Tính cấp thiết của đề tài
Trong bối cảnh thị trường chứng khoán phát triển, thông tin trở thành yếu tố then chốt, ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi của các nhà đầu tư, cơ quan pháp quyền và công ty chứng khoán Các nguồn thông tin đa dạng, bao gồm cả chính thống và không chính thống từ internet, báo chí, truyền hình, cũng như thông tin truyền miệng trên diễn đàn và sàn giao dịch, đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao Tuy nhiên, báo cáo tài chính của doanh nghiệp vẫn là kênh thông tin quan trọng nhất, quyết định hành động của nhà đầu tư và sự tin tưởng của thị trường vào doanh nghiệp.
Quản trị công ty đã trở thành một chủ đề quan trọng trong những năm gần đây, với niềm tin rằng một mô hình quản trị tốt mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp Hệ thống quản trị hiệu quả bảo vệ quyền lợi của tất cả cổ đông, dẫn đến việc tăng giá cổ phiếu và giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn đầu tư dễ dàng hơn với chi phí thấp Ngoài ra, quản trị công ty còn đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa và phát hiện gian lận tài chính cũng như hành vi tham nhũng, đảm bảo rằng báo cáo tài chính hàng năm phản ánh trung thực và khách quan, từ đó giúp các bên liên quan đánh giá đúng tình hình kinh doanh.
Nghiên cứu về quản trị công ty và chất lượng báo cáo tài chính đã được thực hiện trên toàn cầu, bao gồm cả các quốc gia phát triển và đang phát triển như Ba Lan, Thái Lan, Indonesia, và Trung Quốc, nhưng chưa có nghiên cứu nào dành riêng cho Việt Nam Do đó, việc đánh giá tình hình quản trị công ty tại các doanh nghiệp niêm yết ở Việt Nam và ảnh hưởng của nó đến chất lượng báo cáo tài chính là rất cần thiết Bài viết này sẽ phân tích mức độ và các yếu tố quản trị công ty ảnh hưởng đến sai phạm trong báo cáo tài chính, nhằm cung cấp cái nhìn khách quan về tình hình quản trị công ty hiện tại Từ đó, tác giả sẽ đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao quản trị công ty, giúp ngăn ngừa và phát hiện sai phạm, góp phần vào sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán Việt Nam.
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
Luận văn nhằm hướng đến các mục tiêu sau:
- Phân tích các yếu tố của quản trị công ty ảnh hưởng đến sai phạm trên báo cáo tài chính của các công ty niêm yết
Để nâng cao quản trị công ty và ngăn ngừa sai phạm trong báo cáo tài chính của các doanh nghiệp niêm yết, cần triển khai một số giải pháp hiệu quả Trước hết, cần tăng cường tính minh bạch trong báo cáo tài chính thông qua việc áp dụng các chuẩn mực kế toán quốc tế Thứ hai, doanh nghiệp nên thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ và thường xuyên kiểm tra, đánh giá hiệu quả hoạt động của hệ thống này Thứ ba, cần đào tạo và nâng cao nhận thức cho cán bộ, nhân viên về đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm trong công tác báo cáo tài chính Cuối cùng, việc tăng cường giám sát từ các cơ quan quản lý cũng như sự tham gia của các nhà đầu tư sẽ góp phần tạo ra một môi trường đầu tư an toàn và bền vững, từ đó thúc đẩy sự phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam.
3 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu này tập trung vào quản trị công ty và các sai phạm trong báo cáo tài chính, đồng thời phân tích ảnh hưởng của quản trị công ty đến những sai phạm này.
- Phạm vi nghiên cứu: Mẫu nghiên cứu bao gồm 79 doanh nghiệp niêm yết có sai phạm và 79 doanh nghiệp niêm yết không có sai phạm trên BCTC giai đoạn 2011- 2013
Đề tài nghiên cứu áp dụng phương pháp định lượng nhằm đánh giá tình hình quản trị công ty và xác định mức độ ảnh hưởng của các yếu tố quản trị đến sai phạm trên báo cáo tài chính của các doanh nghiệp niêm yết.
Thu thập báo cáo tài chính của các doanh nghiệp niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán TP.HCM và sàn giao dịch chứng khoán Hà Nội là một bước quan trọng để đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh Việc phân tích các báo cáo này giúp nhà đầu tư nắm bắt thông tin chính xác về tình hình tài chính, từ đó đưa ra quyết định đầu tư hợp lý.
- Xác định, phân loại các sai phạm trên báo cáo tài chính
Thiết lập các biến và đo lường ảnh hưởng của chúng đến sai phạm trong báo cáo tài chính của các doanh nghiệp niêm yết là một nhiệm vụ quan trọng Sử dụng mô hình hồi quy logistic giúp phân tích mối quan hệ giữa các biến và xác định các yếu tố gây ra sai phạm Nghiên cứu này không chỉ cung cấp cái nhìn sâu sắc về các yếu tố rủi ro mà còn hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc cải thiện tính chính xác của báo cáo tài chính.
5 Bố cục của đề tài
Đề tài được cấu trúc thành ba chương, trong đó Chương 1 tập trung vào cơ sở lý luận liên quan đến ảnh hưởng của quản trị công ty đối với các sai phạm trong báo cáo tài chính.
Chương 2 phân tích tác động của các yếu tố quản trị công ty đến sai phạm trong báo cáo tài chính của doanh nghiệp niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định mối liên hệ giữa các yếu tố quản trị như cấu trúc hội đồng quản trị, tính minh bạch thông tin và sự độc lập của kiểm toán với việc phát sinh sai sót trong báo cáo tài chính Kết quả cho thấy rằng quản trị công ty tốt có thể giảm thiểu rủi ro sai phạm, từ đó nâng cao độ tin cậy của báo cáo tài chính và bảo vệ lợi ích của nhà đầu tư.
Chương 3 đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao vai trò của quản trị công ty và các bên liên quan trong việc ngăn chặn và phát hiện sai phạm trên báo cáo tài chính của doanh nghiệp niêm yết tại sàn chứng khoán Việt Nam Việc tăng cường quản trị công ty không chỉ giúp cải thiện tính minh bạch và độ tin cậy của báo cáo tài chính mà còn bảo vệ quyền lợi của các nhà đầu tư Các giải pháp cụ thể bao gồm việc áp dụng các tiêu chuẩn quản trị tốt, đào tạo nâng cao cho ban lãnh đạo và tăng cường sự tham gia của các cổ đông trong quá trình giám sát.
Nội dung quản trị công ty đã được nghiên cứu tại nhiều quốc gia, trong nhiều thời điểm và phạm vi khác nhau:
Nghiên cứu của Yi Zhang (2006) tại Trung Quốc đã phân tích đặc điểm quản trị công ty của 160 doanh nghiệp niêm yết vi phạm pháp luật chứng khoán và 160 doanh nghiệp không có bê bối trong giai đoạn 1993-2003 Kết quả cho thấy rằng đặc điểm sở hữu doanh nghiệp có liên quan đến xác suất vi phạm, trong khi các yếu tố khác như quy mô và sự độc lập của hội đồng quản trị không có ảnh hưởng đáng kể Điều này chỉ ra rằng cơ chế quản trị không đủ mạnh để ngăn chặn các vụ bê bối nghiêm trọng tại Trung Quốc Hơn nữa, nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng mức độ phát triển của hệ thống pháp luật có mối liên hệ với khả năng vi phạm của doanh nghiệp, cho thấy rằng trong thị trường mới nổi Trung Quốc, sự phát triển của pháp luật quan trọng hơn cơ chế quản trị công ty trong việc ngăn chặn hành vi gian lận Do đó, sự yếu kém của hệ thống pháp luật đã làm cho cơ chế quản trị công ty trở nên kém hiệu quả tại Trung Quốc.
Năm 2013, Nadia Smaili và Réal Labelle đã tiến hành nghiên cứu 107 doanh nghiệp Canada vi phạm và 107 doanh nghiệp không vi phạm để đánh giá hiệu quả của quản trị công ty trong việc bảo vệ nhà đầu tư trước sai phạm kế toán Kết quả cho thấy, các doanh nghiệp vi phạm có ít giám đốc độc lập hơn, thường thay đổi kiểm toán viên, có giám đốc điều hành kiêm chủ tịch, và thiếu giao tiếp giữa ủy ban kiểm toán và kiểm toán viên Họ cũng tìm kiếm nguồn tài chính từ nơi riêng lẻ thay vì quỹ công cộng, cho thấy khả năng thấp trong việc trở lại thị trường công cộng So với các doanh nghiệp có thể xác định lại, chất lượng quản trị ở các công ty bị đề nghị ngừng hoạt động và lừa đảo thấp hơn, nhưng không có sự khác biệt rõ ràng giữa hai loại này.
Nghiên cứu của Nesrine Klai và Abdelwahed Omri về quản trị công ty và chất lượng báo cáo tài chính tại Tunisia (2011) đã phân tích hiệu quả của cơ chế quản trị đối với chất lượng báo cáo tài chính của 22 công ty phi tài chính niêm yết từ 1997-2007 Các tác giả áp dụng mô hình McNichols (2002) và các mô hình của Ball và Brown (1968), Collins và Kothari (1989) để đo lường chất lượng thông tin tài chính Họ xác định các đặc tính quản trị công ty, chú trọng vào hội đồng quản trị, kiểm toán độc lập và cơ cấu sở hữu Kết quả cho thấy cơ chế quản trị công ty có ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng báo cáo tài chính, với sức mạnh của cổ đông nước ngoài, sở hữu gia đình và quỹ đầu tư làm giảm chất lượng, trong khi kiểm soát của Nhà nước và tổ chức tài chính lại nâng cao chất lượng báo cáo.
Nghiên cứu thực nghiệm này tập trung vào các doanh nghiệp niêm yết tại Italia, nhằm khám phá mối quan hệ giữa đặc điểm báo cáo tài chính và gian lận trong báo cáo tài chính Kết quả cho thấy những đặc điểm cụ thể trong báo cáo tài chính có thể liên quan đến khả năng xảy ra gian lận, từ đó cung cấp thông tin hữu ích cho việc cải thiện tính minh bạch và độ tin cậy của báo cáo tài chính trong các doanh nghiệp.
Nghiên cứu của Giuseppe D’Onza và Rita Lamboglia (2012) đã xác định 26 công ty niêm yết bị cáo buộc gian lận kế toán trong giai đoạn 2001-2011 Phân tích hồi quy cho thấy không có sự khác biệt đáng kể về sự hiện diện của chủ sở hữu nội bộ giữa các công ty gian lận và không gian lận Tuy nhiên, việc có một ban kiểm soát tuân thủ các yêu cầu quản trị công ty tại Italia đã làm giảm khả năng gian lận Hơn nữa, số lượng cuộc họp ủy ban kiểm toán tăng lên cũng góp phần giảm thiểu khả năng báo cáo tài chính gian lận.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối quan hệ giữa quản trị công ty và chất lượng báo cáo tài chính trên toàn cầu, nhưng Việt Nam vẫn là một quốc gia ít được chú ý trong lĩnh vực này Các tài liệu tổng quan về quản trị công ty ở nhiều quốc gia thường không đề cập đến Việt Nam, như cuốn sách “Corporate Governance and Accountability” (Solomon 2007) không có thông tin về tình hình quản trị công ty tại Việt Nam.
Trong số 36 quốc gia trên thế giới, bao gồm cả các nước phát triển và những nền kinh tế đang phát triển hoặc chuyển đổi như Ba Lan, Thái Lan, Indonesia, và Hungary, Việt Nam hoàn toàn không được đề cập đến.
