KHÁI QUÁT SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC – LÊNIN
Trong lịch sử tư tưởng kinh tế, từ cổ đại đến nay, sự phát triển của mỗi giai đoạn và phương thức sản xuất xã hội đã tạo ra nhiều trường phái và tư tưởng kinh tế khác nhau Mặc dù có sự đa dạng về lý luận và cách tiếp cận, các ngành khoa học kinh tế, đặc biệt là kinh tế chính trị, đều chung một điểm: chúng là kết quả của quá trình hoàn thiện liên tục Các khái niệm và phạm trù khoa học trong kinh tế chính trị hiện đại được hình thành dựa trên sự kế thừa sáng tạo từ những lý thuyết đã được khám phá trước đó, đồng thời phản ánh kết quả từ thực tiễn kinh tế xã hội đang diễn ra Kinh tế chính trị Mác đóng vai trò quan trọng trong việc định hình những tư tưởng này.
- Lênin, một trong những môn khoa học kinh tế chính trị của nhân loại, được hình thành và phát triển theo logic lịch sử như vậy
Thuật ngữ "khoa học kinh tế chính trị" (political economy) lần đầu tiên xuất hiện vào đầu thế kỷ XVII trong tác phẩm "Chuyên luận về kinh tế chính trị" được xuất bản năm 1615 Tác phẩm này do nhà kinh tế người Pháp A Montcredien, thuộc trường phái thương Pháp, viết ra và đề xuất một môn khoa học mới - khoa học kinh tế chính trị.
Tuy nhiên, tácphẩm này mới chỉ là những phác thảo ban đầu về môn học kinh tế chính
Vào thế kỷ XVII, với lý luận của A Smith, một nhà kinh học người Anh, kinh tế chính trị đã trở thành một môn học có hệ thống với các khái niệm và phạm trù chuyên ngành Từ đó, kinh tế chính trị đã phát triển thành một môn khoa học và tiếp tục được nghiên cứu cho đến ngày nay.
Xét một cách khái quát, quá trình phát triển tư tưởng kinh tế của loài người có thể được mô tả như sau:
Giai đoạn thứ nhất, từ thời cổ đại đến cuối thế kỷ XVIII
Giai đoạn thứ hai, từ sau thế kỷ thứ XVIII đến nay
Trong giai đoạn lịch sử từ thời cổ đại đến cuối thế kỷ XVIII, đã xuất hiện nhiều tư tưởng kinh tế quan trọng Thời kỳ cổ và trung đại (từ thời cổ đại đến thế kỷ XV) chứng kiến sự phát triển của các tư tưởng kinh tế cổ Tiếp theo, từ thế kỷ XV đến cuối thế kỷ XVII, chủ nghĩa trọng thương nổi bật với lý thuyết kinh tế của các nhà kinh tế học ở Anh, Pháp và Italia Cuối cùng, từ giữa thế kỷ XVII đến nửa đầu thế kỷ XVIII, chủ nghĩa trong nông phát triển mạnh mẽ, đặc biệt với lý thuyết kinh tế của các nhà kinh tế học tại Pháp.
Kinh tế chính trị tư sản cổ điển Anh, phát triển từ giữa thế kỷ XVII đến cuối thế kỷ XVIII, phản ánh sự chuyển mình của tư duy kinh tế trong bối cảnh lịch sử Trong thời kỳ cổ và trung đại, do trình độ phát triển sản xuất còn hạn chế, các lý luận kinh tế chưa được hình thành một cách hoàn chỉnh Chỉ có một số ít tư tưởng kinh tế xuất hiện, nhưng chúng không đủ để tạo thành các hệ thống lý thuyết hoàn chỉnh với các khái niệm và phạm trù khoa học rõ ràng.
Sự xuất hiện của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa đã thay thế phương thức sản xuất phong kiến, tạo điều kiện cho sự phát triển hệ thống kinh tế chính trị Chủ nghĩa trọng thương được xem là hệ thống lý luận kinh tế đầu tiên nghiên cứu về sản xuất tư bản chủ nghĩa, mặc dù nội dung của nó còn hạn chế Tuy nhiên, việc chủ nghĩa trọng thương tập trung vào vai trò của thương mại trong mối liên hệ với sự giàu có của quốc gia trong giai đoạn tích lũy ban đầu đã đánh dấu một bước tiến trong lý luận kinh tế chính trị so với thời kỳ trung đại Những đại diện tiêu biểu của chủ nghĩa trọng thương bao gồm Thomas Mun (Anh), Xcaphuri (Italia), A Serra (Italia) và A Montchretien (Pháp), nhấn mạnh tầm quan trọng của hoạt động thương mại, đặc biệt là ngoại thương trong giai đoạn phát triển này.
Bước phát triển tiếp theo của kinh tế chính trị nhấn mạnh vai trò quan trọng của sản xuất nông nghiệp và sở hữu từ thân, đồng thời đề cao tự do kinh tế Trong khi chủ nghĩa trọng thương mới tập trung vào ngoại thương, thì nghiên cứu và phân tích trong lĩnh vực sản xuất đã mang lại những tiến bộ vượt bậc Mặc dù còn hạn chế, bước tiến này phản ánh sự gắn kết giữa lý luận kinh tế chính trị và thực tiễn phát triển của đời sống sản xuất xã hội Các đại biểu tiêu biểu của chủ nghĩa này ở Pháp bao gồm Boisguillebert, F Quesney và Turgot.
Kinh tế chính trị cổ điển Anh là hệ thống lý luận kinh tế của các nhà kinh tế tư sản, trình bày một cách hệ thống các phạm trù như hàng hóa, giá trị, tiền tệ, giá cả, tiền công và lợi nhuận Hệ thống này nhằm rút ra những quy luật vận động của nền kinh tế thị trường Các đại biểu tiêu biểu của kinh tế chính trị tư sản cổ điển Anh bao gồm W Petty, A Smith và D Ricardo.
Kinh tế chính trị là một lĩnh vực khoa học kinh tế nhằm nghiên cứu các quy luật chi phối sự vận động của các hiện tượng và quá trình hoạt động kinh tế của con người, tương ứng với các mức độ phát triển khác nhau của xã hội.
Từ thế kỷ XVIII đến nay, lý luận kinh tế chính trị đã phát triển theo nhiều hướng khác nhau với sự đa dạng trong các dòng lý thuyết Nổi bật là dòng lý thuyết kinh tế chính trị của C.Mác (1818-1883), người đã kế thừa và phát triển những giá trị khoa học từ kinh tế chính trị tư sản cổ điển Anh.
C.Mác đã xây dựng một hệ thống lý luận kinh tế chính trị toàn diện về phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, làm nổi bật những quy luật kinh tế chi phối sự hình thành và phát triển của nó Cùng với Ph.Ănghen, ông đã công bố lý luận kinh tế chính trị, được thể hiện rõ nét trong tác phẩm "Tư bản" Trong đó, C.Mác phân tích các khái niệm cơ bản của nền kinh tế tư bản như hàng hóa, tiền tệ, giá trị thặng dư, tích lũy và lợi nhuận, đồng thời trình bày các quy luật kinh tế và mối quan hệ xã hội giữa các giai cấp Các lý thuyết kinh tế chính trị của ông được tóm gọn thành những học thuyết lớn như học thuyết giá trị và học thuyết giá trị thặng dư Đặc biệt, học thuyết giá trị thặng dư không chỉ cung cấp cơ sở khoa học cho chủ nghĩa Mác mà còn khẳng định vai trò lịch sử của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa.
Sau khi C.Mác và Ph.Ănghen qua đời, V.I.Lênin đã kế thừa và phát triển lý luận kinh tế chính trị dựa trên phương pháp luận của C.Mác, đóng góp nhiều thành tựu khoa học quan trọng Nổi bật trong số đó là nghiên cứu về đặc điểm kinh tế của chủ nghĩa tư bản vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, cùng với các vấn đề kinh tế chính trị cơ bản trong giai đoạn quá độ lên chủ nghĩa xã hội Do đó, lý thuyết kinh tế chính trị này được gọi là kinh tế chính trị Mác - Lênin.
Sau khi Lênin qua đời, các nhà nghiên cứu kinh tế của các Đảng Cộng sản đã tiếp tục phát triển kinh tế chính trị Mác-Lênin cho đến ngày nay Hiện nay, nhiều nhà kinh tế trên thế giới nghiên cứu kinh tế chính trị theo cách tiếp cận của C.Mác, với nhiều công trình được công bố rộng rãi Những nghiên cứu này được phân loại vào nhánh Kinh tế chính trị Mác-xít, phản ánh sự phát triển và ứng dụng của lý thuyết Mác trong bối cảnh hiện đại.
Dòng lý thuyết kinh tế kế thừa các luận điểm tâm lý và hành vi từ kinh tế chính trị tư sản cổ điển Anh, được C.Mác gọi là các nhà kinh tế chính trị tâm thường, không phân tích sâu các quan hệ xã hội trong sản xuất như vai trò lịch sử của chủ nghĩa tư bản Sự kế thừa này đã hình thành các thuyết kinh tế tập trung vào hành vi người tiêu dùng và mối quan hệ giữa các đại lượng lớn trong nền kinh tế Từ thế kỷ XIX đến nay, nhiều nhà kinh tế và trường phái khác nhau đã phát triển các lý thuyết này Ngoài ra, trong giai đoạn từ thế kỷ XV đến XIX, cần lưu ý đến lý thuyết của các nhà thi hội chủ nghĩa không tưởng và kinh tế chính trị tiểu tư sản, những lý thuyết này phê phán chủ nghĩa tư bản nhưng dựa trên cảm xúc cá nhân, không chỉ ra được các quy luật kinh tế cơ bản và không luận được vai trò lịch sử của chủ nghĩa tư bản trong sự phát triển của nhân loại.
Kinh tế chính trị Mác - Lênin là một trong những lý thuyết kinh tế chính trị quan trọng trong lịch sử tư tưởng nhân loại, được hình thành và phát triển bởi C.Mác và Ph Ănghen Lý thuyết này kế thừa và phát triển các giá trị khoa học từ kinh tế chính trị trước đó, đặc biệt là từ kinh tế chính trị tư sản cổ điển Anh, và đã được V.I Lênin tiếp tục phát triển.
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC – LÊNIN
Đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác – Lênin
Kinh tế chính trị là một môn khoa học với đối tượng nghiên cứu riêng biệt, và qua từng giai đoạn lịch sử, các lý thuyết kinh tế đã có những quan niệm khác nhau về đối tượng này Trong giai đoạn đầu, chủ nghĩa trọng thương tập trung vào lưu thông, đặc biệt là ngoại thương, như là đối tượng nghiên cứu chính Tiếp đó, chủ nghĩa nông nghiệp lại coi nông nghiệp là trọng tâm nghiên cứu Cuối cùng, kinh tế chính trị tư sản cổ điển Anh đã xác định nguồn gốc của cải và sự giàu có của các dân tộc là đối tượng nghiên cứu chủ yếu.
Quan niệm của A.Smith về đối tượng nghiên cứu của Kinh tế chính trị
Phương pháp nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác – Lênin
Kinh tế chính trị Mác - Lênin, với tư cách là một môn khoa học, áp dụng phép biện chứng duy vật cùng nhiều phương pháp nghiên cứu xã hội như trừu tượng hóa, logic kết hợp với lịch sử, và phân tích tổng hợp Khác với các khoa học tự nhiên, nơi có thể thực hiện thí nghiệm để tìm ra quy luật, kinh tế chính trị tập trung vào các quan hệ xã hội trong sản xuất và trao đổi, những mối quan hệ này thường trừu tượng và chỉ có thể được thể hiện qua các quan hệ kinh tế trong xã hội.
Các thí nghiệm kinh tế chính trị khó có thể thực hiện trong phòng thí nghiệm vi do không có mô hình đầy đủ cho các quan hệ sản xuất và trao đổi Vì vậy, phương pháp quan trọng trong kinh tế chính trị Mác - Lênin là trừu tượng hóa khoa học.
Phương pháp trừu tượng hóa khoa học là một kỹ thuật nghiên cứu nhằm loại bỏ các yếu tố ngẫu nhiên và hiện tượng tạm thời, từ đó tập trung vào những hiện tượng bền vững, điển hình và ổn định của đối tượng nghiên cứu Qua đó, phương pháp này giúp nắm bắt bản chất và xây dựng các phạm trù quy luật, cũng như quy luật chi phối sự vận động của đối tượng nghiên cứu.
Khi áp dụng phương pháp trừu tượng hóa khoa học, cần xác định rõ giới hạn của sự trừu tượng hóa để tránh loại bỏ những nội dung hiện thực của đối tượng nghiên cứu, gây sai lệch bản chất của nó Giới hạn này phụ thuộc vào từng đối tượng nghiên cứu và yêu cầu phân tích để phát hiện bản chất cùng các quy luật chi phối Việc tạm gạt bỏ những yếu tố cụ thể ngẫu nhiên trong xã hội phải đảm bảo tìm ra bản chất các hiện tượng một cách thuần tuý, đồng thời không làm mất đi nội dung thực tế của các quan hệ đang được nghiên cứu.
Kinh tế chính trị Mác Lênin áp dụng phương pháp trừu tượng hóa khoa học cùng với phương pháp logic kết hợp với lịch sử, cho phép nghiên cứu sâu về bản chất, xu hướng và quy luật kinh tế trong mối liên hệ với sự phát triển của các quan hệ xã hội trong sản xuất và trao đổi Việc sử dụng phương pháp này giúp rút ra những kết quả lôgic từ tiến trình lịch sử các quan hệ giữa con người trong quá trình sản xuất và trao đổi.
CHỨC NĂNG CỦA KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC – LÊNIN
Kinh tế chính trị Mác - Lênin là một môn khoa học kinh tế, cung cấp hệ thống tri thức lý luận về sự vận động của các quan hệ giữa con người trong sản xuất và trao đổi Nó phân tích mối liên hệ biện chứng giữa các quan hệ này với lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng, tương ứng với các giai đoạn phát triển khác nhau của nền sản xuất xã hội.
Kinh tế chính trị Mác - Lênin cung cấp một hệ thống tri thức toàn diện về các quy luật chi phối sự phát triển của sản xuất và trao đổi, liên kết chặt chẽ với phương thức sản xuất.
Kinh tế chính trị Mác - Lênin nghiên cứu sự phát triển của quan hệ sản xuất và trao đổi trong lịch sử nhân loại, đặc biệt là trong nền sản xuất tư bản chủ nghĩa và giai đoạn chuyển tiếp lên chủ nghĩa xã hội Nó cung cấp các phạm trù kinh tế cơ bản, giúp nhận diện và phát hiện các quy luật của nền kinh tế thị trường, từ đó tạo cơ sở lý luận cho việc hiểu biết các hiện tượng kinh tế trên bề mặt xã hội Qua việc hệ thống hóa tri thức khoa học, kinh tế chính trị Mác - Lênin mở rộng nhận thức và tư duy của nhà nghiên cứu về các quan hệ kinh tế, đồng thời làm rõ những xu hướng phát triển phức tạp và thường xuyên biến động của xã hội, trong đó tất cả đều tuân theo những quy luật nhất định.
Kinh tế chính trị Mác - Lênin giúp phát hiện các quy luật chi phối quan hệ giữa con người trong sản xuất và trao đổi, từ đó hỗ trợ người lao động và nhà hoạch định chính sách áp dụng vào thực tiễn Việc vận dụng đúng các quy luật kinh tế sẽ thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội theo hướng tiến bộ, đồng thời cải tạo thực tiễn và nâng cao văn minh xã hội Quá trình này còn tạo động lực cho sự sáng tạo không ngừng, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của toàn xã hội Đối với sinh viên, kinh tế chính trị Mác - Lênin cung cấp cơ sở lý luận để nhận diện vai trò và trách nhiệm của bản thân, từ đó phát triển tư duy, tầm nhìn và kỹ năng trong các hoạt động kinh tế - xã hội, góp phần vào sự phát triển chung của xã hội.
Kinh tế chính trị Mác - Lênin tạo nền tảng cho những người lao động tiến bộ, yêu hòa bình và củng cố niềm tin cho những ai phấn đấu vì một xã hội dân chủ, công bằng và văn minh Tư tưởng Mác - Lênin xây dựng thế giới quan khoa học, hướng tới việc xây dựng một chế độ xã hội tốt đẹp, xóa bỏ áp bức và bất công giữa con người.
1.3.4 Chức năng phương pháp luận
Mỗi môn khoa học kinh tế đều có hệ thống khái niệm riêng, nhưng để hiểu sâu sắc bản chất và mối liên hệ giữa kinh tế và chính trị, cũng như sự phát triển văn minh xã hội, cần dựa vào nền tảng lý luận từ kinh tế chính trị Kinh tế chính trị Mác - Lênin đóng vai trò là phương pháp luận và nền tảng lý luận khoa học, giúp tiếp cận và phân tích các lĩnh vực kinh tế khác.
Kinh tế chính trị Mác - Lênin là một bộ môn khoa học quan trọng, được hình thành từ những thành tựu của kinh tế chính trị nhân loại, do C.Mác và Ph Ăng ghen sáng lập Môn học này đã được Lênin và các đảng cộng sản, công nhân quốc tế tiếp tục phát triển cho đến nay Kinh tế chính trị Mác - Lênin nghiên cứu các mối quan hệ xã hội giữa con người trong sản xuất và trao đổi, trong bối cảnh một phương thức sản xuất xã hội, liên quan đến lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng tương ứng.
Các thuật ngữ cần ghi nhớ:
Kinh tế chính trị bao gồm nhiều trường phái như chủ nghĩa trọng thương và chủ nghĩa trong nông, cũng như các lý thuyết kinh tế chính trị tư sản cổ điển và kinh tế chính trị Mác - Lênin Những trường phái này nghiên cứu quan hệ xã hội của sản xuất và trao đổi, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của quy luật kinh tế và các khía cạnh trừu tượng trong khoa học kinh tế.
Lịch sử phát triển cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa kinh tế chính trị Mác - Lênin và các lý thuyết kinh tế tiển đế Những lập luận dựa trên bằng chứng lịch sử cho thấy rằng, các nguyên lý của Mác - Lênin không chỉ phản ánh thực tiễn xã hội mà còn đối lập với các lý thuyết kinh tế tiển đế, từ đó tạo ra một nền tảng lý luận vững chắc cho việc phân tích và hiểu rõ hơn về sự phát triển của kinh tế chính trị trong bối cảnh lịch sử cụ thể.
Kinh tế chính trị Mác - Lênin đã hình thành và phát triển từ những lý thuyết kinh tế của Karl Marx và Friedrich Engels, tập trung vào việc phân tích các mối quan hệ sản xuất trong xã hội Đối tượng nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác - Lênin là các quy luật kinh tế, quá trình sản xuất và phân phối tài sản trong các chế độ xã hội khác nhau Chức năng của kinh tế chính trị Mác - Lênin với tư cách là một môn khoa học là cung cấp cơ sở lý luận cho việc phân tích và đánh giá các hiện tượng kinh tế, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm cải thiện đời sống xã hội và phát triển kinh tế bền vững.
3 Nêu ý nghĩa của việc nghiên cứu kinh tế chính trị Mác – Lênin trong quá trình lao động và quản trị Quốc gia?
1 RobertBEke und, R và Robert EHebert (2003), Lịch từ các học xã để Bàn tiếng Việt Nxb Thống kê, H
2 Viên Kinh tế chính trị học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Mn 2018, Giáo Tin Kh tế chính trị Mác - Lênin, Nxb Lý luận Chính trị
3 C.Mác- Ph Ănghen: Toàn tập, tập 20, tập 23, Nxb Chính trị quốc gia, 1994, H
4 VILênin: Toàn tập, tập 3, Nxb Tiến bộ Maxcơva, 1976, M
HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
LÝ LUẬN CỦA C.MÁC VỀ SẢN XUẤT HÀNG HÓA VÀ HÀNG HÓA
Khái niệm sản xuất hàng hóa
Theo C.Mác, sản xuất hàng hóa là hình thức tổ chức kinh tế trong đó người sản xuất không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng cá nhân mà còn để trao đổi và buôn bán Điều này phản ánh sự hình thành của sản xuất hàng hóa, nơi mà sản phẩm được tạo ra chủ yếu để phục vụ cho thị trường.
Sản xuất hàng hóa không xuất hiện đồng thời với sự ra đời của loài người Để phát triển kinh tế, C.Mác cho rằng cần hội đủ hai điều kiện: Thứ nhất, phân công lao động xã hội, tức là sự phân chia lao động thành các ngành nghề khác nhau, tạo nên sự chuyên môn hóa Mỗi cá nhân chỉ sản xuất một hoặc một số sản phẩm nhất định, trong khi nhu cầu lại đòi hỏi nhiều loại sản phẩm khác nhau, dẫn đến việc trao đổi sản phẩm giữa các nhà sản xuất Thứ hai, sự tách biệt về mặt kinh tế giữa các chủ thể sản xuất, giúp họ độc lập và có lợi ích riêng Trong điều kiện này, việc tiêu dùng sản phẩm của người khác phải thông qua trao đổi, mua bán, tức là dưới hình thức hàng hóa C.Mác nhấn mạnh rằng “chỉ có sản phẩm của những lao động tư nhân độc lập và không phụ thuộc vào nhau mới đối diện với nhau như là những hàng hóa.” Sự tách biệt này là điều kiện đủ để nền sản xuất hàng hóa ra đời và phát triển.
Trong lịch sử, sự tách biệt kinh tế giữa các chủ thể sản xuất thường gắn liền với quyền sở hữu Khi xã hội loài người phát triển, sự phân chia này ngày càng rõ rệt hơn.
Quyền sở hữu sâu sắc và sự phong phú của hàng hóa sản xuất có mối liên hệ chặt chẽ với nhau Khi hai điều kiện này còn tồn tại, việc xóa bỏ sản xuất hàng hóa sẽ không thể thực hiện được Nếu cố tình loại bỏ nền sản xuất hàng hóa, xã hội sẽ rơi vào tình trạng khan hiếm và khủng hoảng Do đó, việc sản xuất hàng hóa cần được khẳng định là ưu việt hơn so với sản xuất tự cấp, tự túc.
Theo C.Mác, hàng hóa là sản phẩm của lao động, nhằm thỏa mãn nhu cầu của con người thông qua trao đổi, mua bán Sản phẩm chỉ mang hình thái hàng hóa khi được đưa ra thị trường để giao dịch Do đó, sản phẩm lao động không được coi là hàng hóa nếu không được trao đổi hoặc không có mục đích sản xuất để bán.
Hàng hóa phục vụ cho nhu cầu cá nhân hoặc sản xuất, và có thể tồn tại dưới dạng vật thể hoặc phi vật thể.
Thuộc tính của hàng hóa
Dù khác nhau về hình thái tồn tại, Song mọi thứ hàng hóa đều có hai thuộc tính là giá trị sử dụng và giá trị
Giá trị sử dụng của hàng hóa phản ánh công dụng của sản phẩm trong việc đáp ứng nhu cầu của con người, bao gồm nhu cầu vật chất và tinh thần Nhu cầu này có thể phục vụ cho tiêu dùng cá nhân hoặc cho mục đích sản xuất.
Giá trị sử dụng của hàng hóa được xác định bởi các thuộc tính tự nhiên của các yếu tố cấu thành Khi nền sản xuất phát triển và khoa học công nghệ tiến bộ, con người có khả năng khám phá và phát hiện ra nhiều giá trị sử dụng phong phú của hàng hóa khác nhau.
Giá trị sử dụng của hàng hóa phản ánh khả năng đáp ứng nhu cầu của người mua Do đó, các nhà sản xuất cần chú trọng nâng cao giá trị sử dụng của sản phẩm để phù hợp với những yêu cầu ngày càng khắt khe và tinh tế của khách hàng.
Theo C.Mác, giá trị của hàng hóa được hình thành từ lao động của người sản xuất, được kết tinh trong chính hàng hóa đó Để làm rõ khái niệm này, C.Mác đặt ra câu hỏi về việc tại sao các hàng hóa có giá trị sử dụng khác nhau vẫn có thể trao đổi với nhau Mối quan hệ tỷ lệ giữa các giá trị sử dụng khác nhau được C.Mác gọi là giá trị trao đổi.
C.Mác cho rằng, sở dĩ các hàng hóa trao đổi được với nhau là vì chúng có một điểm chung Điểm chung đó ở chỗ, chúng đều là kết quả của sự hao phí sức lao động Tức là hàng hóa có giá trị Khi là hàng hóa, dù khác nhau về giá trị sử dụng, chúng đều dụng chúng đều là kết quả của sự hao phí sức lao động của người sản xuất ra hàng hoá ấy, nên hàng hóa có giá trị
Khi nhắc đến hàng hóa, cần xem xét mối quan hệ giữa sản phẩm lao động và người tiêu dùng trong bối cảnh xã hội Do đó, lao động để sản xuất hàng hóa mang tính chất xã hội C.Mác đã khẳng định rằng giá trị của hàng hóa chính là lao động xã hội mà người sản xuất đã bỏ ra để tạo ra sản phẩm đó.
Bản chất của giá trị hàng hóa là lao động xã hội của người sản xuất được kết tinh trong sản phẩm Giá trị hàng hóa thể hiện mối quan hệ kinh tế giữa các nhà sản xuất và là một phạm trù lịch sử Khi có sản xuất và trao đổi hàng hóa, giá trị hàng hóa sẽ xuất hiện Giá trị trao đổi là hình thức bên ngoài của giá trị, trong khi giá trị là nội dung và cơ sở cho quá trình trao đổi.
Hộp 2.1 Một số quan niệm về hàng hóa trong kinh tế học
Hàng cá nhân là loại hàng hóa mà khi một người tiêu dùng sử dụng, người khác không thể tiếp tục sử dụng, ví dụ như kem và quần áo Ngược lại, hàng công cộng là loại hàng hóa mà nhiều người có thể cùng sử dụng mà không ảnh hưởng đến nhau, như bầu không khí trong sạch và an ninh quốc gia Việc một cá nhân được bảo vệ an toàn không làm giảm khả năng an toàn cho những người khác trong cộng đồng.
Hàng khuyến dụng là những sản phẩm thiết yếu mà xã hội khuyến khích người dân tiếp cận, bất kể thu nhập của họ Các mặt hàng này thường bao gồm y tế, giáo dục, nhà ở và thực phẩm Mọi người cần được đảm bảo có đầy đủ nơi ăn chốn ở và thực hiện các biện pháp cần thiết để đạt được điều này.
Nguồn David Begg, Stanley Fisher, Rudiger Dornbusch, Kinh tế học, Nhà xuất bản Giáo dục Hà Nội 1992, trang 71, 72, 74
Lượng giá trị và các nhân tố ảnh hưởng đến lượng giá trị của hàng hóa
THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Sau khi nghiên cứu về hàng hóa và quan hệ hàng hóa - tiền tệ, cần làm rõ cách mà mối quan hệ này thể hiện trong đời sống kinh tế phong phú hiện nay Kinh tế chính trị Mác – Lênin cho rằng các quan hệ hàng hóa - tiền tệ được thể hiện rõ nét nhất qua thị trường.
Để làm rõ những biểu hiện trong thị trường, cần nhận diện vai trò của các chủ thể tham gia Các quy luật thị trường điều chỉnh mối quan hệ giữa người sản xuất và giữa họ với các bên trao đổi, từ đó ảnh hưởng đến sự tham gia của các chủ thể Do đó, nghiên cứu nội dung và vai trò của các chủ thể là yếu tố quan trọng để làm sáng tỏ lý luận của C Mác về nền sản xuất hàng hóa hiện nay.
2.2.1.1 Khái niệm và vai trò của thị trường
Thị trường ra đời và phát triển song hành với sự tiến bộ trong sản xuất hàng hóa Sự phát triển nhanh chóng của sản xuất đã dẫn đến những cách hiểu khác nhau về khái niệm thị trường.
Thị trường, theo nghĩa hẹp, là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi hàng hóa và dịch vụ giữa các chủ thể kinh tế Tại đây, người tiêu dùng có thể tìm thấy hàng hóa và dịch vụ mà họ cần, trong khi những người cung cấp sẽ nhận được tiền tương ứng Thị trường có thể hiện diện dưới nhiều hình thức khác nhau, như chợ, cửa hàng, quầy hàng lưu động, văn phòng giao dịch hay siêu thị.
Thị trường, theo nghĩa rộng, là tổng hòa các mối quan hệ kinh tế liên quan đến việc trao đổi và mua bán hàng hóa trong xã hội, được hình thành từ các điều kiện lịch sử, kinh tế và xã hội cụ thể Nó bao gồm các yếu tố như cung, cầu, giá cả, quan hệ hàng - tiền, giá trị sử dụng, hợp tác, cạnh tranh, cũng như các quan hệ trong nước và ngoài nước Các yếu tố kinh tế như nhu cầu của người tiêu dùng, người bán, và dịch vụ cũng đóng vai trò quan trọng, và tất cả những mối quan hệ này vận động theo quy luật của thị trường.
Hộp 2.3 Quan niệm về thị trường
Thị trường phản ánh quá trình điều chỉnh giá cả, trong đó quyết định tiêu dùng của các gia đình, lựa chọn sản xuất của các công ty và thời gian làm việc của người công nhân được hòa hợp.
Nguồn David Begg, stanley Fisher,Rudiger Dornbusch, Kinh tế học, Nhà xuất bane Giáo dục Hà nội 1992, trang 11
Nghiên cứu thị trường có nhiều phương pháp khác nhau tùy thuộc vào loại hình cửa hàng hoặc đối tượng nghiên cứu Dựa vào loại hàng hóa được trao đổi và bán trên thị trường, thị trường có thể được phân chia thành thị trường tư liệu sản xuất và thị trường tư liệu tiêu dùng.
Căn cứ vào phạm vi hoạt động, có thể chia ra thị trường trong nh à và thị trường thế giới
Dựa vào đầu vào và đầu ra của quá trình sản xuất, thị trường có thể được phân chia thành hai loại chính: thị trường các yếu tố đầu vào và thị trường hàng hóa đầu ra.
Căn cứ vào tính chuyên biệt của thị trường có thể chia thành các loại thị trường gắn với các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội
Dựa trên tính chất và cơ chế vận hành, thị trường có thể được phân loại thành các loại như thị trường tự do, thị trường có điều tiết, thị trường cạnh tranh hoàn hảo và thị trường cạnh tranh không hoàn hảo (độc quyền).
Ngày nay, các nền kinh tế phát triển nhanh chóng và phức tạp, dẫn đến sự biến đổi của hệ thống thị trường để phù hợp với điều kiện và trình độ phát triển Để tổ chức hoạt động sản xuất kinh doanh hiệu quả, cần hiểu rõ bản chất của hệ thống thị trường, các quy luật kinh tế cơ bản và những vấn đề liên quan.
Vai trò của thị trường
Trong bối cảnh thúc đẩy sản xuất, trao đổi hàng hóa và dịch vụ, cũng như tiến bộ xã hội, thị trường đóng vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Thị trường đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển sản xuất, tạo điều kiện cho hàng hóa và dịch vụ được tiêu thụ Khi sản xuất hàng hóa gia tăng, nhu cầu về một thị trường tiêu thụ rộng lớn cũng tăng theo, từ đó thúc đẩy sự phát triển sản xuất Do đó, thị trường không chỉ là môi trường kinh doanh mà còn là yếu tố thiết yếu trong quá trình sản xuất và kinh doanh.
Thị trường đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối sản xuất và tiêu dùng, đồng thời xác định nhu cầu cho cả hai bên Nó cung cấp thông tin và định hướng cho các hoạt động sản xuất kinh doanh, giúp đáp ứng nhu cầu tiêu dùng hiệu quả.
Thị trường là động lực thúc đẩy sự sáng tạo của tất cả các thành viên trong xã hội, đồng thời tạo ra phương thức phân bổ nguồn lực hiệu quả cho nền kinh tế.
Thị trường đang thúc đẩy sự phát triển liên tục của các quan hệ kinh tế, yêu cầu các thành viên trong xã hội phải nỗ lực và sáng tạo không ngừng để thích ứng với những thay đổi này.