TỔNG QUAN
Khái niệm cơ bản liên quan đến thiết kế đô thị [2]
Thiết kế đô thị được hiểu là nghệ thuật tổ chức không gian đô thị, bao gồm việc tạo lập và bảo tồn môi trường vật thể đô thị Theo Jonathan Barnett, M Perfect và G Power, thiết kế đô thị không chỉ liên quan đến các công trình kiến trúc mà còn bao gồm mọi vật thể thuộc về đô thị.
Nhóm quan điểm thứ hai coi thiết kế kiến trúc đô thị (TKĐT) là một qui trình và phương pháp thiết kế độc lập, vừa là cầu nối giữa quy hoạch xây dựng (QHXD) và thiết kế kiến trúc Đối tượng của TKĐT là tổng thể đô thị hoặc khu đô thị, với mục tiêu là thực hiện thiết kế chi tiết cho các tổng thể kiến trúc đô thị.
Nhóm quan điểm thứ ba định nghĩa thiết kế đô thị là một mục tiêu và nội dung xuyên suốt trong quy hoạch xây dựng đô thị, liên quan chặt chẽ đến quá trình xây dựng và phát triển đô thị Thiết kế đô thị không chỉ là trình tự và phương pháp, mà còn là sản phẩm của nghệ thuật tổ chức không gian đô thị.
Thiết kế đô thị được hiểu là một phần quan trọng trong quy hoạch xây dựng đô thị, nhằm tạo ra không gian đô thị hài hòa giữa công năng và thẩm mỹ Quan điểm đô thị là sự kết hợp giữa các yếu tố tự nhiên và nhân tạo, mang lại giá trị kinh tế, kỹ thuật và văn hóa tinh thần Mục tiêu chính của thiết kế đô thị là đảm bảo chất lượng thẩm mỹ, nghệ thuật hợp lý, đồng thời phù hợp với điều kiện tự nhiên và xã hội của đô thị, đáp ứng yêu cầu văn hóa và thẩm mỹ của cư dân.
Thiết kế đô thị là nghệ thuật tổ chức và tạo lập mối quan hệ giữa các yếu tố nhân tạo và tự nhiên trong không gian đô thị Quá trình này bao gồm việc tổ chức mặt bằng, cơ cấu chức năng và hình khối, nhằm tạo ra sự thống nhất giữa các thành phần kiến tạo theo yêu cầu nghệ thuật và công năng Không gian đô thị không chỉ mang giá trị công năng mà còn chứa đựng giá trị văn hoá và hình thái nghệ thuật, đồng thời phản ánh hoạt động kinh tế và xã hội của con người.
Thiết kế đô thị vừa là mục tiêu của QHXD;
Là nội dung của QHXD;
Là Qui trình thiết kế của QHXD;
Thiết kế đô thị là cầu nối giữa QHXD và KT;
Thiết kế kiến trúc cần được xây dựng dựa trên các yếu tố quan trọng như tính chất, vị trí, lối ra vào chính, hình thái, không gian màu sắc và phong cách của công trình, nhằm đảm bảo sự phù hợp với kiến trúc cảnh quan khu vực.
Đối tượng của thiết kế đô thị [1]
Đối tượng của thiết kế đô thị bao gồm không gian môi trường, hình tượng vật thể, ý nghĩa biểu trưng của đô thị và cơ chế thực hiện các yếu tố này.
Thiết kế đô thị là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa các yếu tố vật chất, tinh thần và pháp luật.
Nguồn gốc thiết kế đô thị [4]
Thiết kế đô thị xuất hiện trong bối cảnh trào lưu đô thị hóa rầm rộ khắp Âu
Cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, lịch sử Mỹ chủ yếu tập trung vào giai đoạn từ 1920 đến 1970, được chia thành ba giai đoạn chính dựa trên ba nhóm tác nhân, trong đó nhóm “Founders” đóng vai trò cốt lõi.
”Pioneers” và “Developers” Ban đầu, vấn đề đặt ra là thiết kế một đô thị hoàn toàn mới.
Có 2 trường phái chính, gốc từ châu Âu, một là kiểu cao ốc trong công viên, với mật độ tập trung cao, với liên hệ vùng rộng của CIAM và thứ hai là kiểu phân tán thành các đô thị vườn mật độ thấp và tương đối tự cung tự cấp của Anh Sang đến Mỹ thời kỳ Hậu chiến, hai ý tưởng gốc này biến thái thành hai giải pháp cơ bản: Khu trung tâm đô thị đi bộ, mật độ cao và các “neighbourhood unit” Cả hai giải pháp này đều đã có thời kỳ giữa bị coi là kém hiệu quả, nhưng gần đây lại hồi sinh thông qua New Urbanism.
Mô hình quy chuẩn hiện đại ban đầu đã được áp dụng rộng rãi nhưng sau đó bị chỉ trích khi các nghiên cứu sâu hơn về đặc trưng lịch sử, tự nhiên, kinh tế văn hóa và tâm lý sống của cư dân các đô thị cho thấy đô thị là một thực thể phức tạp hơn nhiều Việc quy hoạch đại đô thị hiện nay chú trọng vào thiết kế từng góc nhỏ, tích hợp chúng một cách hữu cơ vào cấu trúc hiện có Quy trình thiết kế và vai trò của người thiết kế cũng đã có sự thay đổi, chuyển từ lối quy hoạch từ trên xuống, nơi nhà quy hoạch nắm quyền quyết định, sang xu hướng tham gia cộng đồng từ dưới lên, trong đó nhà quy hoạch đóng vai trò tư vấn và kết nối.
Một số nhóm tập trung vào tầm vĩ mô, nhằm kết nối hệ thống sinh thái và các yếu tố tự nhiên, nhân văn trên quy mô rộng lớn, thậm chí là toàn cầu.
Trong suốt lịch sử, thiết kế đô thị đã nỗ lực trả lời các câu hỏi thực tiễn và thử nghiệm nhiều giải pháp để phát triển hệ thống công cụ và kiến thức hiện tại Đáng chú ý là tính tổ chức của lịch sử này, khi ba nhóm tác nhân thường xuyên hợp tác và trao đổi thông qua hội nghị, hội thảo, sách vở, chương trình giảng dạy và nghiên cứu Nhờ vậy, các trào lưu tư tưởng của từng thời kỳ trở nên nhất quán và rõ ràng hơn.
Mục tiêu của thiết kế đô thị
Tạo lập không gian đô thị cần đảm bảo công năng và chất lượng thẩm mỹ, nghệ thuật hợp lý, phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội của khu vực Đồng thời, không gian này cũng phải đáp ứng yêu cầu về thẩm mỹ và văn hóa tinh thần của cư dân đô thị.
Mục tiêu của thiết kế đô thị tập trung vào giải quyết những vấn đề sau: [1]
Xử lý công năng đô thị.
Xử lý nhân tố cảnh quan đô thị.
Ý nghĩa và tầm quan trọng của thiết kế đô thị [1]
Thiết kế đô thị ngày càng quan trọng và gắn bó chặt chẽ với môi trường và cuộc sống đô thị Trong bối cảnh đô thị phát triển mạnh mẽ, yêu cầu về tính công năng và hình tượng đô thị trở nên phức tạp, thiết kế đô thị đóng vai trò then chốt trong việc đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững của các đô thị.
Thiết kế đô thị hiện nay đã được tích hợp vào các quy hoạch chung và quy hoạch chi tiết tại Việt Nam, tuy nhiên vẫn còn ở mức khái quát Việc tổ chức không gian đô thị là một yếu tố quan trọng trong quy hoạch xây dựng, nhưng thiết kế đô thị cần được xác định rõ ràng hơn như một nhiệm vụ và công đoạn thiết yếu trong quy trình này.
Ngày 03/09/2002, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định 112/2002/QĐ-TTg phê duyệt định hướng phát triển kiến trúc Việt Nam đến năm 2020 Quyết định này nhấn mạnh việc đổi mới công tác quy hoạch xây dựng và hình thành chuyên ngành thiết kế đô thị là một trong năm nhiệm vụ chính nhằm xây dựng nền kiến trúc hiện đại, đồng thời giữ gìn bản sắc dân tộc.
Luật Quy hoạch đô thị số 30/2009/QH12 ngày 17 tháng 6 năm 2009; Quy định cụ thể nội dung của Thiết kế đô thị (Điều 32 – 35)
Nghị định số 37/2010/NĐ – CP ngày 07 tháng 4 năm 2010 của Chính phủ về lập, thẩm định, phê duyệt và quản lý quy hoạch đô thị
Thông tư 06/2013/TT-BXD, ban hành ngày 13 tháng 05 năm 2013, hướng dẫn nội dung thiết kế đô thị, quy định chi tiết về thiết kế đô thị cho từng loại hình đồ án quy hoạch.
Thông tư 16/2013/TT-BXD, ban hành ngày 16/10/2013 bởi Bộ Xây dựng, đã sửa đổi và bổ sung một số điều của Thông tư số 06/2013/TT-BXD ngày 13/05/2013 liên quan đến hướng dẫn nội dung thiết kế đô thị Cụ thể, thông tư này điều chỉnh “Điều 2 Yêu cầu chung về Thiết kế đô thị” và “Điều 16 Các cơ sở, yêu cầu để lập Thiết kế đô thị riêng”, nhằm nâng cao chất lượng và tính đồng bộ trong quy hoạch đô thị.
Bốn luồng tư tưởng ảnh hưởng đến thiết kế đô thị [1]
Xu hướng thiết kế đô thị hiện nay đang phát triển mạnh mẽ, với sự nghiên cứu về một đối tượng phức tạp bao gồm nhiều tầng lớp và khía cạnh khác nhau Mỗi quan điểm trong ngành đều có cách tiếp cận riêng, chịu ảnh hưởng bởi các hệ tư tưởng khác nhau trong quá trình thiết kế đô thị.
1 Thiết kế đô thị theo chủ nghĩa thực dụng và kinh tế
Chủ nghĩa thực dụng (Pragmatism) xuất phát từ từ "Pragma" trong tiếng Hy Lạp, mang ý nghĩa "thực tiễn" và "hành động" Thiết kế đô thị cần hướng đến tính hiệu quả, khai thác tốt và phát triển kinh tế xã hội Việc tổ chức không gian đô thị phải thực tế, đáp ứng nhu cầu con người và mang lại hiệu quả sử dụng cao nhất Tính thực dụng và kinh tế đóng vai trò quan trọng trong thiết kế đô thị, tuy nhiên, nếu quá chú trọng vào yếu tố này mà bỏ qua nghệ thuật, đô thị có thể trở nên cứng nhắc và thiếu tính thẩm mỹ.
Khai thác không gian mặt tiền và hè phố là ưu tiên hàng đầu trong thiết kế nhằm phát triển kinh tế khu vực, đặc biệt cho các chức năng thương mại và dịch vụ du lịch Tại khu vực trung tâm thương mại và khách sạn lịch sử, không gian ngầm thương mại đã được khai thác xung quanh nhà ga trước Nhà hát Thành phố Khu phố thương mại sôi động với hoạt động buôn bán lẻ thu hút đông đảo khách bộ hành, hình thành nên một trong những khu phố thương mại sầm uất nhất tại chợ Bến Thành Các hoạt động thương mại dọc theo trục đường cũng được khai thác tối đa để gia tăng sức hút cho khu vực.
2 Thiết kế đô thị như là nghệ thuật vì cái đẹp
Thiết kế đô thị không chỉ nhằm tăng công năng sử dụng hay phát triển kinh tế, mà còn mang tính nghệ thuật và giá trị thẩm mỹ Trong các không gian ổn định với điều kiện kinh tế tốt, việc thiết kế và trang trí nhằm tạo ra vẻ đẹp cho môi trường sống trở nên quan trọng Khi con người đã đủ ăn đủ mặc, họ mới bắt đầu nghĩ đến cái đẹp, điều này thể hiện xu hướng thiên về nghệ thuật trong việc tạo hình không gian và yếu tố màu sắc Vấn đề thẩm mỹ trong kiến trúc đô thị là một lĩnh vực hấp dẫn, với nhiều nghiên cứu khẳng định rằng yếu tố thẩm mỹ luôn gắn liền với thiết kế đô thị như một thực thể không thể tách rời Cái đẹp trong kiến trúc không chỉ là hình khối mà còn phản ánh diện mạo của nền văn minh và văn hóa Do đó, yếu tố thẩm mỹ và nghệ thuật trong thiết kế đô thị chính là hiện thân của giá trị cái đẹp.
Tôn trọng các yếu tố kiến trúc hiện có, tạo không gian hoài cổ và điểm nhấn cho đô thị Cải tạo dãy phố Lê Lợi, giữ nguyên khu chợ Bến Thành và Nhà hát Thành Phố Hình thành tuyến phố đi bộ và khu phố tranh, kết nối không gian xung quanh, tạo sự liên kết kiến trúc chặt chẽ Kiến trúc khu thương mại đa năng mới được thiết kế hiện đại, đa dạng nhưng vẫn hài hòa với các công trình xung quanh.
3 Thiết kế đô thị như là quá trình giải quyết các vấn đề đô thị
Thiết kế đô thị là quá trình giải quyết các vấn đề phát sinh trong phát triển kinh tế xã hội của đô thị, nhằm khắc phục những vướng mắc về hạ tầng kỹ thuật và tổ chức không gian, ảnh hưởng đến cộng đồng cư dân Để giải quyết các vấn đề này, cần tạo hình thái đô thị hợp lý, tổ chức không gian hiệu quả và trồng thêm cây xanh Hiện nay, nhiều đô thị gặp phải tình trạng quá tải về cấp thoát nước và hạ tầng, ảnh hưởng đến đời sống cư dân Giải pháp cho vấn đề này là cải thiện hệ thống hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng sinh thái, vừa đáp ứng nhu cầu kỹ thuật vừa nâng cao chất lượng môi trường sống Phát triển đô thị không chỉ cần tập trung vào yếu tố kinh tế mà còn phải đảm bảo tính bền vững và môi trường sống sinh thái.
Nhiều công trình tại khu vực 3, nơi có các khu phức hợp cao tầng, đang trong tình trạng xuống cấp và chưa được khai thác tối đa quỹ đất cho phát triển Việc xây dựng mới các khu cao tầng cần được kết hợp với việc tạo ra các mảng cây xanh đô thị nhằm cải thiện tình hình biến đổi khí hậu và giảm thiểu sự nóng lên của đô thị.
4 Thiết kế đô thị như là thiết kế của cộng đồng
Một không gian thiết kế đô thị không thể thực hiện một cách tự phát mà cần sự tham gia của cộng đồng, đặc biệt là cộng đồng khu vực đô thị Sự tham gia này thể hiện qua việc lấy ý kiến và tham khảo ý kiến từ người dân, giúp họ trực tiếp tham gia vào quá trình chỉnh trang đô thị, tuyến phố và quảng trường Ý kiến của cộng đồng là yếu tố quan trọng và bắt buộc trong các đồ án quy hoạch, đặc biệt là thiết kế đô thị Mục tiêu chính của việc này là khuyến khích và phát huy vai trò của cộng đồng trong việc xây dựng, giám sát và thực thi các quy hoạch, từ đó mang lại lợi ích thiết thực cho quản lý đô thị.
Xu hướng kết hợp đa dạng và sự tham gia của cộng đồng từ nhiều lĩnh vực chuyên ngành là yếu tố quan trọng trong thiết kế đô thị bền vững Mục tiêu chính là tích hợp các xu hướng khác nhau để tối ưu hóa giá trị và phát triển môi trường sống.
Tổng quan thiết kế đô thị ngày nay [5]
Thiết kế đô thị tại Việt Nam đang thu hút sự chú ý và đầu tư mạnh mẽ Sự ra đời của Thông tư số 06/2013/TT-BXD đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, định hướng và phát triển cho lĩnh vực này, góp phần nâng cao chất lượng và tính bền vững của các dự án đô thị.
Mặc dù đã có những tiến bộ trong thiết kế đô thị, vẫn tồn tại sự chồng chéo giữa các bước thực hiện và vai trò của thiết kế đô thị trong quy hoạch và kiến trúc Nhiều đồ án thiết kế đô thị thiếu tính thực tiễn, vẫn chỉ nằm trên giấy và mang tính chất chung chung, dẫn đến khó khăn trong quá trình triển khai và thực hiện.
Các vấn đề tồn tại trên chủ yếu nằm ở các khâu sau:
Các văn bản hướng dẫn còn nhiều chỗ chung chung, chưa rõ ràng.
Chưa có quy định về nghiên cứu xã hội học đối với các đồ án thiết kế đô thị.
Việt Nam hiện đang đối mặt với những tác động nghiêm trọng của biến đổi khí hậu, nhưng vẫn thiếu các nghiên cứu kết hợp giải pháp phát triển bền vững trong thiết kế đô thị Điều này đặt ra thách thức lớn cho việc ứng phó hiệu quả với các vấn đề môi trường trong bối cảnh đô thị hóa ngày càng gia tăng.
Chi phí lập đồ án Thiết kế đô thị không nên bị giới hạn bằng mức chi phí của đồ án quy hoạch chi tiết 1/500, vì điều này không phản ánh đúng thực tế và thiếu sự cân bằng Việc này dẫn đến tình trạng các đồ án thiết kế đô thị thiếu nguồn lực, gây khó khăn trong quá trình triển khai thiết kế chi tiết, ảnh hưởng đến việc xây dựng và quản lý thực tế.
Thiết kế đô thị hiện tại ở Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội và hệ thống Quy hoạch đô thị Tuy nhiên, các vấn đề tồn tại trong thiết kế đô thị là hệ quả của quá trình phát triển đô thị nhanh chóng Do đó, trong tương lai, các nhà thiết kế, quản lý và quy hoạch đô thị cùng cơ quan chức năng cần hợp tác để khắc phục những tồn tại này, nhằm thúc đẩy thiết kế đô thị phát triển và góp phần tích cực vào quá trình đô thị hóa hiện đại tại Việt Nam.
GIỚI THIỆU DỰ ÁN
Cơ sở pháp lý [3]
Định hướng quy hoạch chung TP.HCM đến năm 2015
Quyết định Số 6708/QĐ-UBND đã được ban hành nhằm phê duyệt đồ án quy hoạch chi tiết xây dựng đô thị với tỷ lệ 1/2000 cho khu trung tâm hiện hữu của thành phố Quy hoạch phân khu này sẽ góp phần nâng cao cơ sở hạ tầng, cải thiện môi trường sống và phát triển bền vững cho khu vực trung tâm.
Quyết định số 3457/QĐ-UBND đã được ban hành nhằm phê duyệt Quy chế quản lý không gian và kiến trúc cảnh quan đô thị cho khu trung tâm hiện hữu Thành phố Hồ Chí Minh, với tổng diện tích 930ha Quyết định này tuân thủ theo quy chuẩn xây dựng Việt Nam 01/2008, nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững và hài hòa trong quy hoạch đô thị.
Luật quy hoạch đô thị tại Việt Nam quy định các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, đồng thời xác định quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân liên quan đến di sản văn hóa theo luật di sản văn hóa số 28/2001/QH10.
Luật Số: 32/2009/QH12 : luật sửa đổi bổ sung một số điều của luật di sản văn hóa , Quốc Hội khóa XII, kỳ họp thứ 5
Hiến chương Venice: hiến chương Quốc tế về Bảo tồn và Trùng tu Di tích và
Di chì (1964) Đại hội Quốc tế lần thứ hai các Kiến trúc sư và Kỹ thuật gia về
Di tích lịch sử, Venice, 1964, được ICOMOS chấp nhận năm 1965.
Hiến chương Washington 1987- hiến chương về bảo vệ thành phố và khu vực đô thị lịch sử
Thông tư 06-2013 , hướng dẫn về nội dung thiết kế đô thị
Tiêu chuẩn xây dựng quảng trường, hè đường, trồng cây xanh và làn xe đạp trong TCXDVN 104:2007:
Quy định về làn dành cho xe đạp
Tiêu chuẩn thiết kế chiếu sáng nhân tạo - đường phố và quảng trường trong đô thị TCXDVN 259:2001:
Yêu cầu kỹ thuật trong thiết kế chiếu sáng nhân tạo
Tiêu chuẩn thiết kế - Quy hoạch cây xanh công cộng trong các đô thị TCXDVN 362:2005:
Yêu cầu thiết kế quy hoạch cây xanh sử dụng công cộng
Một số thủ pháp bố cục cây xanh
Tiêu chuẩn thiết kế biển báo, ký hiệu
Nghị định số 39/2010- NĐCP về việc quản lý không gian ngầm - Tiêu chuẩn xây dựng Việt Nam 276:2003 về nguyên tắc cơ bản và thiết kế công trình công cộng
Vị trí thực hiện đồ án [3]
Hình 1: sơ đồ vị trí khu vực
Vị trí khu vực : ranh giới khu vực nghiên cứu thuộc 2 phường :P Bến Nghé và P.Bến Thành Là trung tâm Quận 1 và cũng là trung tâm của TP.HCM
Phía Đông-Đông Bắc: giới hạn bởi đường Tôn Đức Thắng
Phía Tây – Tây Bắc: giới hạn bởi đường Lê Thánh Tôn
Phía Đông – Đông Nam: giới hạn bởi các tuyến đường Đông Du, đường Đồng Khởi, Nguyễn Thiệp, Nguyễn Huệ, Tôn Thất Thiệp, Pasteur, Huỳnh Thúc Kháng, Hàm Nghi
Phía Tây – Tây Nam: giới hạn bởi đường Phan Chu Trinh
Dân số dự kiến: khoảng 10000 người
Trục thương mại dịch vụ của đô thị
Trục cảnh quan đô thị
Trục kết nối các không gian văn hóa lịch sử
Tầm nhìn của đồ án [3]
Hình 2: tầm nhìn khu vực
Gợi lại sức hút của Hòn Ngọc Viễn Đông
Hình thành trục thương mại tầm cỡ quốc tế
Mang hình ảnh đô thị Việt Nam văn minh hiện đại ra toàn thế giới
Tạo nguồn lực phát triển vùng kinh tế trong điểm phía Nam
Hình ảnh Sài Gòn Quận 1 sống mãi với thời gian
Mục tiêu của đồ án [3]
Hình 3: vị trí khu vực
Tạo trục cảnh quan an toàn hấp dẫn
Bảo tồn và phát huy giá trị các không gian văn hóa lịch sử
Phát triển tiềm năng kinh tế - khai thác hiệu quả giá trị sử dụng đất
Mang hình ảnh đô thị Việt Nam văn minh hiện đại ra toàn thế giới
Tạo nguồn lực phát triển vùng kinh tế trong điểm phía Nam
Hình ảnh Sài Gòn Quận 1 sống mãi với thời gian
Mối liên hệ vùng [3]
Khu vực nghiên cứu nằm tại trung tâm thành phố Hồ Chí Minh, là một phần của đô thị hiện đại và kết nối với các khu lịch sử cũng như không gian quan trọng Đây là khu vực đi bộ tiềm năng, với hy vọng phục hồi sức hút của Hòn Ngọc Viễn Đông Sự di chuyển thuận lợi đến các khu vực lịch sử và không gian mở lân cận, cùng với việc trở thành đầu mối cho các tuyến metro, xe buýt và taxi thủy trong tương lai, sẽ góp phần nâng cao giá trị của khu vực này.
Lịch sử phát triển [3]
Hình 5: lịch sử phát triển khu vực
Sài Gòn được hình thành từ thời nhà Nguyễn và những năm 1623-1698, khu vực nghiên cứu nằm rất gần thành Gia Định và phát triển từ năm 1802-1862
Giai đoạn Pháp xâm lược từ năm 1862 đến 1955 đánh dấu sự phát triển mạnh mẽ của Sài Gòn với dự án thiết kế của Coffyn được phê duyệt vào năm 1862 Hai tuyến đường Nguyễn Huệ và Lê Lợi hiện nay được xây dựng trên các kênh cũ, tạo nên không gian đô thị dày đặc và sầm uất Thời kỳ này được xem là thời kỳ huy hoàng của Hòn Ngọc Viễn Đông.
Giai đoạn 1956-1975: khu vực không có nhiều thay đổi vẫn là khu sôi động bậc nhất của Sài Gòn
Giai đoạn 1975-2000, sau khi giành được độc lập, khu vực Sài Gòn tiếp tục được chú trọng bảo tồn hình ảnh đô thị và đời sống của người dân nơi đây.
Từ năm 2000 đến nay, đô thị đã trải qua nhiều biến đổi mạnh mẽ với sự xuất hiện của nhiều công trình cao tầng, dịch vụ đa dạng hơn và sự chú trọng đến du lịch cùng hình ảnh đô thị Công tác trùng tu các di tích lịch sử đã tạo ra bước ngoặt lớn cho sự phát triển bền vững của thành phố.
Hình 9: đại lộ lê lợi đầu 1950
Hình 10: toàn cảnh đại lộ Lê Lợi từ ks Caravelle
Hình 11: đại lộ Lê Lợi về đêm năm 1969
Cơ sở thực tiễn – Bài học kinh nghiệm [3]
- Quảng trường thương mại sôi động trong khu trung tâm tài chính quan trọng bậc nhất Paris.
- Kết nối với trục Champs Elysees tạo thành trục đô thị.
Khu quảng trường này nổi bật với các hoạt động đa dạng diễn ra đồng thời trên nhiều trục, tạo ra sự kết nối chặt chẽ giữa các không gian Điều này không chỉ mang lại tính linh động mà còn làm tăng sức hấp dẫn cho khu vực.
- Giao thông hiện đại, có tuyến metro đi ngang và nhiều bãi đỗ xe cho tiếp cận.
- Các tiện ích và nghệ thuật cônh cộng rất được quan tâm.
- Tập trung nhiều công trình cao tầng nhưng vẫn đảm bảo không gian mở.
Cách Paris khoảng 470km, Lyon là một đô thị nổi tiếng với nhiều di sản thế giới được bảo tồn nguyên vẹn Đây cũng là trung tâm kinh tế phát triển mạnh mẽ của Pháp.
- Nổi tiếng với lễ hội ánh sáng và nghệ thuật chiếu sáng bậc thầy của thế giới
- Hệ thống giao thông ngầm, bãi đỗ xe ngầm giúp cải thiện khoảng không gian mở cho khách bộ hành và các khoảng thở cho đô thị.
- Các hoạt động văn hóa đường phố sôi động và hấp dẫn với nhiều khu phố cổ, đường đi bộ, khu mua sắm.
- Cần có sự quản lý chặt che của một cơ quan quản lý riêng
- Các hoạt động lễ hội mang bản sắc của từng khu vực hoặc mang tỉnh quốc tế đều rất thu hút khách tham gia,
- Hình thành trục cảnh quan với đầy đủ tiện nghi, tiếp cận dễ dàng và không có vật cản, rõ ràng và dễ nhận biết
- Nghệ thuật đường phố là một phần không thể thiếu của đời sống đô thị,
- Bảo tôn nghiêm ngặt các công trình lịch sử, các di sản văn hóa và những quy định về xây dựng trong khu vực anh hưởng
- Phát triển GTCC, giam giao thông cá nhân, ưu tiên cho người đi bộ
- Đối với tuyến metro việc tiếp cận thuận lợi trong vòng bán kinh 500m đến trạm và khai thác các không gian ngầm.
- Tạo các khoảng không gian mở cho đô thị đảm bảo MĐXD, tầng cao tương đối đặc biệt là khu vực trong bản kinh bảo tồn
Sự đa dạng trong các hoạt động diễn ra cả bên trong và bên ngoài công trình là yếu tố then chốt, góp phần quan trọng vào việc tạo dựng sức sống cho đô thị và mang lại cái hồn cho không gian sống.
- Lợi thế của các tòa nhà cao tầng.
LÝ THUYẾT VỀ THIẾT KẾ ĐÔ THỊ [1] - PHÂN TÍCH LIÊN HỆ VỚI ĐỒ ÁN [3]
Phân tích cấu trúc không gian [1]
Không gian là một trong nhưng yếu tố quan trọng đầu tiên mà cần phải xét đến.
Với sự thay đổi theo thời gian thì qui mô không gian cũng tăng dần lên.
Tạo hình không gian của các công trình tổ hợp tạo nên một hình thái không gian độc đáo Nhà thờ đóng vai trò là trung tâm, với không gian rộng rãi, chặn trục Lê Lợi và không cho phép nhìn thấy điểm phía sau Điểm nhấn nổi bật trong không gian này chính là các nút giao thông quan trọng.
Phân tích về mặt hình thức [1]
Hình 17: phân tích cây xanh và vật liệu chủ yếu
1 Yếu tố cây xanh và vật liệu
Vật liệu chịu ảnh hưởng chủ yếu bởi các công trình kiến trúc lịch sử.Màu sắc chủ đạo là màu trầm ấm.
2 Phân tích về hình thức kiến trúc
Qua nhiều biến cố lịch sử Nhà hát lớn vẫn giữ được nét kiến trúc cổ
Xây dựng từ năm 1878 nhưng vẫn giữ được kiến trúc cổ xưa từ khung vòm, ban công, mái che thiết kế rất tỉ mỉ.
Tòa nhà tráng lệ này có kiến trúc rất đặc sắc kết hợp cổ-hiện hài hòa vs công trình xung quanh.
Kiến trúc đơn giản, không rườm rà.
Qua nhiều giai đoạn sửa chữa KS.Rex mang nét kiến trúc cổ điển kết hợp sự tinh tế của kiến trúc hiện đại.
Nét kiến trúc hiện đại, đường nét đơn giản kết hợp chi tiết khéo léo tạo sự hài hòa không gian.
Hình 24: Chợ Bến Thành Đặc trưng kiến trúc chợ là đồng hồ 4 mặt và chóp ngói nổi, biểu tượng Sài Gòn
3 Phân tích giá trị công trình
Hình 23: sơ đồ phân vùng bảo tồn
Hình 24: bốn vùng bảo tồn
Vùng 1: Bảo tồn theo cụm
Bảo tồn công trình nhà hát lớn
Quy định chặt chẽ về hình thức và chi tiết kiến trúc, tầng cao, khoảng lùi, đảm bảo hài hòa với không gian nhà hát
Giữ lại công trình lich sử như Ks Continential, Ks Rex, Thương xá Tax, Ks Caravelle
Quy đinh chặt chẽ về không gian kiến trúc cảng quan khu vực trước UBND TP
Vùng 2: Bảo tồn theo cụm
Cụm thương mại phố quanh chợ Bến Thành cần kiểm soát chặt chẽ về kiến trúc, tầng cao, các hoạt động hè phố
Bảo tồn chợ, cải tạo mặt đứng các dãy phố, đặc biệt trên các đường Lê Lợi, Phan Bội Châu, Lê Văn Lang
Giữ lại các khách sạn hiện hữu trên các tuyến đường, giữ lại dãy nhà phố thương mại trên phố Lê Thánh Tôn
Giải tỏa khu nhà ở thuần hiện hữu và chung cư xuống cấp
Di dời các công trình xí nghiệp, tổng công ty điện lực miền nam
Ưu tiên phát triển các công trình cao tầng trên trục Lê Lợi và Tôn Đức Thắng nhưng đảm bảo không gian mở, tầm nhìn và khoảng trống
Xây mới các công trình tận dụng không gian ngầm, đảm bảo hài hào tổng thể tuyến Lê Lợi.
Phân tích yếu tố tỷ lệ - tầng cao công trình
Hình 25: tầng cao khu vực
Khu vực tập trung nhiều công trình cao tầng và các công trình lịch sử thấp tầng.
Tồn tại sự tranh chấp không gian giữa các công trình hiện đại cao tầng và
Các công trình cao tầng có xu hướng phát triển về phía sông Sài Gòn.
Khu vực xung quanh các công trình lịch sử chịu ảnh hưởng rất lớn về chiều cao và công trình kiến trúc.
Phân tích về giao thông liên kết
Hình 26: giao thông liên kết
Giao thông theo mạng lưới ô cờ nên thuận tiện cho việc đi lại và di chuyển.
Nhiều nút giao thông quan trọng và các tuyến đường mang tính lịch sử.
Hình 27: lưu lượng giao thông
Cơ sở lý luận – phương pháp nghiên cứu [1]
1 Lý luận về địa điểm (Place)
Lý luận kết hợp các nghiên cứu về nhu cầu, văn hóa, xã hội và môi trường tự nhiên của con người với các nghiên cứu liên quan đến không gian đô thị, nhằm tạo ra cái nhìn toàn diện về sự hòa nhập của con người trong bối cảnh đô thị.
Phân tích các yếu tố tác động đến môi trường hình thể đô thị giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các yếu tố nội tại của hình thái không gian đô thị.
Lý luận cho rằng hoạt động của con người là yếu tố quyết định hình thức đô thị, hình thức này phát triển dựa trên hoạt động xã hội Để đạt được sự hài hòa giữa con người và môi trường đô thị, các mối quan hệ xã hội cần được phản ánh trong kết cấu đô thị.
Nghiên cứu các hoạt động của con người và cảm nhận của họ về không gian giúp xác định tính đặc trưng của từng địa điểm và khu vực Từ đó, tổ chức các hoạt động dựa trên nhu cầu của con người là điều cần thiết để tạo ra sự kết nối và phát triển bền vững cho cộng đồng.
2 Lý luận hình nền (Figure-Ground)
Nghiên cứu quy luật tồn tại giữa không gian và thực thể đô thị [1]
Mỗi đô thị đều sở hữu một mô thức không gian và thực thể độc đáo, từ đó xác định cấu trúc không gian tích cực hoặc tiêu cực của đô thị Điều này ảnh hưởng đến động thái và xu hướng phát triển xây dựng đô thị trong tương lai.
Lý luận này xuất phát từ nghiên cứu về tri giác thị giác trong tâm lý học, cho thấy rằng sau khi tiếp nhận các mảng vật thể, con người có khả năng xây dựng một hình ảnh tổng thể, từ đó hình thành tri giác mang tính tuyển chọn.
Liên hệ với đồ án:
Hình 28: mối liên hệ hình nền
Việc xác định các không gian mở bên ngoài công trình đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành hệ thống các thực thể công trình và môi trường xung quanh, nơi mà các yếu tố này có mối quan hệ mật thiết với nhau.
- Không gian công cộng chính của khu vực là trục đường Lê Lợi và Nguyễn Huệ được giới hạn bởi dãy công trình 2 bên
- Kiến trúc các công trình đặc trưng tạo hình thái không gian riêng biệt
- Công trình xây dựng với mật độ cao, dày đặc
- Ba khu vực tạo cảm nhận không gian đặc biệt : khu vực trước Nhà hát thành phố, khu vực trước UBND TP và khu vực trước chợ Bến Thành.
3 Lý luận liên hệ (Linkage)
Đây là lý luận về quy luật liên hệ “tuyến tính” tồn tại trong các yếu tố cấu thành trong nghiên cứu môi trường hình thái đô thị [1]
Những loại tuyến này gồm: [1] o Tuyến giao thông. o Không gian công cộng mang tính chất tuyến và tuyến thị giác.
Nghiên cứu các hướng định tuyến trong khu vực và địa điểm nhằm tối ưu hóa sự liên kết giữa chúng, từ đó dẫn dắt sự di chuyển và bố trí các vật thể theo tuyến Điều này bao gồm việc xác định hành lang liên hệ thị giác và định hướng di chuyển, cùng với việc thiết lập trình tự không gian hợp lý.
Hình 29: hành lang liên hệ thị giác
- Khu vực có định hướng di chuyển tốt, hành lang di chuyển đơn giản và ít vật cản
- Có nhều không gain thay đổi và các công trình định hướng
Trục đường Lê Lợi là tuyến đường chính, rộng rãi và có tính định hướng rõ ràng, nhờ vào các công trình hai bên, dải cây xanh cùng với những không gian lịch sử ở hai đầu tuyến.
Phân tích đặc trưng của thiết kế đô thị [1]
Không gian 3 chiều, định hình bởi hình khối công trình và bình diện kiến trúc.Vấn đề tỷ xích không gian.
Khu vực 1 xung quanh nhà ga trước nhà hát lớn được thiết kế với không gian ngầm cho thương mại, ưu tiên cho các không gian đi bộ Nhà hát thành phố cao 7 tầng, các tầng cao hiện hữu được giữ nguyên, với hệ số sử dụng đất trung bình là 5 và mật độ xây dựng từ 60-80% Vật liệu xây dựng chủ yếu là mái ngói, tường gạch và các chi tiết đắp nổi, mang sắc thái trung tính và trầm ấm như xám xanh, vàng nâu, vàng nhạt Kiến trúc của khu vực này theo phong cách thuộc địa Pháp.
Khu vực 2 là không gian mở kết nối các đường phố và mảng xanh, với mật độ xây dựng 90% cho nhà phố và 60-80% cho cao tầng Dãy phố thương mại trục Lê Lợi cao từ 3-5 tầng tạo sự thống nhất, trong khi các công trình mới được lùi sâu để đảm bảo tầm nhìn thoáng Kiến trúc dãy phố Lê Lợi giữ nguyên, kết hợp vật liệu truyền thống và hiện đại như gỗ và kính, tạo nét đa dạng với màu sắc trung tính, trầm ấm Khu vực 3 là cụm thương mại phức hợp cao tầng hiện đại, ưu tiên không gian hoạt động mặt tiền đường Lê Lợi và kết nối không gian ngầm Kiến trúc cao tầng có mật độ xây dựng 40-60%, với khối tháp cao 52 tầng, cao nhất ở giữa và thấp dần về phía chợ Bến Thành Khối tháp sử dụng vật liệu hiện đại, tạo sự tương phản với chợ Bến Thành, nhưng phần đế có nét tương đồng về vật liệu và màu sắc để tạo sự chuyển tiếp nhẹ nhàng, với màu sắc trung tính, trầm ấm.
Khu vực 4 là khu vực đi bộ và phố thương mại sầm uất nhất thành phố, với các hoạt động đường phố sôi động kết hợp cùng trung tâm thương mại ngầm Khu vực này có hệ thống giao thông ngầm và thương mại phát triển, với mật độ xây dựng đạt 80-90% và tầng cao trung bình là 4 tầng Hệ số sử dụng đất trung bình là 5, trong khi lối kiến trúc mang phong cách thuộc địa với vật liệu hài hòa, như mái ngói và tường vôi, tạo nên không gian ấm cúng với gam màu chủ đạo nóng ấm, tương xứng với vẻ đẹp của chợ Bến Thành.
Khu vực 5 tập trung vào việc khai thác không gian ngầm và không gian mở nhằm giảm áp lực về tầng cao Mật độ xây dựng đạt 90% cho nhà phố cao tầng và 60% cho các cụm phức hợp cao tầng Tầng cao trung bình dao động từ 3 đến 30 tầng, với hệ số sử dụng đất trung bình là 10 Kiến trúc ở đây đa dạng và tự do, nhưng vẫn giữ được sự hài hòa, sử dụng vật liệu hiện đại với màu sắc linh hoạt, tạo nên một không gian không nhàm chán và lộn xộn.
Khu vực 6, nằm tiếp giáp đường Lê Lợi, được thiết kế để mở rộng các hoạt động thương mại và đi bộ, với không gian mở dọc trục Tôn Đức Thắng Sự kết hợp giữa hình khối và mặt đứng tạo nên nét hiện đại cho trục đường Lê Lợi, đồng thời không cản trở tầm nhìn ra sông Sài Gòn Mật độ xây dựng trong khu vực này dao động từ 40-60%, với chiều cao từ 3 đến 38 tầng và hệ số sử dụng đất trung bình là 10 Kiến trúc đa dạng và hiện đại được ưu tiên, đặc biệt là kiến trúc xanh, cùng với màu sắc linh hoạt, hài hòa với tổng thể ven sông Sài Gòn.
Khu vực 7 được thiết kế với không gian sinh hoạt cộng đồng và không gian mở, tạo nên một đô thị tương lai với tổ hợp mặt đứng và hình khối mang tính định hướng Tính nhịp điệu và tương quan giữa các công trình cùng tầm nhìn ra sông Sài Gòn được chú trọng, kết nối trục Lê Lợi và không gian ngầm khu cảng Ba Son Kiến trúc đa dạng, hiện đại, với độ cao từ 3 đến 34 tầng, mật độ xây dựng đạt 80-90% cho nhà phố và 40-60% cho khu phức hợp cao tầng Hệ số sử dụng đất trung bình là 10, đồng thời lối kiến trúc được duy trì phát triển với sự kết hợp giữa vật liệu truyền thống và hiện đại, sử dụng gam màu trầm ấm và tương sáng.
Khu vực 8 tại bờ sông Sài Gòn được thiết kế với không gian đa dạng phục vụ các hoạt động cộng đồng, với mật độ xây dựng chỉ từ 5-10% Công trình có từ 3-5 tầng ngầm, bao gồm bãi đỗ xe tự động và tuyến metro Kiến trúc mái được thiết kế để đón ánh sáng tự nhiên, với biểu tượng cao không vượt quá 20m, tạo nên sự hài hòa và liên tục cho không gian công viên ven sông.
Hệ thống mái ngồi và mái che hiện đại được thiết kế với vật liệu đa dạng, tạo nên sự kết hợp hài hòa giữa gam màu trầm ấm và tươi sáng, mang lại phong cách định hướng cho không gian.
Khu vực 9 được thiết kế với vỉa hè rộng rãi và quảng trường phục vụ cho các hoạt động đường phố và lễ hội, tạo nên không gian sống động cho cộng đồng Trung tâm thương mại ngầm sôi động, kết hợp hài hòa với quảng trường thương mại sầm uất trước chợ Bến Thành Mật độ xây dựng chỉ từ 5-10% với 3-5 tầng ngầm, đảm bảo không gian thoáng đãng Kiến trúc mái đón và mái che cao tối đa 20m, cùng với hệ thống ghế ngồi và mái che đồng bộ mang hơi hướng cổ điển Vật liệu xây dựng được ưu tiên sử dụng từ nguồn địa phương, kết hợp với mảng cỏ và bồn hoa, tạo nên không gian xanh mát Gam màu trung tính được lựa chọn, tránh sự chói mắt và sặc sỡ, góp phần tạo nên một môi trường thân thiện và dễ chịu cho người dân và du khách.
Lịch sử hình thành và phát triển của đô thị trục đường Lê Lợi phản ánh sự đổi mới liên tục trong không gian và kiến trúc Sự biến đổi của môi trường đô thị diễn ra qua thời gian, với sự chú trọng vào hình khối của các công trình kiến trúc và tổ hợp công trình Hiệu quả của những tổ hợp kiến trúc này đóng góp quan trọng vào không gian đô thị, tạo nên sự hài hòa và phát triển bền vững cho khu vực.
Sài Gòn, được hình thành từ thời nhà Nguyễn, đã trải qua sự phát triển đáng kể từ những năm 1802 với trục đường Lê Lợi Ban đầu, khu vực này chỉ đơn giản với một trục đường chính và một số ít nhà ở mang kiến trúc cổ kính thời Pháp Đến năm 1862, dự án thiết kế Sài Gòn do Coffyn thực hiện đã được phê duyệt, dẫn đến việc xây dựng nhiều công trình dày đặc hai bên đường Các công trình theo lối kiến trúc Pháp đã mọc lên, biến nơi đây thành một khu thương mại sầm uất, thể hiện rõ sự thay đổi của kiến trúc qua thời gian.
Kể từ khi giành độc lập vào năm 1975, các công trình kiến trúc đã được bảo tồn theo hiện trạng Tuy nhiên, từ năm 2000 đến nay, sự phát triển mạnh mẽ của các công trình cao tầng hiện đại đã tạo ra những thay đổi lớn trong cảnh quan đô thị.
3 Con người và môi trường cảnh quan
Diễn biến về thời gian sẽ tác động đến môi trường và môi trường liên quan đến nhận thức và hoạt động của con người.
Giao thông trong khu vực chủ yếu dựa vào đi bộ và xe đạp, kết nối với các tuyến metro và không gian thương mại ngầm Bãi đỗ xe ngầm được thiết kế để tăng cường khả năng tiếp cận và tạo sự liên kết cho khu vực thương mại Trục đường Lê Lợi được thiết kế riêng cho xe đạp, với giao thông sạch sẽ và việc sử dụng xích lô được khuyến khích nhằm tái hiện nét văn hóa cổ xưa của Sài Gòn Hệ thống giao thông được kết nối đồng bộ theo cả chiều ngang và chiều sâu.
Giá trị và hạn chế của quần thể kiến trúc tại khu vực Lê Lợi thể hiện qua những dấu ấn lịch sử và hoạt động đô thị phong phú, bao gồm cả giá trị vật thể và phi vật thể Lối kiến trúc nhà phố thời Pháp thuộc mang đậm nét cổ kính, tạo nên sự hoài cổ đặc trưng cho khu vực này Kiến trúc đồng bộ với hơi hướng Á Đông được thể hiện qua nhiều công trình lịch sử nổi bật như Nhà hát Thành phố, Khách sạn Continental, Opera View, Khách sạn Caravelle, Khách sạn Rex và Thương xá Tax Khu vực này cũng diễn ra nhiều hoạt động thường niên, lễ hội và thương mại dịch vụ sôi động Đặc trưng sử dụng tại quảng trường thương mại là nơi tập trung đông người, chủ yếu phục vụ cho khách bộ hành Các khu phố ẩm thực, chợ đêm và phố thương mại không chỉ phục vụ nhu cầu của du khách mà còn cung cấp những sản phẩm du lịch và ẩm thực đặc sắc của Sài Gòn.
Trang bị và đặc trưng môi trường hình thể bao gồm việc thiết kế đồng bộ hệ thống đèn điện chiếu sáng, mái che và ghế ngồi, mang phong cách cổ điển kết hợp với hiện đại.
4 Đặc trưng đa thân chủ
Phân tích nhân tố cấu thành hình ảnh đô thị [1]
Hình 42: sơ đò lưu tuyến, cạnh biên, điểm nút tạo hình ảnh đô thị
Chính là yếu tố liên kết yếu tố giao thông giữa các con đường trong khu vực.
Quá trình di chuyển tạo ra hướng tuyến đi lại và mang đến những trải nghiệm khác nhau cho mỗi người Trong suốt hành trình, chúng ta có thể cảm nhận không gian xung quanh bằng thị giác, xúc giác, và mỗi cá nhân sẽ có cách cảm nhận hình ảnh đô thị riêng biệt Sự di chuyển trong không gian đô thị không chỉ đơn thuần là di chuyển mà còn tạo ra những cảm xúc đa dạng cho người tham gia.
Tuyến đóng vai trò thiết yếu trong việc hình thành nhận thức về đô thị, là yếu tố cơ bản mà các nhân tố khác phát triển xung quanh Do đó, trong quá trình xây dựng hình ảnh đô thị, Tuyến giữ vị trí chủ đạo và quyết định.
Từ góc độ tâm lý học, việc di chuyển và quan sát dọc theo một tuyến có thể tạo ra hình ảnh liên tục và định hướng cho con người.
Tập trung các hoạt động trên tuyến không chỉ nâng cao tầm quan trọng của tuyến mà còn tạo ra sự kết nối mạnh mẽ với các khu vực đặc trưng của đô thị Việc bố trí các tuyến gần những địa điểm nổi bật giúp tăng cường giá trị và sức hấp dẫn của chúng Hơn nữa, đặc trưng của các mặt phố cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành bản sắc riêng biệt cho từng tuyến đường.
Yếu tố lưu tuyến chính là một trục giao thông thẳng kéo dài từ đầu đến cuối khu vực kết nối, như minh họa trong hình 42 Sự liên kết giữa các điểm nhấn trong không gian tạo ra những nút giao thông, kết nối hiệu quả các khu vực quan trọng.
Mỗi khu vực đều mang những đặc trưng riêng, có thể đóng vai trò là khu dân cư, thương mại, công cộng hoặc hành chính nhà nước Từng cấu trúc này không chỉ phản ánh qua kiến trúc mà còn thể hiện qua không gian độc đáo, tạo nên sự khác biệt rõ rệt giữa các khu vực.
Hình 43: phân khu chức năng riêng
Trong đồ án, được chia làm 9 khu vực với các chức năng đặc trưng riêng:
Khu vực 1: trung tâm thương mại và khách sạn lịch sử
Khu vực 2: khu phố thương mại, buôn bán lẻ sôi động
Khu vực 3: phức hợp cao tầng chủ đạo chức năng khách sạn
Khu vực 4: khu thương mại lịch sử, phố chợ bến thành
Khu vực 5: khu thương mai đa năng
Khu vực 6: khu văn phòng – khách sạn hướng ra sông
Khu phố 7: khu kết hợp thương mại – dịch vụ (khu phố Nhật)
Khu phố 8: trục đường thương mại hiện đại
Khu vực 9: trục đường lịch sử, quảng trường thương mai sầm uất
Mỗi không gian đều có ranh giới riêng, thể hiện sự tương phản và khác biệt với các không gian khác Điều này không chỉ giúp nhận diện các khu vực mà còn tạo điểm nhấn đặc trưng cho từng không gian.
Đường viền màu xanh trong mỗi không gian thể hiện rõ ràng ranh giới giữa các khu vực khác nhau, đóng vai trò là điểm phân tách giữa hai không gian riêng biệt.
Cạnh biên đóng vai trò quan trọng trong việc giúp con người nhận thức và xác định hướng đi trong môi trường đô thị Nó không chỉ là yếu tố phân biệt giữa các khu vực mà còn giúp phân chia và xác định ranh giới của môi trường đô thị.
Con người thông qua Cạnh biên nhận thức được đặc trưng của môi trường hình thể đô thị, tăng cường sự lý giải đối với Hình ảnh đô thị.
Tính liên tục và dễ quan sát là yếu tố quan trọng cho các Cạnh biên, tuy nhiên không nhất thiết phải không thể xuyên qua Vì vậy, Cạnh biên đóng vai trò dẫn hướng trong không gian.
Theo Kevin Lynch, Nút là những điểm chiến lược quan trọng mà người quan sát sẽ tiếp cận, đóng vai trò là những nơi mà con người thường xuyên phải đi qua trong cuộc sống hàng ngày.
Nút là những nơi giao cắt của những đường giao thông, nơi chuyển phương hướng của các tuyến đường, nơi thay đổi cấu trúc không gian
Nút giao thông đóng vai trò quan trọng trong việc nhận thức đô thị, vì đây là nơi tập trung các chức năng và đặc trưng nổi bật của khu vực.
Nút cũng có thể là trung tâm của một khu vực nào đó và được coi là “hạt nhân” của đô thị
Sự giao thoa giữa các lưu tuyến tạo ra các nút giao thông, đóng vai trò quan trọng trong việc xác định quy mô và đặc trưng khu vực Những nút này không chỉ là điểm dừng chân mà còn có thể trở thành biểu tượng trong không gian cảnh quan, mặc dù chúng không mang hình khối ba chiều mà chỉ thể hiện chức năng định hình trên mặt bằng Ngoài ra, các nút giao thông còn có thể là điểm chặn trước những không gian lớn hơn.
Như trên hình 42, chúng ta thấy được các điểm nút của khu vực, đó chính là các điểm nút giao thông tại các ngã 4, ngã 5.
Điểm nhấn trong đô thị là hình ảnh nổi bật, tạo ấn tượng mạnh mẽ cho cư dân và du khách Nó không chỉ giúp dẫn hướng và nhận biết vị trí trong thành phố mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành hình ảnh và cấu trúc đô thị Để trở thành điểm nhấn hiệu quả, yếu tố này cần có hình thức đơn giản, rõ ràng, tương phản với không gian xung quanh và nổi bật trong vị trí của nó.
Nhà hát lớn thành phố, tọa lạc tại trung tâm và đối diện quảng trường Lam Sơn, là một cột mốc quan trọng trên trục đường Lê Lợi lịch sử Với vị trí thuận lợi, nhà hát không chỉ là trung tâm biểu diễn nghệ thuật đa năng mà còn là địa điểm tổ chức nhiều sự kiện lớn Đây là một trong những nhà hát lâu đời, mang đậm kiến trúc Tây, góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa của thành phố.
Phân tích nhân tố của thiết kế đô thị [1]
1 Hình thức và tầm vóc kiến trúc
Công trình kiến trúc có vai trò định vị và tạo đặc trưng cho hình ảnh của khu vực Khi các công trình trong một khu phố hay quận có hình thức, cao độ, tỷ lệ và chức năng giống nhau, chúng không tạo ra giá trị đặc trưng mà chỉ mang lại cảm giác nhàm chán Sự đồng nhất này khiến cho việc phân biệt các khu vực trở nên khó khăn, làm giảm giá trị nhận diện đặc trưng của mỗi khu phố Mặc dù có thể thấy sự đồng nhất trong tổng thể vùng, nhưng thiếu đi giá trị đặc trưng và vai trò chiến lược của các công trình sẽ không khẳng định được vị trí của chúng trong không gian đô thị.
Hình thái cao tầng của các công trình trong khu vực 3 của đồ án tạo nên sự đa dạng kiến trúc với các tòa nhà phức hợp cao tầng và thấp dần về phía chợ Bến Thành Sự khác biệt về cao độ và tỷ lệ tầng cao không chỉ thay đổi tầm nhìn mà còn mang đến cảm giác mới mẻ cho người dân, tạo nên sự đặc trưng hấp dẫn cho khu vực Vai trò của các tòa cao tầng này khẳng định sự phát triển mạnh mẽ của trục đường Lê Lợi.
Mỗi chức năng không gian đều có cấu trúc và hoạt động riêng biệt, ví dụ như không gian công cộng, không gian văn hóa và không gian công nghiệp, mỗi loại đều mang những đặc điểm và vai trò khác nhau trong xã hội.
Trong đồ án, có nhiều khu vực được phân chia với các chức năng khác nhau.
STT Loại đất Tỷ lệ (%)
Trong không gian đô thị, sự tương tác giữa con người là yếu tố then chốt, và không gian công cộng đóng vai trò quyết định trong việc khẳng định sức hấp dẫn của không gian Không gian công cộng là nơi diễn ra các hoạt động giao tiếp và tương tác giữa cộng đồng, giúp nuôi dưỡng ý tưởng sáng tạo và giá trị của đô thị Thiếu đi không gian công cộng, đô thị trở nên kém hấp dẫn, giống như một cỗ máy thiếu sự kết nối và hoạt động Không gian này còn gắn liền với yếu tố thời gian, tạo ra sự liên kết giữa các không gian riêng tư, góp phần làm phong phú thêm đời sống đô thị.
Hình 45: không gian công cộng lớn cuối đường
Hình 46: không gian công cộng
Trục đường Lê Lợi đóng vai trò quan trọng trong việc liên kết các không gian công cộng như quảng trường Lam Sơn, công viên Lam Sơn, và phố đi bộ, tạo ra một môi trường giao tiếp giữa du khách và người dân địa phương Những không gian này không chỉ giúp giảm căng thẳng mà còn cung cấp cơ hội giải trí cho mọi người, đồng thời kết nối các không gian bán riêng tư và riêng tư, tạo nên một hệ sinh thái đô thị hài hòa.
Nghiên cứu xã hội học cho thấy rằng việc sử dụng các hoạt động và chức năng có thể được chuyển hóa thành những hoạt động cụ thể Những hoạt động này không chỉ tạo ra hình ảnh mà còn mang lại sức hấp dẫn, giúp biểu đạt sự sôi động, trật tự và những đặc trưng khác biệt trong xã hội.
Hình 47: sơ đồ tổ chức hoạt động
Đa dạng hóa các hoạt động trên trục đường.
Tổ chức các không gian khác nhau gây thích thú cho người tham gia.
Các hoạt động đường phố, hoạt động văn hóa nghệ thuật đường phố, nghỉ ngơi thư giãn, ẩm thực đường phố, buôn bán, triển lãm,
Hình thành 3 không gian chính cho các hoạt động lớn tập trung lượng người lớn.
5 Giao thông và chỗ để xe Đặc biệt đối với những đô thị hiện đại thì giao thông và bãi đỗ xe là yếu tố then chốt và yếu tố này là yếu tố đang can thiệp quá nhiều trong không hiện đại và yếu tố giao thông là yếu tố kết nối lưu tuyến Nếu giao thông không có yếu tố lưu tuyến thì không có các hoạt động diễn ra trên đó được, không có một sức sống trong một không gian hoạt động của con người chưa nói đến không gian đô thị Và với đô thị có dân số đông, mật độ cao, đa dạng về loại hình hoạt động thực tế, dịch vụ thì yếu tố giao thông là trong không gian HTKTDT Chúng ta sử dụng nhiều phương tiện cá nhân thì đòi hỏi không gian đỗ xe là rất lớn và sự lãng phí chiếm chỗ trong không gian là rất lớn
Hình 48: giao thông khu vực
Trong đồ án, việc bố trí nhiều tuyến xe buýt công cộng nhằm giảm lượng phương tiện cá nhân sẽ giúp hạn chế ách tắc giao thông, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và giảm thiểu tai nạn giao thông.
Nhiều tuyến đường đã được ưu tiên cho hoạt động đi bộ và xe đạp, áp dụng mô hình giao thông của các nước phát triển, nơi chủ yếu sử dụng phương tiện đi bộ và xe đạp trong các khu vực có bán kính nhỏ.
6 Bảo tồn và tôn tạo
Hai yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và tôn tạo giá trị lịch sử của không gian đô thị, đồng thời phản ánh ý nghĩa của các công trình và không gian xung quanh.
Nếu không còn Nhà hát lớn thành phố, giá trị lịch sử của khu vực này sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng, vì nó phản ánh giai đoạn phát triển của xã hội, công nghệ và thẩm mỹ qua các thời kỳ Việc bảo tồn và tôn vinh những giá trị lịch sử là cần thiết để thể hiện bề dày văn hóa của không gian Điều này lý giải cho sự tồn tại của tuyến đường lịch sử Lê Lợi và nhiều công trình khác như thương xá Tax, khách sạn Rex, khách sạn Continental và khách sạn Caravelle, đều cần được gìn giữ để bảo tồn di sản văn hóa.
7 Tiêu chí và kí hiệu
Các yếu tố nhận diện, tiêu chuẩn và quy chuẩn đóng vai trò quan trọng trong việc xác định không gian đô thị Những yếu tố này không chỉ góp phần vào việc xây dựng thương hiệu mà còn tạo ra những đặc trưng riêng biệt cho khu vực, từ đó nâng cao giá trị và sự hấp dẫn của đô thị.
Mặt tiền của Nhà hát Thành phố nổi bật với kiến trúc cổ điển theo phong cách Gothique Pháp, đi kèm với những chi tiết điêu khắc tinh xảo và cửa chính có mái vòm độc đáo Bên cạnh đó, chợ Bến Thành với biểu tượng đồng hồ 4 mặt và chóp nổi bật đã trở thành hình ảnh đặc trưng, quen thuộc của Sài Gòn.
Yếu tố vị nhân sinh đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sức hấp dẫn của không gian đô thị Để không gian này trở nên thu hút, cần phải chú trọng đến cảm nhận của con người, đặc biệt là khi đi bộ Nếu chỉ di chuyển bằng phương tiện giao thông cơ giới, chúng ta sẽ không thể trải nghiệm đầy đủ vẻ đẹp và sự hấp dẫn của không gian Do đó, việc thiết lập các điểm dừng chân hấp dẫn và xây dựng một kịch bản không gian hợp lý là rất cần thiết, giúp người đi bộ có thể dừng lại và tận hưởng những gì xung quanh.
Trong đồ án thiết kế đô thị trục đường Lê Lợi, khu vực đi bộ quảng trường Lam Sơn, ngay trước nhà hát lớn, và phố đi bộ Đồng Khởi mang đến trải nghiệm độc đáo cho du khách Tại đây, người đi bộ có thể cảm nhận vẻ đẹp kiến trúc từ thời Pháp thuộc, hòa quyện với âm nhạc đường phố, tạo nên một không gian đi bộ trung tâm lãng mạn và cuốn hút.
Phân tích hiệu quả của thiết kế đô thị [1]
1 Đặc trưng của công trình kiến trúc đây là yếu tố mà tạo lập nên chất lượng không gian đô thị Có thể là hình thái, cấu trúc, tầng cao,… mà giới hạn bởi không gian đô thị Cung cấp những đặc trưng của cộng đồng láng giềng trực tiếp với những yếu tố chất lượng của mật độ cao đô thị Yếu tố này cho thấy được giá trị nhận diện, bởi vì láng giềng này tương tác tương hỗ với nhau Mật độ, độ cao công trình liên quan rất nhiều đến yếu tố giá trị của không gian đô thị
Một số công trình có kiến trúc đặc trưng:
Nhà hát lớn thành phố Hồ Chí Minh, tọa lạc tại điểm cuối đường Lê Lợi bên cạnh hai khách sạn Caravelle và Continental, là một công trình văn hóa tiêu biểu và đắt giá nhất thời Pháp thuộc Được thiết kế bởi các kiến trúc sư Ernest Guichard, Eugène Ferret và Félix Olivier, nhà hát được xây dựng vào năm 1900 theo phong cách kiến trúc “flamboyant” của thời Đệ tam cộng hòa Pháp.
Hình 51: nhà hát lớn về đêm
Cửa mặt tiền của Nhà Hát Lớn được ảnh hưởng mạnh mẽ từ nghệ thuật của Bảo tàng Petit Palais, xuất hiện cùng năm tại Pháp Bên trong, nhà hát được thiết kế hiện đại với đầy đủ thiết bị âm thanh và ánh sáng, bao gồm 2 tầng lầu ngoài tầng trệt, với sức chứa lên tới 1800 chỗ ngồi Hệ thống ô cửa vòm và dãy lan can cao được thiết kế theo phong cách kiến trúc cổ điển Pháp.
Tòa Opera view, tọa lạc trên đường Đồng Khởi, trung tâm quận 1, là một trong những trung tâm thương mại và tài chính sầm uất nhất khu vực Với kiến trúc tân cổ điển Pháp, đỉnh chóp nhọn và mái vòm cung, tòa nhà nổi bật giữa lòng đô thị Khối tường bê tông trụ cột xung quanh không chỉ tạo nên vẻ uy quyền mà còn mang đến sự sang trọng cho không gian ngoại thất.
Quá trình thay đổi theo không gian và thời gian tạo ra những trải nghiệm đa dạng trên các tuyến phố, đồng thời nâng cao sự tương tác xã hội giữa các khu vực lân cận Những tuyến phố không chỉ tồn tại độc lập mà còn gắn kết với nhau thông qua các yếu tố như quảng trường, trục đường giao nhau và nút giao thông, tạo nên sự liên kết mạnh mẽ giữa các không gian đô thị Sự tương tác giữa con người trong không gian này góp phần tăng cường sự gắn bó, tuy nhiên, tốc độ cuộc sống hiện đại có thể làm giảm thời gian tương tác, dẫn đến sự thờ ơ với các sự kiện diễn ra trong không gian đô thị.
Trục đường Lê Lợi kết nối các công trình kiến trúc quan trọng, bắt đầu từ công viên Quách Thị Trang, tiếp theo là không gian đi bộ và thương mại sôi động hai bên Cuối trục đường, nơi giao với đường Nguyễn Huệ, tạo thành một nút giao thông nổi bật, kết nối các cảnh quan xung quanh Đặc biệt, Nhà hát lớn thành phố với mặt tiền hướng ra công trường Lam Sơn là điểm nhấn ấn tượng tại đây.
Mỗi địa điểm mang lại cho chúng ta những cảm xúc khác nhau; ví dụ, khi đứng trước một tòa cao ốc lớn, chúng ta cảm thấy mình nhỏ bé và bị cuốn hút bởi sự đồ sộ của công trình.
3 Sự biểu đạt của công trình kiến trúc
Kiến trúc không chỉ thể hiện màu sắc và đường nét bề ngoài mà còn phản ánh chất lượng không gian và thị giác thông qua hình khối, tổ hợp, vật liệu và chi tiết Mỗi không gian kiến trúc tạo ra bản sắc riêng, góp phần vào đặc trưng của khu vực đô thị và phát triển bền vững Sự kết hợp của các yếu tố này hình thành nên nét độc đáo của công trình, đồng thời thể hiện cấu trúc hình thể và trình độ khoa học kỹ thuật trong xây dựng.
Trong đồ án thiết kế trục đường Lê Lợi, các công trình kiến trúc đóng vai trò quan trọng, thể hiện sự kết hợp giữa kiến trúc cổ điển với những đường nét đặc trưng thời Pháp thuộc và các yếu tố trang trí hiện đại trên các tòa cao ốc Hình khối kiến trúc độc đáo và nổi bật tạo nên một không gian đô thị hấp dẫn và ấn tượng.
Khách sạn Continental Sài Gòn nổi bật với phong cách trang nhã và kiến trúc Pháp cổ điển, dù chỉ có một tầng trệt và ba tầng lầu Với mái ngói và tường gạch dày, khách sạn thu hút ánh nhìn giữa trung tâm thành phố Các cột trụ phù điêu thể hiện rõ nét phong cách kiến trúc Pháp, trong khi màu sơn trắng bên ngoài không chỉ giảm thiểu sự hấp thụ nhiệt vào mùa hè mà còn tôn lên vẻ đẹp vương giả và sang trọng của tòa nhà.
Khách sạn Rex nổi bật với kiến trúc cổ điển kết hợp tinh tế với phong cách tân cổ điển và ảnh hưởng của kiến trúc Phương Đông Sự sang trọng và ấm cúng của không gian tạo nên một tác phẩm nghệ thuật phản ánh bản sắc văn hóa Việt Nam, đồng thời mang đến vẻ đẹp hiện đại Khi đặt chân đến đây, du khách sẽ cảm nhận được sự quyến rũ từ vẻ đẹp hài hòa và đường nét kiến trúc đơn giản, với các hình khối vuông vắn, tạo nên một không gian dễ chịu và thoải mái.
Chợ Bến Thành nổi bật với khu tòa tháp có 4 chiếc đồng hồ hướng về 4 mặt cổng chính, trong khi 3 mặt còn lại có thiết kế đơn giản Một đặc trưng kiến trúc khác của chợ là các cổng được trang trí bằng những bức phù điêu khắc thể hiện nhiều con vật và sản vật đặc trưng của miền Nam.
4 Tiếp cận công trình kiến trúc
Khi tiếp nhận công trình, chúng ta cần xem xét các thách thức như khoảng lùi, bãi đỗ xe và khả năng liên kết Các yếu tố này ảnh hưởng đến hiệu quả khai thác không gian Không gian công cộng thường chỉ có một lối vào nhằm phục vụ lợi ích của tất cả mọi người Việc thiết kế các tuyến đi bộ và lối vào cho phương tiện cơ giới cần dựa vào tính chất phân chia lộ giới của khu đất Thiết kế tổ hợp công trình kiến trúc cần chú trọng đến không gian sân, khoảng lùi, không gian trống và không gian xanh, từ đó xác định cách tiếp cận Điều này giúp nhận diện và chỉ dẫn lối vào cho không gian kiến trúc một cách đồng nhất Đối với đồ án thiết kế trục đường Lê Lợi, các công trình hiện hữu không có khoảng lùi, trong khi các công trình mới có khoảng lùi từ 3-6m.
Ví dụ: Nhà hát lớn thành phố không có khoảng lùi Các tòa cao ốc, thương mại dịch vụ xây mới có khoảng lùi từ 3-6m.
Hầu hết các tòa nhà hiện nay đều thiết kế sân trong và sân chung, tạo ra khoảng lùi công trình Những không gian này không chỉ là khoảng trống mà còn là khu vực tiếp cận quan trọng vào tòa nhà, góp phần nâng cao trải nghiệm của người sử dụng.
Hình 57: minh họa không gian
Cảnh quan và không gian đô thị [1]
Không gian đô thị là một hệ thống tuần tự liên kết, bao gồm các khu vực với công năng, diện tích và hình thái đa dạng như quảng trường, đường phố, công viên, cây xanh và sân vườn Những yếu tố này tương hỗ và giao hoà với nhau, tạo thành một chuỗi không gian sống phong phú và đa dạng.
Thiết kế đô thị đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tính liên tục và hoàn chỉnh của không gian, giúp hành vi và sự di chuyển của con người không bị gián đoạn Điều này tạo điều kiện cho việc hình thành các khu vực đi bộ và sự hòa nhập liên tục trong cộng đồng.
Thiết kế đô thị chủ yếu là thiết kế không gian công cộng của đô thị, trong đó quảng trưởng và đường phố chiếm vai trò chủ đạo.
Hình 58: phân bổ cây xanh
Phân bổ cây xanh theo tuyến, chuỗi và mảng nhằm mang tính định hướng cao tạo kết nối tốt và tầm nhìn xuyên suốt.
Các loại cây xanh được trồng có sức chống sâu bệnh tốt, sức sống cao và không gây hại đến môi trường.