CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
Cơ sở lý luận
Massage, hay còn gọi là mát xa, xoa bóp hay tẩm quất, là phương pháp sử dụng tay, chân hoặc thiết bị cơ khí để tác động lên cơ và xương của con người Các động tác phổ biến trong massage bao gồm xoa vuốt, day ấn, nhào nặn, bấm chặt, đấm vỗ và rung Massage có thể được thực hiện bằng bàn tay, ngón tay, khủy tay, cẳng tay, bàn chân, đầu gối hoặc bằng thiết bị chuyên dụng, nhằm tác động tích cực đến hệ thần kinh, hệ cơ và tuần hoàn.
Massage là quá trình chuyển giao năng lượng cơ học vào các mô mềm của cơ thể thông qua những động tác xoa, nắn khoa học và hệ thống Thao tác này chủ yếu được thực hiện bằng hai tay của người chăm sóc, nhằm tạo ra các hiệu ứng sinh lý và tâm lý tích cực, tác động đến hệ thần kinh, hệ cơ và hệ tuần hoàn của trẻ.
1.1.1.2 Trẻ sơ sinh non tháng, nhẹ cân
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trẻ sơ sinh non tháng được xác định dựa trên tuổi thai, cụ thể là những trẻ sinh trước tuần thứ 37 tính từ ngày đầu của kỳ kinh cuối Nếu không nhớ được ngày kinh cuối, có thể sử dụng các dấu hiệu lâm sàng, hình thái bên ngoài và biểu hiện thần kinh để ước lượng tuổi thai một cách tương đối chính xác.
Là những trẻ có cân nặng lúc đẻ dưới 2500g mặc dù đủ tháng
1.1.1.3 Một số đặc điểm sinh lý của trẻ sơ sinh non tháng khiến việc điều trị, chăm sóc trẻ sinh non khó khăn, lâu dài và tốn kém
Trẻ đẻ non thường có biểu hiện kém trưởng thành ở các hệ thống trong cơ thể, với đặc điểm là thiếu hụt kho dự trữ và chức năng sinh học chưa phát triển hoàn thiện Sự phát triển này phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ đẻ non, dẫn đến khả năng thích nghi với môi trường bên ngoài tử cung của trẻ đẻ non gặp nhiều khó khăn.
Trẻ non tháng có chức năng hô hấp yếu, dễ bị suy hô hấp do trung tâm hô hấp chưa phát triển hoàn thiện Sau khi sinh, trẻ thường khóc chậm hoặc khóc yếu, thở không đều theo kiểu Cheyne-Stokes, và có thể ngừng thở từ 7-10 giây Rối loạn nhịp thở có thể kéo dài từ 2-3 tuần hoặc lâu hơn tùy thuộc vào tuổi thai Hai đặc điểm chính trong việc thở của trẻ non tháng là sự không ổn định và thời gian ngừng thở kéo dài.
Kiểu thở bằng bụng: vùng bụng phồng lên khi hít vào, sau đó xẹp xuống khi thở ra
Nhịp thở có chu kỳ đặc trưng bởi chuỗi hít vào và thở ra với cường độ tăng dần rồi giảm xuống Trong quá trình này, có thể xảy ra tình trạng ngừng thở với tần số và thời gian khác nhau Những lần ngừng thở kéo dài dưới 15 giây thường không mang ý nghĩa bệnh lý và có thể tồn tại trong vài tuần Khi nhịp thở đạt 50-60 lần/phút, đây là dấu hiệu cho thấy sự trưởng thành và tiên lượng tốt.
Diện tim to và tròn với tỉ lệ tim ngực lớn hơn 0,55, thất phải phát triển hơn thất trái dẫn đến điện tâm đồ có trục phải Ở những bệnh nhân này, ống động mạch và lỗ Botal đóng chậm, do đó có thể nghe thấy tiếng thổi tâm thu trong những ngày đầu, nhưng hiện tượng này thường tự nhiên mất đi và không phải là bệnh lý.
Nhịp tim dao động từ 100-200 lần/phút và không đều do trung tâm thần kinh chưa hoàn chỉnh, phụ thuộc vào hô hấp Mạch máu nhỏ và tổ chức tế bào thành mạch chưa phát triển, dẫn đến tình trạng dễ vỡ và phù nề, đặc biệt ở vùng quanh các não thất do thiếu tổ chức đệm.
Trẻ sinh non thường có lượng tế bào máu và các yếu tố đông máu thấp hơn so với trẻ đủ tháng, dẫn đến sự xuất hiện nhiều hồng cầu non trong máu ngoại vi trong vài tuần đầu sau sinh Các yếu tố đông máu như sinh sợi huyết và proconvertin bị thiếu hụt, đặc biệt là prothrombin, giảm dưới 30% Do đó, trẻ đẻ non có nguy cơ cao bị xuất huyết, đặc biệt là xuất huyết não Việc điều hòa thân nhiệt cũng rất quan trọng trong quá trình chăm sóc trẻ sinh non.
Trẻ sơ sinh, khi mới ra đời, dễ bị mất nhiệt do trung tâm điều hòa thân nhiệt chưa hoàn chỉnh, cơ thể vận động yếu và da mỏng Lớp mỡ dưới da phát triển kém, cùng với việc nhiệt độ bên ngoài thấp hơn trong tử cung, khiến trẻ non tháng rất nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ.
Diện tích da tương đối rộng so với cân nặng nên sự bốc hơi nước kéo theo mất nhiệt ở trẻ rất nhiều (lml nước bốc hơi mất 0,58Kcal)
Khi nhiệt độ cơ thể trẻ xuống dưới 35,5°C, trẻ có thể gặp phải nhiều biến chứng nghiêm trọng như ảnh hưởng đến hệ hô hấp, thần kinh, và đặc biệt là nguy cơ xuất huyết não và chảy máu phổi Do đó, việc lau khô và ủ ấm trẻ ngay sau sinh là rất quan trọng, đặc biệt đối với trẻ non tháng Silverman khuyến nghị cần đảm bảo độ ẩm và nhiệt độ môi trường tối ưu để giảm thiểu sự tiêu hao năng lượng, mất nước và tiêu thụ oxy của trẻ.
Hệ tiêu hoá của trẻ non tháng thường kém phát triển với các men tiêu hoá chưa hoạt hoá, phản xạ bú yếu hoặc chưa có ở những trẻ quá non Dạ dày của trẻ nhỏ và nằm ngang, kết hợp với nhu động ruột yếu, dẫn đến việc trẻ cần được cho ăn ít một nhưng nhiều lần trong ngày Sự hấp thu thức ăn kém khiến trẻ dễ bị nôn trớ, trướng bụng và rối loạn tiêu hoá.
Gan của trẻ sơ sinh thường có kích thước thuỳ phải nhỏ hơn thuỳ trái, và chức năng gan chưa phát triển hoàn thiện Việc dự trữ glycogen trong gan còn hạn chế do quá trình tích luỹ glycogen chỉ bắt đầu từ tuần thứ 35 của thai kỳ Hơn nữa, gan của trẻ chưa sản xuất đủ một số enzyme chuyển hoá như glucuronyl-transferase và carbonic anhydrase Vì vậy, trẻ sinh non thường gặp phải tình trạng vàng da nặng, kéo dài, dễ bị hạ đường huyết và dễ tan máu.
Chức năng chuyển hoá - nội tiết
Trẻ non tháng thường gặp khó khăn trong việc chuyển hóa protid và lipid do thiếu men cần thiết, trong khi nhu cầu về các chất này lại cao để tăng cân và duy trì thân nhiệt Do đó, sữa mẹ trở thành nguồn dinh dưỡng quan trọng, giúp trẻ dễ dàng hấp thụ và chuyển hóa các chất dinh dưỡng cần thiết.
Trẻ đủ tháng cần nhu cầu Na+ và K+ tương tự như trẻ non tháng, nhưng trẻ non tháng có tỉ lệ nước cao hơn Chức năng thận của trẻ non tháng chưa hoàn thiện, dẫn đến việc thải kali chậm và giữ nước cùng muối nhiều, khiến trẻ dễ bị phù.
Các vitamin : nói chung trẻ đẻ non thiếu hầu hết các vitamin, cần bổ sung ngay từ đầu đến hết thời kỳ sơ sinh
Cơ sở pháp lý và khoa học của vấn đề
Người Phoenician và người Hy Lạp đã nhắc đến mát xa từ năm 450 trước Công nguyên, trong khi Hippocrates cũng thực hiện nhiều nghiên cứu về việc áp dụng mát xa trong y học thời kỳ đó.
Hiệp hội Mát xa cho Trẻ Em Quốc Tế (IAIM) được thành lập bởi bà Vimala McClure, người đã phát triển quy trình mát xa cho trẻ em thành một chương trình hệ thống và chuyên nghiệp.
Kể từ năm 1992, IAIM đã phát triển thành một tổ chức quốc tế với nhiều hội liên kết trên toàn thế giới, bao gồm cả Việt Nam Tại đây, việc mát xa cho trẻ sơ sinh đã được áp dụng tại các bệnh viện lớn như Bệnh viện Từ Dũ, Bệnh viện Phụ sản Trung Ương, Bệnh viện Sản Nhi Đà Nẵng và Khoa Hồi sức tích cực sơ sinh của Bệnh viện Phụ sản Thanh Hóa.
- Theo Virginia Henderson, thực hành điều dưỡng chính là đáp ứng đủ
Mát xa cho trẻ là một phương pháp hiệu quả nhằm đáp ứng 14 nhu cầu cơ bản của người bệnh theo học thuyết của Henderson Hình thức chăm sóc này không chỉ hỗ trợ sức khỏe thể chất mà còn nâng cao sức khỏe tinh thần cho cả mẹ và bé.
Thông tư 07/2011/TT-BYT, được ban hành ngày 26/01/2011 bởi Bộ Y tế Việt Nam, quy định về công tác điều dưỡng và chăm sóc người bệnh trong bệnh viện, bao gồm cả trung tâm y tế và viện nghiên cứu có giường bệnh Theo Điều 4 của thông tư, việc tư vấn và hướng dẫn giáo dục sức khỏe cho bệnh nhân là một phần quan trọng trong quy trình chăm sóc.
1 Bệnh viện có quy định và tổ chức các hình thức tư vấn, hướng dẫn, giáo dục sức khỏe phù hợp
2 Người bệnh nằm viện được điều dưỡng viên, hộ sinh viên tư vấn, giáo dục sức khỏe, hướng dẫn tự chăm sóc, theo dõi, phòng bệnh trong thời gian nằm viện và sau khi ra viện Điều 5 Chăm sóc về tinh thần
1 Người bệnh được điều dưỡng viên, hộ sinh viên và người hành nghề khám bệnh, chữa bệnh khác chăm sóc, giao tiếp với thái độ ân cần và thông cảm
2 Người bệnh, người nhà người bệnh được động viên yên tâm điều trị và phối hợp với người hành nghề khám bệnh, chữa bệnh trong quá trình điều trị và chăm sóc Điều 12 Thực hiện các kỹ thuật điều dưỡng
1 Bệnh viện có các quy định, quy trình kỹ thuật điều dưỡng phù hợp, cập nhật trên cơ sở các quy định, hướng dẫn của Bộ Y tế
2 Điều dưỡng viên, hộ sinh viên phải tuân thủ quy trình kỹ thuật chuyên môn, kỹ thuật vô khuẩn.
Các nghiên cứu liên quan
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng mát xa không chỉ hỗ trợ sự phát triển thể chất của trẻ mà còn thúc đẩy sự phát triển toàn diện về tâm lý và tình cảm Mát xa cho trẻ giúp duy trì sự gắn bó tình cảm giữa mẹ và trẻ sơ sinh, đặc biệt là mát xa trước khi đi ngủ, giúp trẻ dễ ngủ hơn, có giấc ngủ sâu và dài hơn Nghiên cứu của Lai M.M và cộng sự năm 2016 cũng cho thấy rằng mát xa sớm có thể tối ưu hóa sự phát triển thần kinh cho trẻ sơ sinh non tháng.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc mát xa bụng hàng ngày cho trẻ không chỉ giúp giảm tần suất nôn trớ mà còn cải thiện khả năng tiêu hóa và hỗ trợ tăng cân hiệu quả.
Nghiên cứu định tính về kinh nghiệm học tập và thực hành mát xa cho trẻ em của các bà mẹ cho thấy họ rất hào hứng và thích thú với quá trình học mát xa cho con.
Gonzalez và cộng sự [22] :thời gian nằm viện ngắn hơn ở nhóm trẻ sơ sinh được massage (15,36 ± 5,41 ngày) so với nhóm chứng (19,33 ± 7,92 ngày (p = 0,03)
Nghiên cứu của Mendez và cộng sự cho thấy trẻ sơ sinh rất nhẹ cân (VLBW) được điều trị bằng liệu pháp massage có khả năng xuất viện sớm cao gấp 1,85 lần so với nhóm chứng, với khoảng tin cậy 95% từ 1,09 đến 3,13 và p = 0,023.
Một nghiên cứu ngẫu nhiên có đối chứng đã chỉ ra rằng việc mát xa có tác động tích cực đến khả năng hấp thụ thức ăn của trẻ sơ sinh non tháng Kết quả cho thấy mát xa không chỉ giúp cải thiện khả năng hấp thụ dinh dưỡng mà còn thúc đẩy sự phát triển thể chất của trẻ Nghiên cứu khuyến nghị rằng các điều dưỡng và nữ hộ sinh trong các đơn vị chăm sóc tích cực cần thực hiện quy trình mát xa để nâng cao tình trạng dinh dưỡng cho trẻ sơ sinh non tháng có khả năng dung nạp kém.
Nghiên cứu của Guzzetta và cộng sự (2011) chỉ ra rằng việc mát xa sớm cho trẻ sơ sinh không chỉ giúp tăng cân và giảm thời gian nằm viện trong đơn vị chăm sóc tích cực, mà còn thúc đẩy sự phát triển não bộ của trẻ sinh non.
Nghiên cứu này khuyến nghị việc áp dụng can thiệp mát xa vào quy trình chăm sóc trẻ sơ sinh non tháng như một phương pháp điều trị nhằm hỗ trợ sự phát triển tốt hơn cho trẻ.
Nghiên cứu của Tiffany Field cho thấy rằng việc massage cho trẻ sơ sinh non tháng không chỉ giúp trẻ tăng cân nhanh hơn mà còn giúp trẻ xuất viện sớm hơn Nghiên cứu khuyến cáo rằng các trẻ sơ sinh đang điều trị tại các đơn vị hồi sức tích cực cần được massage để cải thiện khả năng hấp thụ dinh dưỡng, phát triển thần kinh và thể chất tốt hơn Hơn nữa, trẻ được massage hàng ngày có hệ miễn dịch phát triển tốt hơn so với nhóm chứng Đặc biệt, việc massage cũng giúp giảm căng thẳng cho nhân viên điều dưỡng trong quá trình chăm sóc trẻ.
Diego và cộng sự đã nghiên cứu rằng việc trẻ em nhận được 15 phút kích thích xác giác và 10 phút kích thích tác động học mỗi ngày trong 5 ngày có thể giúp tăng lượng calo nạp vào ở nhóm động học, đồng thời tăng cường trương lực phế vị ở nhóm xúc giác và giảm trương lực phế vị ở nhóm động học.
Nghiên cứu của Seadi (2015) cho thấy phương pháp can thiệp bằng cách mát xa trong 5 phút, 4 lần mỗi ngày trong 7 ngày đã tác động tích cực đến sự tăng cân Kết quả cho thấy nhóm được mát xa với dầu có sự gia tăng cân nặng nhiều hơn so với nhóm xoa bóp thông thường và nhóm chứng.
THỰC TRẠNG VÀ QUY TRÌNH THỰC HIỆN
Khái quát sơ lược về bệnh viện Phụ sản Thanh Hóa
Bệnh viện Phụ sản Thanh Hóa, thuộc Sở Y tế Tỉnh Thanh Hóa, là cơ sở y tế chuyên khoa hạng I với 750 giường bệnh, 13 khoa lâm sàng, 6 khoa cận lâm sàng và 8 phòng chức năng Bệnh viện cung cấp dịch vụ điều trị cho tất cả các đối tượng về Sản - Phụ khoa tại Thanh Hóa và các khu vực lân cận Trong những năm qua, bệnh viện luôn vượt chỉ tiêu khám chữa bệnh, với số lượng bệnh nhân ngày càng tăng Trong 6 tháng đầu năm 2021, mặc dù chịu ảnh hưởng từ dịch Covid-19, bệnh viện đã tiếp nhận hơn 50.000 lượt bệnh nhân, thực hiện 6.675 ca phẫu thuật lấy thai và 8.742 ca sinh thường, bao gồm nhiều trường hợp nặng và khó chuyển từ tuyến dưới lên.
Bệnh viện chuyên khoa được phân chia thành nhiều khoa chuyên sâu nhằm đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng tăng cao cho phụ nữ và trẻ em, đồng thời giảm tải cho các tuyến trên Bên cạnh công tác chẩn đoán và điều trị, điều dưỡng đóng vai trò quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị cho bệnh nhân.
Riêng khối sản có 6 khoa: khoa Sản cấp cứu, khoa Sản 1, khoa Sản 2, khoa Sản 3, khoa hiếm muộn, khoa Phẫu thuật - Gây mê hồi sức (PT- GMHS)
Nhân lực của bệnh viện gồm: 689 người, trong đó có 20 thạc sỹ, 13 BSCKII, 37 BSCKI, 121 BS và 372 điều dưỡng, nữ hộ sinh, kỹ thuật viên.
Thực trạng thực hiện quy trình mát xa cho trẻ sau sinh tại khoa Hồi sức tích cực sơ sinh- Bệnh viện phụ sản Thanh Hóa
Vào năm 2018, Bệnh viện Phụ sản Thanh Hóa đã tổ chức lớp đào tạo massage cho trẻ sơ sinh với sự hỗ trợ của các bác sĩ và điều dưỡng từ Trung tâm chăm sóc sơ sinh của Bệnh viện Phụ sản Trung ương Lớp học này đã đào tạo hơn 40 điều dưỡng và hộ sinh đến từ các khoa Sản tại bệnh viện, góp phần nâng cao kỹ năng chăm sóc trẻ sơ sinh.
Sau khi hoàn tất khóa tập huấn vào tháng 9 năm 2018, bệnh viện đã triển khai dịch vụ mát xa sơ sinh cho trẻ đủ tháng khỏe mạnh tại các khoa sản và thực hiện dịch vụ tại nhà Đến tháng 3 năm 2019, bệnh viện không chỉ cung cấp chăm sóc thiết yếu cho trẻ sinh thường và sinh mổ mà còn áp dụng phương pháp mát xa sơ sinh cho trẻ non tháng nhẹ cân tại phòng Kangaroo Hiện tại, trung bình mỗi ngày, phòng Kangaroo tiếp nhận khoảng 10 cặp mẹ con để điều trị và chăm sóc.
Những điểm cần chú ý
* Luôn nhìn vào mắt trẻ Khi mới bắt đầu, massage từ từ, nhẹ nhàng sau đó mạnh dần và kéo dài hơn
Theo dõi biểu hiện của trẻ để xác định những động tác mà trẻ thích hoặc không thích Nếu trẻ khóc ít, hãy cố gắng dỗ trẻ nín khóc trước khi thực hiện massage Tuy nhiên, nếu trẻ khóc lớn hoặc khóc nhiều, nên ngừng massage ngay lập tức.
Nên mát xa cho trẻ em vào khoảng thời gian giữa các bữa ăn, khi bé không quá no cũng không quá đói Thời điểm lý tưởng nhất là trước khi bé đi ngủ.
Quy trình mát xa cho bé bao gồm các bước: tắm, mát xa, bú và ngủ Đây là thời điểm bé tỉnh táo, im lặng quan sát xung quanh và sẵn sàng vui đùa cùng cha mẹ hoặc người chăm sóc.
Nếu bé thường xuyên ngủ và ăn, bạn có thể mát xa cho bé sau khi tắm hoặc trước khi đi ngủ Mát xa trước khi đi ngủ sẽ giúp bé có giấc ngủ ngon và hạn chế quấy khóc vào ban đêm.
* Thời gian cho mỗi lần mát xa
- Mỗi lần mát xa cho trẻ kéo dài từ 10-15 phút/lần
- Có thể mát xa cho trẻ 2-3 lần/ngày.
Quy trình mát xa tại khoa Hồi sức tích cực sơ sinh
Quy trình mát xa được thiết kế dựa trên "Hướng dẫn thực hành phương pháp chăm sóc bà mẹ Kangaroo cho gia đình" do Hội chu sinh và sơ sinh cung cấp, nhằm nâng cao hiệu quả chăm sóc và hỗ trợ sức khỏe cho mẹ và bé.
Thành phố Hồ Chí Minh là nơi nổi bật trong việc áp dụng kỹ thuật mát xa cho trẻ sơ sinh, được khuyến cáo qua cuốn sách “Mát xa cho trẻ sơ sinh: Cẩm nang dành cho các bậc cha mẹ thương con” của Vimala McClure, người sáng lập tổ chức IAIM Cuốn sách này là tài liệu chính thức mà IAIM khuyến nghị cho các bậc phụ huynh nhằm nâng cao sự gắn kết và chăm sóc trẻ nhỏ.
2.4.1 Bước 1: Chuẩn bị dụng cụ
- Khăn, quần áo, tã sạch
- Sữa dưỡng ẩm hay dầu mát xa đặc hiệu dùng được cho trẻ sơ sinh Lưu ý những loại cream hoặc dầu sau đây tuyệt đối không được sử dụng :
+ Dầu mù tạt (Mustard oil) : vì phản ứng độc hại lên màng bảo vệ da gây viêm tấy da bé
+ Dầu đậu phộng chưa qua tinh luyện và đã tinh luyện có thể gây kích ứng, đặc biệt với trẻ dị ứng đậu phộng
+ Các loại cream có chứa thành phần Sodium lauryl sulface vì gây kích ứng và làm hỏng màng bảo vệ da trẻ
Hình 1 Điều dưỡng chuẩn bị mát xa cho trẻ
2.4.2 Bước 2: Chuẩn bị người thực hiện
- Hai tay sạch và ấm
- Cắt móng tay, tháo trang sức
- Tư thế ngồi mát xa phải thư thả, thoải mái, tắt điện thoại
- Giữ sự trao đổi bằng mắt với trẻ, luôn nhìn trẻ và mỉm cười
- Hát cho trẻ nghe hoặc trò chuyện thân mật với trẻ
- Phòng thoáng mát về mùa hè và ấm áp về mùa đông Nhiệt độ phòng khoảng 27-28º C, kín gió
Phòng cần được chiếu sáng đầy đủ để trẻ có thể nhìn thấy người thực hiện, có thể bật nhạc nhẹ nhàng để tạo không gian thư giãn, nhưng vẫn phải đảm bảo trẻ có thể nghe rõ giọng nói của người mát xa.
- Thông báo cho gia đình trẻ giờ mát xa để đảm bảo :
+ Trẻ được ăn trước khi mát xa 30 phút
+ Trẻ không bị đánh thức khi đang ngủ
Không nên mát xa cho trẻ em chưa rụng rốn hoặc khi có dấu hiệu nhiễm trùng rốn Ngoài ra, tránh mát xa cho trẻ có vùng da tổn thương, viêm da, nhiễm trùng, chảy máu, hoặc khi trẻ có bướu chưa được chẩn đoán.
- Không mát xa khi trẻ không khỏe hoặc bị bệnh,
- Không mát xa khi trẻ không muốn,
- Không bắt trẻ phải ở trong một tư thế khi massage
2.4.5 Bước 5: Thực hiện mát xa cho trẻ Đặt trẻ lên một tấm nệm bằng phẳng, mềm mại và sạch sẽ hoặc trên đùi người mát xa Nếu trời lạnh có thể mặc thêm áo, tốt nhất là bé không mặc gì ,cơ thể hoàn toàn tự do
Bắt đầu với trẻ trong tư thế nằm sấp
Mát xa vai là kỹ thuật sử dụng cả hai tay, với 2-3 ngón tay chập lại, để chéo các ngón tay ở cổ và di chuyển xuống hai vai, dọc theo khuỷu tay Lặp lại động tác này 6 lần để đạt hiệu quả tối ưu.
Hình 2 Động tác mát xa vai
Mát xa lưng là một phương pháp thư giãn hiệu quả, thực hiện bằng cách sử dụng mặt lòng của các ngón tay ở cả hai tay để vuốt nhẹ nhàng hai bên cột sống, bắt đầu từ cổ xuống thắt lưng và quay ngược trở lại Lặp lại động tác này 6 lần để đạt được hiệu quả tốt nhất.
Hình 3 Động tác mát xa lưng Đặt bé nằm ngửa lại:
Mát xa đầu là một phương pháp thư giãn hiệu quả, bắt đầu bằng cách dùng lòng bàn tay vuốt từ trán xuống cổ và ra phía sau gáy, sau đó lặp lại động tác này ngược lên trán Thực hiện liên tục 6 lần trong khoảng thời gian 1 phút, mỗi lần vuốt kéo dài 10 giây, giúp giảm căng thẳng và cải thiện tuần hoàn máu.
Hình 4 Động tác mát xa đầu
Mát xa mặt cho trẻ em bằng cách sử dụng hai ngón tay trái vuốt từ giữa trán ra hai bên, sau đó tiếp tục vuốt từ chân lông mày sang hai bên Hãy dùng cả hai tay để tạo một nụ cười ở môi trên và sau đó ở môi dưới của trẻ.
Hình 5 Động tác mát xa mặt
Dùng hai tay vuốt nhẹ từ vai trái và phải của em bé về phía ngực, sau đó đặt tay trở lại vị trí ban đầu Lặp lại chuyển động này một cách nhẹ nhàng Tiếp theo, đặt cả hai tay ở giữa ngực bé và xoa ra ngoài từ cơ thể về phía bên.
- Dùng vuốt nhẹ ra ngoài từ dưới xương ức, xương ngực, ngang qua ngực
Hình 6 Động tác mát xa ngực
Mát xa bụng : giúp điều hòa hệ thống đường ruột và chống táo bón
Hình 7 Động tác mát xa bụng
- Động tác “mặt trăng, mặt trời” : Dùng cạnh bàn tay vuốt nhẹ từ phần bụng trẻ xuống dưới và lần lượt đổi tay Lặp lại 6 lần
- Động tác “xoay tròn” : Dùng các ngón tay xoay tròn bụng trẻ theo chiều kim đồng hồ Lặp lại 6 lần
Động tác "đi bộ" giúp trẻ phát triển khả năng vận động Hãy tưởng tượng các ngón tay của bạn như những ngón chân, nhẹ nhàng di chuyển theo hình vòng cung từ trái sang phải trên bụng trẻ Sử dụng toàn bộ ngón tay để tạo cảm giác như đang đi bộ Lặp lại động tác này 6 lần để mang lại hiệu quả tốt nhất.
- Động tác “I LOVE U” : Lặp lại 6 lần
+ I : Dùng tay phải vuốt theo hình chữ I trên phần bụng trái của trẻ, phía bên phải của bạn
+ LOVE : lùi tay và đưa ngang từ trái sang phải theo hình chữ L
+ U : tạo một vòng cung hình chữ U, kéo xuống sang hướng từ trái sang phải
Mát xa tay: Dùng các ngón tay của cả hai tay vuốt từ giữa hai bả vai xuống cổ tay và ngược lại Lặp lại 6 lần
Hình 8 Động tác mát xa tay
Mát xa chân: Dùng các ngón tay của một bàn tay, vuốt mặt sau chân từ mông xuống cổ chân và ngược lại Lặp lại 6 lần
Hình 9 Động tác mát xa chân
Làm động tác thư giãn chân tay
Để thực hiện bài tập tay cho trẻ, hãy giữ cổ tay của trẻ bằng những ngón tay của bạn, nhẹ nhàng mở ra và uốn từ khuỷu tay gập lại sao cho bàn tay chạm vào cổ và ngược lại Lặp lại động tác này 6 lần để cải thiện sự linh hoạt và sức mạnh cho tay trẻ.
Để tập luyện chân cho trẻ, bạn hãy nhẹ nhàng nắm chân phải của trẻ tại mắt cá, sau đó duỗi thẳng ra và co lại về phía bụng, thực hiện động tác này 6 lần Tiếp theo, nắm cả hai chân trẻ tại mắt cá, duỗi ra và gập lại, cũng lặp lại 6 lần.
Hình 10 Động tác thư giãn tay chân
BÀN LUẬN
Đánh giá việc thực hiện quy trình mát xa cho trẻ sơ sinh tại khoa Hồi sức tích cực sơ sinh - Bệnh viện Phụ Sản Thanh Hóa
3.1.1 Việc thực hiện quy trình mát xa cho trẻ sau sinh trên thực tế tại khoa Hồi sức tích cực sơ sinh - Bệnh viện Phụ Sản Thanh Hóa
3.1.1.1 Bước 1: Chuẩn bị dụng cụ
- Khăn sạch : được giặt và hấp khử trùng hằng ngày do khoa Kiểm soát nhiễm khuẩn mang lên các buổi sáng trước khi tắm trẻ
- Quần áo, tã : do gia đình chuẩn bị
- Sữa dưỡng ẩm : có sử dụng dầu oil Johnson’s
3.1.1.2 Bước 2 : Chuẩn bị người thực hiện
Trong tổng số 20 điều dưỡng trực tiếp mát xa cho trẻ hằng ngày có :
Chuẩn bị trước khi mát xa Số nhân viên thực hiện đúng
Hai tay rửa sạch, sát khuẩn 20
Làm ấm tay trước mát xa 14
Không để móng tay dài 18
Tháo trang sức trước khi làm 20
Tư thế mát xa thoải mái 15
Có sự giao lưu với trẻ 12
Phòng mát xa cần được thiết kế để đáp ứng nhu cầu thoáng mát vào mùa hè và ấm áp vào mùa đông, với nhiệt độ lý tưởng khoảng 27-28 ºC Phòng cũng phải kín gió và đủ ánh sáng để trẻ có thể nhìn thấy rõ mặt người thực hiện.
Phòng mát xa không phải là không gian riêng biệt, mà được thực hiện trên giường Kangaroo, do đó thiếu hệ thống loa phát nhạc và không đảm bảo sự yên tĩnh cần thiết cho quá trình mát xa trẻ.
- 8 giờ sáng hằng ngày, điều dưỡng buồng sẽ thông báo cho gia đình giờ mát xa để đảm bảo :
+ Trẻ được ăn trước mát xa 30 phút
+ Trẻ không bị đánh thức khi đang ngủ
Các bé được mát xa đều đã rụng rốn và không có dấu hiệu nhiễm trùng Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các bé không có vùng da bị tổn thương, viêm da hay chảy máu Đảm bảo sức khỏe của trẻ là điều kiện tiên quyết khi tiến hành mát xa.
Trẻ sơ sinh non tháng nhẹ cân, sau khi được điều trị ổn định về hô hấp và dinh dưỡng, có thể nhận được liệu pháp mát xa, đặc biệt khi nằm Kangaroo với mẹ Tuy nhiên, những bé non tháng và nhẹ cân trong khu hồi sức vẫn chưa được tiếp cận với việc mát xa sớm Bước 5 trong quy trình này là thực hiện mát xa cho trẻ.
Thực hiện mát xa Số nhân viên thực hiện đúng
Thực hiện đầy đủ các bước mát xa 18
Thực hiện mát xa dựa trên sự đáp ứng của trẻ 14
Thực hiện đúng kỹ thuật mát xa
(vị trí mát xa, lực ấn) 15
Thực hiện đủ thời gian mát xa 16
Hiện nay, quy trình mát xa cho trẻ sơ sinh non tháng nhẹ cân được thực hiện thường xuyên tại khoa Hồi sức tích cực sơ sinh, với thời gian mát xa tối thiểu cho mỗi trẻ.
Tại phòng Kangaroo của khoa Hồi sức tích cực sơ sinh, trẻ em được tiếp cận với liệu pháp mát xa dưới sự hướng dẫn của điều dưỡng Việc này không chỉ giúp nâng cao chất lượng chăm sóc cho trẻ mà còn trang bị cho gia đình những kỹ năng cần thiết khi trẻ trở về nhà.
- Các thao tác được thực hiện theo quy trình dễ hiểu giúp điều dưỡng và sản phụ thực hiện dễ dàng hơn
Bệnh viện đã nhận được sự hỗ trợ và ủng hộ mạnh mẽ từ ban Lãnh đạo và phòng điều dưỡng trong việc triển khai các liệu pháp mát xa cho trẻ sơ sinh non tháng và nhẹ cân.
- Nhân viên điều dưỡng tại khoa nhiệt tình, tinh thần thái độ tốt
Sản phụ và gia đình đều khao khát nhận được thông tin đầy đủ, đồng thời mong muốn trẻ được chăm sóc tốt nhất và hưởng quyền lợi từ các dịch vụ chất lượng, giúp họ yên tâm khi cho con tham gia mát xa.
Mặc dù đã áp dụng tại khoa Hồi sức tích cực sơ sinh nhưng vẫn có một số hạn chế như sau :
Khoa Hồi sức tích cực sơ sinh hiện có 28 điều dưỡng tham gia chăm sóc trẻ sơ sinh hồi sức cấp cứu, bao gồm trẻ sinh mổ và thực hiện các quy trình tắm bé tại phòng Kangaroo Tuy nhiên, việc thực hiện mát xa cho trẻ sơ sinh tại phòng Kangaroo gặp khó khăn do thiếu nhân lực.
- Một số nhân viên mới chưa đủ kiến thức, kỹ năng để mát xa để thực hiện mát xa cho trẻ sơ sinh
- Một số nhân viên hạn chế việc tiếp xúc về lời nói, cử chỉ trong lúc mát xa cho trẻ
*Về cơ sở vật chất:
Hiện tại, chúng tôi chưa có phòng riêng dành cho việc mát xa trẻ sơ sinh, điều này khiến việc đảm bảo không gian yên tĩnh và áp dụng trị liệu bằng âm nhạc trong quá trình mát xa trở nên khó khăn.
- Thiếu các tờ rơi tranh ảnh hướng dẫn và cung cấp thông tin về mát xa cho trẻ sinh non và nhẹ cân
- Thực hiện mát xa tại giường nên khó khăn trong tư thế thực hiện mát xa của điều dưỡng
* Về phía sản phụ và người nhà
Việc truyền thông giáo dục về lợi ích của massage cho sản phụ và gia đình hiện còn hạn chế, khiến nhiều người lo ngại rằng massage có thể ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ sơ sinh, đặc biệt là những bé non tháng và nhẹ cân.
- Một số sản phụ và người nhà nghĩ rằng mát xa là không cần thiết và tốn kém
- Thời gian các sản phụ cho trẻ ăn ngủ khác nhau dẫn đến việc mát xa bị chậm lại, không liên tục theo đúng giờ mát xa chung
Một số điều dưỡng chưa có kỹ năng hướng dẫn sản phụ thực hiện quy trình mát xa, trong khi một số sản phụ lại lo sợ không dám chạm vào con mạnh mẽ Điều này đã ảnh hưởng đến hiệu quả thực hành mát xa của sản phụ sau khi kết thúc thời gian điều trị tại viện.
- Chưa thực hiện được việc mát xa sớm cho trẻ non tháng nhẹ cân nằm tại khu Hồi sức tích cực
3.1.4 Nguyên nhân của việc chưa làm được
- Chưa bố trí phòng mát xa thích hợp cho trẻ non tháng, nhẹ cân
- Sản phụ thiếu kiến thức và kỹ năng thực hành mát xa bé
- Điều dưỡng thiếu kỹ năng tư vấn, hướng dẫn
- Chưa có quy trình mát xa sớm cho trẻ non tháng, nhẹ cân tại khu hồi sức tích cực.
Giải pháp
Phòng Điều dưỡng tổ chức đào tạo và tập huấn cho điều dưỡng viên tại khoa về tầm quan trọng của mát xa Chương trình nhằm cung cấp kiến thức và kỹ năng tư vấn, hướng dẫn quy trình thực hiện mát xa cho sản phụ, giúp nâng cao chất lượng chăm sóc và hỗ trợ sức khỏe cho mẹ và bé.
Các khoa sản trong bệnh viện, đặc biệt là tổ chăm sóc khách hàng và khoa khám bệnh, cần tăng cường tư vấn cho các bà mẹ mang thai tham gia lớp tiền sản Điều này giúp sản phụ tiếp cận thông tin và kiến thức về mát xa ngay từ khi còn mang thai Bên cạnh đó, trong các cuộc họp giao ban người bệnh, cần lồng ghép thông tin về việc mát xa cho trẻ sinh non nhẹ cân để cung cấp thêm kiến thức cho sản phụ và gia đình.
Các bác sĩ và điều dưỡng tại khoa đã tăng cường tư vấn về lợi ích của việc thực hiện mát xa cho trẻ sinh non và nhẹ cân trong quá trình điều trị và chăm sóc.
Bệnh viện đã thiết lập một phòng riêng biệt dành cho việc mát xa trẻ sinh non nhẹ cân tại khoa Hồi sức tích cực sơ sinh, được trang bị đầy đủ các thiết bị cần thiết.
Bệnh viện triển khai kế hoạch đào tạo mát xa cho trẻ sinh non nhẹ cân tại các khoa sản, nhằm đảm bảo nhân lực có thể linh hoạt thực hiện nhiệm vụ mát xa tại khoa Hồi sức tích cực sơ sinh Điều này không chỉ giúp nâng cao năng lực chăm sóc trẻ sinh non, nhẹ cân mà còn cải thiện kỹ năng của các điều dưỡng và hộ sinh trong bệnh viện.
Phòng Điều dưỡng của bệnh viện liên tục theo dõi và đánh giá quy trình mát xa cho sơ sinh non tháng nhẹ cân, nhằm thực hiện những điều chỉnh kịp thời Điều này giúp tạo ra một môi trường làm việc thoải mái và hài lòng, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho trẻ sơ sinh.
- Bệnh viện nghiên cứu xây dựng quy trình mát xa sớm cho trẻ sơ sinh nằm tại khu vực hồi sức tích cực
Hình 11: Chăm sóc trẻ non tháng nhẹ cân tại khoa Hồi sức tích cự sơ sinh