Hôn nhân là việc trọng đại trong cuộc đời mỗi con người, đó là việc nam nữ chính thức lấy nhau làm vợ chồng. Là việc riêng của mỗi cá nhân, song hôn nhân có ảnh hưởng to lớn đến đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa – xã hội, không chỉ của cá nhân, gia đình mà còn tới toàn xã hội. Sự tác động này còn mạnh mẽ hơn nữa khi hôn nhân có yếu tố nước ngoài. Ngày nay, trong xu thế hội nhập quốc tế ngày càng được mở rộng thì hòa vào sự phát triển của nền kinh tế, quan hệ hôn nhân cũng được hình thành dưới nhiều góc độ khác nhau của xã hội, dựa trên những nguyên tắc nhất định trong đó có quan hệ hôn nhân giữa các cá nhân có quốc tịch khác nhau hoặc cư trú tại các nước khác nhau.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐĂNG KÝ KẾT HÔN CÓ YẾU TỐ NƯỚC NGOÀI
Khái niệm đăng ký kết hôn có yếu tố nước ngoài
Ngày nay, toàn cầu hóa đã tác động mạnh mẽ đến nhiều lĩnh vực, bao gồm cả quan hệ hôn nhân Sự mở rộng hợp tác và giao lưu quốc tế tạo cơ hội cho người nước ngoài đến Việt Nam làm việc và cho công dân Việt Nam ra nước ngoài tìm hiểu, kết nối Hoạt động du lịch, du học và hợp tác lao động, cùng với việc kết bạn và hẹn hò qua mạng xã hội, đã làm cho hôn nhân có yếu tố nước ngoài trở nên phổ biến hơn bao giờ hết.
Theo quy định tại Khoản 25 Điều 3 Luật Hôn nhân và gia đình 2014:
Quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài bao gồm những trường hợp mà ít nhất một bên là người nước ngoài hoặc người Việt Nam định cư ở nước ngoài Ngoài ra, nó cũng áp dụng cho quan hệ giữa công dân Việt Nam nhưng được xác lập, thay đổi, hoặc chấm dứt theo pháp luật nước ngoài, xảy ra tại nước ngoài, hoặc liên quan đến tài sản ở nước ngoài.
Kết hôn là cơ sở xác lập quan hệ hôn nhân, và để xác định yếu tố nước ngoài trong mối quan hệ này, cần dựa vào các dấu hiệu cụ thể Một cuộc hôn nhân được coi là có yếu tố nước ngoài khi nam và nữ thiết lập quan hệ vợ chồng trong những trường hợp nhất định.
- Kết hôn giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài
- Kết hôn giữa người nước ngoài với nhau thường trú tại Việt Nam.
- Kết hôn giữa công dân Việt Nam cư trú ở trong nước với công dân Việt Nam định cư ở nước ngoài
- Kết hôn giữa công dân Việt Nam đồng thời có quốc tịch nước ngoài với công dân Việt Nam hoặc với người nước ngoài.
Điều kiện đăng ký kết hôn có yếu tố nước ngoài
Điều 126 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định:
Trong hôn nhân giữa công dân Việt Nam và người nước ngoài, cả hai bên cần tuân thủ pháp luật của quốc gia mình về điều kiện kết hôn Nếu hôn nhân diễn ra tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền của Việt Nam, người nước ngoài cũng phải tuân theo các quy định của Luật hôn nhân và gia đình Việt Nam.
Kết hôn giữa những người nước ngoài thường trú tại Việt Nam phải tuân thủ quy định của Luật về điều kiện kết hôn tại cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam.
Như vậy, cũng như ĐKKH đối với người trong nước, ĐKKH có yếu tố nước ngoài thuộc các điều kiện sau: (Theo Điều 8 Luật Hôn nhân và gia đình 2014)
- Nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ đủ 18 tuổi trở lên;
- Việc kết hôn do nam và nữ tự nguyện quyết định;
- Các bên không bị mất năng lực hành vi dân sự;
Kết hôn chỉ được thực hiện khi không vi phạm các quy định cấm kết hôn tại điểm a, b, c và d khoản 2 Điều 5 của Luật Hôn nhân và gia đình.
+ Tảo hôn, cưỡng ép kết hôn, lừa dối kết hôn, cản trở kết hôn;
+ Người đang có vợ, có chồng mà kết hôn với người khác hoặc chưa có vợ, chưa có chồng mà kết hôn với người đang có chồng, có vợ;
Kết hôn giữa những người có quan hệ huyết thống trực hệ, trong phạm vi ba đời, hoặc giữa cha mẹ nuôi và con nuôi là không hợp pháp Điều này cũng áp dụng cho những trường hợp như cha chồng với con dâu, mẹ vợ với con rể, cha dượng với con riêng của vợ, và mẹ kế với con riêng của chồng.
- Nhà nước không thừa nhận hôn nhân giữa những người cùng giới tính.
Thẩm quyền đăng ký kết hôn có yếu tố nước ngoài
Từ ngày 01 tháng 01 năm 2016, Luật Hộ tịch 2014 và Nghị định số
Theo Nghị định 123/2015/NĐ-CP của Chính phủ, quy định chi tiết về một số điều và biện pháp thi hành Luật Hộ tịch, cơ quan có thẩm quyền đăng ký kết hôn có yếu tố nước ngoài sẽ được xác định rõ ràng.
- Ủy ban nhân dân cấp huyện;
Ủy ban nhân dân cấp xã có trách nhiệm quản lý các trường hợp công dân Việt Nam cư trú tại vùng biên giới kết hôn với công dân của các nước láng giềng cũng cư trú ở khu vực biên giới giáp ranh với Việt Nam.
- Cơ quan ngoại giao, lãnh sự của Việt Nam ở nước ngoài
1.4.1.Thẩm quyền đăng kí kết hôn của Ủy ban nhân dân cấp huyện
Theo quy định của Luật Hộ tịch năm 2014 và các văn bản hướng dẫn như Nghị định số 123/2015/NĐ-CP và Thông tư 04/2020/TT-BTP, cơ quan có thẩm quyền tiếp nhận và giải quyết đăng ký kết hôn có yếu tố nước ngoài là Ủy ban Nhân dân cấp huyện.
UBND cấp huyện nơi cư trú của công dân Việt Nam chịu trách nhiệm thực hiện việc đăng ký kết hôn (ĐKKH) giữa công dân Việt Nam và người nước ngoài Đối với trường hợp kết hôn có yếu tố nước ngoài mà cả hai bên đều là người nước ngoài thường trú tại Việt Nam, UBND cấp huyện cũng sẽ thực hiện việc đăng ký kết hôn Do đó, việc đăng ký kết hôn có yếu tố nước ngoài chủ yếu được giải quyết bởi UBND cấp huyện.
1.4.2 Thẩm quyền đăng kí kết hôn của Ủy ban nhân dân xã đối với các trường hợp kết hôn có yếu tố nước ngoài ở vùng giáp biên giới nước láng giềng
Theo điểm d Khoản 1 Điều 7 Luật Hộ tịch 2014, UBND xã có thẩm quyền đăng ký kết hôn cho các trường hợp kết hôn có yếu tố nước ngoài tại vùng giáp biên giới Việc giao thẩm quyền này cho UBND cấp xã nhằm giải quyết khó khăn về đi lại và chi phí cho người dân khi đăng ký kết hôn giữa công dân Việt Nam và công dân nước láng giềng.
UBND xã là cơ quan hành chính gần gũi với người dân, giúp thuận tiện trong việc đi lại và đơn giản hóa thủ tục đăng ký kết hôn, từ đó giảm thiểu tình trạng không đăng ký kết hôn ở các khu vực biên giới.
1.4.3 Thẩm quyền đăng kí kết hôn của cơ quan ngoại giao, cơ quan lãnh sự của Việt Nam ở nước ngoài Để tạo điều kiện thuận lợi cho công dân Việt Nam sinh sống, làm việc ở nước ngoài thực hiện quyền kết hôn của mình, pháp luật nước ta cho phép Cơ quan đại diện ngoại giao của Việt Nam ở nước ngoài có thẩm quyền đăng kí kết hôn giữa công dân Việt Nam với nhau tại nước ngoài Đồng thời, với việc quy định này thể hiện đuợc sự quan tâm của Nhà nước đối với công dân nước mình khi họ đang học tập, sinh sống ngoài lãnh thổ Việt Nam nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của họ Như vậy, với việc quy định cụ thể về thẩm quyền đăng kí kết hôn giúp các cơ quan nhà nước có thể quản lí chặt chẽ về vấn đề hôn nhân có yếu tố nước ngoài Ngoài ra, Nhà nước cũng tạo điều kiện thuận lợi để công dân thực hiện quyền đăng kí kết hôn của mình.
Thủ tục đăng ký kết hôn có yếu tố nước ngoài
Bước 1: Hai bên nam, nữ nộp một bộ hồ sơ đăng ký kết hôn trực tiếp tại
Phòng tư pháp, nếu đăng ký kết hôn tại Việt Nam hoặc Cơ quan đại diện, nếu đăng ký kết hôn tại Cơ quan đại diện.:
Cán bộ tiếp nhận hồ sơ có trách nhiệm kiểm tra tính hợp lệ và đầy đủ của giấy tờ Nếu hồ sơ đạt yêu cầu, cán bộ sẽ lập phiếu tiếp nhận, ghi rõ ngày phỏng vấn và thời gian trả kết quả Trong trường hợp hồ sơ không đầy đủ hoặc không hợp lệ, cán bộ sẽ hướng dẫn người nộp bổ sung, hoàn thiện giấy tờ cần thiết, và việc hướng dẫn này phải được ghi lại trong văn bản, bao gồm đầy đủ thông tin về loại giấy tờ cần bổ sung Cán bộ sẽ ký tên và ghi rõ họ tên trước khi giao lại cho người nộp hồ sơ.
Trong vòng 10 – 15 ngày làm việc sau khi nhận hồ sơ hợp lệ, Phòng Tư pháp sẽ tiến hành nghiên cứu, thẩm tra và xác minh hồ sơ nếu cần thiết Trưởng phòng Tư pháp chịu trách nhiệm về kết quả thẩm tra và đề xuất giải quyết hồ sơ đăng ký kết hôn Nếu hồ sơ đủ điều kiện kết hôn theo quy định pháp luật, Phòng Tư pháp sẽ báo cáo Chủ tịch UBND cấp huyện để giải quyết.
Bước 4: Khi đăng ký kết hôn cả hai bên nam, nữ phải có mặt tại trụ sở
UBND và công chức phụ trách hộ tịch sẽ hỏi ý kiến của cả hai bên về việc tự nguyện kết hôn Nếu cả hai đồng ý, việc kết hôn sẽ được ghi vào sổ hộ tịch và cả hai bên sẽ cùng ký tên Đồng thời, nam và nữ cũng sẽ ký vào giấy chứng nhận kết hôn.
Trong vòng 3 ngày làm việc kể từ khi Chủ tịch UBND cấp huyện ký Giấy chứng nhận kết hôn, Phòng Tư pháp sẽ tiến hành trao Giấy chứng nhận kết hôn cho hai bên nam và nữ.
- Tờ khai đăng ký kết hôn theo mẫu Hai bên nam, nữ có thể khai chung vào một Tờ khai đăng ký kết hôn;
Giấy xác nhận từ tổ chức y tế có thẩm quyền tại Việt Nam hoặc nước ngoài là bằng chứng cho thấy các bên kết hôn không mắc các bệnh tâm thần hoặc bệnh lý khác ảnh hưởng đến khả năng nhận thức và kiểm soát hành vi của bản thân.
Giấy tờ chứng minh tình trạng hôn nhân của người nước ngoài do cơ quan có thẩm quyền cấp vẫn có giá trị sử dụng, xác nhận rằng người đó hiện không có vợ hoặc chồng Nếu nước ngoài không cấp xác nhận tình trạng hôn nhân, thì cần thay thế bằng giấy tờ do cơ quan có thẩm quyền xác nhận rằng người đó đủ điều kiện kết hôn theo pháp luật của nước đó.
Giá trị sử dụng của giấy tờ chứng minh tình trạng hôn nhân cho người nước ngoài phụ thuộc vào thời hạn ghi trên giấy Nếu giấy tờ không ghi thời hạn, nó cùng với giấy xác nhận của tổ chức y tế sẽ có giá trị trong 06 tháng kể từ ngày cấp.
Người nước ngoài và công dân Việt Nam định cư ở nước ngoài cần nộp bản sao hộ chiếu còn hiệu lực hoặc giấy tờ thay thế hộ chiếu khi thực hiện các thủ tục liên quan.
- Giấy xác nhận tình trạng hôn nhân của công dân Việt Nam cư trú trong nước (trong giai đoạn chuyển tiếp).
- Xuất trình các giấy tờ sau khi nộp hồ sơ:
Hộ chiếu, chứng minh nhân dân, thẻ căn cước công dân, hoặc các giấy tờ khác có dán ảnh và thông tin cá nhân do cơ quan có thẩm quyền cấp đều có giá trị sử dụng để xác minh nhân thân của công dân Việt Nam.
Trong giai đoạn chuyển tiếp, khi Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử toàn quốc chưa hoàn thiện và chưa được áp dụng đồng nhất, việc sử dụng giấy tờ chứng minh nơi cư trú là cần thiết để xác định thẩm quyền.
- Ngoài giấy tờ nêu trên, tùy từng trường hợp, bên nam, bên nữ phải nộp hoặc xuất trình giấy tờ tương ứng sau đây:
Công dân Việt Nam đã trải qua ly hôn hoặc hủy kết hôn tại cơ quan nước ngoài cần nộp bản sao trích lục hộ tịch, xác nhận việc ghi vào sổ ly hôn hoặc hủy kết hôn trái pháp luật (trích lục ghi chú ly hôn).
Công dân Việt Nam, bao gồm công chức, viên chức và những người phục vụ trong lực lượng vũ trang, cần nộp văn bản xác nhận từ cơ quan, đơn vị quản lý về việc kết hôn với người nước ngoài, đảm bảo rằng việc kết hôn này không vi phạm quy định của ngành nghề tương ứng.
Khi người yêu cầu đăng ký kết hôn đang làm việc, học tập hoặc lao động có thời hạn ở nước ngoài, họ cần phải nộp Giấy xác nhận tình trạng hôn nhân Giấy này phải được cấp bởi Cơ quan đại diện ngoại giao hoặc Cơ quan đại diện lãnh sự của Việt Nam tại nước ngoài.
Lưu ý: Các giấy tờ trên phải được hợp pháp hóa lãnh sự và được dịch ra tiếng
Việt có công chứng bản dịch hoặc chứng thực chữ ký người dịch theo quy định của pháp luật; đồng thời phải còn thời hạn sử dụng.
THỰC TRẠNG ĐĂNG KÝ KẾT HÔN CÓ YẾU TỐ NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
Khái quát chung về vấn đề kết hôn có yếu tố nước ngoài hiện nay
Trong bối cảnh hội nhập hiện nay, việc kết hôn với người nước ngoài trở thành quyền tự do cá nhân, dựa trên nguyên tắc tự nguyện và hạnh phúc Gần đây, mối quan hệ hôn nhân có yếu tố nước ngoài, đặc biệt với người Đài Loan và Hàn Quốc, gia tăng nhanh chóng và ngày càng phức tạp Thực tế cho thấy, nhiều phụ nữ kết hôn với người Đài Loan, Hàn Quốc thường trong độ tuổi từ 18 đến 25, chủ yếu là những người từ nông thôn hoặc có hoàn cảnh kinh tế khó khăn, với mong muốn thay đổi cuộc sống Nhiều bậc phụ huynh cũng như chị em gái đã quyết định gả con trong điều kiện khó khăn, nhằm kiếm tiền hỗ trợ gia đình.
Kết hôn giữa công dân Việt Nam và người nước ngoài, cũng như giữa công dân Việt Nam với người Việt Nam định cư ở nước ngoài, là phổ biến Hiện có 52 quốc gia và vùng lãnh thổ có công dân tham gia vào quan hệ hôn nhân với người Việt Nam, chủ yếu tập trung ở khu vực có đông đảo người Việt định cư, đặc biệt là tại Hoa Kỳ.
Kỳ, Pháp, Úc, Canada; Đa số phụ nữ Việt Nam là kết hôn với nam công dân Trung Quốc (Đài Loan)
Độ tuổi kết hôn của phụ nữ Việt Nam với chồng nước ngoài không có sự khác biệt lớn, nhưng ở các cặp vợ chồng Đài - Việt, các cô gái Việt thường kết hôn rất sớm, dẫn đến sự chênh lệch tuổi tác lớn Hầu hết các cuộc hôn nhân này không dựa trên tình yêu thật sự, do thiếu thời gian giao tiếp và bất đồng ngôn ngữ Một bên tìm vợ trong khi bên kia có lý do kinh tế để kết hôn Ngoài ra, có những trường hợp kết hôn nhằm mục đích lừa đảo, chiếm đoạt tài sản hoặc buôn bán phụ nữ Một số phụ nữ Việt Nam sau khi nhận tiền từ người Đài Loan có thể không sống chung hoặc trì hoãn đăng ký kết hôn Gần một nửa trong số họ thuộc dân tộc Hoa, với tỷ lệ cao hơn mức trung bình.
Thực trạng kết hôn có yếu tố nước ngoài ngày càng tăng là do
Nhiều người vẫn giữ suy nghĩ lạc hậu rằng kết hôn với người nước ngoài có thể thay đổi cuộc sống và cải thiện điều kiện kinh tế của gia đình Họ coi đây là cơ hội để giao lưu với các nền văn hóa khác nhau Tuy nhiên, không ít cá nhân và gia đình lại xem hôn nhân với người nước ngoài như một hình thức "mua bán", dẫn đến nhiều cuộc hôn nhân thiếu tình cảm, bất chấp sự chênh lệch về tuổi tác, sức khỏe và sự khác biệt về tâm lý, văn hóa.
Sự du nhập văn hóa nước ngoài đã ảnh hưởng lớn đến Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập toàn cầu Việc phát sóng các bộ phim nước ngoài, đặc biệt là phim Hàn Quốc và Trung Quốc, đã tạo ra hình ảnh về một cuộc sống giàu có và đầy đủ, kích thích mong muốn đổi đời trong nhiều người Trong điều kiện kinh tế khó khăn và trình độ học vấn hạn chế, nhiều nữ thanh niên đã lựa chọn kết hôn với người nước ngoài như một cách để ra nước ngoài sinh sống và cải thiện cuộc sống của mình.
Một số người đã định cư ở nước ngoài trở về giới thiệu cho bạn bè, anh em cách sang và ở lại nước ngoài thông qua hôn nhân với người nước ngoài hoặc người Việt Nam định cư ở nước ngoài Tuy nhiên, bên cạnh việc giới thiệu, cũng có những trường hợp lợi dụng tình huống này để lừa đảo, thực hiện môi giới hôn nhân bất hợp pháp.
Hôn nhân với người nước ngoài không chỉ xuất phát từ những nguyên nhân kinh tế mà còn từ tình cảm và quy luật tự nhiên của di cư Việc hai người tự nguyện đến với nhau để chia sẻ khó khăn trong cuộc sống là điều hoàn toàn bình thường Khi hôn nhân dựa trên tình yêu, sự tự nguyện và hiểu biết lẫn nhau, nó có thể tạo ra những gia đình hạnh phúc, mang lại lợi ích cho bản thân, gia đình và cả cộng đồng.
Hôn nhân có yếu tố nước ngoài, dù xuất phát từ nguyên nhân nào, đều ảnh hưởng đến đời sống xã hội theo cả hai chiều tích cực và tiêu cực.
Khi kết hôn với người nước ngoài, người Việt Nam thường thể hiện phẩm chất chịu thương chịu khó và tiết kiệm Nhiều người sau khi lấy vợ hoặc chồng ngoại quốc hàng năm gửi về cho gia đình một khoản thu nhập đáng kể, góp phần phát triển kinh tế cho cả gia đình và cộng đồng.
Kết hôn với người nước ngoài mang lại cơ hội giao lưu văn hóa và học hỏi tri thức mới Nhiều người trong số họ là trí thức đã được đào tạo và làm việc ở nước ngoài, giúp tiếp thu những thành tựu khoa học – công nghệ Điều này không chỉ làm phong phú thêm cuộc sống cá nhân mà còn góp phần xây dựng quê hương và đất nước.
Một số thành tựu đạt được trong việc thực hiện những quy định về kết hôn có yếu tố nước ngoài
Thứ nhất, Công tác tổ chức thực hiện các quy định pháp luật về hôn nhân có yếu tố nước ngoài.
Các văn bản quy phạm pháp luật về hôn nhân có yếu tố nước ngoài được công bố và đăng tải trên Công báo, cơ sở dữ liệu quốc gia và phương tiện thông tin đại chúng của tỉnh Thủ tục hành chính liên quan cũng được cập nhật và niêm yết công khai tại các trụ sở tiếp nhận hồ sơ của UBND cấp huyện, cấp xã, cũng như trên trang tin điện tử của cấp huyện Những hoạt động này rất cần thiết để đảm bảo mọi công dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình khi tham gia vào các quan hệ pháp luật.
Thứ hai, Công tác tuyên truyền được chú trọng thực hiện một cách hiệu quả
Trong những năm gần đây, công tác tuyên truyền về hôn nhân có yếu tố nước ngoài đã trở nên sinh động và phong phú, phù hợp với từng đối tượng, đặc biệt là công dân trong độ tuổi kết hôn và công chức tư pháp Việc công khai thủ tục và nội dung liên quan đến chính sách, pháp luật của Nhà nước đã giúp nâng cao nhận thức của người dân về quyền và nghĩa vụ trong việc đăng ký kết hôn, ghi chú kết hôn, và ghi chú ly hôn, từ đó bảo vệ quyền lợi chính đáng của họ.
Thứ ba, Công tác thanh tra, kiểm tra thực hiện pháp luật về quản lý nhà nước về hôn nhân có yếu tố nước ngoài
Trong quản lý nhà nước về hôn nhân có yếu tố nước ngoài, thanh tra và kiểm tra đóng vai trò thiết yếu để đảm bảo thực thi pháp luật xã hội chủ nghĩa Hoạt động này giúp xác định tính đúng đắn và thống nhất của các quy định pháp luật, đồng thời kiểm tra các điều kiện thực hiện và tính phù hợp với thực tế Qua đó, thanh tra phát hiện những yếu kém trong quản lý và nguyên nhân của chúng, từ đó đưa ra hướng dẫn và điều chỉnh kịp thời nhằm nâng cao hiệu quả công việc Ngoài ra, việc thanh tra cũng giúp phát hiện sớm các vi phạm pháp luật, từ đó có biện pháp xử lý và xây dựng các biện pháp phòng ngừa, đảm bảo kỷ cương và pháp chế.
Một số tồn tại, hạn chế trong việc thực hiện những quy định về kết hôn có yếu tố nước ngoài
Một là, Việc xác định tính tự nguyện của hai bên đương sự
Tính đến thời điểm hiện tại, Nhà nước chưa có văn bản pháp luật nào quy định cụ thể về việc đánh giá sự hiểu biết lẫn nhau và trình độ ngôn ngữ của hai bên khi đăng ký kết hôn, dẫn đến khó khăn trong việc xác định tính tự nguyện của họ Việc đánh giá này phụ thuộc vào ý chí chủ quan của cán bộ tư pháp, người giải quyết thủ tục đăng ký Trước đây, sự hiểu biết của hai bên có thể được đánh giá qua phỏng vấn, nhưng Luật Hộ tịch mới đã chuyển thẩm quyền giải quyết kết hôn có yếu tố nước ngoài về Ủy ban nhân dân cấp huyện và bỏ quy định phỏng vấn, làm cho việc xác định tính tự nguyện càng trở nên phức tạp Ngoài ra, khả năng giao tiếp bằng ngôn ngữ chung cũng cần được xem xét kỹ lưỡng.
Hai là, Vẫn còn không ít trường hợp công dân Việt Nam kết hôn với người nước ngoài thông qua hoạt động môi giới bất hợp pháp
Việc kết hôn của công dân Việt Nam với người nước ngoài, chủ yếu nhằm mục đích định cư và nhập tịch, đang gia tăng, đặc biệt là tại Hoa Kỳ, Đài Loan, Hàn Quốc, Úc và Singapore Nhiều cuộc hôn nhân không xuất phát từ tình yêu mà do môi giới, dẫn đến sự thất vọng khi thực tế không như mong đợi Phụ nữ Việt Nam thường phải đối mặt với những khó khăn như sống chung với gia đình chồng, thiếu hiểu biết về ngôn ngữ và văn hóa, gây ra cảm giác cô đơn và bị coi thường Đặc biệt, những cô gái xuất thân từ nông thôn, không có trình độ, gặp khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm và trở nên phụ thuộc về vật chất lẫn tinh thần vào chồng Hệ quả của tình trạng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi và cuộc sống của họ.
Ba là, Về mặt nhận thức pháp luật của công chức cấp xã còn hạn chế, yếu kém
Vẫn tồn tại tình trạng sử dụng tờ khai xác nhận tình trạng hôn nhân không đúng mẫu và thiếu hướng dẫn đầy đủ cho người dân Nhiều hồ sơ không được gửi đến Sở Tư pháp để thẩm tra và xác minh, dẫn đến việc cấp xác nhận tình trạng hôn nhân cho công dân Việt Nam cư trú trong nước kết hôn với người nước ngoài tại cơ quan có thẩm quyền ở Việt Nam không chính xác Ngoài ra, việc xác nhận tình trạng hôn nhân thường không dựa vào hộ chiếu hoặc thẻ thường trú của người nước ngoài dự định kết hôn, và chỉ thực hiện theo giai đoạn trong khi đương sự cư trú tại địa phương.
Nguyên nhân từ những hạn chế
Thứ nhất, Pháp luật Việt Nam chưa có biện pháp hữu hiệu để ngăn chặn tình trạng kết hôn giả tạo.
Tình trạng kết hôn giả để "đổi đời" đang gia tăng, cho thấy các quy định pháp luật chưa được áp dụng hiệu quả Cán bộ tư pháp gặp khó khăn khi xử lý hồ sơ đăng ký kết hôn, đặc biệt khi hai bên không hiểu nhau do bất đồng ngôn ngữ và chỉ gặp nhau lần đầu vào ngày đăng ký Mặc dù có những lo ngại về sự hợp tác và hiểu biết giữa các cặp đôi, nhưng cán bộ tư pháp không có đủ căn cứ pháp lý để từ chối kết hôn, vì theo quy định hiện hành, họ không thuộc trường hợp bị từ chối Hơn nữa, khi Luật Hộ tịch có hiệu lực, thủ tục phỏng vấn không còn được áp dụng, làm giảm khả năng kiểm tra tính hợp pháp của các cuộc hôn nhân này.
Trong Luật Hôn nhân và Gia đình hiện hành, chưa có quy định cụ thể về các điều kiện kết hôn với người nước ngoài Điều này dẫn đến những trường hợp như chênh lệch tuổi tác lớn giữa chú rể và cô dâu, thậm chí có thể có trường hợp chú rể bằng tuổi ông của cô dâu, mà vẫn không được điều chỉnh Mặc dù kết hôn là quyền của công dân và phải được thực hiện trên nguyên tắc bình đẳng, nhưng sự chênh lệch tuổi tác quá lớn, nếu không phải là trường hợp ngoại lệ, cần có quy định chặt chẽ hơn để bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan.
Thứ hai, Quy định của pháp luật chưa rõ ràng, chưa phù hợp với thực tiễn.
Theo Điều 37, Nghị định số 123/2015/NĐ-CP, công dân Việt Nam đã ly hôn ở nước ngoài khi về nước cần ghi chú ly hôn vào Sổ hộ tịch Tuy nhiên, trong trường hợp công dân có quốc tịch nước ngoài, nhiều địa phương gặp khó khăn trong việc xác định có cần ghi chú hay không, cũng như thẩm quyền ghi chú Theo Điều 38 Nghị định này, thẩm quyền ghi chú thuộc về UBND cấp huyện nơi đã đăng ký kết hôn Tuy nhiên, nếu công dân Việt Nam sống chung mà không đăng ký kết hôn và sau đó ra nước ngoài bị tòa án hủy hôn thì thẩm quyền ghi chú không được quy định rõ ràng.
Theo Khoản 4, Điều 22 của Nghị định số 123/2015/NĐ-CP, người yêu cầu xác nhận tình trạng hôn nhân đã từng đăng ký thường trú tại nhiều nơi phải chứng minh tình trạng hôn nhân của mình Nếu không chứng minh được, công chức tư pháp - hộ tịch sẽ báo cáo Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã để đề nghị kiểm tra, xác minh tình trạng hôn nhân tại nơi người đó đã đăng ký thường trú Ủy ban nhân dân cấp xã có trách nhiệm thực hiện kiểm tra và trả lời bằng văn bản trong vòng 03 ngày làm việc kể từ khi nhận được đề nghị.
Việt Nam có thời gian thường trú ở nước ngoài, việc tự chứng minh tình trạng cư trú trở nên khó khăn Quá trình xác minh bằng văn bản thường mất nhiều thời gian và không phải lúc nào cũng nhận được phản hồi Nghị định hiện hành thiếu tính dự liệu cho những trường hợp này.
Công tác tuyên truyền và phổ biến các quy định pháp luật về hôn nhân có yếu tố nước ngoài đã được chú trọng, nhưng hiệu quả chưa cao và chưa lan tỏa rộng rãi đến các tầng lớp nhân dân Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực hôn nhân có yếu tố nước ngoài tại địa phương.
Thứ tư, Đội ngũ công chức tư pháp chưa đảm bảo về số lượng và chất lượng
Đội ngũ công chức tư pháp hiện nay chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu nhiệm vụ, đặc biệt là tại cấp xã, nơi mà sự thay đổi nhân sự diễn ra thường xuyên, gây ảnh hưởng đến sự ổn định và chất lượng chuyên môn Việc tổ chức tập huấn nghiệp vụ cho cán bộ lãnh đạo UBND cấp huyện và xã, cũng như công chức tiếp nhận và trả hồ sơ hành chính, vẫn còn chậm trễ hoặc thiếu sót, dẫn đến việc thiếu kiến thức và kỹ năng cần thiết trong quy trình xử lý hồ sơ, từ đó làm tăng khả năng thực hiện sai quy định.
MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VỀ ĐĂNG KÝ KẾT HÔN CÓ YẾU TỐ NƯỚC NGOÀI Ở VIỆT NAM
Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến rộng rãi về các văn bản pháp luật
Để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về hôn nhân có yếu tố nước ngoài, cần tăng cường công tác tuyên truyền và phổ biến rộng rãi các quy định của Luật Hôn nhân và gia đình, Luật Hộ tịch, Bộ luật Dân sự cùng các văn bản pháp luật liên quan Việc này sẽ giúp người dân hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình, từ đó nâng cao nhận thức và tuân thủ pháp luật trong lĩnh vực hôn nhân quốc tế.
Trong quan hệ hôn nhân có yếu tố nước ngoài, người dân thường chỉ tìm đến cơ quan nhà nước khi cần thực hiện thủ tục kết hôn, ly hôn hoặc giải quyết tranh chấp, do đó, việc tuyên truyền và phổ biến giáo dục pháp luật (PBGDPL) về hôn nhân và gia đình là rất cần thiết Cần nâng cao nhận thức về các quy định pháp luật liên quan đến điều kiện kết hôn, những trường hợp cấm kết hôn, và những rủi ro có thể gặp phải khi kết hôn với người nước ngoài, như bất đồng ngôn ngữ và phong tục tập quán Để đạt được hiệu quả, hoạt động tuyên truyền cần đa dạng và phong phú, phù hợp với từng đối tượng, bao gồm tọa đàm cho học sinh, buổi nói chuyện, và các chương trình truyền hình Đội ngũ thực hiện PBGDPL cần được tuyển chọn kỹ lưỡng, có năng lực và nhiệt huyết với công việc, đồng thời việc giáo dục pháp luật cũng cần mở rộng đến cán bộ, công chức để nâng cao ý thức tôn trọng pháp luật trong quản lý hôn nhân có yếu tố nước ngoài.
Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, công chức hộ tịch
Theo Khoản 3 Điều 27 của Luật Hộ tịch 2014, công chức làm việc tại Phòng Tư pháp cần có trình độ cử nhân Luật và đã hoàn thành khóa bồi dưỡng nghiệp vụ hộ tịch.
Thông thường năng lực công chức tư pháp , hộ tịch cơ bản được cấu thành từ
Ba yếu tố quan trọng bao gồm: Kiến thức - hiểu biết chuyên sâu về một lĩnh vực cụ thể; Kỹ năng - khả năng và sự thành thạo trong việc áp dụng các kỹ thuật, phương pháp và công cụ để hoàn thành công việc; và Thái độ hành vi - cách thức thể hiện và tương tác trong môi trường làm việc Một năng lực có thể bao gồm nhiều kỹ năng khác nhau, tạo nên sự toàn diện trong khả năng thực hiện nhiệm vụ.
Năng lực của công chức tư pháp, hộ tịch là khả năng làm chủ thái độ, hành vi và trạng thái tinh thần trong công việc để đạt được mục tiêu đề ra Điều này bao gồm trình độ chuyên môn, lý luận chính trị, tác phong và phẩm chất đạo đức mà công chức áp dụng để hoàn thành nhiệm vụ một cách hiệu quả Nói cách khác, đây là khả năng thực hiện công vụ của công chức trong lĩnh vực tư pháp và hộ tịch.
Đội ngũ cán bộ, công chức đóng vai trò quan trọng trong việc khắc phục những tồn tại liên quan đến hôn nhân có yếu tố nước ngoài, do tính phức tạp và sự liên quan đến pháp luật của nhiều quốc gia Việc tổ chức hội nghị và trao đổi kinh nghiệm giữa các cán bộ là cần thiết hơn so với các buổi tập huấn chuyên đề, nhằm giải quyết các vấn đề vướng mắc tại địa phương Qua đó, những đơn vị ít phát sinh hồ sơ có cơ hội tích lũy kinh nghiệm, chuẩn bị cho các trường hợp thực tế sau này Đồng thời, Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực sẽ có thể đưa ra các hướng dẫn thống nhất kịp thời.
Để đảm bảo hiệu quả trong việc thực thi pháp luật về hôn nhân có yếu tố nước ngoài, cần thường xuyên giáo dục chính trị và tư tưởng cho đội ngũ cán bộ, công chức Họ phải có đủ năng lực chuyên môn và phẩm chất đạo đức, hoàn thành tốt nhiệm vụ và chống lại các hiện tượng tiêu cực như quan liêu, tham nhũng Đồng thời, cần có chính sách khuyến khích cán bộ tự học nâng cao trình độ, đặc biệt là ngoại ngữ, nhằm xây dựng một đội ngũ vừa có chuyên môn cao vừa có đạo đức tốt.
Phối hợp với các cơ quan có liên quan để nâng cao chất lượng quản lý nhà nước
Để quản lý hiệu quả lĩnh vực hôn nhân có yếu tố nước ngoài, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước và các cấp chính quyền Việc huy động sự hỗ trợ từ các tổ chức đoàn thể, đặc biệt là Đoàn Thanh niên và Hội Liên hiệp phụ nữ, sẽ tạo ra những sân chơi lành mạnh cho thanh niên, đồng thời tuyên truyền và giáo dục về phẩm chất, đạo đức con người Việt Nam Cần chống lại lối sống thực dụng và văn hóa ngoại lai trong một bộ phận thanh niên Ngoài ra, việc tăng cường dạy nghề và giải quyết việc làm cho lao động, đặc biệt là phụ nữ ở vùng sâu, vùng xa và những người bị ảnh hưởng bởi hôn nhân không hạnh phúc, cũng rất quan trọng.
Các địa phương giáp biên giới cần tăng cường kiểm soát khu vực biên giới và quản lý dân cư nhằm ngăn chặn tình trạng công dân Việt Nam vượt biên trái phép để sống chung với công dân nước láng giềng mà không có đăng ký kết hôn Đồng thời, cần đẩy mạnh tuyên truyền và thực hiện việc đăng ký kết hôn tại các xã biên giới.