TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU 9
VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU
1 1 Tổng quan tình hình nghiên cứu
1 1 1 Các nghiên cứu về bản địa hóa các tôn giáo tại Việt Nam
- Về bản địa hóa Phật giáo
Phật giáo đóng vai trò quan trọng trong văn hóa Việt Nam, thể hiện sức ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống tinh thần của người dân Những nghiên cứu về Phật giáo cho thấy tôn giáo này đã góp phần hình thành và phát triển diện mạo văn hóa Việt Nam, khẳng định vị thế của nó trong xã hội.
Một trong những cuốn sách tiêu biểu viết về Phật giáo Việt Nam là cuốn Việt
Cuốn sách "Nam Phật giáo lược sử" của tác giả Thích Mật Thể bao gồm 10 chương, cung cấp cái nhìn tổng thể về sự phát triển của Phật giáo tại Việt Nam từ những ngày đầu truyền bá Tác giả nhấn mạnh quá trình hòa nhập của Phật giáo vào văn hóa Việt, cho thấy dấu ấn mạnh mẽ của nó qua từng giai đoạn lịch sử, phản ánh tinh thần và bản sắc văn hóa của người Việt Nam.
Cuốn "Lịch sử Phật giáo Việt Nam" của tác giả Lê Mạnh Thát, bao gồm 3 cuốn và 12 chương, trình bày chi tiết quá trình du nhập Phật giáo vào Việt Nam và sự gắn bó của nó với dòng chảy lịch sử văn hóa dân tộc Tác giả Nguyễn Duy Hinh trong tác phẩm "Lịch sử đạo Phật Việt Nam" cũng có những quan điểm đáng chú ý về sự phát triển của Phật giáo tại đây.
Phật giáo Việt Nam là sự kết hợp giữa truyền thống dân tộc và lòng từ bi, thể hiện sâu sắc trong văn hóa và nghệ thuật của người Việt Nó không chỉ là sự tiếp thu từ Phật giáo Ấn Độ hay Trung Hoa, mà đã được Việt hóa, tạo nên một bản sắc riêng biệt.
Phật giáo Việt Nam không chỉ gắn bó với dân tộc mà còn là yếu tố quan trọng trong bản sắc văn hóa dân tộc, đóng vai trò thiết yếu trong văn hóa Việt Nam Trong quá trình hội nhập và phát triển, Phật giáo luôn đồng hành cùng dân tộc, hòa nhập sâu rộng vào nhiều lĩnh vực xã hội, đặc biệt là văn hóa Tác giả Đỗ Quang Hƣng cũng đề cập đến khái niệm “nhập thế chính trị” của Phật giáo, cho thấy cách thức mà Phật giáo hòa nhập và tạo dựng vị thế trong xã hội Việt Nam, đồng thời thể hiện sự thay đổi để phù hợp với văn hóa xã hội, tạo nên những dấu ấn sâu sắc của Phật giáo tại Việt Nam.
Phật giáo Hòa Hảo, do Trần Văn Chánh và Bùi Thanh Hải biên soạn, không chỉ là một tôn giáo đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của người dân miền Tây Nam Bộ, mà còn là sự kết hợp giữa các giá trị truyền thống của dân tộc và các tôn giáo khác, phản ánh tính cách của đại đa số nông dân nơi đây Giá trị lớn nhất của Phật giáo Hòa Hảo nằm ở khả năng dung hợp và phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc Sự ảnh hưởng của văn hóa Việt Nam trong quá trình truyền nhập Phật giáo còn thể hiện qua tín ngưỡng thờ Mẫu, với sự xuất hiện của Mẫu trên điện thờ Phật và trong các ngôi chùa, là minh chứng rõ ràng cho sự hòa quyện này.
Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, sự bản địa hóa Phật giáo Ấn Độ được thể hiện qua truyền thuyết "Man Nương" ở chùa Dâu, Bắc Ninh Truyền thuyết này cho thấy tục thờ các vị Phật Tứ pháp (Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện) là kết quả của sự kết hợp giữa nhà sư (đại diện cho Phật giáo) và Man Nương, người mẹ bản địa thuộc tín ngưỡng thờ cây, thờ đá Do đó, Man Nương được tôn vinh là Phật Mẫu, mẹ của các vị Tứ pháp.
Trong cuốn "Đạo Mẫu Việt Nam", tác giả Ngô Đức Thịnh đã đề cập đến vai trò của Đạo Mẫu trong hệ thống tôn giáo tín ngưỡng tại Việt Nam, đặc biệt trong phần 3 của chương 2 Ông phân tích quá trình du nhập và hòa nhập của Phật giáo vào văn hóa Việt Nam, nhấn mạnh sự tương tác giữa các tôn giáo và tín ngưỡng, từ đó làm nổi bật vị trí của Đạo Mẫu trong bối cảnh tôn giáo đa dạng của đất nước.
Vào khoảng đầu Công nguyên, đạo Phật du nhập vào Việt Nam và một phần quan trọng của nó đã phát triển theo hướng dân gian hóa Sự hình thành phái Mật Tông tại nước ta chịu ảnh hưởng từ sự giao thoa giữa Phật giáo và tín ngưỡng Mẫu Điều này dễ nhận thấy qua hình ảnh tại hầu hết các ngôi chùa ở Bắc Bộ.
Trung Bộ đều có điện thờ Mẫu Trong đó phổ biến nhất là dạng “tiền Phật hậu Mẫu” (phía trước thờ Phật, phía sau thờ Mẫu) “ [74, tr 63]
Trong cuốn "Cơ sở văn hóa Việt Nam", tác giả Trần Ngọc Thêm nhấn mạnh rằng Phật giáo đã tiếp xúc và giao thoa với các tín ngưỡng truyền thống của văn hóa Việt Nam Ông cho rằng Phật giáo Việt Nam mang đặc trưng thiên về nữ và là một phần của văn hóa nông nghiệp, nơi Đức Phật được đồng nhất với các vị thần của cư dân nông nghiệp Việt Nam.
Trong cuốn "Cơ sở văn hóa Việt Nam", tác giả Trần Ngọc Thêm nhận định rằng Phật giáo khi vào Việt Nam đã nhanh chóng tiếp xúc và hòa nhập với tín ngưỡng truyền thống của dân tộc Sự tổng hợp này mang đặc trưng của văn hóa nông nghiệp, với khuynh hướng thiên về nữ Người Việt đã sáng tạo ra các hình tượng Phật Bà riêng, đồng thời thể hiện tính linh hoạt trong việc thực hành Phật giáo, biến nó thành tôn giáo đặc trưng của người Việt.
- Về bản địa hóa Đạo giáo
Trong cuốn "Đạo gia và văn hóa," tác giả Trần Nghĩa cho rằng Đạo giáo đã phát triển tại Việt Nam nhờ sự dung hợp với tín ngưỡng bản địa Từ thời Lý Trần, nhiều Đạo sĩ nổi tiếng như Thông Huyền, Hoàn Nguyên, và Huyền Vân đã xuất hiện Hai phái Đạo gia "Phủ lục" và "Đan đỉnh" đều tìm thấy đất sống tại Việt Nam; phái Phủ lục tập trung vào bùa chú và phép thuật, trong khi phái Đan đỉnh chú trọng vào tu luyện đan Sự ảnh hưởng của văn hóa dân gian truyền thống Việt Nam đã giúp Đạo giáo biến đổi và phát triển, tạo nên dấu ấn trong văn hóa Việt.
Trong bài viết “Bàn về sự truyền bá và giao thoa Đạo giáo ở Đông Nam Á,” tác giả Tôn Diệc Bình chỉ ra rằng Đạo giáo đã được truyền vào Việt Nam ngay từ khi mới ra đời và tiếp tục ảnh hưởng đến văn hóa cho đến nay Tín ngưỡng Đạo giáo mang đậm dấu ấn văn hóa Trung Hoa nhưng đã được Việt Nam hóa qua nhiều thế kỷ Đặc điểm nổi bật đầu tiên là tín ngưỡng thờ thần, thể hiện sự thực dụng và đáp ứng nhu cầu tinh thần của người dân Thứ hai, Đạo giáo thường kết hợp với Phật giáo, với các thần linh Đạo giáo xuất hiện trên bàn thờ trong chùa Cuối cùng, thần linh Đạo giáo cũng hòa quyện với tín ngưỡng dân gian, tạo nên sự phong phú trong đời sống tâm linh của người Việt.
Việt Nam, trong Đạo giáo xuất hiện các vị thần trong tín ngƣỡng dân gian Việt
Nam, như một số đạo quán thờ: Hưng Đạo Vương, thần núi Tản Viên, công chúa
Đạo giáo khi truyền vào Việt Nam đã hòa quyện với tín ngưỡng dân gian, thể hiện sự giao thoa văn hóa sâu sắc Sự kết hợp này mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống Việt Nam và chịu ảnh hưởng từ Nho giáo cũng như Phật giáo, tạo nên một hệ thống tôn giáo đa dạng với ba thành phần chính: Nho, Đạo và Phật.
Phật – Đạo ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống văn hóa của Việt Nam
Trong cuốn "Cơ sở văn hóa Việt Nam," tác giả Trần Ngọc Thêm chỉ ra rằng Đạo giáo đã nhanh chóng hòa quyện với các tín ngưỡng bản địa, ngay cả khi Nho giáo chưa tìm được chỗ đứng vững chắc tại Việt Nam Điều này cho thấy sức sống mạnh mẽ và vị thế của Đạo giáo trong đời sống tâm linh của người Việt, đồng thời lý giải sự hài hòa của truyền thống “Tam giáo đồng nguyên” đã thấm sâu vào cuộc sống của mỗi người dân Việt Nam.
- Về bản địa hóa Nho giáo