có quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng theo quy định pháp luật, đang sống chung và có quyền sử dụng đất chung tại thời điểm Nhà nước giao đất, cho thuê đất hoặc công nhận quyền sử dụng đất.
Trong Bộ Luật Dân sự, khái niệm Hộ gia đình không được định nghĩa chính thức, nhưng được xác định là chủ thể trong quan hệ pháp luật dân sự Cụ thể, Hộ gia đình là tập hợp các thành viên có tài sản chung, cùng nhau đóng góp công sức cho các hoạt động kinh tế trong nông, lâm, ngư nghiệp, hoặc các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác theo quy định của pháp luật.
Theo Luật hôn nhân và gia đình, gia đình được định nghĩa là tập hợp những người có mối quan hệ gắn bó với nhau thông qua hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc nuôi dưỡng Những mối quan hệ này tạo ra các quyền và nghĩa vụ pháp lý giữa các thành viên trong gia đình theo quy định của pháp luật.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Kinh nghiệm hoạt động của Hội LHPN một số địa phương ở Việt Nam
2.2.1.1 Kết quả hoạt động của Hội LHPN Việt Nam về hoạt động hỗ trợ phát triển kinh tế của cả nước
Hoạt động hỗ trợ phụ nữ nghèo được các cấp Hội đẩy mạnh nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả, tập trung phát huy nội lực của phụ nữ để giảm nghèo bền vững Các phong trào như “Phụ nữ giúp nhau phát triển kinh tế” và “Giúp phụ nữ nghèo có địa chỉ” đã được duy trì liên tục, kết hợp với các cuộc vận động lớn như “Mái ấm tình thương” và “Thực hành tiết kiệm theo gương Bác” Những sáng kiến như “Hũ gạo tiết kiệm” và “Nuôi heo đất” đã được triển khai rộng rãi, tạo ra nguồn nội lực to lớn trị giá trên 3.400 tỉ đồng, hỗ trợ hơn 5 triệu lượt phụ nữ trong nhiệm kỳ qua.
Hoạt động khai thác và quản lý nguồn vốn từ Ngân hàng, các chương trình, dự án, và các nhóm phụ nữ tiết kiệm đã được các cấp Hội đẩy mạnh, với tổng dư nợ đạt trên 47 ngàn tỉ đồng vào cuối năm 2016, giúp hơn 12 triệu lượt phụ nữ nghèo vay vốn đầu tư cho sản xuất kinh doanh Trong đó, nguồn vốn ủy thác từ Ngân hàng Chính sách xã hội đạt dư nợ trên 41 ngàn tỉ đồng, với tỷ lệ hoàn trả luôn duy trì ở mức 99% Hàng năm, Hội phối hợp với ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức tập huấn và chuyển giao khoa học kỹ thuật cho hơn 2,4 triệu lượt phụ nữ, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và sản xuất kinh doanh của họ.
Hoạt động tài chính vi mô của Hội đang phát triển theo hướng chuyên nghiệp và bền vững, góp phần đổi mới phương thức hoạt động Quỹ Tình thương đã trở thành tổ chức tài chính quy mô nhỏ đầu tiên tại Việt Nam được cấp phép, với mô hình cho vay gián tiếp và nâng cao năng lực cho các tổ chức tài chính vi mô trong hệ thống Hội được thí điểm thành công Nhiều chương trình và dự án tài chính vi mô ở một số tỉnh đang được sáp nhập và quản lý thống nhất, hướng tới việc thành lập tổ chức tài chính vi mô Công tác khảo sát và phân tích hoạt động tài chính vi mô được thực hiện định kỳ hàng năm, làm cơ sở cho các cấp Hội nâng cao chất lượng quản lý chương trình và tham vấn chính sách Hiện tại, chiến lược phát triển tài chính vi mô của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam đang được xây dựng và hoàn thiện.
Hoạt động hỗ trợ phụ nữ trong sản xuất kinh doanh và khởi sự doanh nghiệp đã có nhiều đổi mới, bao gồm việc kết hợp hỗ trợ vốn vay với tổ chức tập huấn nghề và kỹ năng kinh doanh do nữ chủ doanh nghiệp đóng góp Các diễn đàn vận động chính sách, kết nối mạng lưới và chương trình khen thưởng cũng được tổ chức thường xuyên tại nhiều địa phương, nhận được đánh giá cao từ cộng đồng doanh nhân nữ.
Công tác dạy nghề cho phụ nữ tại Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng thông qua Đề án hỗ trợ phụ nữ học nghề, tạo việc làm giai đoạn 2015 - 2020 Hệ thống cơ sở dạy nghề và giới thiệu việc làm của Hội được quy hoạch và phát triển đồng bộ trên toàn quốc Đặc biệt, dạy nghề cho lao động nữ nông thôn được triển khai mạnh mẽ qua các lớp học lưu động và sự phối hợp với nhiều đối tác Hoạt động dạy nghề không chỉ linh hoạt mà còn gắn kết chặt chẽ với việc hỗ trợ tạo việc làm thông qua vốn và hợp tác Tính đến cuối năm 2016, các cơ sở dạy nghề của Hội đã đào tạo hơn 200.000 lao động nữ và giới thiệu việc làm cho gần 700.000 người, đồng thời phối hợp để dạy nghề cho hơn 1,1 triệu lượt lao động nữ.
Trong những năm qua, các cấp Hội đã nỗ lực không ngừng để hỗ trợ phụ nữ nghèo phát triển kinh tế thông qua nhiều giải pháp như cung cấp vốn, hướng dẫn kiến thức và kinh nghiệm làm ăn, dạy nghề, tạo việc làm và xây dựng mô hình phát triển kinh tế Kết quả, hơn 2,2 triệu lượt phụ nữ nghèo đã được giúp đỡ, trong đó 417 ngàn hộ nghèo do phụ nữ làm chủ đã thoát nghèo và trên 256 ngàn nữ chủ doanh nghiệp đã tiếp cận được vốn vay, góp phần vào thành tựu phát triển kinh tế và giảm nghèo của cả nước.
2.2.1.2 Hội LHPN tỉnh Quảng Bình
Hội LHPN tỉnh Quảng Bình đã triển khai nhiều phong trào thi đua thiết thực và giải pháp sáng tạo nhằm hỗ trợ phụ nữ phát triển kinh tế và giảm nghèo bền vững, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm trong suốt nhiệm kỳ Hội đã chỉ đạo các cấp triển khai hoạt động gắn liền với các chương trình kinh tế trọng điểm và tiêu chí xây dựng nông thôn mới Hàng năm, Hội tiến hành khảo sát đời sống và nhu cầu của phụ nữ nghèo, từ đó phân loại hộ nghèo để đưa ra giải pháp phù hợp Hội cũng chú trọng tuyên truyền để phụ nữ phát huy nội lực, thực hành tiết kiệm và đoàn kết hỗ trợ nhau trong phát triển kinh tế Bên cạnh đó, các cấp Hội thường xuyên cập nhật thông tin, khai thác nguồn vốn và xây dựng mô hình kinh tế phù hợp với từng hộ, đồng thời phát hiện và nhân rộng các điển hình phụ nữ thoát nghèo.
Các cấp Hội đã tích cực tuyên truyền và hỗ trợ phụ nữ nghèo, khuyến khích họ áp dụng tư duy mới trong lao động và sản xuất, tham gia chuyển đổi cơ cấu kinh tế Hội đã khai thác nguồn lực để giúp phụ nữ tiếp cận các chương trình chuyển giao khoa học kỹ thuật và công nghệ mới, từ đó tăng thu nhập và phát triển kinh tế gia đình Hiện nay, nguồn vốn do Hội quản lý đã lên tới gần 100 tỷ đồng, với 89.056 phụ nữ được vay Các mô hình tiết kiệm sáng tạo như “Làm theo Bác, thực hành tiết kiệm, giúp nhau giảm nghèo bền vững” và “Tiết kiệm và vốn vay thôn bản” đã thu hút 142.124 chị tham gia, với tổng số tiền tiết kiệm đạt 83.273 triệu đồng Nguồn vốn tiết kiệm được sử dụng đa dạng, không chỉ để phát triển kinh tế mà còn hỗ trợ phụ nữ nghèo trong việc sửa chữa nhà cửa, mua sắm vật dụng thiết yếu và xây dựng công trình vệ sinh.
Hội đã phối hợp với ngành Nông nghiệp tổ chức tập huấn chuyển giao khoa học kỹ thuật cho 20.078 hội viên phụ nữ, đồng thời hỗ trợ 4.933 hội viên qua các chương trình đào tạo nghề như làm nón, thêu ren, nấu ăn, làm tóc, nuôi trồng thủy sản và chăn nuôi gia cầm Hội cũng đã xây dựng 14 mô hình sau đào tạo nghề trong các lĩnh vực nông nghiệp, thủy sản và dịch vụ gia đình, góp phần giải quyết việc làm cho phụ nữ, đặc biệt là những người nghèo và khó khăn ở nông thôn Từ năm 2013, Quỹ Hỗ trợ Phụ nữ phát triển đã được thành lập với nguồn vốn ban đầu 30 tỷ đồng, hiện đã tăng trưởng lên trên 83 tỷ đồng, thực hiện chiến lược tài chính vi mô tại 68 xã/8 huyện, thị xã, thành phố với 16.194 thành viên, hỗ trợ phụ nữ phát triển kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội một cách bền vững.
Hội LHPN các cấp đã trở thành chỗ dựa vững chắc cho phụ nữ trong phát triển kinh tế, thông qua các hoạt động sáng tạo và mạnh dạn Tổ chức này phát huy nội lực và tinh thần hợp tác, tương thân tương ái, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của cán bộ, hội viên phụ nữ Nhờ đó, chị em ngày càng tự tin và phấn khởi vươn lên trong cuộc sống, nâng cao vị thế của phụ nữ trong gia đình và xã hội, đồng thời tích cực thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế, giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới tại tỉnh.
2.2.1.3 Hội LHPN huyện Hồng Dân, tỉnh Bạc Liêu
Chăm lo đời sống hội viên và hỗ trợ phát triển kinh tế gia đình là nhiệm vụ trọng tâm của Hội Phụ nữ huyện Hồng Dân Trong những năm qua, các cấp Hội đã tổ chức nhiều hình thức tập hợp, thu hút hàng ngàn phụ nữ tham gia vào các câu lạc bộ và nhóm sản xuất, nhằm giúp nhau cải thiện kinh tế Nhờ đó, nhiều hội viên đã vươn lên trong cuộc sống, đặc biệt là nhiều hộ phụ nữ nghèo đã thoát nghèo nhờ sự hỗ trợ từ các chi hội và nỗ lực làm ăn của chính gia đình.
Cuộc vận động “Phụ nữ giúp nhau phát triển kinh tế hộ gia đình” tại Huyện Hồng Dân đã thành lập 440 tổ hùn vốn và 15 tổ phụ nữ “Không để đất trống”, tập trung vào mô hình trồng rau màu Ngoài ra, có 31 tổ đan đát lục bình và 4 Câu lạc bộ hỗ trợ phụ nữ vượt khó, thu hút hơn 3.000 hội viên tham gia Các phong trào phát triển kinh tế được hưởng ứng nhiệt tình, với nhiều hình thức hỗ trợ như chia sẻ kinh nghiệm chăn nuôi, trồng trọt, cho mượn vốn không lãi suất và đóng góp hùn vốn xoay vòng hàng tháng.
Thông qua sự hỗ trợ của tổ chức Hội và các hội viên, nhiều chị em phụ nữ và hộ gia đình đã nhận được động viên về tinh thần và vật chất, tạo điều kiện phát triển kinh tế Cô Trần Thị Sang, ở ấp Ninh Thành, xã Ninh Quới, huyện Hồng Dân, cho biết nhờ chi hội giúp vốn và hỗ trợ tập huấn KHKT, gia đình cô đã có bước phát triển trong sản xuất và cải thiện đời sống Phong trào “Vườn - nhà xanh, sạch, đẹp” cũng được thực hiện tốt hơn Trước đây là hộ nghèo, nhưng nhờ được hỗ trợ vốn chăn nuôi và tham gia tổ hùn vốn, cuộc sống của gia đình cô giờ đây đã khá giả hơn, và nhiều chị em trong chi hội cũng đã vươn lên.
Thành lập các tổ, nhóm, câu lạc bộ hỗ trợ nhau làm kinh tế không chỉ giúp hội viên có vốn phát triển sản xuất, kinh doanh mà còn truyền tải các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đến với họ Bà Võ Thị Tư, một hội viên từ ấp Ninh Thành, đã nhận gần 50 triệu đồng từ Câu lạc bộ "Giúp nhau làm kinh tế" để đầu tư trồng lúa và nuôi heo Bà Tư rất vui mừng vì có vốn để phát triển sản xuất và còn phấn khởi hơn khi tham gia câu lạc bộ, giúp bà nắm bắt kịp thời các chính sách của Đảng và Nhà nước, từ đó giáo dục và vận động người thân thực hiện tốt các chủ trương này, góp phần phát triển kinh tế gia đình.
Phong trào "Phụ nữ giúp nhau phát triển kinh tế" tại huyện Hồng Dân đã huy động hơn 2 tỷ đồng mỗi năm, hỗ trợ hàng trăm hộ gia đình khó khăn vay vốn để phát triển sản xuất và kinh doanh Từ năm 2012 đến nay, Hội Phụ nữ đã giúp hơn 2.000 hộ vươn lên trong cuộc sống, trong đó có hơn 200 hộ thoát nghèo Những mô hình này không chỉ mang lại hiệu quả thiết thực trong việc xây dựng "Gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc", mà còn góp phần tích cực vào công tác giảm nghèo bền vững và thực hiện các chính sách an sinh xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân trong huyện.
2.2.1.4 Hội LHPN huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình
