CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VÀ SỬ DỤNG NGUỒN VỐN ODA CỦA NHẬT BẢN TRONG LĨNH VỰC ĐẦU TƢ XÂY DỰNG CƠ BẢN
Một số vấn đề lý luận chung liên quan đến sử dụng nguồn vốn ODA của Nhật Bản trong lĩnh vực đầu tƣ xây dựng cơ bản
1.1.1 Nguồn vốn ODA của Nhật Bản a, Nguồn vốn Hỗ trợ phát triển chính thức (ODA)
Khái niệm ODA đƣợc Ủy ban Hỗ trợ Phát triển (DAC) của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) chính thức đề cập vào năm 1969;
Hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) là nguồn vốn hỗ trợ từ bên ngoài, bao gồm viện trợ và cho vay với điều kiện ưu đãi, nhằm hỗ trợ các nước đang phát triển ODA được cung cấp bởi các cơ quan chính phủ, tổ chức liên chính phủ và tổ chức phi chính phủ Vốn ODA phát sinh từ nhu cầu của quốc gia, địa phương hoặc ngành nghề cụ thể, được tổ chức quốc tế hoặc nước tài trợ xem xét và cam kết thông qua một hiệp định quốc tế, do các bên có thẩm quyền ký kết, theo quy định của công pháp quốc tế.
* Định nghĩa ODA đã đƣợc Chính phủ Việt Nam đƣa vào Luật; Theo Luật Quản lý nợ công năm 2017;
Luật Quản lý nợ công được Quốc hội thông qua vào ngày 23/11/2017 đã định nghĩa và đưa ra các đặc điểm của ODA Theo đó, Vay hỗ trợ phát triển chính thức (vay ODA) được hiểu là khoản vay vốn được thực hiện nhân danh nhà nước và Chính phủ.
Việt Nam nhận hỗ trợ tài chính từ các nhà tài trợ như Chính phủ nước ngoài, tổ chức tài trợ song phương, tổ chức liên quốc gia hoặc tổ chức liên Chính phủ với yếu tố không hoàn lại Cụ thể, khoản vay có ràng buộc phải có thành tố ưu đãi đạt ít nhất 35%, trong khi khoản vay không ràng buộc yêu cầu thành tố ưu đãi tối thiểu 25% Vay ưu đãi được định nghĩa là khoản vay có điều kiện tốt hơn so với vay thương mại, nhưng vẫn chưa đạt tiêu chuẩn của vay ODA.
ODA là khoản vay kết hợp giữa phần cho vay ưu đãi và phần cho không Phần cho không có thể hiểu là khoản vay không hoàn lại hoặc vay với lãi suất thấp, thời hạn vay dài và thời gian ân hạn cao Để được gọi là ODA, phần cho không phải đạt ít nhất 25% trong tổng số vốn vay.
Theo Nghị định số 56/2020/NĐ-CP ban hành ngày 25 tháng 05 năm 2020, vốn ODA và vốn vay ưu đãi là nguồn tài chính do các nhà tài trợ nước ngoài cung cấp cho Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Việt Nam để hỗ trợ phát triển, bảo đảm phúc lợi và an sinh xã hội, môi trường, đầu tƣ xây dựng cơ sở hạ tầng bao gồm:
+ Vốn ODA viện trợ không hoàn lại là loại vốn ODA không phải hoàn trả lại cho nhà tài trợ nước ngoài
Vốn vay ODA là khoản vay nước ngoài với ưu đãi tối thiểu 35% cho các khoản vay có điều kiện ràng buộc liên quan đến mua sắm hàng hóa và dịch vụ theo quy định của nhà tài trợ, hoặc ít nhất 25% cho các khoản vay có điều kiện khác Phương pháp tính yếu tố không hoàn lại được quy định tại Phụ lục I của Nghị định này.
Quan hệ giữa Chính phủ hoặc Nhà nước với Chính phủ nước tài trợ đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp vốn vay ưu đãi, loại vốn có mức hỗ trợ cao hơn so với vốn vay thương mại nhưng không đạt tiêu chuẩn của vốn vay ODA Nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) bao gồm các khoản viện trợ hoàn lại, vay ưu đãi và vay kém ưu đãi từ các Chính phủ nước ngoài, tổ chức phi Chính phủ, tổ chức liên Chính phủ, hệ thống Liên hợp quốc và các tổ chức tài chính quốc tế, nhằm phục vụ cho các nước đang phát triển Các khái niệm về ODA thống nhất xoay quanh bốn vấn đề chính: (1) mối quan hệ hợp tác phát triển mang tính hỗ trợ giữa các quốc gia, (2) mục tiêu thúc đẩy phát triển kinh tế và xã hội.
Phát triển kinh tế xã hội thông qua mối quan hệ chính thức giữa nhà nước và các tổ chức liên chính phủ, liên quốc gia là rất quan trọng Mối quan hệ "hỗ trợ phát triển chính thức" được hình thành dựa trên phần hỗ trợ không hoàn lại, mà cụ thể là nguồn vốn ODA hàng năm mà nhà nước cam kết cho các nước khác Để đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, giá trị hỗ trợ này cần chiếm ít nhất 25% tổng giá trị viện trợ.
Việt Nam đã thu hút một lượng lớn vốn ODA từ năm 1993, sử dụng để xây dựng cơ sở hạ tầng và giải quyết các vấn đề xã hội như xóa đói giảm nghèo, phát triển y tế và giáo dục Nguồn vốn này không chỉ góp phần vào tăng trưởng kinh tế mà còn cải thiện đời sống người dân ODA bao gồm các khoản viện trợ không hoàn lại và các khoản vay ưu đãi từ chính phủ nước ngoài và tổ chức quốc tế, nhằm hỗ trợ sự phát triển của các nước đang phát triển Tuy nhiên, việc tiếp nhận ODA đi kèm với những điều kiện ràng buộc về kinh tế, chính trị và văn hóa, tạo ra ảnh hưởng đối với nước nhận viện trợ Thực chất, ODA là sự chuyển giao một phần Tổng sản phẩm quốc dân từ các nước phát triển sang các nước đang phát triển, phản ánh mối quan hệ phức tạp giữa các quốc gia trong việc hỗ trợ phát triển.
ODA rất nhạy cảm về mặt xã hội và chịu sự tác động từ dư luận xã hội của cả nước cung cấp và nước tiếp nhận.
Nguồn vốn ODA thường gắn liền với yếu tố chính trị, yêu cầu các nước nhận viện trợ cam kết ủng hộ tính độc lập và toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia tài trợ, cũng như hỗ trợ trong các tổ chức quốc tế Sự ổn định chính trị và tăng trưởng kinh tế là yếu tố quan trọng giúp nâng cao khả năng thu hút và sử dụng hiệu quả ODA Nếu quốc gia tiếp nhận có cơ chế quản lý kinh tế tốt, viện trợ tương đương 1% GDP có thể dẫn đến tăng trưởng bền vững Ngược lại, nếu thể chế chính trị không ổn định, việc quản lý ODA sẽ gặp khó khăn, ảnh hưởng đến số lượng và cơ cấu các chương trình, dự án ODA Hơn nữa, hiệu quả sử dụng vốn ODA cũng bị ảnh hưởng bởi quan hệ chính trị và địa lý giữa bên cấp viện trợ và nước nhận viện trợ.
Nguồn vốn ODA thường gắn liền với điều kiện kinh tế và nước nhận viện trợ phải đối mặt với rủi ro về tỷ giá hối đoái Khi đồng tiền viện trợ tăng giá so với đồng tiền của nước nhận, họ sẽ phải trả thêm nợ do chênh lệch tỷ giá Thông thường, nước nhận không có quyền lựa chọn đồng tiền vay, mà phải tuân theo quy định của bên cung cấp Chẳng hạn, Nhật Bản chỉ cho vay bằng đồng Yên, trong khi Trung Quốc sử dụng đồng Nhân dân tệ Ngoài ra, các nước như Thụy Sĩ và Hà Lan có tỷ lệ ODA yêu cầu mua hàng hóa và dịch vụ từ nhà tài trợ thấp nhất Tổng thể, khoảng 22% viện trợ ODA phải được sử dụng để mua hàng hóa và dịch vụ từ các quốc gia viện trợ Nguồn vốn ODA được các nước có tiềm lực nắm giữ nhằm thiết lập mối quan hệ ngoại giao và thương mại thân thiện với các nước đang phát triển.
Nguồn vốn ODA liên quan chặt chẽ đến các yếu tố xã hội, khi mà một phần từ Tổng sản phẩm quốc dân (GNP) của các nước tài trợ Nhiều người dân ở các quốc gia này yêu cầu Chính phủ cắt giảm viện trợ để tập trung vào các vấn đề nội địa, đồng thời lo ngại về tỷ lệ giải ngân thấp và hiệu quả đầu tư không đảm bảo của các chương trình ODA Ngược lại, người dân ở các nước nhận viện trợ cũng e ngại về ảnh hưởng của viện trợ đến cuộc sống và văn hóa dân tộc Tuy nhiên, đa số người dân ở các nước OECD ủng hộ việc hỗ trợ những người cần giúp đỡ, với hơn 80% người dân Châu Âu cho rằng cần tăng ngân sách phát triển của EU Tại các nước cung cấp ODA, hơn 70% người dân cũng cho rằng Chính phủ nên nâng cao ngân sách viện trợ phát triển để hỗ trợ các quốc gia nghèo.
1.1.2 Hình thức cung cấp vốn ODA của Nhật Bản trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản a) Hình thức cung cấp vốn ODA của Nhật Bản (JICA)
Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) đƣợc thành lập tháng 3 năm
JICA, được thành lập vào năm 2003 từ việc sáp nhập tổ chức JICA cũ và một phần của Ngân hàng Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JIBIC), thực hiện các chương trình hợp tác kỹ thuật và viện trợ không hoàn lại cho các nước đang phát triển JICA là tổ chức duy nhất thực hiện các chương trình hợp tác kỹ thuật do Chính phủ Nhật Bản bảo trợ, nhằm chuyển giao công nghệ và kiến thức để hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội của các nước nhận viện trợ Hoạt động cung cấp ODA của Chính phủ Nhật Bản diễn ra dưới nhiều hình thức, chủ yếu là song phương và đa phương.
Vốn ODA song phương là hình thức hỗ trợ trực tiếp từ Chính phủ Nhật Bản cho các nước tiếp nhận, được chia thành hai loại: vốn ODA không hoàn lại và tín dụng ODA Vốn ODA không hoàn lại chủ yếu được thực hiện thông qua JICA, bao gồm viện trợ chung và hợp tác kỹ thuật Viện trợ chung là khoản hỗ trợ tài chính không yêu cầu hoàn trả, nhằm giúp các nước đang phát triển thực hiện các dự án phát triển kinh tế - xã hội Hợp tác kỹ thuật của Chính phủ Nhật Bản cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực cho các nước nhận viện trợ.
Nội dung quản lý Nhà nước về sử dụng vốn ODA trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản
Quản lý nhà nước đối với việc sử dụng vốn ODA trong đầu tư xây dựng cơ bản bao gồm việc xây dựng và ban hành các văn bản luật liên quan đến quản lý vốn đầu tư, tổ chức bộ máy và nhân sự để thực hiện các nhiệm vụ quản lý, cũng như giám sát triển khai các chương trình dự án đầu tư từ nguồn vốn ODA Ngoài ra, việc thanh quyết toán và kiểm tra, thanh tra hoạt động quản lý vốn ODA cũng là những yếu tố quan trọng trong quy trình này.
1.2.1 Xây dựng và ban hành, hướng dẫn tổ chức thực hiện văn bản về quản lý, sử dụng vốn ODA trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản
Trong quản lý nhà nước, hệ thống văn bản luật là nền tảng pháp lý quan trọng để quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản một cách chặt chẽ và nghiêm minh Việc xây dựng và ban hành các văn bản luật về quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản là bước đầu tiên trong quy trình quản lý nhà nước Nhà nước đã quy định rõ thẩm quyền của các cơ quan trong việc quản lý vốn này, cũng như những nội dung liên quan đến đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng nguồn vốn ODA Công tác xây dựng, rà soát và hệ thống hóa các văn bản luật về quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ODA rất quan trọng, tạo ra hành lang pháp lý cần thiết để điều chỉnh hoạt động đầu tư.
Hệ thống chính sách pháp luật có ảnh hưởng sâu rộng đến hoạt động đầu tư, quyết định hiệu quả của các dự án Nếu các chính sách này thiếu tính đồng bộ và chặt chẽ, sẽ tạo ra kẽ hở cho tham nhũng và lãng phí trong đầu tư xây dựng cơ bản Hơn nữa, sự chồng chéo và phức tạp trong quy trình pháp lý cũng gây cản trở cho đầu tư, làm giảm hiệu quả hoạt động trong lĩnh vực này.
Việc quản lý nhà nước đối với các dự án đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng nguồn vốn ODA đòi hỏi nhiều quy trình và thủ tục hành chính phức tạp Các thủ tục này cần được thiết lập một cách ổn định và rõ ràng nhằm tối ưu hóa hoạt động quản lý, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện dự án Để đảm bảo các dự án này đạt được mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, các quy định pháp luật cần phải minh bạch, dễ hiểu và thống nhất trong việc áp dụng.
Chính phủ đang nỗ lực hoàn thiện các văn bản hướng dẫn quản lý nhà nước về đầu tư sử dụng nguồn vốn ODA, nhằm cải thiện chính sách và cơ chế thực hiện, giám sát các dự án đầu tư xây dựng cơ bản Mục tiêu là tăng cường tính minh bạch, xác định rõ trách nhiệm của từng khu vực và cấp, đồng thời nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra để khắc phục các dự án kém hiệu quả và ngăn chặn thất thoát, tham nhũng Tuy nhiên, hiện tại, các thủ tục hành chính và quy định pháp luật trong quản lý nhà nước đối với các dự án ODA vẫn còn chậm, thiếu đồng bộ và chưa có tính liên kết.
Việc thay đổi cơ cấu đầu tư và các quy định liên quan diễn ra chậm, ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả quản lý đầu tư Pháp luật, khi được ban hành, không thể tự thực thi mà cần phải được tổ chức thực hiện trong đời sống xã hội Hoạt động tổ chức thực hiện pháp luật trong đầu tư xây dựng cơ bản, đặc biệt là với nguồn vốn ODA, là giai đoạn tiếp theo sau soạn thảo và ban hành văn bản quy phạm pháp luật Quá trình này rất đa dạng và phức tạp, liên quan đến nhiều chủ thể trong xã hội.
Đề án thu hút, quản lý và sử dụng vốn ODA cùng với vốn vay ưu đãi sẽ được xây dựng và triển khai theo từng giai đoạn, nhằm hỗ trợ kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm Các giải pháp chính sách sẽ tập trung vào việc quản lý và sử dụng hiệu quả các nguồn vốn này.
Theo Luật Xây dựng số 50/2014/QH13, nhà nước phân cấp quyền và trách nhiệm cho chủ đầu tư, bao gồm các cơ quan, tổ chức, cá nhân quản lý và sử dụng vốn đầu tư xây dựng Nhà nước cần tổ chức tuyên truyền, phổ biến pháp luật, ban hành các định mức kinh tế, quy chuẩn, tiêu chuẩn xây dựng, thực hiện hậu kiểm và thẩm định dự án đầu tư, cấp giấy phép xây dựng để đảm bảo quy trình đầu tư được thực hiện đúng pháp luật.
1.2.2 Tổ chức bộ máy và nhân sự thực hiện quản lý Nhà nước về sử dụng vốn ODA trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản
Bộ máy quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng nguồn vốn ODA đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý toàn bộ quy trình đầu tư, từ hoạch định chính sách đến thẩm định và phê duyệt dự án Để đạt được hiệu quả cao, cơ cấu tổ chức cần được thiết kế hợp lý với cơ chế phân công và phối hợp chặt chẽ Nhà nước phải xác định rõ chủ thể quản lý, đại diện cho lợi ích công và có khả năng quản lý tốt nhất, bao gồm các cơ quan, tổ chức và cá nhân đáp ứng đủ điều kiện về nguồn lực và chuyên môn Đặc biệt, do tính chất phức tạp của các dự án ODA, việc xây dựng bộ máy quản lý phải tuân thủ yêu cầu nghiêm ngặt để đảm bảo hiệu quả trong quá trình thực hiện.
Bộ máy quản lý nhà nước đối với vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn ODA tại Việt Nam bao gồm nhiều chủ thể với các chức năng và nhiệm vụ khác nhau, trong đó có Quốc hội, Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước và Thanh tra Chính phủ Các cơ quan quản lý ngành và UBND cấp tỉnh, thành phố cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chương trình, dự án ODA Để đảm bảo hiệu quả trong quản lý, cần thiết lập cơ chế phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong bộ máy quản lý UBND cấp tỉnh có trách nhiệm lập kế hoạch đầu tư dự án ODA, trình HĐND phê duyệt, phân bổ dự toán và xây dựng đề án phân cấp nhiệm vụ đầu tư cho các công trình hạ tầng kinh tế - xã hội Ngoài ra, các cơ quan này còn tổ chức thực hiện dự án, giám sát quá trình thực hiện và phê duyệt quyết toán dự án hoàn thành theo quy định của pháp luật.
Chủ đầu tư các chương trình, dự án là cơ quan, tổ chức được giao quản lý và chịu trách nhiệm pháp lý về hồ sơ đầu tư Họ phải đảm bảo thực hiện đúng mục tiêu, tiến độ và chất lượng, đồng thời báo cáo theo quy định pháp luật Nếu xảy ra thất thoát, lãng phí, họ sẽ phải chịu trách nhiệm trước pháp luật Ban quản lý dự án chuyên ngành là đơn vị trực tiếp quản lý các dự án từ quyết định đầu tư cho đến khi dự án hoàn thành và đưa vào khai thác.
Tổ chức bộ máy quản lý dự án và thực hiện các hợp đồng theo quy định pháp luật là rất quan trọng Việc đàm phán và ký kết hợp đồng cần được thực hiện một cách chặt chẽ, đồng thời giám sát quá trình thực hiện hợp đồng để đảm bảo hiệu quả và tuân thủ các điều khoản đã thỏa thuận.
Tổ chức quy trình thẩm định và phê duyệt thiết kế kỹ thuật cùng dự toán cho các hạng mục công trình, đồng thời thực hiện công tác đấu thầu theo đúng quy định của pháp luật hiện hành.
- Kiến nghị với cơ quan chủ quản về cơ chế, chính sách bảo đảm việc thực hiện dự án phù hợp với cam kết quốc tế
Để đảm bảo dự án thực hiện đúng thời hạn đã định, việc lập tiến độ và giám sát, kiểm tra là rất quan trọng Bên cạnh đó, quản lý và giải quyết các xung đột trong quá trình quản lý dự án cũng đóng vai trò then chốt để duy trì tiến độ và chất lượng công việc.
Cung cấp thông tin và tài liệu liên quan cho các bên, quản lý hợp đồng và tư vấn lập, thực hiện dự án Chịu trách nhiệm về cơ sở pháp lý và độ tin cậy của thông tin, tài liệu cung cấp, đồng thời lưu trữ hồ sơ dự án theo quy định pháp luật Thực hiện giám sát, đánh giá dự án, quản lý và bàn giao dự án cho đơn vị duy tu, duy trì.
Kinh nghiệm quản lý Nhà nước về sử dụng nguồn vốn ODA của Nhật Bản
Nhật Bản đã có những thành công nổi bật trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản tại một số tỉnh, mang lại nhiều bài học kinh nghiệm quý giá Những kinh nghiệm này có thể được áp dụng hiệu quả cho thành phố Hà Nội, giúp cải thiện hạ tầng và phát triển đô thị bền vững Việc học hỏi từ mô hình đầu tư của Nhật Bản sẽ góp phần nâng cao chất lượng xây dựng và quản lý dự án tại Hà Nội, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển trong tương lai.
1.4.1 Kinh nghiệm quản lý Nhà nước về sử dụng nguồn vốn ODA của Nhật Bản trong đầu tư xây dựng cơ bản của tỉnh Quảng Ninh
Trong những năm qua, Quảng Ninh đã chú trọng phát triển mối quan hệ hợp tác toàn diện với Nhật Bản, đạt hiệu quả cao với 22 dự án ODA trị giá 473 triệu USD, chủ yếu trong lĩnh vực xây dựng hạ tầng giao thông và cấp nước Dự án Thoát nước và xử lý nước thải tại Hạ Long với tổng vốn đầu tư khoảng 140 triệu USD là một trong những dự án tiêu biểu Để đảm bảo nguồn vốn cho phát triển kinh tế - xã hội, Quảng Ninh đã tích cực phối hợp với các bộ, ngành Trung ương trong việc thu hút ODA và vốn vay ưu đãi.
Nguồn vốn ODA và vay ưu đãi đã đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế và xã hội của tỉnh Quảng Ninh, giúp triển khai hiệu quả nhiều dự án phù hợp với mục tiêu viện trợ của Nhật Bản Các chương trình được thực hiện đúng quy trình, đảm bảo sự tham gia tích cực và dân chủ của người hưởng lợi, từ đó đạt được nhiều kết quả tích cực trên nhiều lĩnh vực.
Quản lý nhà nước đối với nguồn vốn ODA của các dự án được thực hiện nghiêm túc theo quy định và thông lệ quốc tế, đồng thời công tác quản lý đấu thầu trên địa bàn tỉnh cũng được thực hiện đúng trình tự Việc phân cấp cho chủ đầu tư trong phê duyệt hồ sơ mời thầu và kết quả lựa chọn nhà thầu không chỉ nâng cao trách nhiệm mà còn cải thiện năng lực của chủ đầu tư, giúp tiết kiệm thời gian trong quá trình đấu thầu Tỉnh Quảng Ninh chủ động tìm kiếm và tiếp cận các nhà đầu tư có tiềm năng thông qua nhiều kênh thông tin khác nhau.
Tỉnh Quảng Ninh liên tục rà soát và điều chỉnh cơ chế, chính sách nhằm khuyến khích và thu hút đầu tư, đảm bảo tính cạnh tranh và hấp dẫn Đặc biệt, tỉnh áp dụng các chính sách đột phá cho những dự án có tính lan tỏa cao trong nền kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi để thu hút nguồn vốn đầu tư hiệu quả.
Quảng Ninh cam kết nâng cao hiệu quả thu hút đầu tư và cải thiện môi trường đầu tư, tập trung vào việc nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh Những giải pháp này không chỉ phát huy hiệu quả nguồn vốn ODA mà còn thúc đẩy đầu tư vào các ngành, lĩnh vực tại tỉnh Điều này sẽ tạo nền tảng quan trọng giúp Quảng Ninh trở thành tỉnh dịch vụ - công nghiệp hiện đại vào năm 2030.
1.4.2 Kinh nghiệm quản lý Nhà nước về sử dụng nguồn vốn ODA Nhật Bản của tỉnh Bình Dương
Dấu ấn của ODA Nhật Bản trong phát triển tỉnh Bình Dương đang nổi bật với các dự án đầu tư vào công nghiệp, y tế và giáo dục Chính phủ Nhật Bản đã tài trợ vốn ODA cho nhiều dự án, trong đó có dự án cải thiện môi trường tại Bình Dương, bao gồm xây dựng nhà máy xử lý nước thải cho thành phố Thủ Dầu Một với tổng mức đầu tư 9,8 tỷ Yên Bình Dương chú trọng vào việc nâng cao chất lượng môi trường nước tại các lưu vực sông và phối hợp chặt chẽ với JICA trong quá trình thực hiện dự án Tỉnh đã chủ động tìm hiểu và mời nhà tài trợ tham gia vào các dự án, đồng thời chỉ đạo các ngành tham gia các lớp tập huấn do Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổ chức Bình Dương cũng đã ưu tiên cân đối vốn đối ứng trong kế hoạch đầu tư hàng năm để hỗ trợ kịp thời cho các chủ đầu tư và thực hiện công tác giải phóng mặt bằng, tạo quỹ đất sạch cho các dự án.
Mặc dù còn nhiều khác biệt giữa quy định pháp luật Việt Nam và yêu cầu của các nhà tài trợ, cũng như sự hiểu biết khác nhau giữa các cơ quan thực thi pháp luật từ Trung ương đến địa phương, nhưng nhờ sự lãnh đạo quyết liệt của Tỉnh ủy và UBND tỉnh, cùng sự phối hợp giữa các ngành, chủ đầu tư đã hoàn thành nhiệm vụ đúng tiến độ cam kết với nhà tài trợ Điều này không chỉ giúp công trình đi vào vận hành hiệu quả mà còn từng bước tạo dựng lòng tin với các nhà tài trợ Thêm vào đó, trong quá trình thực hiện dự án, các sở, ban ngành và địa phương đã linh hoạt vận dụng các quy định trong đầu tư xây dựng cơ bản, đồng thời nhân viên các BQLDA đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm quý báu trong quản lý, đấu thầu và thanh toán quốc tế.
1.4.3 Bài học kinh nghiệm rút ra từ quản lý Nhà nước về sử dụng nguồn vốn ODA của Nhật Bản trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản có thể áp dụng cho thành phố Hà Nội
Từ thành công của tỉnh Quảng Ninh và Bình Dương trong việc sử dụng nguồn vốn ODA, có thể rút ra rằng tác động của hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) đến tăng trưởng kinh tế phụ thuộc chủ yếu vào trình độ quản lý, sự chủ động và năng lực của cán bộ địa phương Bài học quan trọng cho Hà Nội là cần nâng cao khả năng quản lý và phát huy tính chủ động trong việc sử dụng nguồn vốn này để đạt được hiệu quả cao nhất.
Thứ nhất : Cần chủ động trong tiếp nhận, quản lý và sử dụng vốn ODA ;
Vốn ODA là sự hỗ trợ ưu đãi từ các đối tác nước ngoài và tổ chức quốc tế dành cho các quốc gia có nền kinh tế kém phát triển Hà Nội cần chủ động và quyết liệt trong việc tiếp nhận ODA, có thể thông qua việc thuê luật sư giỏi để soạn thảo các Hiệp định vay vốn Quyết định tiếp nhận ODA cần dựa trên tính hiệu quả của dự án và khả năng chi trả, tránh vượt quá ngưỡng cho phép Trong bối cảnh nợ công cao, Thành phố Hà Nội cần lập kế hoạch ưu tiên cho các dự án, đảm bảo ODA chỉ được sử dụng cho đầu tư phát triển, đặc biệt là trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng Việc phê duyệt và phân bổ vốn cho từng dự án phải tuân thủ Luật đầu tư công và Luật Ngân sách nhà nước, đồng thời lưu ý rằng vốn ODA đi kèm với các điều kiện kinh tế và chính trị từ từng nhà tài trợ.
Thứ hai: Sử dụng nguồn vốn ODA đúng mục đích;
Tùy thuộc vào điều kiện và tính cấp thiết của từng giai đoạn dự án, việc sử dụng nguồn vốn cần được tối ưu hóa Vốn viện trợ không hoàn lại nên được ưu tiên cho các dự án không có nguồn thu như chăm sóc sức khỏe và bảo vệ môi trường Trong khi đó, vốn vay ưu đãi thường được đầu tư vào các dự án có yêu cầu vốn đầu tư ban đầu lớn và thời gian thu hồi vốn lâu, như công trình giao thông và thủy điện Điều này cần đảm bảo khả năng trả nợ và duy trì mức vay nợ nước ngoài hợp lý so với tốc độ tăng trưởng GDP, đồng thời tăng cường khả năng tiết kiệm trong nước.
Hà Nội cần tăng cường phân cấp trong quản lý sử dụng vốn ODA bằng cách học hỏi kinh nghiệm từ các tỉnh khác Việc phân định rõ ràng chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan quản lý là cần thiết, giúp mỗi cấp nhận thức được nghĩa vụ và quyền lợi của mình Đồng thời, cần có cơ chế phối hợp linh hoạt và hiệu quả giữa các đơn vị liên quan để đảm bảo thông tin được cung cấp đầy đủ và các vướng mắc được giải quyết kịp thời.
Có một cơ chế theo dõi và giám sát chặt chẽ các dự án sử dụng vốn ODA Việc thiết lập cơ chế quản lý và giám sát nghiêm ngặt là cần thiết để đảm bảo hiệu quả và tính minh bạch trong các dự án này.
Việc quản lý và giám sát nguồn vốn ODA là rất quan trọng để tránh tình trạng dự án chậm tiến độ, lãng phí nguồn vốn, tham nhũng và chất lượng dự án không đạt yêu cầu Công tác này cần được thực hiện thường xuyên và liên tục thông qua kiểm tra định kỳ và kiểm tra đột xuất, nhằm đảm bảo tuân thủ các quy định về quản lý và phát hiện kịp thời những sai sót, yếu kém trong việc thực hiện các quy định pháp luật liên quan đến ODA.
