Tính cấp thiết của đề tài
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam đã tăng mạnh, đóng góp quan trọng cho sự phát triển kinh tế, đặc biệt trong ngành công nghiệp Tuy nhiên, khu vực này cũng gặp nhiều phức tạp với sự gia tăng các giao dịch thương mại xuyên biên giới giữa các công ty liên kết Môi trường cạnh tranh khốc liệt khiến việc tối đa hóa lợi nhuận trở thành ưu tiên hàng đầu của các nhà đầu tư nước ngoài Bên cạnh việc nâng cao hiệu quả hoạt động, chuyển giá trở thành một phương pháp phổ biến để tránh thuế, từ đó gia tăng lợi ích cuối cùng Mặc dù chuyển giá còn mới mẻ tại Việt Nam, nhưng dấu hiệu của hiện tượng này đang ngày càng rõ rệt trong các giao dịch quốc tế, gây thiệt hại cho chính phủ do thất thu thuế và giảm lợi nhuận cho bên góp vốn trong nước, đồng thời ảnh hưởng tiêu cực đến thương mại quốc tế.
Do quy luật cung cầu không hoạt động hiệu quả trong các tập đoàn đa quốc gia, thị trường tự do bị nhiễu loạn, dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh Nghiên cứu này sẽ tập trung vào vấn đề "Chuyển giá trong các công ty đa quốc gia tại Việt Nam".
Học viên: Trương Thanh Ngà – Lớp NH đêm 1 K20 Page 5
Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu của nghiên cứu này là phân tích hiện tượng chuyển giá ngày càng gia tăng trong các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam từ khi đất nước mở cửa kinh tế cho đến khi gia nhập WTO Bằng cách tìm hiểu vấn đề này, nghiên cứu sẽ đề xuất các biện pháp chống chuyển giá nhằm đảm bảo sự phát triển kinh tế ổn định tại Việt Nam, đồng thời phù hợp với xu hướng kinh tế trong khu vực và toàn cầu.
Phương pháp nghiên cứu
Đề tài này áp dụng các phương pháp lý thuyết suy luận logic, phân tích - tổng hợp, và so sánh - đối chiếu để đánh giá hiện tượng chuyển giá Bên cạnh việc tham khảo các thông tư và văn bản quy định của nhà nước và quốc tế, tác giả còn nghiên cứu thêm các bài báo liên quan trong và ngoài nước Phương pháp nghiên cứu bắt đầu từ thực tiễn các giao dịch liên kết, tình trạng chuyển giá, và công tác chống chuyển giá tại Việt Nam cũng như một số quốc gia khác, từ đó đề xuất giải pháp cho vấn đề này tại Việt Nam Sơ đồ nghiên cứu minh họa rõ ràng các phương pháp được áp dụng trong đề tài.
Học viên: Trương Thanh Ngà – Lớp NH đêm 1 K20 Page 6
LÝ THUYẾT VỀ CHUYỂN GIÁ
Khái niệm chuyển giá
Hành vi thông đồng giữa các công ty trong cùng một tập đoàn nhằm thực hiện dàn xếp giá cả không dựa trên giá thị trường, giúp chuyển lợi nhuận giữa các quốc gia và tránh nộp thuế đầy đủ, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh của tập đoàn.
Định giá hàng hóa và dịch vụ giữa các công ty liên kết tại các quốc gia khác nhau là một chiến lược quan trọng nhằm tối ưu hóa lợi nhuận cho tập đoàn.
Hoạt động chuyển giá của các tập đoàn đa quốc gia là hành động có chủ đích nhằm giảm thiểu số thuế phải nộp Các công ty trong cùng tập đoàn thực hiện việc định giá mua bán sản phẩm và nguyên vật liệu không theo giá thị trường, từ đó tối ưu hóa lợi nhuận cao nhất.
Chuyển giá là hành vi của các doanh nghiệp nhằm điều chỉnh giá trị trao đổi hàng hóa và dịch vụ giữa các bên liên kết Hành vi này chủ yếu tác động đến giá cả, và việc xác định lại giá trong các giao dịch này xuất phát từ ba lý do chính.
Các chủ thể trong kinh doanh có quyền tự do định đoạt giá cả cho các giao dịch, cho phép họ tự quyết định mức giá mua hoặc bán hàng hóa, dịch vụ theo mong muốn của mình.
Mối quan hệ gắn bó về lợi ích giữa các thành viên trong nhóm liên kết dẫn đến việc chênh lệch giá giao dịch giữa các chủ thể kinh doanh có cùng lợi ích không ảnh hưởng đến lợi ích chung của toàn hệ thống.
Việc quyết định chính sách giá giao dịch giữa các thành viên trong nhóm liên kết không làm thay đổi tổng lợi ích chung nhưng có thể ảnh hưởng đến tổng nghĩa vụ thuế của họ Qua quá trình định giá, nghĩa vụ thuế có thể được chuyển từ khu vực có mức thuế cao sang khu vực có mức thuế thấp hơn và ngược lại Sự khác biệt trong chính sách thuế giữa các quốc gia là điều không thể tránh khỏi, do chính sách kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia không thể đồng nhất.
Học viên Trương Thanh Ngà, lớp NH đêm 1 K20, nhận định rằng sự hiện diện của các quy định ưu đãi thuế là điều cần thiết Điều này dẫn đến khả năng xảy ra sự chênh lệch trong mức độ điều tiết thuế.
Phạm vi chuyển giá
Chuyển giá là quá trình chuyển giao giá trị giữa các doanh nghiệp liên kết, và hành vi này cần được xem xét trong bối cảnh giao dịch giữa các chủ thể này Theo Điều 9 của Công ước mẫu OECD về định giá chuyển giao, hai doanh nghiệp được coi là liên kết khi một doanh nghiệp tham gia quản lý, điều hành hoặc góp vốn vào doanh nghiệp kia, hoặc khi có chung một hoặc nhiều cá nhân hoặc thực thể tham gia quản lý, điều hành hoặc góp vốn.
Yếu tố quản lý, điều hành và góp vốn là điều kiện quyết định ảnh hưởng và lợi ích của các chủ thể, từ đó xác định mối quan hệ liên kết giữa các doanh nghiệp Những biểu hiện này không mang tính quyết định, cho phép doanh nghiệp liên kết hình thành trong cùng một quốc gia hoặc nhiều quốc gia khác nhau Do đó, chuyển giá không chỉ xảy ra trong các giao dịch quốc tế mà còn trong các giao dịch nội địa.
Chuyển giá thường được chú trọng đánh giá hơn trong các giao dịch quốc tế do sự khác biệt rõ rệt về chính sách thuế giữa các quốc gia Ngược lại, các giao dịch nội địa thường ít có sự khác biệt về nghĩa vụ thuế do phải tuân thủ nguyên tắc đối xử quốc gia.
Hiện nay, hầu hết các quốc gia chỉ quy định về chuyển giá trong các giao dịch quốc tế, tức là các giao dịch giữa hai hoặc nhiều doanh nghiệp liên kết có sự tham gia của ít nhất một bên là chủ thể không cư trú.
Sự khác biệt về mức thuế suất thuế TNDN giữa các quốc gia ảnh hưởng lớn đến lợi nhuận của doanh nghiệp liên kết Khi giá trị lợi nhuận được chuyển từ doanh nghiệp có thuế suất cao sang doanh nghiệp có thuế suất thấp, tổng thu nhập sau thuế của toàn bộ nhóm liên kết sẽ tăng lên Ngược lại, việc tăng chi phí qua giá mua cũng dẫn đến việc giảm thu nhập cục bộ ở quốc gia có thuế suất cao, nhưng kết quả cuối cùng vẫn là gia tăng tổng thu nhập sau thuế cho nhóm liên kết.
Các giao dịch nội địa có thể tận dụng các chế độ ưu đãi và miễn giảm thuế, dẫn đến việc thu nhập sẽ chuyển từ các doanh nghiệp liên kết không được hưởng ưu đãi hoặc có ưu đãi thấp hơn sang các doanh nghiệp liên kết có lợi thế hơn trong việc này.
Gian lận là hành vi có chủ đích, thường do các thành viên trong Ban quản trị, Ban giám đốc, nhân viên hoặc bên thứ ba thực hiện, nhằm mục đích thu lợi bất chính hoặc vi phạm pháp luật, theo quy định của Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam số 240.
Gian lận thuế là hành vi sai lệch nghĩa vụ thuế của tổ chức và cá nhân, nhằm mục đích giảm số thuế phải nộp hoặc tăng số thuế được hoàn.
Chuyển giá là chính sách điều chỉnh giá đối với hàng hóa, dịch vụ và tài sản được chuyển giao giữa các thành viên trong tập đoàn qua biên giới, không tuân theo giá thị trường Mục tiêu của chuyển giá là giảm thiểu số thuế mà các công ty đa quốc gia phải nộp trên toàn cầu.
Chuyển giá không chỉ là hành vi của các công ty đa quốc gia hay doanh nghiệp FDI, mà còn diễn ra ở các công ty có nhiều chi nhánh hoạt động trong nước, cũng như giữa các công ty độc lập có mối quan hệ thân nhân với nhau.
Chuyển giá là hành vi của các chủ thể kinh doanh, trong đó họ điều chỉnh giá trị trao đổi hàng hóa và dịch vụ với các bên liên kết nhằm mục đích giảm thiểu tổng số thuế phải nộp Hiểu rõ về chuyển giá giúp nhận diện các chiến lược tối ưu hóa thuế trong môi trường kinh doanh hiện đại.
Học viên Trương Thanh Ngà, lớp NH đêm 1 K20, đề cập đến các đối tác liên kết, bao gồm các công ty thành viên trong một công ty đa quốc gia, các đơn vị trong tổng công ty, và các công ty độc lập có mối quan hệ đặc biệt với nhau, thường là mối quan hệ thân nhân.
Chuyển giá xuất phát từ quyền tự do định đoạt trong kinh doanh, cho phép các chủ thể tự quyết định giá cả giao dịch Quyền này được pháp luật thừa nhận nhưng bị hạn chế bởi các quy định như luật cạnh tranh và luật định giá chuyển giao Động cơ của chuyển giá là tối đa hóa lợi nhuận, mặc dù việc xác định giá giữa các bên liên kết không thay đổi tổng lợi ích nhưng có thể làm thay đổi nghĩa vụ thuế Thông qua định giá, nghĩa vụ thuế có thể được chuyển từ nơi có thuế suất cao sang nơi có thuế suất thấp hơn Ví dụ, khi công ty B cung cấp vật tư cho công ty C với giá thấp hơn giá thị trường, lợi nhuận trước thuế của B giảm và của C tăng, dẫn đến tổng thuế phải nộp của cả hai công ty giảm.
Chuyển giá xuất hiện khi có sự chênh lệch về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp giữa các quốc gia, cùng với việc áp dụng nhiều mức thuế suất khác nhau cho các đối tượng khác nhau.
Học viên Trương Thanh Ngà, lớp NH đêm 1 K20, đã nêu rõ rằng trong một quốc gia, có thể áp dụng các mức thuế suất ưu đãi thấp hơn so với thuế suất phổ thông Ngoài ra, cũng có các quy định về miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp trong một khoảng thời gian nhất định.
Một số đặc điểm của hành vi chuyển giá
Trong môi trường thị trường cạnh tranh, việc không có sự thương lượng trước thường liên quan đến mối quan hệ giữa bên giao và bên nhận, do chủ công ty điều hành Hành vi này được xác định là không hợp lý, nhằm mục đích chuyển thu nhập đến nơi không phải nộp thuế hoặc nộp thuế thấp, đồng thời dồn chi phí vào nơi có thuế cao Đối với các công ty đa quốc gia, việc giao nhận diễn ra trong cùng một tập đoàn, dẫn đến thu nhập chung của tập đoàn không thay đổi, nhưng thu nhập sau thuế lại tăng lên nhờ vào việc gian lận thuế Điều này không chỉ khiến ngân sách quốc gia của nước nhận đầu tư bị thiệt hại do mất khoản thuế, mà còn tạo ra sự cạnh tranh không công bằng với các doanh nghiệp trong nước.
Các yếu tố thúc đẩy chuyển giá
Sự khác biệt lớn về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) giữa các quốc gia dẫn đến việc các công ty đa quốc gia (MNC) thực hiện hành vi chuyển giá nhằm giảm thiểu thuế và tối đa hóa lợi nhuận sau thuế Các MNC thường nâng giá mua nguyên vật liệu và hàng hóa, đồng thời định giá bán ra hoặc xuất khẩu thấp tại các công ty con ở quốc gia có thuế suất TNDN cao Qua đó, MNC chuyển một phần lợi nhuận từ quốc gia có thuế suất cao sang quốc gia có thuế suất thấp, giúp đạt được mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận.
Học viên: Trương Thanh Ngà – Lớp NH đêm 1 K20 Page 11
Chi phí cơ hội đối với các công ty đa quốc gia (MNC) là khoản lợi nhuận chỉ có thể chuyển về nước sau khi kết thúc năm tài chính và được kiểm tra bởi cơ quan thuế, đồng thời phải tuân thủ quy định về kiểm soát ngoại tệ Điều này có thể dẫn đến việc bỏ lỡ nhiều cơ hội đầu tư Để khắc phục tình trạng này, các MNC thường áp dụng các thủ thuật chuyển giá nhằm thu hồi nhanh chóng vốn đầu tư và tận dụng các cơ hội đầu tư mới.
Tỷ giá hối đoái ảnh hưởng đến quyết định của các công ty đa quốc gia (MNC) trong việc thực hiện thanh toán nội bộ Khi dự báo cho thấy đồng tiền của quốc gia mà MNC có công ty con sẽ mất giá, các khoản công nợ có thể được thanh toán sớm để giảm rủi ro tỷ giá Ngược lại, nếu dự báo cho rằng đồng tiền đó có xu hướng mạnh lên, các khoản thanh toán sẽ bị trì hoãn.
Lạm phát ảnh hưởng đến giá trị đồng tiền của các quốc gia, với tỷ lệ lạm phát cao dẫn đến việc đồng tiền mất giá Để bảo toàn vốn đầu tư và lợi nhuận, các công ty đa quốc gia (MNC) thường áp dụng chiến lược chuyển giá.
Tình hình kinh tế-chính trị của quốc gia ảnh hưởng lớn đến hoạt động của các công ty đa quốc gia (MNC) Khi có sự thay đổi trong chính sách kinh tế mà ảnh hưởng đến quyền lợi của công ty con, MNC thường thực hiện hành vi chuyển giá để bảo vệ lợi ích Ngoài ra, trong bối cảnh chính trị bất ổn, MNC có xu hướng chuyển giá để giảm thiểu rủi ro và bảo tồn vốn, nhằm thu hồi vốn đầu tư một cách nhanh chóng.
Hoạt động chuyển giá không chỉ giúp giảm thiểu các khoản lãi mà còn làm giảm áp lực tăng lương từ phía người lao động, đồng thời hạn chế sự chú ý của các cơ quan thuế tại quốc gia sở tại.
Mong muốn giảm thiểu thua lỗ là một yếu tố quan trọng khi các công ty đa quốc gia (MNC) gặp khó khăn trong hoạt động sản xuất kinh doanh tại chính quốc hoặc tại các công ty thành viên ở nước ngoài Nguyên nhân dẫn đến thua lỗ thường xuất phát từ những sai lầm trong kế hoạch kinh doanh hoặc trong quá trình nghiên cứu và phát triển sản phẩm.
Trương Thanh Ngà, học viên lớp NH đêm 1 K20, chỉ ra rằng việc ra mắt sản phẩm mới thường gặp phải những chi phí quản lý và quảng cáo cao, dẫn đến thua lỗ trong kinh doanh Chuyển giá giữa các công ty đa quốc gia (MNC) giúp chia sẻ thua lỗ, giảm bớt thuế phải nộp và tạo ra một bức tranh tài chính khả quan hơn cho công ty trước cổ đông và các bên liên quan.
Thâu tóm thị trường, chiếm lĩnh quyền quản lý:
Khi các MNC thâm nhập vào thị trường mới, việc chiếm lĩnh thị trường và thị phần là rất quan trọng để xây dựng nền tảng cho hoạt động kinh doanh sau này Do đó, trong giai đoạn này, các MNC thường tăng cường hoạt động quảng cáo và quảng bá sản phẩm, dẫn đến tình trạng lỗ nặng và kéo dài.
Trong mối liên kết kinh doanh, các MNC thường lợi dụng tiềm lực tài chính mạnh mẽ để thực hiện hành vi chuyển giá bất hợp pháp, dẫn đến việc kéo dài hoạt động thua lỗ và chiếm quyền kiểm soát công ty Hành động này không chỉ đẩy các đối tác ra khỏi thị trường mà còn giúp MNC chiếm lĩnh thị trường và nâng giá sản phẩm để bù đắp chi phí trước đó Ngoài ra, MNC còn hưởng các ưu đãi từ chính phủ nước chủ nhà trong quá trình kêu gọi đầu tư, khiến công ty con trở thành trung tâm lợi nhuận và thực hiện chuyển giá, gây ra hậu quả nghiêm trọng cho quốc gia tiếp nhận đầu tư.
Để giảm thiểu rủi ro khi giao dịch các sản phẩm và dịch vụ có tính đặc thù cao, độc quyền và bảo mật, như trong các ngành công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, dầu khí và y dược, các công ty đa quốc gia (MNC) thường lựa chọn phương pháp chuyển giá.
Học viên: Trương Thanh Ngà – Lớp NH đêm 1 K20 Page 13
THỰC TRẠNG CHUYỂN GIÁ Ở VIỆT NAM
Quá trình xuất hiện và hình thành hoạt động chuyển giá của các DN tại Việt Nam
1.1 Chuyển giá của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI)
Hành vi chuyển giá tại Việt Nam đã gia tăng cùng với sự phát triển mạnh mẽ của các doanh nghiệp FDI Năm 2007, Việt Nam thu hút 20,3 tỷ USD vốn FDI, đánh dấu kỷ lục kể từ khi mở cửa đầu tư vào năm 1988 Đến năm 2008, vốn FDI đã tăng gấp ba lần so với năm trước, đạt 64 tỷ USD, trong đó nổi bật là các dự án dầu khí với tổng giá trị trên 10 tỷ USD và dự án Formosa trị giá 7,8 tỷ USD.
Tình hình thu hút vốn đầu tư FDI tại Việt Nam có nhiều triển vọng, tuy nhiên, thực trạng chuyển giá và thua lỗ của các doanh nghiệp FDI lại phản ánh một bức tranh u ám về nghĩa vụ thuế của họ Hơn 20 năm qua, việc khai lỗ của các doanh nghiệp này ngày càng trở nên phổ biến và nghiêm trọng, đặc biệt trong những năm đầu mở cửa thu hút đầu tư, khi hệ thống pháp luật chưa đủ chặt chẽ để theo kịp sự gia tăng nhanh chóng của nguồn vốn FDI và trình độ quản lý thuế còn hạn chế so với các doanh nghiệp FDI quốc tế.
Theo thống kê từ Cục Thuế TP.HCM, hơn 70% doanh nghiệp FDI trên địa bàn báo cáo lỗ, mặc dù hoạt động kinh doanh hiệu quả và có mức tăng trưởng cao Điều này phản ánh tình trạng chuyển giá trong các doanh nghiệp FDI đang diễn ra rất nghiêm trọng.
2006, hầu hết các nguồn thu ngân sách đều tăng, chỉ có nguồn thu từ khu vực đầu tư nước ngoài(FDI) là thấp hơn dự toán ngân sách tới 7%
Việt Nam đang hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và thế giới, mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức cho nền kinh tế Để đáp ứng yêu cầu này, công tác quản lý thuế cần có những thay đổi phù hợp với các chuẩn mực, thông lệ và cam kết quốc tế.
Học viên Trương Thanh Ngà, lớp NH đêm 1 K20, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường quản lý và giám sát công tác thuế để bảo vệ quyền lợi quốc gia trong việc thu thuế Một vấn đề nổi bật trong lĩnh vực này là chống chuyển giá, nhằm đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong hệ thống thuế.
Chính sách mở cửa và thu hút đầu tư đã giúp các doanh nghiệp FDI trở thành yếu tố tích cực trong sự phát triển kinh tế của Việt Nam Tuy nhiên, trong những năm gần đây, hiện tượng "lỗ giả, lãi thật" của các doanh nghiệp FDI kéo dài đã gây ảnh hưởng tiêu cực đến ngân sách nhà nước và tạo ra sự cạnh tranh không công bằng với doanh nghiệp nội địa Tình trạng chuyển giá đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại tại Việt Nam hiện nay.
Chuyển giá là công cụ quan trọng mà các tập đoàn đa quốc gia sử dụng để tối đa hoá lợi nhuận với chi phí thấp Việt Nam, với chính sách mở cửa và hội nhập kinh tế, đã thu hút nhiều vốn đầu tư nước ngoài (ĐTNN), góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Tuy nhiên, cơ quan thuế đang đối mặt với tình trạng gia tăng kê khai thua lỗ của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), với hơn 50% doanh nghiệp FDI đang hoạt động báo cáo lỗ, nhiều doanh nghiệp lỗ liên tục nhưng vẫn mở rộng đầu tư tại Việt Nam Tại Bình Dương, năm 2010 có 754/1.490 doanh nghiệp FDI kê khai lỗ, tương đương 50,6%, trong khi TP Hồ Chí Minh và Đồng Nai lần lượt có tỷ lệ 60% và 52,2% doanh nghiệp FDI kê khai lỗ.
1.2 Chuyển giá của các doanh nghiệp trong nước
Hành vi chuyển giá không chỉ xảy ra tại các doanh nghiệp liên kết có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài mà còn diễn ra giữa các bên liên kết trong nước Hiện tượng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, ảnh hưởng đến sự minh bạch và công bằng trong hoạt động kinh doanh tại Việt Nam.
Việt Nam hiện đang thực hiện chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) theo ngành nghề và địa bàn đầu tư Nhiều doanh nghiệp trong nước đã lợi dụng chính sách này bằng cách thành lập các công ty con hoạt động trong các lĩnh vực và địa bàn được ưu đãi, nhằm chuyển lợi nhuận trước thuế sang các công ty con để hưởng ưu đãi thuế hoặc chuyển lợi nhuận từ doanh nghiệp có lãi sang doanh nghiệp bị lỗ để điều hòa lãi lỗ, từ đó tránh thuế TNDN.
Một số hình thức chuyển giá
2.1 Chuyển giá thông qua chuyển giao tài sản hữu hình giữa các bên liên kết:
Chuyển giá thông qua việc góp vốn đầu tư bằng tài sản tại Việt Nam đang trở thành một chiến lược phổ biến của các nhà đầu tư nước ngoài (ĐTNN) nhằm tận dụng chính sách thu hút đầu tư của quốc gia Họ thường định giá cao hơn nhiều so với giá trị thực tế cho dây chuyền máy móc, thiết bị và nguyên liệu đặc thù, từ đó mang lại lợi ích kinh tế như giảm thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) và tăng tỷ lệ vốn góp Việc này không chỉ giúp ĐTNN chiếm ưu thế kiểm soát trong liên doanh mà còn gây thiệt hại cho bên liên doanh Việt Nam, khiến doanh nghiệp nội địa gặp khó khăn tài chính và có thể buộc phải bán lại phần vốn góp Kết quả là, liên doanh có khả năng trở thành doanh nghiệp 100% vốn ĐTNN, làm mất đi tiềm lực sản xuất của doanh nghiệp Việt Nam.
Chuyển giá là quá trình mua, bán nguyên liệu, vật tư, hàng hóa, công cụ, dụng cụ, tài sản cố định và các tài sản hữu hình khác giữa các bên liên kết Hình thức chuyển giá này đã trở nên phổ biến trong các doanh nghiệp liên kết trong những năm gần đây, bao gồm cả các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI).
Học viên Trương Thanh Ngà, thuộc lớp NH đêm 1 K20, đã nghiên cứu về các ngành nghề chính như may mặc, da giày, và chế biến lương thực, thực phẩm, tương tự như các hoạt động trong liên kết nội địa.
Nhiều công ty FDI Đài Loan hoạt động trong lĩnh vực trồng chè tại Lâm Đồng đã áp dụng chiến lược chuyển giá bằng cách hạ giá kê khai khi xuất khẩu trà cho công ty mẹ, nhằm tránh nghĩa vụ thuế thu nhập doanh nghiệp tại Việt Nam Mặc dù giá xuất khẩu thực tế cao hơn nhiều so với giá kê khai, các công ty này vẫn duy trì lợi nhuận lớn và tiếp tục mở rộng hoạt động kinh doanh tại Việt Nam.
Công ty Trà Đài Loan, với 100% vốn đầu tư từ Đài Loan, chuyên xuất khẩu trà ô long sang công ty mẹ tại Đài Loan Gần đây, công ty đã hạ giá xuất khẩu để chuyển lợi nhuận về cho công ty mẹ Đơn vị tính được sử dụng là VND.
Công ty Trà Đài Loan Bán đúng giá Chuyển giá
Công ty mẹ Mua đúng giá Chuyển giá
Học viên: Trương Thanh Ngà – Lớp NH đêm 1 K20 Page 17
Thuế suất (tại Đài Loan) 17% 17%
Số thuế đầu vào được khấu trừ 340.000.000 13.600.000
Tổng số thuế (CT mẹ & CT con) 135.000.000 (13.600.000)
2.2 Chuyển giá thông qua chuyển giao tài sản vô hình
Hình thức chuyển giao công nghệ từ công ty nước ngoài cho bên liên kết tại Việt Nam thường đi kèm với việc thu phí bản quyền, gây khó khăn trong việc định giá tài sản vô hình Do đó, các doanh nghiệp nước ngoài thường áp dụng mức phí bản quyền cao, làm tăng chi phí đầu vào cho các bên liên kết tại Việt Nam Hệ quả là, các doanh nghiệp này có thể gặp khó khăn trong sản xuất kinh doanh, dẫn đến thua lỗ và khiến Chính phủ Việt Nam mất quyền thu thuế thu nhập doanh nghiệp.
Cục Thuế TP.HCM đã thanh tra doanh nghiệp Adidas Việt Nam và phát hiện nhiều khoản chi phí bất hợp lý liên quan đến các giao dịch với đối tác liên kết Đặc biệt, "chi phí tiếp thị quốc tế" nổi bật khi công ty mẹ Adidas AG thuê người nổi tiếng chụp hình quảng cáo, và Adidas Việt Nam phải trả 4% doanh thu ròng cho công ty mẹ khi treo các quảng cáo này Thêm vào đó, mặc dù không phải là nhà sản xuất, Adidas Việt Nam vẫn phải chi trả 6% doanh thu ròng dưới dạng tiền bản quyền.
Học viên: Trương Thanh Ngà – Lớp NH đêm 1 K20 Page 18
2.3 Chuyển giá thông qua cung cấp dịch vụ nội bộ tập đoàn:
Dịch vụ đa dạng và đặc thù khó định giá đã tạo cơ hội cho một số tập đoàn đa quốc gia đầu tư vào Việt Nam, cung cấp các dịch vụ như kế toán, tài chính và tư vấn cho các doanh nghiệp thành viên Tuy nhiên, họ thường tính giá dịch vụ cao để chuyển lợi nhuận từ doanh nghiệp tại Việt Nam sang các bên liên kết nước ngoài, từ đó giảm nghĩa vụ thuế thu nhập doanh nghiệp và gây thất thu cho ngân sách nhà nước.
2.4 Chuyển giá thông qua chi trả lãi vay vốn sản xuất kinh doanh
Nhiều doanh nghiệp FDI tại Việt Nam chuyển lợi nhuận sang các bên liên kết ở nước ngoài với mức thuế suất thấp hơn thuế TNDN tại Việt Nam để tận dụng ưu đãi thuế Hành vi này phổ biến ở các ngành nghề có nhu cầu vốn lớn như khai thác mỏ và sản xuất, lắp ráp phương tiện vận tải.
Công tác quản lý thuế đối với hoạt động chuyển giá
Đến nay, các quy định về xác định giá thị trường trong giao dịch giữa các bên có quan hệ liên kết theo Thông tư số 66/2010/TT-BTC đã được triển khai dựa trên hướng dẫn của OECD, phù hợp với thông lệ quốc tế và thực tiễn tại Việt Nam Công tác tổ chức thực hiện đã được đẩy mạnh, với 3.144 doanh nghiệp được rà soát và 2.023 doanh nghiệp thực hiện kê khai thông tin giao dịch liên kết, đạt khoảng 64% Kể từ năm 2010, công tác thanh tra giá chuyển nhượng đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, trong đó có cuộc thanh tra điều chỉnh tăng doanh thu của doanh nghiệp lên 250% Sự kiện “sơ kết công tác thanh tra chống chuyển giá 9 tháng đầu năm 2011” đã được tổ chức nhằm tổng hợp và đánh giá kết quả.
Trương Thanh Ngà, học viên lớp NH đêm 1 K20, đã đưa ra những nhận định về hành vi chuyển giá và chia sẻ bài học kinh nghiệm trong công tác thanh tra thuế liên quan đến hoạt động này Kế hoạch thanh tra năm 2012 của ngành Thuế được xây dựng dựa trên việc rà soát và phân tích rủi ro, với mục tiêu ưu tiên nguồn lực cho thanh tra giá chuyển nhượng, coi đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của Ngành.
Mặc dù đã đạt được một số kết quả ban đầu trong quản lý thuế đối với hoạt động chuyển giá, nhưng vẫn còn nhiều vấn đề cần được giải quyết để cải thiện hiệu quả quản lý thuế.
Cơ chế thỏa thuận trước về phương pháp tính giá (APA) chính thức được áp dụng từ ngày 01/07/2013, nhưng đến nay vẫn chưa phát huy hiệu quả rõ rệt.
Công tác thanh tra giá chuyển nhượng tại Việt Nam gặp nhiều khó khăn do yêu cầu thu thập thông tin, phân tích và kiểm tra số liệu tốn thời gian Tuy nhiên, thời hạn cho mỗi cuộc thanh tra lại rất ngắn, theo quy định của Luật Thanh tra, dẫn đến việc không đủ thời gian để thực hiện đầy đủ các công việc cần thiết trong quá trình thanh tra.
- Chưa có quy định chế tài xử lý đủ mạnh đảm bảo tính răn đe đối với những DN có hành vi chuyển giá;
Hiện tại, Việt Nam chưa có quy định cụ thể về ngưỡng kê khai thông tin giao dịch liên kết (safe harbour), điều này gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc thực hiện kê khai thông tin một cách đơn giản và hiệu quả.
Quyền hạn của cơ quan Thuế bị giới hạn, dẫn đến khó khăn trong việc xử lý các vụ vi phạm chuyển giá nhằm tối thiểu hóa nghĩa vụ thuế.
Hiện nay, vẫn chưa có các biện pháp xử lý đủ mạnh đối với những doanh nghiệp có dấu hiệu không còn khả năng hoạt động, điều này có thể dẫn đến những hậu quả tiêu cực cho nền kinh tế.
Ngành Thuế hiện đang đối mặt với một số tồn tại trong công tác tổ chức bộ máy và nguồn nhân lực, đặc biệt là việc chưa có bộ phận chuyên trách quản lý thuế đối với hoạt động chuyển giá Hệ thống quản lý thuế trong lĩnh vực này vẫn còn phân tán và lồng ghép với các hoạt động khác, dẫn đến hiệu quả chưa cao.
Chức năng quản lý thuế hiện nay chưa thực sự thống nhất và đồng bộ trong toàn Ngành, dẫn đến việc triển khai công tác chưa tập trung và chuyên môn hóa chưa cao Năng lực quản lý của cơ quan thuế còn hạn chế, với mức độ hiểu biết của công chức thuế về giá chuyển nhượng chỉ dừng ở mức cơ bản Kiến thức về kinh tế ngành cũng còn yếu, gây khó khăn trong việc phân tích hồ sơ giá chuyển nhượng Kinh nghiệm thực tiễn trong quản lý giá chuyển nhượng còn hạn chế, do đó công tác quản lý thuế đối với hoạt động chuyển giá chưa đạt được kết quả như mong muốn.
Một số cục thuế chưa chủ động trong việc rà soát và đôn đốc các doanh nghiệp kê khai thông tin giao dịch liên kết Họ cũng chưa tích cực kiểm soát chất lượng thông tin kê khai của doanh nghiệp và xử phạt theo quy định đối với các trường hợp kê khai chậm.
Hệ thống cơ sở dữ liệu hiện tại chưa được hoàn thiện và còn thiếu những thông tin bổ trợ quan trọng, điều này ảnh hưởng đến khả năng phân tích và so sánh trong công tác thanh tra giá chuyển nhượng.
Nguyên nhân khiến công tác quản lý hoạt động chuyển giá chưa hiệu quả
Trước khi Thông tư số 66/2010/TT-BTC được ban hành, quản lý thuế đối với hoạt động chuyển giá chưa được chú trọng do cả nguyên nhân khách quan và chủ quan Nguyên nhân khách quan trong giai đoạn này là mục tiêu của Nhà nước nhằm tạo điều kiện thuận lợi để thu hút đầu tư nước ngoài, từ đó tạo nguồn lực phát triển kinh tế.
Nguyên nhân chủ quan của vấn đề chuyển giá là do năng lực quản lý thuế của cơ quan thuế còn hạn chế Thiếu đội ngũ công chức chuyên nghiệp và có chuyên môn sâu về giá chuyển nhượng, cùng với kinh nghiệm thực tiễn trong việc thanh tra, kiểm tra và lập hồ sơ xác định giá thị trường cho các giao dịch liên kết.
Việc chưa tập trung bố trí nguồn kinh phí để hoàn thiện Hệ thống cơ sở dữ liệu của ngành Thuế đã dẫn đến hạn chế trong việc phối hợp và trao đổi thông tin với các cơ quan quản lý, cấp phép đầu tư, quản lý giá, thống kê và thuế nước ngoài Điều này gây khó khăn trong việc tìm kiếm thông tin và dữ liệu cần thiết để xác định giá thị trường.
Giao dịch liên kết là một thách thức lớn, đặc biệt khi sản phẩm, hàng hóa hoặc máy móc thiết bị không có mặt trên thị trường Việt Nam, theo Trương Thanh Ngà, học viên lớp NH đêm 1 K20.
- Thứ ba, hiện tại các nguồn thông tin đang được cơ quan thuế thường xuyên sử dụng
Thông tin từ cơ quan cấp giấy chứng nhận đầu tư, hồ sơ kê khai thuế và báo cáo tài chính của doanh nghiệp (DN) hiện nay còn nhiều hạn chế Cụ thể, giấy chứng nhận đầu tư chỉ cung cấp thông tin về các bên liên kết mà không phản ánh được các giao dịch phát sinh trong kỳ Báo cáo tự kê khai thông tin giao dịch liên kết phụ thuộc vào tính trung thực của DN, trong khi báo cáo kiểm toán, mặc dù có tính độc lập và trung thực cao, vẫn không đảm bảo cung cấp đầy đủ thông tin về giao dịch liên kết do nhiều DN né tránh phản ánh Do đó, hiệu quả của kiểm toán độc lập còn hạn chế.
Các doanh nghiệp đa quốc gia thường có hành vi chuyển giá, với quy mô kinh doanh lớn và đội ngũ chuyên gia tư vấn dày dạn kinh nghiệm trong việc lập kế hoạch tránh thuế thông qua xác định giá chuyển giao Do đó, việc phát hiện và chống lại các trường hợp chuyển giá này gặp nhiều khó khăn.
5 Một số ví dụ về chuyển giá tại Việt Nam
Công ty Hualon Corporation, với 100% vốn đầu tư từ Malaysia và Đài Loan-British Virgin Island, đang hoạt động tại Khu Công Nghiệp Nhơn Trạch 2, tỉnh Đồng Nai, chuyên sản xuất sợi và dệt vải.
Công ty Hualon, với giấy phép đầu tư được cấp vào ngày 30/12/1993, là một trong những doanh nghiệp FDI đầu tiên tại Việt Nam Tuy nhiên, điều đáng chú ý là trong suốt gần 20 năm hoạt động, Hualon liên tục ghi nhận tình trạng thua lỗ Tính đến cuối năm
Học viên: Trương Thanh Ngà – Lớp NH đêm 1 K20 Page 22
2010, công ty này đã lỗ lũy kế tới hơn 1.000 tỷ đồng Nghiễm nhiên, DN này đã không phải nộp thuế thu nhập cũng trong từng ấy năm
Hualon, được thành lập vào năm 1995, đã khởi đầu với xưởng Knitting với 112 máy dệt kim Năm 1996, công ty tiếp tục mở rộng với xưởng Draw Textured Yan gồm 124 máy kéo Đến năm 1997, Hualon khai trương xưởng Two For One với 134 máy và xưởng Weaving với 3.190 khung dệt nước Đến năm 2000, công ty tiếp tục phát triển bằng việc mở xưởng Dyeing.
22 máy nhuộm Đến nay, công ty này tạo việc làm cho 3.000 lao động
Công ty này gặp lỗ do phải đầu tư vào dây chuyền thiết bị chuyên dụng có giá trị cao và mua nguyên vật liệu với chi phí lớn, trong khi giá bán không đủ bù đắp chi phí Cụ thể, công ty đã nhập khẩu một bộ dây chuyền dệt vải từ đối tác nước ngoài với giá gần 16 triệu USD, nhưng sau đó bộ dây chuyền này lại được bán cho
Một công ty đã thanh lý tài sản với giá thấp hơn tới 40 lần, chỉ khoảng 400.000 USD, do không còn nhu cầu sử dụng Điều này khiến giá thanh lý trở nên rẻ hơn, tuy nhiên, hành động này dường như trái ngược với chiến lược kinh doanh thông thường, khi mà các doanh nghiệp hiếm khi chấp nhận bán lại tài sản với giá thấp hơn so với giá mua ban đầu.
Dây chuyền sản xuất máy dệt của công ty Hualon đã trở nên lạc hậu và bị coi là không còn sử dụng được ở nước ngoài Thay vì tiêu hủy thiết bị này, công ty đã quyết định giữ lại và tìm cách tái sử dụng.
Công ty Hualon đã nhập dây chuyền dệt về Việt Nam nhằm nâng cao năng lực sản xuất, nhưng thực tế không sử dụng dây chuyền này Dù vậy, Hualon vẫn coi nó là tài sản cố định và tính khấu hao bình thường Bên cạnh đó, việc chuyển giá từ mua nguyên liệu ở công ty liên kết nước ngoài đã khiến tổng giá vốn tăng lên tới 1.156 tỷ đồng Nhờ vào việc nâng khống đầu vào, Hualon đã qua mặt ngành thuế và báo cáo số lỗ lũy kế "ảo" lên tới 956,2 tỷ đồng.
Giá trị điều chỉnh sau thanh tra tại công ty Hualon lên tới 1.156,8 tỷ đồng Công ty cần giảm số lỗ phát sinh trong giai đoạn 2006-2009 xuống còn 621,1 tỷ đồng, đồng thời giảm chuyển lỗ từ trước năm 2006 vào giai đoạn 2006-2009 và tiếp tục giảm chuyển lỗ trong các giai đoạn tiếp theo.
Học viên Trương Thanh Ngà, lớp NH đêm 1 K20, ghi nhận rằng vào năm 2010, công ty Hualon đạt doanh thu 335,2 tỷ đồng Kết quả này giúp công ty có lãi lớn, đồng thời tổng số thuế thu nhập bị truy thu lên tới 78,1 tỷ đồng.
KIẾN NGHỊ GIẢI PHÁP CHỐNG CHUYỂN GIÁ
Một số giải pháp chống chuyển giá cần triển khai thực hiện ở Việt Nam thời gian tới
Thứ nhất, hoàn thiện hành lang pháp lý về chống chuyển giá Những nội dung cụ thể cần hoàn thiện hành lang pháp lý về chống chuyển giá là:
Cần thiết phải bổ sung một điều luật về chống chuyển giá vào Luật Quản lý thuế, và trong tương lai nên ban hành Luật Chống chuyển giá Đây sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng nhất cho hoạt động chống chuyển giá, không chỉ ảnh hưởng đến quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp mà còn liên quan đến quản lý thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế tài nguyên.
Các khoản chi từ ngân sách nhà nước cho hoạt động kiểm tra, thanh tra và điều tra chống chuyển giá được quy định cụ thể theo pháp luật.
Cần hoàn thiện quy chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng liên quan và cơ quan thuế trong công tác chống chuyển giá, đặc biệt nhấn mạnh vai trò của các cơ quan ngoại giao Việt Nam ở nước ngoài trong việc hỗ trợ và tăng cường hiệu quả của hoạt động này.
Để giảm thiểu hành vi chuyển giá, cần thu hẹp các ưu đãi thuế, vì sự chênh lệch thuế thu nhập doanh nghiệp giữa các quốc gia và trong một quốc gia do áp dụng thuế suất ưu đãi là nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng này Mặc dù ưu đãi thuế có vai trò quan trọng trong việc đạt được các mục tiêu kinh tế, nhưng cần cân nhắc sử dụng các công cụ khác như trợ cấp, trợ giá, hoặc hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng Việc hạn chế tối đa các chính sách xã hội trong ưu đãi thuế sẽ giúp nâng cao hiệu quả điều tiết kinh tế.
Nghiên cứu giao quyền điều tra cho cơ quan thuế, bắt đầu từ cấp Tổng cục Trong tương lai, khi đội ngũ công chức thuế được đào tạo và bồi dưỡng đầy đủ, có thể mở rộng quyền điều tra cho các cấp thấp hơn.
Học viên Trương Thanh Ngà, lớp NH đêm 1 K20, cho rằng việc giao quyền điều tra cho cơ quan thuế cấp tỉnh là cần thiết Điều này không chỉ nâng cao khả năng chống chuyển giá mà còn cải thiện hiệu quả quản lý thuế tổng thể.
Thành lập bộ phận tình báo thuế tại Tổng cục Thuế là bước quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế trong nước và quốc tế Cơ quan này sẽ chuyên trách thu thập thông tin, hỗ trợ cho hoạt động chống chuyển giá và tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thuế.
Vào thứ năm, cần hoàn thiện hệ thống thông tin và dữ liệu liên quan đến người nộp thuế Hai nhiệm vụ quan trọng cần thực hiện để nâng cao chất lượng hệ thống này bao gồm việc cải thiện cơ sở dữ liệu và tối ưu hóa quy trình thu thập thông tin từ người nộp thuế.
Thành lập bộ phận tình báo thuế nhằm mở rộng nguồn thu thập thông tin, thông qua việc triển khai các hoạt động nghiệp vụ của các bộ phận chức năng trong cơ quan thuế.
Đẩy nhanh tiến trình xây dựng chính phủ điện tử là cần thiết để đảm bảo kết nối và tự động hóa việc trao đổi thông tin giữa cơ quan thuế và các cơ quan quản lý nhà nước khác như công an, kiểm sát, địa chính, kế hoạch - đầu tư.
Để nâng cao hiệu quả chống chuyển giá tại Việt Nam, cần ưu tiên hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động này và thực hiện đồng bộ các giải pháp trong quản lý thuế cũng như quản lý nhà nước.
Để nâng cao hiệu quả trong việc quản lý chuyển giá, cần đa dạng hóa hình thức tuyên truyền nhằm giúp công chức thuế và người nộp thuế dễ dàng tiếp cận các nội dung phức tạp liên quan đến vấn đề này Việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền sẽ giúp tạo sự đồng thuận từ các cấp chính quyền, xã hội và cộng đồng doanh nghiệp, từ đó nâng cao tính tự giác tuân thủ và hạn chế hành vi chuyển giá Đồng thời, cần rà soát và lập danh sách các doanh nghiệp phải kê khai thông tin giao dịch liên kết, theo dõi chặt chẽ để đảm bảo tuân thủ Phòng kê khai và kế toán thuế cần phối hợp hiệu quả với phòng thanh tra, kiểm tra để thu thập và phân tích thông tin, đánh giá rủi ro đối với các doanh nghiệp.
Học viên Trương Thanh Ngà, lớp NH đêm 1 K20, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kịp thời đôn đốc và nhắc nhở các doanh nghiệp (DN) về nghĩa vụ kê khai thông tin giao dịch liên kết Đồng thời, cần xử phạt những DN không tuân thủ quy định, đồng hành hướng dẫn để nâng cao chất lượng kê khai, từ đó đạt hiệu quả quản lý ngay từ khâu kê khai.
Bộ Tài chính cam kết triển khai các giải pháp đồng bộ để ngăn ngừa tình trạng chuyển giá và trốn thuế Cụ thể, sẽ hoàn thiện Thông tư hướng dẫn thực hiện cơ chế thỏa thuận trước phương pháp xác định giá (APA) nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp FDI trong việc lập kế hoạch kinh doanh và thực hiện nghĩa vụ thuế Đồng thời, Bộ sẽ đào tạo và nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ công chức chuyên trách quản lý thuế, tập trung vào kỹ năng quản lý giá chuyển nhượng và xử lý tình huống liên quan.
Bộ Tài chính và Tổng cục Thuế đang hợp tác với EU, OECD và Ngân hàng Thế giới để nâng cao năng lực cho Tổ quản lý thuế trong lĩnh vực chuyển giá Chương trình này bao gồm việc xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu tỉ suất lợi nhuận của các doanh nghiệp độc lập theo từng ngành nghề có rủi ro cao về giá chuyển nhượng Hệ thống này sẽ cung cấp thông tin chung cho Cục thuế, phục vụ công tác phân tích rủi ro và quản lý thuế hiệu quả hơn đối với hoạt động chuyển giá.
