Tính cấp thiết của đề tài
Bảo hiểm xã hội (BHXH) tại Việt Nam được Đảng và Nhà nước coi trọng, đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định cuộc sống của người lao động và hỗ trợ họ khi gặp rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động hay bệnh nghề nghiệp Chính sách BHXH không chỉ giúp người lao động sớm phục hồi sức khỏe và tìm kiếm việc làm, mà còn góp phần vào sự ổn định xã hội và thực hiện mục tiêu xây dựng một xã hội dân giàu, nước mạnh, công bằng và văn minh Quản lý chi BHXH là một khâu trọng yếu trong việc thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, đảm bảo quyền lợi cho người thụ hưởng và thúc đẩy an sinh xã hội, từ đó góp phần bảo đảm an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội.
Bảo hiểm xã hội huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu được thành lập năm
Từ năm 2009, Bảo hiểm xã hội huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu đã chú trọng công tác quản lý chi BHXH để đảm bảo quyền lợi cho người thụ hưởng Họ đã tăng cường quản lý chi trả và kiểm soát các đối tượng hưởng chế độ BHXH, đảm bảo chi trả đầy đủ và kịp thời Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế như tình trạng chi sai quy định, với tổng số tiền thu hồi từ năm 2017-2019 lên đến 48,6 triệu đồng Việc thanh toán chế độ ngắn hạn chưa kịp thời và quản lý đối tượng hưởng chế độ còn lỏng lẻo Ngoài ra, việc xử lý vi phạm trong quản lý chi BHXH còn nhiều bất cập và tính bảo mật dữ liệu chưa cao Do đó, việc nghiên cứu và đánh giá công tác quản lý chi BHXH, phân tích nguyên nhân và đề xuất khuyến nghị là rất cần thiết để cải thiện tình hình tại huyện Tam Đường trong tương lai.
Dựa trên tình hình thực tế hiện tại, tác giả đã quyết định nghiên cứu đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu” cho luận văn của mình.
Mục tiêu nghiên cứu
Bài viết phân tích và đánh giá thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu trong giai đoạn 2017-2019 Dựa trên những kết quả này, bài viết đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường trong thời gian tới.
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi bảo hiểm xã hội
- Phân tích thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu trong giai đoạn 2017-2019
Trong giai đoạn 2017-2019, công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn tồn tại một số hạn chế Những kết quả đạt được bao gồm việc cải thiện quy trình chi trả và tăng cường công tác tuyên truyền về bảo hiểm xã hội Mặt khác, các hạn chế chủ yếu đến từ việc thiếu hụt nguồn lực, sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và nhận thức của người dân về quyền lợi bảo hiểm xã hội còn hạn chế Nguyên nhân của những hạn chế này cần được phân tích kỹ lưỡng để đề xuất các giải pháp cải thiện trong tương lai.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu trong thời gian tới.
Đóng góp của luận văn
Luận văn này nhằm tổng hợp và hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ bản liên quan đến quản lý chi bảo hiểm xã hội, đồng thời phân tích những yếu tố tác động đến công tác này.
Luận văn này là nghiên cứu đầu tiên hệ thống hóa công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu Tài liệu này sẽ hỗ trợ Bảo hiểm xã hội huyện Tam Đường và UBND huyện đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện quản lý chi bảo hiểm xã hội trong tương lai Ngoài ra, luận văn cũng là nguồn tham khảo hữu ích cho các nhà nghiên cứu trong các nghiên cứu liên quan đến đề tài này.
Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu thành 4 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi bảo hiểm xã hội Chương 2: Phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu
Chương 4: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI
Cơ sở lý luận về quản lý chi bảo hiểm xã hội
1.1.1 Lý luận chung về bảo hiểm xã hội
1.1.1.1 Khái niệm bảo hiểm xã hội
Trong quá trình lao động, con người luôn nỗ lực để đạt được kết quả cao nhất, với mục tiêu cuối cùng là cải thiện kinh tế cá nhân và xã hội Tuy nhiên, không phải lúc nào sự nỗ lực cũng được đền đáp xứng đáng, bởi vì người lao động có thể gặp phải những khó khăn và rủi ro như ốm đau, tai nạn, mất việc làm, già yếu và tử vong Những rủi ro này làm giảm khả năng lao động, dẫn đến giảm hoặc mất thu nhập, gây khó khăn về kinh tế Để đối phó với những rủi ro này, chính sách bảo hiểm xã hội được xem là một giải pháp hiệu quả, đáp ứng nhu cầu của phần lớn người lao động và đã được nhiều quốc gia áp dụng.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một hệ thống tài chính nhằm đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp khó khăn do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc qua đời Theo Luật Bảo hiểm xã hội Việt Nam 2014, BHXH hình thành từ sự đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động, nhằm bảo vệ an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ Đối tượng tham gia BHXH bao gồm tất cả người lao động hoặc một bộ phận nhất định tùy thuộc vào sự phát triển kinh tế – xã hội của từng quốc gia.
1.1.1.2 Phân loại bảo hiểm xã hội
Hiện nay, bảo hiểm xã hội được triển khai dưới hai hình thức là BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện
Bảo hiểm xã hội bắt buộc là hình thức bảo hiểm mà Nhà nước yêu cầu chủ sử dụng lao động và người lao động đóng góp vào quỹ bảo hiểm xã hội Mục đích của loại hình này là cung cấp trợ cấp cho người lao động khi gặp rủi ro hoặc khi về hưu, đảm bảo sự ổn định và bền vững cho các thế hệ Điều này phù hợp với các mục tiêu cơ bản của bảo hiểm xã hội theo Luật Bảo hiểm xã hội Việt Nam năm 2014.
Bảo hiểm xã hội tự nguyện là hình thức bảo hiểm mà Nhà nước quy định, cho phép người dân tự nguyện tham gia Đối tượng tham gia rất đa dạng, bao gồm người tự tạo việc làm, nội trợ, nông dân, ngư dân, và cả những người đã tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc Mục đích của bảo hiểm xã hội tự nguyện là cung cấp thêm trợ cấp cho những người có nhu cầu và bảo vệ quyền lợi cho những lao động không thuộc quan hệ thuê mướn lao động, theo Luật Bảo hiểm xã hội Việt Nam năm 2014.
BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện đều là phần quan trọng trong hệ thống chính sách bảo hiểm xã hội của một quốc gia, với mục tiêu chung là bảo vệ và ổn định cuộc sống cho người lao động khi họ đối mặt với việc giảm hoặc mất thu nhập do suy giảm khả năng lao động Cả hai loại hình bảo hiểm đều được quản lý và thực hiện theo quy định của Nhà nước, nhằm đảm bảo công bằng và an sinh xã hội Chính sách BHXH tự nguyện có nhiều điểm tương đồng với BHXH bắt buộc, từ tỷ lệ đóng góp, mức thu nhập tối thiểu và tối đa, đến các điều kiện hưởng chế độ hưu trí và các trợ cấp liên quan Điều này giúp tạo ra sự liên thông giữa hai hình thức bảo hiểm, bảo đảm quyền lợi cho người tham gia.
BHXH tự nguyện và BHXH bắt buộc có những điểm khác biệt rõ rệt về quy định chính sách và cách thức thực hiện, do đặc điểm riêng của BHXH tự nguyện.
Để đảm bảo người lao động ở độ tuổi trung niên (40-45 tuổi) có khả năng kinh tế tham gia BHXH đủ 20 năm để hưởng chế độ hưu trí, chính sách BHXH tự nguyện cho phép nam từ 60 tuổi và nữ từ 55 tuổi tham gia nếu thời gian đóng BHXH còn thiếu không quá 5 năm Điều này hỗ trợ những người lao động nghỉ việc khi hết tuổi lao động nhưng vẫn còn thiếu thời gian đóng BHXH để đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí hàng tháng.
15 năm đóng BHXH bắt buộc trở lên mà chưa nhận BHXH một lần) thì được đóng tiếp cho đến khi đủ 20 năm để hưởng lương hưu hàng tháng
Quá trình tham gia BHXH tự nguyện chỉ có sự tham gia của người đóng BHXH và tổ chức BHXH, yêu cầu người tham gia hoặc thân nhân thực hiện trực tiếp Người tham gia cần đóng BHXH theo mức quy định, thực hiện thủ tục tham gia BHXH, tự quản lý sổ BHXH và hóa đơn nộp BHXH trong suốt thời gian tham gia Ngoài ra, cần lập thủ tục để hưởng chế độ BHXH khi đủ điều kiện theo quy định.
+ Tùy thuộc vào khả năng kinh tế và thu nhập trong từng thời gian
Người tham gia BHXH tự nguyện có quyền lựa chọn và thay đổi mức thu nhập đóng BHXH, với mức thấp nhất bằng mức lương tối thiểu chung và tăng thêm 50.000đ cho mỗi bậc tiếp theo Mức thu nhập cao nhất để đóng BHXH không vượt quá 20 lần mức lương tối thiểu chung Đặc biệt, người tham gia có thể tạm dừng việc đóng BHXH tự nguyện mà không cần lý do.
Bảo hiểm xã hội tự nguyện dành cho những người không có quan hệ lao động và không nhất thiết phải có khả năng lao động Người tham gia chỉ cần đóng góp vào quỹ hưu trí và tử tuất, từ đó được hưởng hai chế độ bảo hiểm xã hội là chế độ hưu trí và tử tuất Tuy nhiên, chế độ này không bao gồm các quyền lợi về ốm đau, thai sản, tai nạn lao động hay bệnh nghề nghiệp.
1.1.1.3 Vai trò của bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm xã hội (BHXH), dù là bắt buộc hay tự nguyện, đóng vai trò quan trọng đối với người lao động, người sử dụng lao động và nền kinh tế - xã hội Vai trò của BHXH không chỉ bảo vệ quyền lợi cho người lao động mà còn góp phần ổn định và phát triển kinh tế bền vững.
- Đối với người lao động và người sử dụng lao động
Bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo thu nhập ổn định cho người lao động và gia đình họ Mục tiêu chính của BHXH là bảo vệ quyền lợi cho người lao động khi họ gặp rủi ro dẫn đến giảm hoặc mất thu nhập, từ đó giúp duy trì cuộc sống ổn định cho bản thân và gia đình.
Trong cuộc sống, người lao động thường phải đối mặt với các rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động hay thai sản, dẫn đến giảm hoặc mất sức lao động và thu nhập Những biến cố này có thể gây khó khăn cho đời sống kinh tế của gia đình Để hỗ trợ người lao động trong những tình huống khó khăn này, việc tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) sẽ giúp họ nhận được khoản tiền trợ cấp, bù đắp phần thu nhập bị mất hoặc giảm, từ đó ổn định cuộc sống và thu nhập cho bản thân và gia đình.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) không chỉ là nguồn động viên tinh thần mà còn là chỗ dựa tâm lý vững chắc cho người lao động khi gặp rủi ro Việc tham gia BHXH giúp đảm bảo thu nhập ổn định, tạo cảm giác yên tâm và niềm tin vào tương lai Điều này khuyến khích người lao động phát huy khả năng sáng tạo, nâng cao năng suất và hiệu quả công việc.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và ổn định hoạt động sản xuất kinh doanh của tổ chức và doanh nghiệp, từ đó gia tăng hiệu quả và lợi nhuận Ngoài ra, BHXH cũng nâng cao tinh thần trách nhiệm của người sử dụng lao động đối với nhân viên và xã hội, góp phần củng cố mối quan hệ giữa chủ và thợ.
- Đối với nền kinh tế - xã hội
Cơ sở thực tiễn về quản lý chi bảo hiểm xã hội
1.2.1 Kinh nghiệm quản lý chi bảo hiểm xã hội ở một số địa phương trong nước
1.2.1.1 Kinh nghiệm của huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ
Bảo hiểm xã hội huyện Lâm Thao, được thành lập vào ngày 16 tháng 06 năm 2009 và có trụ sở tại Khu Lâm Thao, thị trấn Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ, luôn coi công tác quản lý chi BHXH là một yếu tố quan trọng trong việc thực hiện các chính sách bảo hiểm xã hội Để đảm bảo quyền lợi cho người thụ hưởng, BHXH huyện Lâm Thao đã triển khai nhiều giải pháp nhằm chi trả kịp thời các chế độ BHXH cho các đối tượng liên quan.
BHXH Việt Nam quy định rõ về phân cấp chi trả, bao gồm quản lý nguồn kinh phí và trách nhiệm của các cơ quan BHXH trong việc chi trả kịp thời Hợp đồng dịch vụ quản lý người hưởng và chi trả chế độ BHXH giữa BHXH và đại lý bưu điện cũng được quy định cụ thể Dựa trên các quy định này, BHXH huyện Lâm Thao đã thực hiện công tác quản lý chi BHXH theo đúng thẩm quyền được phân cấp.
Quản lý lập dự toán chi BHXH được thực hiện theo hướng dẫn của BHXH Việt Nam, dựa trên dự toán của bộ phận chế độ BHXH Bộ phận kế toán tổng hợp dự toán chi BHXH cho đối tượng hưởng trên toàn huyện, sau đó trình Giám đốc BHXH huyện duyệt và gửi đến BHXH tỉnh Phú Thọ BHXH tỉnh sẽ chuyển tiếp đến BHXH Việt Nam để phê duyệt Sau khi được phê duyệt, BHXH tỉnh phân bổ kinh phí cho BHXH huyện Công tác này được BHXH huyện Lâm Thao thực hiện đúng quy trình và thời gian quy định.
Quản lý đối tượng hưởng chế độ BHXH tại huyện Lâm Thao bao gồm cả đối tượng hưởng chế độ dài hạn và ngắn hạn Công tác này được thực hiện với mục tiêu đảm bảo chính xác và kịp thời trong việc chi trả các chế độ BHXH, nhằm đảm bảo an toàn, đúng kỳ hạn và đủ số lượng cho người hưởng Điều này giúp tránh gây phiền hà cho đối tượng nhận trợ cấp.
BHXH huyện Lâm Thao đã áp dụng phần mềm máy tính để tối ưu hóa quy trình quản lý, giúp hạn chế sai sót và tiết kiệm thời gian, công sức cho đội ngũ quản lý đối tượng.
Quản lý chi các chế độ BHXH tại BHXH huyện Lâm Thao được thực hiện hợp lý và đúng quy định của BHXH Việt Nam, linh hoạt theo điều kiện địa phương và đối tượng hưởng chế độ Cải cách thủ tục hành chính trong công tác chi BHXH đã giúp tuân thủ nghiêm ngặt hồ sơ và quy trình, đảm bảo giải quyết đúng - đủ - kịp thời quyền lợi cho người lao động Hiện tại, BHXH huyện Lâm Thao áp dụng hai hình thức chi trả: trực tiếp và gián tiếp, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người hưởng Qua đó, việc quản lý và chi các chế độ tại BHXH huyện Lâm Thao đã đáp ứng cơ bản yêu cầu của các đối tượng thụ hưởng.
BHXH huyện Lâm Thao đã thực hiện nghiêm túc các quy định của BHXH Việt Nam trong công tác kiểm tra, kiểm soát và giải quyết khiếu nại, tố cáo Điều này đã góp phần quan trọng trong việc giảm thiểu sai phạm trong công tác chi BHXH trên địa bàn huyện.
Năm 2019, BHXH huyện Lâm Thao đã quản lý chi BHXH cho các đối tượng theo đúng quy định với tổng số tiền 23.047 triệu đồng Trong đó, chi từ NSNN là 7.200 triệu đồng, bao gồm 410 triệu đồng cho chi BHXH một lần và 6.790 triệu đồng cho chi hàng tháng Chi từ quỹ BHXH đạt 17.546 triệu đồng, với 3.826 triệu đồng cho chi BHXH một lần và 13.720 triệu đồng cho chi hàng tháng (Bảo hiểm xã hội huyện Lâm Thao, 2019).
1.2.1.2 Kinh nghiệm của huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái
Bảo hiểm xã hội huyện Lục Yên được thành lập ngày 20 tháng 02 năm
Kể từ năm 2009, Bảo hiểm xã hội huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái đã hoạt động tại thị trấn Yên Thế Trong thời gian qua, tình hình phát triển kinh tế địa phương gặp nhiều khó khăn do thiên tai và bão lũ, ảnh hưởng đến sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp, cũng như việc làm và thu nhập của người lao động Điều này đã tác động lớn đến công tác phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội và quản lý chi bảo hiểm xã hội Để đảm bảo chi trả đúng, đủ và kịp thời cho các đối tượng hưởng chế độ bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm xã hội huyện Lục Yên đã triển khai nhiều giải pháp hiệu quả.
Cán bộ chuyên môn cần thường xuyên theo dõi tình hình kinh phí được cấp để đảm bảo đủ nguồn chi trả lương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng Việc này được thực hiện thông qua hợp đồng đại lý với Bưu điện huyện, dưới sự giám sát và hỗ trợ của cán bộ BHXH huyện và tỉnh.
Cải cách hành chính được chú trọng nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia và thụ hưởng chế độ bảo hiểm xã hội (BHXH) Các đơn vị công bố rõ ràng các thủ tục hành chính tại trụ sở làm việc, duy trì bộ phận “một cửa” và bố trí viên chức tiếp nhận hồ sơ, trả kết quả tại Trung tâm hành chính công của huyện, đảm bảo tính công khai, minh bạch và đúng quy trình.
Quản lý chặt chẽ các đối tượng hưởng chế độ BHXH hàng tháng nhằm phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi trục lợi quỹ Điều này cũng giúp tạo điều kiện thuận lợi cho người hưởng chế độ và giải quyết nhanh chóng các thắc mắc của tổ chức, cá nhân liên quan đến chính sách BHXH.
Để nâng cao hiệu quả quản lý chi chế độ BHXH, cần chú trọng đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ viên chức Đồng thời, thực hiện khảo sát và bố trí các điểm chi chế độ BHXH tại các xã, thị trấn và bưu điện nhằm đảm bảo sự thuận tiện tối đa cho người tham gia thụ hưởng chế độ này.
Năm 2019, BHXH huyện Lục Yên đã quản lý chi BHXH cho các đối tượng theo đúng quy định với tổng số tiền 21.576 triệu đồng Trong đó, chi BHXH do NSNN đảm bảo là 6.250 triệu đồng, bao gồm chi BHXH một lần 384 triệu đồng và chi hàng tháng 5.866 triệu đồng Chi BHXH do quỹ BHXH đảm bảo là 15.326 triệu đồng, với chi BHXH một lần 3.350 triệu đồng và chi hàng tháng 11.976 triệu đồng Công tác quản lý chi được thực hiện đúng thời gian, chế độ quy định, đảm bảo an toàn tuyệt đối về tiền mặt.
1.2.2 Bài học kinh nghiệm đối với huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu
Dựa trên phân cấp chi trả của BHXH Việt Nam, BHXH huyện Tam Đường cần thực hiện quản lý chi BHXH một cách chính xác và đúng thẩm quyền được giao.
