Những vấn đề lý luận về các biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên
Khái niệm người chưa thành niên và xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên
(1) Khái niệm người chưa thành niên
Biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính (BPTTXLVPHC) chỉ áp dụng cho người chưa thành niên (NCTN) và không phải mọi NCTN đều đủ điều kiện để được hưởng biện pháp này Theo Luật Xử lý vi phạm hành chính số 15/2012/QH13, chỉ những NCTN đáp ứng đầy đủ các tiêu chí mới có thể được áp dụng BPTTXLVPHC Do đó, việc tìm hiểu khái niệm NCTN là rất cần thiết để làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến BPTTXLVPHC NCTN là thuật ngữ phổ biến trong xã hội và trong các quy định pháp luật hiện hành.
“NCTN” được sử dụng trong tổng cộng trong 529 văn bản quy phạm pháp luật, trong đó có 52 Luật và 152 Nghị định 6 Tính riêng trong khuôn khổ Luật XLVPHC năm
Năm 2012, thuật ngữ “NCTN” đã được sử dụng 45 lần trong 18 điều khoản khác nhau Hiện tại, chỉ có Bộ luật Dân sự số 91/2015/QH13, ban hành ngày 24/11/2015, đưa ra định nghĩa rõ ràng về “NCTN”, cụ thể là “người chưa đủ mười tám tuổi”.
Xét ở khía cạnh ngôn ngữ, theo tác giả Nguyễn Lân, thì “chưa” được hiểu là
"Vẫn không thực hiện, vẫn chưa đạt được" cho thấy sự chậm trễ trong việc hoàn thành một nhiệm vụ nào đó Trong khi đó, "thành niên" được định nghĩa là người đã đủ tuổi theo pháp luật và phải chịu trách nhiệm hoàn toàn về hành vi của mình Theo Viện Ngôn ngữ học, từ "chưa" biểu thị sự phủ định đối với một điều gì đó không xảy ra hoặc chưa có cho đến thời điểm hiện tại.
6 Số liệu được tra cứu dựa trên các văn bản được đăng tải tại website: https://luatvietnam.vn/
7 Đó là các Điều 2, 10, 22, 58, 69, 97, 99, 111, 114, 122, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140 của Luật XLVPHC năm 2012
9 Nguyễn Lân (2004), Từ điển từ và ngữ Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, tr 375
Theo Nguyễn Lân (2004), "thành niên" được định nghĩa là người đã đến tuổi được pháp luật công nhận là công dân với đầy đủ quyền lợi và nghĩa vụ Mặc dù có nhiều cách giải thích khác nhau, các tác giả đều thống nhất rằng đặc điểm chung của người chưa thành niên (NCTN) là chưa đạt đến độ tuổi quy định của pháp luật để thực hiện các quyền và nghĩa vụ được ghi nhận.
Để đánh giá một người đã trở thành “thành niên” hay chưa, cần xem xét nhiều yếu tố như sự phát triển thể chất, tâm sinh lý, khả năng nhận thức và độ tuổi Độ tuổi chỉ là một trong những yếu tố đó, nhưng trong khoa học pháp lý, việc xác định người thành niên chủ yếu nhằm xác định khả năng thực hiện quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật, cũng như khả năng chịu trách nhiệm pháp lý Do đó, các văn bản pháp luật thường dựa vào tiêu chí độ tuổi, vì đây là yếu tố dễ xác định, giúp áp dụng quy định pháp luật một cách thống nhất Trong lĩnh vực xử lý vi phạm hành chính, mặc dù Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 không định nghĩa NCTN, nhưng tại phần quy định về nguyên tắc chung lại đề cập đến các độ tuổi liên quan.
“3 Việc áp dụng hình thức xử phạt, quyết định mức xử phạt đối với NCTN
VPHC phải nhẹ hơn so với người thành niên có cùng hành vi VPHC
Trường hợp người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi VPHC thì không áp dụng hình thức phạt tiền
Người từ 16 đến dưới 18 tuổi vi phạm hành chính sẽ bị phạt tiền với mức phạt không quá một nửa mức phạt áp dụng cho người thành niên Nếu không có khả năng nộp phạt hoặc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả, cha mẹ hoặc người giám hộ sẽ phải thực hiện trách nhiệm này thay cho họ.
Theo Luật XLVPHC năm 2012, người được coi là “chưa thành niên” là những người dưới 18 tuổi Sự khác biệt ngôn ngữ giữa thuật ngữ “dưới” trong Luật XLVPHC và “chưa đủ” trong BLDS năm 2015 cho thấy cách hiểu khác nhau về độ tuổi thành niên Cụ thể, thuật ngữ “dưới” nhấn mạnh rằng độ tuổi này không được vượt quá 18, trong khi “chưa đủ” có thể gợi ý về một ngưỡng chưa đạt.
“tại một chỗ thấp hơn hoặc chưa tới mức cần thiết” 13 , còn “đủ” là “có số lượng hoặc
11 Viện Ngôn ngữ học (2002), Từ điển Tiếng việt phổ thông, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, tr 172
12 Viện Ngôn ngữ học, tlđd (11), tr 839
Theo Luật XLVPHC năm 2012, "NCTN" được định nghĩa là "Người dưới 18 tuổi", khác với khái niệm "người chưa đủ 18 tuổi" Sự bất nhất trong cách xác định độ tuổi giữa Luật XLVPHC năm 2012 và BLDS năm 2015 đang tồn tại Tuy nhiên, nghiên cứu chủ yếu tập trung vào các biện pháp xử lý vi phạm hành chính đối với NCTN theo quy định của Luật XLVPHC năm 2012, vì vậy tác giả đồng ý với định nghĩa về độ tuổi của NCTN trong luật này.
(2) Khái niệm XLVPHC đối với NCTN
NCTN là một đối tượng đặc biệt trong xã hội, đang ở giai đoạn phát triển quan trọng trước tuổi 18, với những thay đổi nhanh chóng về thể chất và tâm lý Tuy nhiên, sự phát triển này vẫn chưa hoàn thiện, khiến NCTN dễ bị lôi kéo và thực hiện vi phạm hành chính (VPHC) Trong mọi xã hội, việc phát hiện và xử lý các vi phạm pháp luật là cần thiết, nhưng mức độ xử lý phụ thuộc vào mức độ nguy hiểm và hậu quả của hành vi vi phạm VPHC được hiểu là những hành vi vi phạm quy định pháp luật mà không phải là tội phạm, do đó cần được phát hiện và xử lý, gọi là xử lý vi phạm hành chính (XLVPHC).
Thuật ngữ “XLVPHC” lần đầu tiên xuất hiện trong Pháp lệnh xử phạt VPHC số 28-LCT/HĐNN8 ngày 07/12/1989 do Hội đồng Nhà nước ban hành Mặc dù vậy, Pháp lệnh năm 1989 không cung cấp định nghĩa rõ ràng cho thuật ngữ này.
14 Viện Ngôn ngữ học, tlđd (11), tr 312
Ngoài việc sử dụng thuật ngữ “người dưới 18 tuổi”, Luật XLVPHC năm 2012 còn quy định về “Người chưa đủ 18 tuổi” tại điểm b khoản 2 Điều 94, trong đó nêu rõ rằng không áp dụng biện pháp đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc đối với một số trường hợp nhất định.
Luật XLVPHC năm 2012 phân biệt rõ ràng giữa "người dưới 18 tuổi" và "người chưa đủ 18 tuổi", thể hiện sự quan tâm đến các quy định pháp lý liên quan đến độ tuổi.
16 Cao Vũ Minh (2021), “Những nội dung về xử phạt NCTN VPHC cần được quy định chi tiết”, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 03+04 (427+428), tr 61 – 62
Theo Khoản 1 Điều 2 của Luật XLVPHC năm 2012, thuật ngữ “XLVPHC” lần đầu tiên được định nghĩa chính thức trong Pháp lệnh XLVPHC số 41-L/CTN ngày 6/7/1995, hiểu là bao gồm xử phạt VPHC và các biện pháp xử lý hành chính khác Định nghĩa này được kế thừa trong Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính số 44/2002/PL-UBTVQH10, với các sửa đổi bổ sung vào năm 2007 và 2008 Tuy nhiên, khi Luật XLVPHC năm 2012 được ban hành, các nhà làm luật đã quyết định loại bỏ quy định về việc định nghĩa thuật ngữ “XLVPHC”.
Xử lý vi phạm hành chính (XLVPHC) được hiểu là việc áp dụng biện pháp trừng phạt đối với các hành vi vi phạm pháp luật, không đủ nghiêm trọng để bị truy cứu trách nhiệm hình sự Theo Từ điển Luật học, XLVPHC là hoạt động của cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện các biện pháp cưỡng chế theo quy định của pháp luật đối với cá nhân hoặc tổ chức vi phạm Có nhiều quan điểm khác nhau về định nghĩa XLVPHC, trong đó một số cho rằng đây là hoạt động cưỡng chế mang tính quyền lực nhà nước nhằm áp dụng chế tài hành chính, do các chủ thể được Nhà nước giao quyền thực hiện theo trình tự thủ tục pháp luật quy định Các định nghĩa này cần được xem xét và thảo luận thêm để làm rõ hơn về bản chất và phạm vi của XLVPHC.
Việc sử dụng thuật ngữ “hành vi VPHC” trong định nghĩa hiện tại chưa hoàn toàn chính xác Theo khoản 1 Điều 2 của Luật XLVPHC năm 2012, VPHC được định nghĩa là “hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức thực hiện, vi phạm quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt VPHC.” Định nghĩa này đã chỉ rõ các dấu hiệu pháp lý cơ bản của một VPHC, bao gồm: (i) hành vi, (ii) tính trái pháp luật của hành vi, và (iii) có lỗi.
18 Tại Pháp lệnh năm 1989, thuật ngữ “XLVPHC” được sử dụng tại các Điều 5 (khoản 3), Điều 29
19 Khoản 1 Điều 1 Pháp lệnh năm 1995
20 Khoản 1 Điều 1 Pháp lệnh năm 2002
22 Viện Khoa học pháp lý – Bộ Tư pháp (2006), Từ điển Luật học, Nxb Từ điển Bách khoa – Nxb Tư pháp, tr
23 Nguyễn Thị Thanh Hòa (2017), XLVPHC trong lĩnh vực phòng cháy và chữa cháy trên địa bàn tỉnh Quảng
Ngãi, Luận văn thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính, Học viện Hành chính Quốc gia, tr 30
(iv) được pháp luật quy định là VPHC 24 Theo đó, có thể hiểu, bản thân thuật ngữ
Khái niệm biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên
Trong những năm qua, pháp luật về xử lý vi phạm hành chính (XLVPHC) đã có những tiến bộ đáng kể cả về kỹ thuật lập pháp và hoàn thiện quy định, nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác đấu tranh và phòng chống vi phạm hành chính, đặc biệt là các vi phạm do người chưa thành niên thực hiện Một trong những điểm nổi bật là sự cải tiến của Luật XLVPHC năm
Năm 2012, lần đầu tiên, các biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính (BPTTXLVPHC) đối với người chưa thành niên (NCTN) đã được ghi nhận chính thức, nhằm thay thế các biện pháp xử lý thông thường Việc này không chỉ phản ánh quan điểm tiến bộ của Đảng và Nhà nước trong công tác xử lý vi phạm hành chính mà còn thể hiện sự "nội luật hóa" các chuẩn mực quốc tế về xử lý NCTN vi phạm pháp luật Cụ thể, công ước quốc tế về quyền trẻ em yêu cầu các quốc gia khuyến khích thiết lập các biện pháp xử lý NCTN vi phạm mà không cần đến thủ tục tư pháp, với điều kiện bảo đảm quyền con người.
32 Khoản 1 Điều 140, khoản 3 Điều 90 Luật XLVPHC năm 2012
Các biện pháp xử lý vi phạm pháp luật đối với người chưa thành niên (NCTN) được quy định chủ yếu trong Chương II của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 Pháp luật Việt Nam nghiêm minh trong việc quản lý NCTN, đồng thời tuân thủ các quy tắc chuẩn tối thiểu của Liên hợp quốc về quản lý tư pháp NCTN, được gọi là Quy tắc Bắc Kinh Quy tắc này khuyến khích áp dụng các biện pháp xử lý chuyển hướng và cung cấp hướng dẫn cho việc giải quyết các vi phạm pháp luật của NCTN mà không cần đến các hình thức tố tụng chính thức.
Biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính (BPTTXLVPHC) đối với người chưa thành niên (NCTN) được hiểu là cách thức nhằm giải quyết vấn đề cụ thể bằng cách thay thế các hình thức xử phạt chính hoặc biện pháp xử lý hành chính Các định nghĩa về BPTTXLVPHC hiện nay đều nhấn mạnh rằng biện pháp này không chỉ đơn thuần là xử phạt, mà còn nhằm huy động sự tham gia của cộng đồng và gia đình trong việc giáo dục NCTN, giúp họ nhận thức được sai lầm và sửa chữa lỗi lầm BPTTXLVPHC có những đặc điểm nổi bật như: được áp dụng thay thế cho các biện pháp xử lý vi phạm hành chính, chỉ dành cho NCTN vi phạm và mục tiêu giáo dục là chính Theo quy định pháp lý, thuật ngữ này được định nghĩa rõ ràng trong Luật xử lý vi phạm hành chính.
Theo Luật XLVPHC năm 2012, biện pháp giáo dục BPTTXLVPHC được áp dụng thay thế cho hình thức xử phạt VPHC hoặc biện pháp xử lý hành chính đối với NCTN, bao gồm nhắc nhở và quản lý tại gia đình Điều này cho thấy luật đã làm rõ các biện pháp cụ thể nhằm thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với đối tượng này.
34 Bùi Thị Nam (2011), “BPTTXLVPHC đối với NCTN”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Số 20 (205), tr 64
35 Nguyễn Văn Xô (2008), Từ điển Tiếng việt phổ thông 2008 – Tái bản lần V, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, tr 52
36 Nguyễn Văn Xô, tlđd (35), tr 662
37 Bùi Thị Nam, tlđd (34), tr 63
Cuốn sách "Bình luận khoa học Luật XLVPHC năm 2012" do Nguyễn Cảnh Hợp chủ biên, xuất bản lần đầu bởi Nxb Hồng Đức – Hội Luật gia Việt Nam, đề cập đến các biện pháp nhắc nhở và quản lý tại gia đình Mặc dù các định nghĩa trong sách đã cung cấp cái nhìn tổng quan, nhưng vẫn tồn tại một số hạn chế cần được thảo luận thêm để hoàn thiện nội dung.
Các định nghĩa hiện tại chưa làm rõ tính cưỡng chế của các biện pháp tạm thời xử lý vi phạm hành chính (BPTTXLVPHC) đối với người có hành vi vi phạm Mặc dù khi áp dụng BPTTXLVPHC, người vi phạm sẽ không bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc áp dụng biện pháp xử lý hành chính, nhưng BPTTXLVPHC vẫn là một loại trách nhiệm hành chính, thể hiện hậu quả bất lợi mà người vi phạm phải gánh chịu Thực tế, trách nhiệm hành chính luôn phản ánh sự cưỡng chế của nhà nước, do đó, BPTTXLVPHC thực chất là một biện pháp mang tính cưỡng chế, không phải là biện pháp tự nguyện hay tùy ý.
Thứ hai, các định nghĩa chưa làm rõ được tính “có điều kiện” của
Theo quy định của Luật XLVPHC năm 2012, không phải mọi NCTN khi thực hiện VPHC đều được áp dụng các biện pháp xử lý vi phạm hành chính (BPTTXLVPHC) Chỉ những NCTN đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo quy định mới có thể được áp dụng các biện pháp này.
Dựa trên việc phân tích những hạn chế trong các định nghĩa trước đây về biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính (BPTTXLVPHC) đối với người chưa thành niên (NCTN), tác giả đưa ra một định nghĩa mới: “BPTTXLVPHC đối với NCTN là biện pháp cưỡng chế do cơ quan có thẩm quyền áp dụng nhằm thay thế hình thức xử phạt vi phạm hành chính hoặc biện pháp xử lý hành chính đối với NCTN khi các điều kiện theo quy định pháp luật được đáp ứng, bao gồm cả biện pháp nhắc nhở và biện pháp quản lý tại gia đình.”
Đặc điểm của các biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên
Thứ nhất, BPTTXLVPHC đối với NCTN là biện pháp mang tính quyền lực nhà nước
Việc áp dụng biện pháp tạm thời trong xử lý vi phạm hành chính (BPTTXLVPHC) đối với người có hành vi vi phạm không có nghĩa là họ được miễn trách nhiệm hình sự Thực tế, BPTTXLVPHC vẫn thể hiện kết quả của việc thực thi quyền lực nhà nước trong việc quản lý và xử lý các hành vi vi phạm.
39 Biện pháp nhắc nhở và biện pháp quản lý tại gia đình được quy định tại Điều 139 và Điều 140 của Luật XLVPHC năm 2012
Bài viết của Nguyễn Cảnh Hợp (2020) mang tên “TNHC: Từ lý luận đến thực tiễn lập pháp ở Việt Nam” đăng trên Tạp chí Khoa học pháp lý của Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, số 03 (133), trang 4, phân tích mối liên hệ giữa lý thuyết và thực tiễn trong việc xây dựng pháp luật tại Việt Nam Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng các lý thuyết pháp lý vào thực tiễn để nâng cao hiệu quả của hệ thống pháp luật.
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật XLVPHC số 67/2020/QH14, có hiệu lực từ ngày 01/01/2022, đã chính thức công nhận biện pháp Giáo dục dựa vào cộng đồng theo Điều 140a của Luật XLVPHC năm 2012 Biện pháp này không phải là kết quả của sự thỏa thuận giữa các bên mà là quyết định đơn phương của cơ quan có thẩm quyền, thể hiện quyền lực nhà nước Sau khi quyết định áp dụng, pháp luật quy định các điều kiện để đảm bảo NCTN thực hiện các quyết định này, như việc gửi thông báo cho cha mẹ hoặc người giám hộ trong vòng 03 ngày làm việc, nhằm phối hợp giám sát NCTN thực hiện biện pháp quản lý tại gia đình.
Thứ hai, BPTTXLVPHC đối với NCTN là biện pháp chỉ được áp dụng bởi các chủ thể có thẩm quyền theo quy định của pháp luật
BPTTXLVPHC đối với NCTN là biện pháp mang tính quyền lực nhà nước, chỉ những chủ thể có thẩm quyền mới được phép áp dụng Việc áp dụng biện pháp này phải tuân theo quy định pháp luật, theo Luật XLVPHC năm 2012, thẩm quyền nhắc nhở được trao cho các chủ thể có thẩm quyền xử phạt VPHC, bao gồm Chủ tịch UBND các cấp và các cơ quan như Thanh tra, Thuế, Hải quan Đối với biện pháp quản lý tại gia đình, thẩm quyền thuộc về Chủ tịch UBND cấp xã Do đó, BPTTXLVPHC đối với NCTN chủ yếu được thực hiện bởi các chức danh trong cơ quan hành chính nhà nước.
42 Khoản 2 Điều 139 Luật XLVPHC năm 2012
43 Thẩm quyền xử phạt VPHC được quy định tại Chương II Luật XLVPHC năm 2012
Theo Khoản 2 Điều 140 của Luật XLVPHC năm 2012, không chỉ các chức danh trong cơ quan hành chính nhà nước mà còn một số chức danh khác cũng có quyền áp dụng biện pháp xử lý vi phạm hành chính Cụ thể, các chủ thể thuộc Tòa án nhân dân như Chánh án và Thẩm phán có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính, do đó họ cũng có quyền áp dụng biện pháp nhắc nhở đối với người có hành vi vi phạm.
Thứ ba, BPTTXLVPHC được áp dụng theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định
BPTTXLVPHC đối với NCTN là kết quả của việc thực thi quyền lực nhà nước, do đó, việc áp dụng các biện pháp này phải tuân theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định Nguyên tắc tuân thủ các quy định pháp lý là cơ sở xác định tính hợp pháp của BPTTXLVPHC Thủ tục áp dụng BPTTXLVPHC là thủ tục hành chính, được quy định bởi Luật XLVPHC năm 2012 và các văn bản hướng dẫn liên quan Chủ thể có thẩm quyền thực hiện BPTTXLVPHC đại diện cho quyền lực nhà nước nhằm đảm bảo quản lý nhà nước hiệu quả Cần phân biệt giữa thủ tục áp dụng BPTTXLVPHC và các thủ tục pháp lý khác như tố tụng tại Tòa án hay thi hành án Mặc dù Luật XLVPHC năm 2012 cho phép Thẩm phán áp dụng BPTTXLVPHC, nhưng thủ tục này vẫn phải tuân theo quy định của Luật XLVPHC và các văn bản pháp luật hành chính liên quan, không thực hiện theo thủ tục tố tụng tại phiên tòa.
Thứ tư, BPTTXLVPHC đối với NCTN là biện pháp có điều kiện
BPTTXLVPHC chỉ áp dụng cho NCTN đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo quy định tại Luật XLVPHC năm 2012 Các điều kiện này là "cứng" và không cho phép Chính Phủ hay các cơ quan khác quy định thêm Điều này có nghĩa là danh sách các điều kiện áp dụng BPTTXLVPHC là "đóng", đảm bảo tính minh bạch và thống nhất trong việc thực hiện.
Việc tự ý quy định thêm các điều kiện áp dụng ngoài những điều đã được Luật XLVPHC năm 2012 quy định là không phù hợp với nguyên tắc của luật này.
BPTTXLVPHC không thay thế cho tất cả các hình thức xử phạt vi phạm hành chính và biện pháp xử lý hành chính đối với người chưa thành niên.
BPTTXLVPHC được thiết lập nhằm thể hiện chính sách khoan hồng và nhân đạo của Đảng và Nhà nước đối với NCTN VPHC, xuất phát từ sự phát triển tâm sinh lý đặc thù của đối tượng này Việc NCTN vi phạm pháp luật thường do nhiều yếu tố tác động và có thể họ chưa nhận thức đầy đủ về hậu quả của hành vi Tuy nhiên, chính sách khoan hồng không phải là vô hạn, mà cần đảm bảo mục tiêu đấu tranh, phòng chống vi phạm pháp luật và giữ gìn trật tự xã hội Luật XLVPHC năm 2012 đã quy định một số giới hạn trong việc áp dụng các biện pháp thay thế cho việc XLVPHC đối với NCTN, đặc biệt là giới hạn về phạm vi các biện pháp có thể bị tác động.
Theo quy định pháp luật, biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính (BPTTXLVPHC) chỉ được áp dụng để thay thế hình thức xử phạt cảnh cáo trong trường hợp nhắc nhở, hoặc thay thế biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại các xã, phường, thị trấn đối với biện pháp quản lý tại gia.
Theo Nguyễn Văn Hoàn (2011) trong bài viết "Hình thức xử phạt và biện pháp xử lý hành chính đối với NCTN trong Dự thảo Luật XLVPHC", BPTTXLVPHC không thể thay thế cho các hình thức xử phạt hoặc biện pháp xử lý hành chính khác Cụ thể, BPTTXLVPHC không có tác dụng thay thế cho các biện pháp như đưa vào trường giáo dưỡng, đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, hay đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc.
Ý nghĩa của các biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên
Các BPTTXLVPHC được xây dựng nhằm tiếp thu và cụ thể hóa các chính sách khoan hồng của Đảng và Nhà nước trong việc xử lý vi phạm hành chính, đặc biệt đối với người chưa thành niên Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thể chế hóa kịp thời các đường lối của Đảng và bảo đảm quyền con người, quyền tự do, dân chủ của công dân Đồng thời, Bộ Chính trị cũng xác định hoàn thiện pháp luật về bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em là một trong những định hướng quan trọng trong việc hoàn thiện pháp luật tại Việt Nam Điều này cho thấy sự chú trọng của Đảng ta đối với quyền con người, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục trẻ em.
Pháp luật hiện đại không chỉ đặt ra chế tài xử lý vi phạm mà còn cần phát huy vai trò giáo dục và nâng cao nhận thức công dân Đặc biệt, trong lĩnh vực xử lý vi phạm hành chính (XLVPHC), việc áp dụng các biện pháp đối với vi phạm của người chưa thành niên (NCTN) cũng tuân theo nguyên tắc này Trước tình trạng vi phạm pháp luật ngày càng gia tăng trong nhóm NCTN, Đảng, Nhà nước và toàn xã hội đã thể hiện sự quan tâm qua việc đề ra và thực hiện nhiều chính sách, biện pháp với tinh thần “cả xã hội thể hiện lòng nhân ái” trước những khó khăn của các em.
Theo Điều 15, khoản 1 Nghị định số 81/2013/NĐ-CP, biện pháp nhắc nhở được xác định là một phương thức giáo dục, nhằm thay thế hình thức xử phạt cảnh cáo đối với người có hành vi vi phạm pháp luật hành chính, giúp họ nhận thức rõ ràng về những vi phạm của mình.
Nghị quyết số 48/NQ-TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị đã đề ra các mục tiêu và quan điểm chỉ đạo cho việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam, với định hướng đến năm 2020 Nội dung này được trình bày chi tiết tại Mục I của nghị quyết, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải cách pháp luật nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước.
Pháp luật hiện nay không tập trung vào việc áp dụng các chế tài nghiêm khắc để ngăn chặn tình trạng NCTN vi phạm pháp luật, mà thay vào đó, các biện pháp xử lý cần mang tính nhân văn và thể hiện chính sách khoan hồng của Đảng và Nhà nước Đặc biệt, công tác giáo dục được coi trọng hơn là trừng phạt Những quan điểm này đã được cụ thể hóa trong Luật XLVPHC năm 2012, với việc quy định các biện pháp xử lý vi phạm hành chính áp dụng cho NCTN.
BPTTXLVPHC đối với NCTN không chỉ tạo điều kiện cho sự tham gia của cộng đồng, gia đình và xã hội trong công tác giáo dục mà còn yêu cầu các chủ thể thực hiện VPHC phải chịu trách nhiệm pháp lý về hành vi của mình Mặc dù đây là biện pháp “tiêu cực”, mục đích chính của nó vẫn là giáo dục NCTN Để đạt hiệu quả trong giáo dục, Nhà nước cần huy động sự tham gia của nhiều chủ thể, đặc biệt là gia đình và xã hội, vì hầu hết các VPPL của NCTN xuất phát từ tác động của môi trường xung quanh Do đó, việc giải quyết nguyên nhân gây ra VPPL của NCTN, tức là tác động vào môi trường sống, gia đình và xã hội, là rất quan trọng Huy động và khuyến khích sự tham gia của các chủ thể này vào công tác giáo dục là giải pháp hiệu quả Trong đó, gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục NCTN, trong khi Nhà nước là chủ thể có quyền lực nhưng không phải là tác nhân trực tiếp trong quá trình phát triển của NCTN.
48 Hoàng Minh Khôi (2012), “Đặc điểm và một số nguyên nhân dẫn đến vi phạm pháp luật của NCTN”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 14 (222), tr 54
49 Nguyễn Cửu Việt (2013), Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam (Tái bản có sửa chữa, bổ sung), Nxb Chính trị Quốc gia, tr 507
Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam do Nguyễn Cửu Việt làm chủ biên, được xuất bản bởi Nxb Hồng Đức và Hội Luật gia Việt Nam vào năm 2015, cung cấp kiến thức sâu sắc về lĩnh vực luật hành chính, với nội dung phong phú và chi tiết, được trình bày trong 528 trang.
51 Hoàng Minh Khôi, tlđd (48), tr.50.
Quy định pháp luật về các biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên
Các biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên cụ thể
Theo Luật XLVPHC năm 2012, BTTXLVPHC bao gồm hai biện pháp chính: nhắc nhở và quản lý tại gia đình Hai biện pháp này mang tính xã hội và dựa vào sự tham gia của cộng đồng, gia đình và chính đối tượng vi phạm hành chính (VPHC) để thực hiện giáo dục và quản lý hiệu quả.
Biện pháp nhắc nhở được quy định tại Điều 139 Luật XLVPHC năm 2012 và Điều 15 Nghị định số 81/2013/NĐ-CP, sửa đổi bởi Nghị định số 97/2017/NĐ-CP Theo khoản 1 Điều 139, các quy định chi tiết về biện pháp thi hành Luật XLVPHC được nêu rõ, nhằm đảm bảo việc thực hiện hiệu quả các quy định pháp luật liên quan.
Biện pháp nhắc nhở là một hình thức xử lý vi phạm hành chính (VPHC) đối với người chưa thành niên (NCTN), nhằm chỉ ra những vi phạm mà họ đã thực hiện Theo Nghị định số 81/2013/NĐ-CP, nhắc nhở được coi là biện pháp giáo dục thay thế cho hình thức xử phạt cảnh cáo, giúp NCTN nhận thức rõ ràng về hành vi vi phạm của mình Do đó, biện pháp này không chỉ có tác dụng xử lý mà còn mang tính giáo dục, góp phần nâng cao ý thức pháp luật cho NCTN.
Biện pháp "nhắc nhở" đã được nhắc đến trong một số văn bản quy phạm pháp luật trước đây, như Thông tư liên bộ số 01/TTLB ngày 13/3/1996 của Bộ Giao thông vận tải và Bộ Nội vụ Theo quy định, các hành vi vi phạm như "Dùng chân chống quẹt xuống lòng đường khi xe đang chạy" và "Lắp biển số bị mờ, bị che lấp" sẽ bị xử phạt nếu là lỗi cố ý Tuy nhiên, trong trường hợp lỗi vô ý, cơ quan có thẩm quyền sẽ áp dụng biện pháp "nhắc nhở" thay vì xử phạt.
Theo Thông tư số 30/2007/TT-BCA-C11 do Bộ trưởng Bộ Công an ban hành, các cá nhân và tổ chức nước ngoài được hưởng quyền ưu đãi, miễn trừ ngoại giao tại Việt Nam nếu có vi phạm hành chính (VPHC) sẽ bị lập biên bản và giải quyết qua con đường ngoại giao Tuy nhiên, đối với những vi phạm nhỏ, đơn giản như bị xử phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền dưới 100.000 đồng, cơ quan chức năng sẽ thực hiện biện pháp nhắc nhở và yêu cầu chấm dứt hành vi vi phạm.
Biện pháp nhắc nhở trong Luật XLVPHC năm 2012 có những điểm khác biệt so với biện pháp trước đây Thứ nhất, biện pháp nhắc nhở trước đây chủ yếu được quy định trong các văn bản dưới luật, trong khi hiện nay đã được ghi nhận chính thức trong Luật Thứ hai, biện pháp nhắc nhở hiện tại chỉ áp dụng cho một đối tượng duy nhất là NCTN Cuối cùng, bên cạnh điều kiện hành vi vi phạm thuộc trường hợp bị xử phạt cảnh cáo đã quy định trong Thông tư số 30/2007/TT-BCA-C11, Luật XLVPHC năm 2012 còn bổ sung điều kiện mới, yêu cầu NCTN vi phạm phải tự nguyện khai báo và thành thật hối lỗi về hành vi của mình.
(2) Biện pháp quản lý tại gia đình:
Theo khoản 1 Điều 140 Luật XLVPHC năm 2012, quản lý tại gia đình là biện pháp xử lý vi phạm hành chính áp dụng cho người chưa thành niên khi đáp ứng đủ các điều kiện Thêm vào đó, tại khoản 1 Điều 5 Thông tư số 48/2014/TT-BCA, quy định chi tiết về việc áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn, người bị áp dụng biện pháp giáo dục có thể được xem xét để chuyển sang biện pháp quản lý tại gia đình.
54 Tiết b Mục 2 Phần I của Thông tư số 30/2007/TT-BCA-C11
Điều kiện áp dụng biện pháp nhắc nhở được quy định tại điểm a, b khoản 1 Điều 139 Luật XLVPHC năm 2012 và biện pháp quản lý tại gia đình theo khoản 1 Điều 5 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP Biện pháp nhắc nhở có tác dụng thay thế hình thức xử phạt VPHC, trong khi biện pháp quản lý tại gia đình chỉ thay thế biện pháp xử lý hành chính tại xã, phường, thị trấn.
Biện pháp "Quản lý tại gia đình" nhấn mạnh vai trò quan trọng của gia đình trong việc giáo dục và hỗ trợ người chưa thành niên vi phạm pháp luật (NCTN VPHC) Phương pháp này không chỉ giúp giảm bớt sự kỳ thị từ cộng đồng mà còn khuyến khích sự tham gia của gia đình và người thân trong việc hướng dẫn, giáo dục NCTN, đồng thời chia sẻ gánh nặng với cơ quan nhà nước trong việc đảm bảo an ninh và trật tự xã hội Trong biện pháp này, vai trò của đại diện quyền lực nhà nước tương đối mờ nhạt, chủ yếu tập trung vào việc hỗ trợ gia đình Do đó, sự hiện diện và vai trò của gia đình, đặc biệt là cha mẹ, là rất quan trọng trong việc giáo dục và giúp đỡ NCTN.
Nguyên tắc áp dụng biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên
Với tư cách là một hoạt động áp dụng pháp luật, việc áp dụng BPTTXLVPHC đối với NCTN phải tuân thủ một số nguyên tắc sau đây:
Việc áp dụng BPTTXLVPHC cần đảm bảo tính khách quan, công bằng và đúng pháp luật, đây là nguyên tắc cơ bản trong việc thực hiện các biện pháp cưỡng chế từ Nhà nước đối với NCTN Hoạt động này phải được thực hiện công khai bởi các chủ thể có thẩm quyền, giúp phân biệt với các thủ tục xử lý nội bộ như kỷ luật công chức, vốn chỉ mang tính chất kín đáo trong phạm vi cơ quan Điều này không chỉ đảm bảo tính minh bạch mà còn củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống pháp luật.
Hồ Văn Đông (2020) trong luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính tại Học viện Hành chính Quốc gia đã nghiên cứu các biện pháp xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên, đặc biệt là thực tiễn tại tỉnh Quảng Ngãi Nội dung nghiên cứu cung cấp cái nhìn sâu sắc về các phương pháp và hiệu quả của việc áp dụng các biện pháp này trong bối cảnh địa phương, từ đó góp phần nâng cao nhận thức và cải thiện công tác quản lý vi phạm hành chính đối với đối tượng này.
Việc áp dụng Biện pháp xử lý vi phạm hành chính (BPTTXLVPHC) cần đảm bảo tính công bằng cho tất cả người có hành vi vi phạm, không phân biệt giới tính, tuổi tác hay nguồn gốc Chủ thể có thẩm quyền phải khách quan trong việc đánh giá hành vi vi phạm và xác minh các điều kiện theo quy định pháp luật để áp dụng BPTTXLVPHC Đánh giá này không bị ảnh hưởng bởi yếu tố chủ quan hay bất kỳ yếu tố nào khác Hơn nữa, việc áp dụng BPTTXLVPHC phải tuân thủ đúng quy định pháp luật về thẩm quyền, điều kiện, trình tự và thủ tục nhằm tránh lạm quyền và bảo vệ quyền lợi của người vi phạm, đồng thời duy trì trật tự pháp quyền Pháp luật cần giữ vai trò thượng tôn đối với nhà nước và các cơ quan nhà nước, phản ánh cốt lõi của khái niệm pháp quyền trong lý luận và thực tiễn.
Thứ hai, chỉ được áp dụng các BPTTXLVPHC đã được quy định trong Luật XLVPHC năm 2012
Nguyên tắc này nhấn mạnh tính pháp lý của các biện pháp xử lý vi phạm hành chính (BPTTXLVPHC), nhằm giảm thiểu hậu quả pháp lý mà người có hành vi vi phạm (NCTN) phải chịu BPTTXLVPHC cần được quy định chính thức trong luật để tránh lạm quyền và áp dụng tùy tiện các biện pháp thay thế, từ đó đảm bảo hiệu quả trong công tác phòng chống vi phạm hành chính Luật XLVPHC năm 2012 chỉ quy định hai biện pháp là nhắc nhở và quản lý tại gia đình, không cho phép các cơ quan khác như Chính phủ hay Bộ quy định thêm biện pháp nào khác Việc sửa đổi, bổ sung các BPTTXLVPHC thuộc thẩm quyền duy nhất của Quốc hội, đảm bảo rằng mọi biện pháp thay thế phải được xem xét cẩn thận.
Bài viết của Tô Văn Hòa (2020) trong Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 11 (411) đã phân tích sự phát triển tư tưởng về nhà nước pháp quyền, nhấn mạnh tính tối thượng của Hiến pháp năm 2013 và nguyên tắc thượng tôn pháp luật Tác giả cho rằng, việc khẳng định vai trò của Hiến pháp là yếu tố then chốt trong việc xây dựng một nhà nước pháp quyền vững mạnh.
Theo Khoản 4 Điều 2, Điều 139, 140 của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012, các biện pháp xử lý hành chính đối với vi phạm hành chính không được quy định trong Luật này sẽ không được coi là biện pháp xử lý vi phạm hành chính.
Thứ ba, chỉ áp dụng BPTTXLVPHC đối với NCTN đáp ứng đủ các điều kiện
Luật XLVPHC năm 2012 quy định rằng các biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính (BPTTXLVPHC) chỉ được áp dụng khi đáp ứng đầy đủ các điều kiện tại Chương II của luật BPTTXLVPHC là các biện pháp đặc biệt, thay thế hình thức xử phạt và xử lý hành chính thông thường đối với người chưa thành niên (NCTN) Do đó, để bảo vệ quyền lợi của NCTN và thực hiện công tác phòng ngừa vi phạm hành chính, không phải mọi NCTN đều có thể áp dụng BPTTXLVPHC Luật yêu cầu NCTN phải đáp ứng các điều kiện cụ thể để được áp dụng BPTTXLVPHC, và cơ quan có thẩm quyền chỉ được phép áp dụng khi các điều kiện này được xác định đúng và đầy đủ Việc xác minh chính xác các điều kiện này là cần thiết để đảm bảo tính hợp pháp và chính xác trong việc áp dụng BPTTXLVPHC.
Thứ tư, việc áp dụng BPTTXLVPHC không được coi là đã bị XLVPHC Đây là nguyên tắc được ghi nhận chính thức trong Luật XLVPHC năm 2012
Cụ thể, khoản 5 Điều 134, Luật XLVPHC năm 2012 quy định “Việc áp dụng
BPTTXLVPHC không đồng nghĩa với việc NCTN đã bị XLVPHC Khi BPTTXLVPHC được áp dụng, NCTN vẫn được coi là chưa bị XLVPHC Điều này có nghĩa là nếu NCTN tiếp tục thực hiện hành vi vi phạm hành chính (VPHC) khác sau khi đã bị áp dụng BPTTXLVPHC, thì hành vi vi phạm sau sẽ được xem là lần đầu Do đó, việc XLVPHC đối với hành vi vi phạm sau sẽ được thực hiện theo quy định pháp luật, coi đó là vi phạm lần đầu của NCTN Tóm lại, khi BPTTXLVPHC được áp dụng, NCTN không bị xem là đã có tiền án.
Nguyên tắc "xóa tiền sự" trong pháp luật hình sự đảm bảo rằng người chưa thành niên sẽ được xóa bỏ tiền sự một cách vô điều kiện khi áp dụng biện pháp tư pháp hành chính Điều này nhằm tạo điều kiện cho người chưa thành niên có một lý lịch trong sạch và cơ hội tái hòa nhập xã hội.
Khoản 5 Điều 134 Luật XLVPHC năm 2012 nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tạo điều kiện cho người chấp hành hình phạt (NCTN) hòa nhập với cộng đồng Điều này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả trong công tác giáo dục NCTN của Nhà nước mà còn góp phần giảm thiểu tâm lý ức chế và thù hằn trong họ.
Thứ năm, các cơ quan có thẩm quyền cần ưu tiên xem xét điều kiện áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng (BPTTXLVPHC) cho người chưa thành niên (NCTN) trước khi quyết định xử phạt cảnh cáo hoặc áp dụng biện pháp giáo dục tại địa phương Nguyên tắc này phản ánh rõ quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nước trong việc ưu tiên các biện pháp giáo dục và quản lý hơn là răn đe trong xử lý NCTN vi phạm hành chính Mặc dù không được quy định trực tiếp trong Luật XLVPHC năm 2012, nguyên tắc này đã được ghi nhận trong các văn bản dưới luật, cụ thể tại khoản 2 Điều 14 Nghị định số 81/2013/NĐ-CP, quy định rằng chỉ áp dụng xử phạt cảnh cáo đối với NCTN khi không đủ điều kiện áp dụng biện pháp nhắc nhở Ngoài ra, khoản 6 Điều 2 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP cũng quy định rằng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn chỉ được áp dụng cho NCTN khi không đủ điều kiện áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình, và việc áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình không được coi là đã bị xử lý vi phạm hành chính.
Nguyên tắc này yêu cầu các cơ quan có thẩm quyền phải ưu tiên xem xét khả năng áp dụng biện pháp xử lý đối với người có hành vi vi phạm hành chính (NCTN) trước khi quyết định xử phạt cảnh cáo hoặc áp dụng biện pháp giáo dục tại địa phương Việc "bỏ qua" khả năng áp dụng các biện pháp này trước khi ban hành quyết định xử phạt sẽ bị coi là vi phạm nguyên tắc đã đề ra.
Điều kiện áp dụng biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên
(1) Đối với biện pháp nhắc nhở:
Theo Điều 139 Luật XLVPHC năm 2012, NCTN chỉ được áp dụng biện pháp nhắc nhở khi đáp ứng hai điều kiện: (i) thực hiện VPHC bị phạt cảnh cáo và (ii) tự nguyện khai báo, thành thật hối lỗi về hành vi vi phạm Cảnh cáo được hiểu là sự khiển trách công khai của Nhà nước đối với cá nhân hoặc tổ chức vi phạm.
Cảnh cáo là hình thức xử phạt hành chính nhẹ hơn so với phạt tiền, mang tính giáo dục hơn là trừng phạt, và thường chỉ áp dụng cho các vi phạm hành chính nhỏ, không nghiêm trọng Điều này cho thấy rằng nếu một vi phạm được quy định là bị xử phạt cảnh cáo, thì hành vi đó được đánh giá là không nghiêm trọng và không cần xử phạt nặng hơn Biện pháp nhắc nhở cũng chỉ nên áp dụng cho các vi phạm không quá nghiêm trọng, với cơ sở pháp lý là điều kiện “vi phạm hành chính theo quy định bị phạt cảnh cáo” Yếu tố thái độ của người vi phạm cũng được xem xét, yêu cầu họ phải có thái độ hợp tác, tự nguyện khai báo và thành thật hối lỗi về hành vi của mình “Tự nguyện khai báo” có nghĩa là người vi phạm phải cung cấp thông tin đầy đủ và chính xác liên quan đến hành vi vi phạm, trong khi “thành thật hối lỗi” thể hiện sự ăn năn và sẵn sàng chấp nhận các biện pháp xử lý của cơ quan có thẩm quyền.
61 Nguyễn Cảnh Hợp (chủ biên), tlđd (38), tr 232
Theo Điều 22 của Luật XLVPHC năm 2012, hình thức xử phạt cảnh cáo được áp dụng cho cá nhân và tổ chức vi phạm hành chính có tình tiết giảm nhẹ Cảnh cáo cũng được áp dụng cho mọi hành vi vi phạm hành chính do người chưa thành niên từ 14 đến dưới 16 tuổi thực hiện Quyết định về việc cảnh cáo phải được lập thành văn bản.
(2) Đối với biện pháp quản lý tại gia đình:
Theo quy định tại khoản 1 Điều 140 Luật XLVPHC năm 2012, để áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình đối với NCTN, cần có ba điều kiện: (i) NCTN vi phạm tự nguyện khai báo và thành thật hối lỗi; (ii) Có môi trường sống thuận lợi; (iii) Cha mẹ hoặc người giám hộ có đủ khả năng và tự nguyện nhận trách nhiệm quản lý Điều kiện đầu tiên nhấn mạnh tầm quan trọng của sự tự nguyện và hối lỗi, tương tự như biện pháp nhắc nhở Điều kiện thứ hai liên quan đến môi trường sống của NCTN, bao gồm các yếu tố như gia đình, công việc, sinh hoạt và giải trí, ảnh hưởng đến cuộc sống của họ.
Thông tư số 48/2014/TT-BCA ngày 17/10/2014 do Bộ trưởng Bộ Công an ban hành quy định chi tiết thi hành một số điều của Nghị định số 111/2013/NĐ-CP, trong đó nêu rõ việc đánh giá môi trường sống thuận lợi cho biện pháp quản lý tại gia đình dựa trên quy định tại Thông tư số 23/2012/TT-BCA Theo đó, một môi trường sống được xem là “thuận lợi” nếu đáp ứng các tiêu chuẩn về an ninh, trật tự Ngoài ra, điều kiện về việc cha mẹ hoặc người giám hộ cần có đủ khả năng và tự nguyện nhận trách nhiệm quản lý tại gia đình cũng được quy định cụ thể tại điểm c khoản 1 Điều 5 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP.
Cha mẹ hoặc người giám hộ có nhân thân tốt và đủ điều kiện để quản lý, giáo dục người chưa thành niên cần phải có bản cam kết theo quy định tại Khoản 2 Điều 20 của Nghị định này.
Theo quy định, “đủ điều kiện thực hiện việc quản lý” nghĩa là cha mẹ hoặc người giám hộ của NCTN phải có nhân thân tốt và điều kiện thuận lợi để quản lý, giáo dục NCTN Điều kiện “tự nguyện nhận trách nhiệm quản lý tại gia đình” yêu cầu cha mẹ hoặc người giám hộ phải có bản tự cam kết theo quy định của pháp luật Mặc dù pháp luật hiện nay chưa định nghĩa rõ ràng về “nhân thân tốt” và “đủ điều kiện thuận lợi”, nhưng theo điểm c khoản 1 Điều 5, các tiêu chí này vẫn cần được xem xét trong quá trình quản lý và giáo dục NCTN.
Thông tư số 48/2014/TT-BCA quy định các điều kiện áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình, bao gồm: cha, mẹ hoặc người giám hộ phải có nhân thân tốt, cư trú cùng với người được giáo dục, có nguồn thu nhập ổn định đáp ứng mức sống tối thiểu, và có kế hoạch cũng như thời gian thuận lợi để quản lý, giáo dục Điều này cho thấy tiêu chí “đủ điều kiện thuận lợi để quản lý, giáo dục NCTN” được xác định qua ba yếu tố chính: cư trú cùng NCTN, nguồn thu nhập ổn định, và khả năng lập kế hoạch giáo dục Tuy nhiên, quy định vẫn chưa làm rõ khái niệm “nhân thân tốt”.
Thẩm quyền áp dụng biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên
(1) Đối với biện pháp nhắc nhở:
Luật XLVPHC năm 2012 không quy định cụ thể chức danh có thẩm quyền áp dụng biện pháp nhắc nhở, chỉ ghi nhận nguyên tắc chung rằng “người có thẩm quyền xử phạt quyết định áp dụng biện pháp nhắc nhở.” Điều này cho thấy, các chức danh được quy định trong Luật XLVPHC năm 2012 có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính (VPHC) cũng sẽ có quyền áp dụng biện pháp nhắc nhở đối với người có hành vi vi phạm.
(2) Đối với biện pháp quản lý tại gia đình:
Theo quy định tại khoản 2 Điều 140 Luật XLVPHC năm 2012 và khoản 2 Điều 6 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP, Chủ tịch UBND cấp xã nơi cư trú của NCTN có thẩm quyền áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình Điều này được cụ thể hóa trong Điều 12 của Luật.
Cư trú số 68/2020/QH14 ngày 13/11/2020 (Luật Cư trú năm 2020) thì “nơi NCTN cư
63 Khoản 2 Điều 139 Luật XLVPHC năm 2012
Theo quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012, thẩm quyền xử phạt được quy định từ Điều 38 đến Điều 51 Đối với việc xác định nơi cư trú của người chưa thành niên (NCTN), nếu cha mẹ có cùng nơi cư trú, thì nơi cư trú của NCTN sẽ là nơi cha mẹ cùng sống Nếu cha mẹ không cùng nơi cư trú, nơi cư trú của NCTN sẽ là nơi sống thường xuyên với cha hoặc mẹ Trong trường hợp không thể xác định nơi sống thường xuyên, việc xác định nơi cư trú sẽ do cha mẹ thỏa thuận hoặc do Tòa án quyết định Nếu NCTN không còn cha mẹ, thì người giám hộ sẽ chịu trách nhiệm quản lý, và NCTN sẽ được coi là "người được giám hộ" theo quy định tại Điều 42 Bộ luật Dân sự.
2015 và Điều 13 Luật Cư trú năm 2020 thì nơi cư trú của NCTN sẽ được xác định là nơi cư trú của người giám hộ.
Thủ tục áp dụng biện pháp thay thế xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên
(1) Đối với biện pháp nhắc nhở:
Pháp luật quy định thủ tục áp dụng biện pháp nhắc nhở tương đối đơn giản, theo Điều 139 Luật XLVPHC năm 2012, nhắc nhở được thực hiện bằng lời nói tại chỗ Trong quá trình xử lý vi phạm hành chính, cơ quan có thẩm quyền sẽ xem xét điều kiện áp dụng biện pháp nhắc nhở đối với người có hành vi vi phạm Nếu người vi phạm đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định, cơ quan sẽ không ra quyết định xử phạt mà thay vào đó sẽ áp dụng biện pháp nhắc nhở ngay tại chỗ mà không lập biên bản.
(2) Đối với biện pháp quản lý tại gia đình:
So với biện pháp nhắc nhở, thủ tục áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình được quy định bởi pháp luật với sự chặt chẽ hơn Cụ thể, quy trình này bao gồm các bước rõ ràng và yêu cầu tuân thủ nghiêm ngặt để đảm bảo hiệu quả trong việc quản lý và bảo vệ quyền lợi của các thành viên trong gia đình.
Bước 01: Lập hồ sơ đề nghị áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình
Theo quy định pháp luật, quy trình lập hồ sơ đề nghị áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình đối với người cao tuổi (NCTN) bao gồm các giai đoạn quan trọng Giai đoạn đầu tiên là thu thập thông tin và tài liệu cần thiết để xây dựng hồ sơ đề nghị áp dụng biện pháp giáo dục.
66 Khoản 3 Điều 15 Nghị định số 81/2013/NĐ-CP
Theo Khoản 1 Điều 20 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP, Trưởng Công an cấp xã có trách nhiệm tiếp nhận đề nghị từ các chủ thể có thẩm quyền về việc lập hồ sơ áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn Đồng thời, trong quá trình kiểm tra hồ sơ đề nghị áp dụng biện pháp giáo dục từ các địa phương khác gửi đến, Trưởng Công an cấp xã cần thực hiện đầy đủ các bước theo quy định.
Bước 02: Trình hồ sơ đề nghị áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình cho Chủ tịch UBND cấp xã xem xét, quyết định
Sau khi hoàn thiện hồ sơ đề nghị áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình, Trưởng Công an cấp xã sẽ trình hồ sơ này cho Chủ tịch UBND nơi cư trú của NCTN để xem xét và quyết định Hồ sơ này bao gồm các tài liệu theo quy định tại khoản 3 Điều 20 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP.
Bước 03: Quyết định áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình
Trong thời gian 03 ngày làm việc, Chủ tịch UBND cấp xã phải xem xét và quyết định về đề nghị áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình do Trưởng Công an cấp xã gửi đến Nếu không đồng ý, Chủ tịch UBND cần chuyển hồ sơ lại cho Trưởng Công an để lập đề nghị áp dụng biện pháp giáo dục tại xã theo quy định Mẫu Quyết định áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình được quy định tại Mẫu số 12/GDTX-QLGĐ theo Thông tư số 42/2014/TT-BCA.
Bước 04: Gửi quyết định áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình
Trong vòng 03 ngày kể từ khi quyết định áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình có hiệu lực, quyết định này phải được gửi đến cha mẹ hoặc người giám hộ của NCTN, cũng như tổ chức, cá nhân được phân công phối hợp giám sát NCTN Các đối tượng này sẽ tham gia trực tiếp vào quá trình giám sát và quản lý NCTN trong thời gian áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình.
Thủ tục áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình thường phải tuân theo các bước quy định Tuy nhiên, không phải mọi trường hợp đều phải trải qua đầy đủ các bước này Pháp luật hiện hành quy định một trường hợp ngoại lệ theo điểm c khoản 1 Điều 20 Nghị định số.
68 Điều 11 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP
69 Điểm b khoản 1 Điều 20, Điều 15 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP
70 Khoản 1 Điều 21 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP
Theo quy định tại khoản 2 Điều 24 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP, quyết định áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình sẽ có hiệu lực ngay từ ngày ký.
72 Khoản 3 Điều 24 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP
Theo Nghị định 111/2013/NĐ-CP, việc áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình có thể được thực hiện sau khi kết thúc cuộc họp tư vấn để xem xét và quyết định biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn.
Từ việc phân tích thủ tục áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình, có thể rút ra một số kết luận sau đây:
Thủ tục áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình phức tạp hơn so với biện pháp nhắc nhở, với quy trình chặt chẽ hơn Trong khi biện pháp nhắc nhở có thể được thực hiện ngay tại chỗ mà không cần lập biên bản hay quyết định, thì biện pháp quản lý tại gia đình yêu cầu thực hiện qua nhiều bước, từ việc lập hồ sơ đề nghị cho đến khi ban hành quyết định áp dụng.
Thủ tục áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình liên quan đến sự tham gia của nhiều chủ thể, bao gồm Trưởng Công an cấp xã, cơ quan công an cấp huyện, cấp tỉnh và Chủ tịch UBND cấp xã Mặc dù pháp luật quy định Chủ tịch UBND cấp xã là người có thẩm quyền duy nhất để quyết định biện pháp quản lý đối với NCTN, nhưng quá trình xem xét lại cần sự góp mặt của nhiều cơ quan và cá nhân khác nhau.
Việc áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình là kết quả cuối cùng của quy trình xem xét và quyết định áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn đối với NCTN Để làm rõ hơn về thủ tục này, tác giả đã cung cấp một sơ đồ tóm tắt nhằm mô tả quy trình áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình theo quy định pháp luật.
73 Điều 18 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP
Xem xét đề nghị của các chủ thể có thẩm quyền quy định tại khoản 1 Điều 9 Nghị định số 111/2013/NĐ-CP
Thu thập thông tin, tài liệu để lập hồ sơ đề nghị áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn theo quy định tại Điều 11
Nghị định số 111/2013/NĐ-CP
Kiểm tra hồ sơ từ nơi khác gửi đến theo quy định tại Điều 15
Nghị định số 111/2013/NĐ-CP
Xem xét điều kiện áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình
Lập hồ sơ đề nghị áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn Đủ điều kiện
UBND cấp xã xem xét điều kiện áp dụng
Quyết định áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình Đủ điều kiện
Gửi quyết định áp dụng cho cha, mẹ hoặc người giám hộ NCTN; tổ chức, cá nhân được phân công giám sát
Thủ tục xem xét áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn
Quyết định áp dụng/không áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường thị trấn
Không đủ điều kiện áp dụng biện pháp quản lý tại gia đình
