PHẦN MỞ ĐẦU
LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) là yêu cầu thiết yếu trong quá trình cải cách giáo dục và đào tạo tại Việt Nam Vấn đề này đang thu hút sự chú ý không chỉ từ ngành giáo dục mà còn từ lãnh đạo Đảng, được nhấn mạnh trong các Nghị quyết Trung ương 4 (khóa VII) và Nghị quyết Trung ương 2 (khóa VIII).
Chương trình dạy Tin học bậc THPT, đặc biệt là khối 11, đặt ra nhiều thách thức cho giáo viên và học sinh Giáo viên cần giúp học sinh hiểu ngôn ngữ lập trình để có thể lựa chọn và thiết kế thuật toán Đồng thời, học sinh cũng phải làm quen với tư duy logic và cách thức hoạt động của máy tính, điều này hoàn toàn khác biệt so với các môn học khác.
Môn Tin học THPT, đặc biệt là Tin học lớp 11, thường không được học sinh Lê Lai quan tâm do không nằm trong tổ hợp môn thi ĐH Nội dung kiến thức ở lớp 11 yêu cầu tư duy sâu và khả năng sáng tạo, khác với các chương trình ứng dụng dễ hiểu ở lớp 10 và 12 Thiếu ứng dụng thực tiễn khiến môn học này trở nên khó tiếp cận và kém hấp dẫn đối với học sinh Do đó, việc tạo hứng thú cho học sinh với môn Tin học là rất cần thiết và cần được đầu tư.
Khi chuyển từ trường miền xuôi đến một trường miền núi, tôi đã gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận học sinh mới Những học sinh ở đây thường có khả năng tiếp thu kiến thức chậm và thiếu kỹ năng tư duy, tự nghiên cứu Đa số các em chỉ đi học vì yêu cầu xã hội mà không nhận thức được tầm quan trọng của việc học trong cuộc sống và tương lai của mình.
Học sinh thường rất hào hứng với các phương pháp dạy học mới, nhưng kiến thức lại nhanh chóng bị quên sau khi rời lớp Điều này khiến tôi trăn trở và tìm kiếm cách khơi dậy đam mê lập trình trong các em, nhằm giúp các em tự chủ động tìm đến môn Tin học 11 Tôi đã áp dụng một giải pháp và nhận thấy kết quả khả quan từ việc này.
Với sáng kiến kinh nghiệm “MỘT SỐ VÍ DỤ KHƠI GỢI LÒNG ĐAM
Mình muốn chia sẻ một số kinh nghiệm cá nhân để giúp học sinh khối 11 thực sự yêu thích môn Tin học, đặc biệt là việc học lập trình bằng ngôn ngữ Pascal Việc tạo ra môi trường học tập tích cực và chủ động sẽ giúp học sinh cảm thấy hứng thú hơn với bộ môn này.
MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
- Nâng cao chất lượng dạy và học môn Tin học trong trường phổ thông, đặc biệt là dạy học lập trình ở Tin học lớp 11.
- Góp phần đổi mới phương pháp dạy học trong trường phổ thông nói chung và môn Tin học nói riêng.
Mục tiêu chính là khơi dậy lòng đam mê và hứng thú cho học sinh trong việc học môn Tin học Đặc biệt, bài viết giúp các em nhận ra những ứng dụng cụ thể và thiết thực của lập trình trong môi trường học tập, từ đó tạo động lực và sự yêu thích đối với môn học này.
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
- Học sinh khối 11 trường THPT Lê Lai học kì I năm học 2017-2018
- Học sinh khối 11 trường THPT Lê Lai học kì II năm học 2017-2018
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Dựa trên những ứng dụng thực tiễn của ngôn ngữ lập trình Pascal Nhất là các chương trình đồ họa, game viết bằng ngôn ngữ lập trình Pascal.
Dựa trên cơ sở lý thuyết của Ngôn ngữ lập trình Pascal Sự hoạt động tuần tự từng bước của máy tính khi thực hiện chương trình.
Để thu thập dữ liệu, chúng tôi tiến hành khảo sát học sinh về khả năng biết, hiểu và áp dụng ngôn ngữ lập trình Pascal trong việc giải quyết các bài toán thuộc các môn học khác.
- Phân tích đánh giá mức độ học sinh hứng thú với môn học
- Tổng kết rút kinh nghiệm
PHẦN NỘI DUNG
CƠ SỞ LÝ LUẬN
Tạo hứng thú cho người học là yếu tố then chốt trong quá trình dạy - học, vì chất lượng và hiệu quả của hoạt động này phụ thuộc vào người học Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến điều này, bao gồm năng lực nhận thức, động cơ học tập và sự quyết tâm Ngoài ra, môi trường học tập, người tổ chức quá trình dạy học và sự hứng thú trong học tập cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục.
Hứng thú là thái độ đặc biệt của cá nhân đối với một đối tượng nào đó, có vai trò quan trọng trong cuộc sống và mang lại khoái cảm cá nhân Nó thể hiện qua sự tập trung cao độ và say mê trong hoạt động Khi có hứng thú, con người cảm thấy dễ chịu và khát vọng sáng tạo trong công việc Ngược lại, thiếu hứng thú sẽ dẫn đến hiệu quả kém trong mọi hoạt động, đặc biệt là trong các hoạt động nhận thức, sáng tạo và học tập, có thể gây ra cảm xúc tiêu cực.
Việc học không nên mang tính chất đối phó hay miễn cưỡng, vì điều này chỉ giúp người học tiếp thu một lượng kiến thức hạn chế, nông cạn và dễ quên Để đạt được hiệu quả học tập tốt hơn, cần tạo ra môi trường học tập tích cực và khuyến khích sự tìm tòi, khám phá kiến thức một cách sâu sắc và có bản chất.
Khi người học có hứng thú và đam mê trong nghiên cứu, việc tiếp thu tri thức trở nên dễ dàng hơn Ngược lại, khi họ hiểu được vấn đề, sự hứng thú lại càng gia tăng Thực tế cho thấy, những người không thích một môn học thường không học tốt môn đó Do đó, việc tạo ra hứng thú cho người học là yêu cầu cần thiết đối với tất cả những người làm công tác giảng dạy, bất kể môn học nào.
THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ
Môn Tin học đã trở thành một phần quen thuộc trong chương trình học của học sinh phổ thông, nhờ vào việc được tiếp cận từ các cấp học dưới Điều này giúp học sinh không phải bắt đầu từ con số không khi học môn này Tin học có mối liên hệ chặt chẽ với nhiều môn học khác, đòi hỏi học sinh phải ôn tập và tìm hiểu lại kiến thức từ các môn học khác Đặc biệt, nội dung lập trình trong môn Tin học liên quan mật thiết đến kiến thức trong các môn khoa học tự nhiên và tư duy toán học.
Trong mục 2.1: Đoạn “các nhà nghiên cứu… cảm xúc tiêu cực” được trích dẫn trong TLTK số 4
Học sinh yếu tư duy Toán học sẽ gặp khó khăn trong lập trình, trong khi học sinh có tư duy tốt nhưng thiếu hứng thú với Tin học thường không nghiên cứu kỹ bài học, dẫn đến khó khăn Để giải quyết vấn đề này, giáo viên cần tạo sự hứng thú cho học sinh bằng cách dẫn dắt họ tiếp cận môn học một cách tự nhiên, thông qua các ví dụ thực tiễn liên quan đến sở thích của các em.
Nhiều giáo viên hiện nay gặp khó khăn trong việc cập nhật kiến thức và trình độ chuyên môn, dẫn đến việc họ chưa nắm rõ các thuật toán cần thiết trong giảng dạy lập trình Sự thờ ơ và chán nản của giáo viên khi học sinh không có hứng thú học tập đã cản trở quá trình đổi mới phương pháp giảng dạy Hệ quả là học sinh mất đi khả năng tư duy và tìm hiểu, từ đó giảm sút niềm đam mê đối với lập trình.
Khi học sinh bước vào cấp phổ thông, việc định hình học theo khối để thi đại học trở nên quan trọng, với thời gian học chủ yếu tập trung vào các môn chính như Toán, Lý, Hóa, Văn và Anh Môn Tin học thường chỉ được xem là môn phụ, với thời gian học hạn chế trong các tiết học trên lớp Tuy nhiên, đối với môn Tin học lớp 10 và 12, học sinh có thể dễ dàng nhận thấy và áp dụng tính ứng dụng của môn học vào thực tế.
Lập trình, đặc biệt là tư duy thuật toán, là một lĩnh vực khó khăn đối với nhiều học sinh, khiến họ khó có thể thấy sản phẩm cụ thể từ những gì mình học Kết quả là, nhiều em không chỉ không thích mà còn học kém môn học này.
Giải bài toán trên máy tính không khó nếu các em có đam mê và chủ động trong việc học Từ đó, các em sẽ nhận ra rằng học Tin học lập trình thực sự không quá phức tạp và có thể phát triển tình yêu với môn học này.
MỘT SỐ VÍ DỤ ỨNG DỤNG ĐƯỢC VIẾT BẰNG NGÔN NGỮ LẬP TRÌNH PASCAL
Trong chương trình dạy tin học lớp 11, những bài học đầu tiên thường tập trung vào việc giới thiệu tổng quan về ngôn ngữ lập trình và các khái niệm cơ bản trong lập trình Tuy nhiên, học sinh thường cảm thấy nội dung này có phần đơn điệu và nhàm chán Do đó, trong quá trình giảng dạy, tôi luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu, nhớ và thuộc lý thuyết, vì đây là nền tảng để các em có thể vận dụng vào các nội dung lập trình sau này Tương tự như các môn Toán, Lý, Hóa, để giải quyết bài tập, học sinh cần phải nắm vững công thức và lý thuyết để áp dụng hiệu quả.
Quá trình dạy lập trình cho học sinh cần bắt đầu từ những kiến thức cơ bản nhất, giúp các em tiếp cận một cách dễ dàng và không cảm thấy sợ hãi Việc dẫn dắt vấn đề một cách gần gũi và đơn giản là rất quan trọng, tạo điều kiện cho các em tự tin hơn trong việc học Trong suốt quá trình giảng dạy, giáo viên nên lồng ghép những câu nói khuyến khích như “Tin học cũng như…” để tạo động lực cho học sinh.
Để viết chương trình, các em cần nắm vững cú pháp và câu lệnh, tương tự như việc nhớ công thức khi làm bài tập toán.
Giáo viên nên tích hợp các ví dụ ứng dụng vào tiết dạy lý thuyết, bài tập và thực hành, giúp học sinh nhận ra sự ứng dụng của lập trình trong học tập Điều này không chỉ khơi dậy đam mê và yêu thích môn Tin học mà còn khẳng định rằng môn học này không chỉ là một yêu cầu bắt buộc Học sinh có khả năng lập trình các ứng dụng thực tế chỉ với một số câu lệnh đơn giản trong Pascal.
2.3.1 Một bản nhạc ngắn của đồng hồ, tất cả các nốt nhạc đều ở quảng 8 trung [1]
Khi giáo viên chạy chương trình Tất cả học sinh đều ngạc nhiên và tỏ ra rất thích thú.
Học sinh yêu cầu cô chạy chương trình nhiều lần cho học sinh nghe.
Sau nhiều lần nghe giảng, học sinh đã yêu cầu được xem mã nguồn của chương trình, giúp họ nhận thấy rằng chương trình thực sự rất đơn giản Điều này đã thu hút sự chú ý của học sinh đối với môn học.
Mục 2.3.1: được trích dẫn trong TLTK số 1
2.3.2 Vẽ đường gấp khúc [1] Đây là một chương trình vẽ các đường gấp khúc ngẫu nhiên nhờ thủ tục “ Lineto” mỗi đoạn có một màu ngẫu nhiên.Vị trí bắt đầu vẽ là tâm của màn hình Kết thúc việc vẽ bằng nhấn một phím bất kì
Chạy chương trình tạo ra một đường gấp khúc dài với hàng nghìn đoạn thẳng màu sắc đa dạng, thu hút sự chú ý của học sinh Điều này thật sự thú vị và kích thích sự quan tâm của các em.
Mục 2.3.2: được trích dẫn trong TLTK số 1
2.3.3 Cho biết số ngày của tháng và năm bất kì [1]
Khi giáo viên hỏi: “Tháng 2 năm 1998 có bao nhiêu ngày?”, nhiều học sinh sẽ cảm thấy lúng túng, trong khi một số khác cố gắng dơ tay lên để đếm.
Và trong lúc học sinh đang tìm câu trả lời thì giáo viên đọc kết quả từ màn hình Học sinh sẽ thấy tò mò biết nhường nào.
Giáo viên chiếu chương trình bằng ngôn ngữ Pascal cho học sinh thấy rằng khá dễ dàng để có được kết quả như vậy.
2.3.4 Cho biết số ngày của năm bất kì [1]
Tương tự như ví dụ 2.3.3 học sinh khá tò mò về số ngày của một năm bất kì
+ Mục 2.3.3: được trích dẫn trong TLTK số 1
+ Mục 2.3.4: được trích dẫn trong TLTK số 1
Học sinh rất hào hứng khi tìm hiểu năm nào là năm nhuận và năm nào là năm thường Giáo viên có nhiệm vụ đáp ứng sự tò mò của các em, giúp các em nắm rõ kiến thức về các loại năm này.
2.3.5 Tạo ngôi nhà, tô màu ngôi nhà [2]
Tạo ra ngôi nhà và tô màu cho ngôi nhà đó
+ Mục 2.3.5: được trích dẫn trong TLTK số 2
Khi nhấn phím ‘+’ thì đèn sáng Cửa sổ có màu vàng.
Khi nhấn phím ‘-’ thì đèn tắt Cửa sổ có màu đen.
Khi đó, học sinh sẽ tò mò về chương trình Học sinh sẽ vỡ òa khi giáo viên chiếu chương trình pascal lên màn hình.
2.3.6 Kiểm soát đường đi của con hậu trên bàn cờ vua [2]
Trên màn hình hiển thị một bàn cờ vua, khi người dùng nhập tên ô để đặt một con hậu (hình tròn màu đỏ), chẳng hạn như a5, các ô mà con hậu khống chế sẽ được tô màu tím.
Giáo viên khơi gợi sự sáng tạo của học sinh bằng cách đặt câu hỏi về tương lai: "Chương trình này được thiết kế đặc biệt cho quân hậu trên bàn cờ vua Các em có thể lập trình để chương trình nhận diện các ô bị khống chế bởi các quân cờ khác trên bàn cờ không?"
Tất cả học sinh đều đồng ý rằng việc học là cần thiết Giáo viên nhấn mạnh rằng để đạt được thành công, học sinh cần phải chăm chỉ tiếp thu những kiến thức cơ bản trong lớp học.
+ Mục 2.3.6: được trích dẫn trong TLTK số 2
2.3.7 Đồng hồ điện tử hoạt động trên màn hình [2]
Trong các chương trình trò chơi và thời sự, đồng hồ điện tử hiển thị giờ, phút, giây thường xuất hiện, khiến nhiều học sinh thắc mắc liệu có thể lập trình đồng hồ điện tử trên màn hình bằng ngôn ngữ lập trình Pascal hay không Để giúp học sinh giải đáp thắc mắc này và tránh lãng phí thời gian, giáo viên nên trình chiếu và chạy chương trình mẫu, tạo điều kiện cho học sinh hiểu rõ hơn về cách hoạt động của đồng hồ điện tử trong lập trình.
Học sinh chăm chú đếm từng giây với đồng hồ điện tử trên màn hình, thể hiện sự háo hức và hy vọng rằng các em sẽ có khả năng lập trình những chương trình tương tự và áp dụng vào thực tế.
+ Mục 2.3.7: được trích dẫn trong TLTK số 2
2.3.8 Trò chơi rắn săn mồi [ 4]
Học sinh thường không hứng thú với việc viết các chương trình giải phương trình bậc nhất, bậc hai hay sắp xếp dãy số, nhưng lại say mê với trò chơi, đặc biệt là trò rắn săn mồi trên điện thoại trắng đen Thú vị là không một học sinh nào biết rằng ngôn ngữ lập trình Pascal có thể được sử dụng để lập trình trò chơi rắn săn mồi này.
HIỆU QUẢ ĐẠT ĐƯỢC
2.4.1 Kết quả sau khi áp dụng vào thực tế
Sáng kiến kinh nghiệm đã mang lại hiệu quả rõ rệt khi giáo viên sử dụng những ví dụ thực tế, gần gũi với học sinh, giúp tăng cường sự hiểu biết và hứng thú trong quá trình học tập.
Học sinh thể hiện sự hứng thú cao đối với môn lập trình Pascal nhờ vào tính thú vị của ngôn ngữ này và khả năng ứng dụng thực tiễn trong học tập.
- Bước đầu khơi dậy lòng đam mê, yêu thích môn Tin học.
- Ý thức tôn trọng môn học của học sinh được nâng lên rõ rệt.
Từ tháng 9 năm 2017, tôi được điều động về trường THPT Lê Lai và đã áp dụng sáng kiến kinh nghiệm cho học sinh từ tháng 11 năm học 2017-2018 cho đến nay Kết quả thu được rất khả quan.
Số lượng học sinh trong năm học là 120 học sinh tương đương với 3 lớp
11 mà tôi phụ trách là 11C1, 11C2, 11C3.
Từ tháng 9 đến hết tháng 10 năm 2017, trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm, kết quả bài kiểm tra 1 tiết số 1 môn Tin học 11 của học sinh cho thấy những chỉ số đáng chú ý.
Học lực Số học sinh Tỉ lệ
Từ tháng 11 đến hết tháng 12 năm 2017, tôi đã áp dụng sáng kiến kinh nghiệm trong giảng dạy môn Tin học lớp 11, và kết quả của bài kiểm tra 1 tiết số 2 của học sinh cho thấy sự cải thiện rõ rệt trong khả năng tiếp thu kiến thức.
Học lực Số học sinh Tỉ lệ
- Kết quả của tổng kết kì 1 năm 2017-2018 môn Tin học11 của 120 học sinh có kết quả như sau:
Học lực Số học sinh Tỉ lệ
Số lượng học sinh có học lực giỏi và khá trong môn tin học lập trình đã tăng đáng kể, cho thấy sự yêu thích ngày càng lớn đối với môn học này Điều này chứng tỏ rằng lập trình không còn là nỗi sợ hãi của học sinh trường phổ thông Lê Lai nữa.
2.4.2 Điều kiện để áp dụng sáng kiến
Sáng kiến này chỉ áp dụng cho học sinh THPT Lê Lai trong kì I năm học 2017 - 2018, nhằm cải thiện tình hình học tập của học sinh yếu kém, đặc biệt là ở các trường miền núi Mặc dù phương pháp này có thể không cần thiết cho học sinh miền xuôi hoặc các trường điểm, nhưng tại THPT Lê Lai, sáng kiến này đã chứng minh được tính hữu ích và mang lại kết quả khả quan trong việc khuyến khích học sinh tích cực học tập.
Sáng kiến này là tài liệu hữu ích cho giáo viên tin học tại các trường miền núi và học sinh trong việc học ngôn ngữ lập trình Giáo viên có thể bổ sung thêm ví dụ và trò chơi phổ biến được lập trình bằng Pascal, nhằm khuyến khích sự khám phá và chủ động của học sinh trong môn học.
PHẦN KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
KẾT LUẬN
Trong bài viết này, tôi trình bày những biện pháp đổi mới phương pháp dạy học môn Tin học tại trường Trung học phổ thông Lê Lai nhằm khuyến khích học sinh yêu thích môn học này hơn Đặc biệt, việc dạy lập trình, một phần khó khăn, thường gặp nhiều thách thức đối với giáo viên Vì vậy, tôi đề xuất một cách tiếp cận tự nhiên, dựa trên sự đam mê khám phá và tính tích cực của học sinh Tôi rất mong nhận được sự góp ý từ các thầy cô và đồng nghiệp để hoàn thiện sáng kiến, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.
KIẾN NGHỊ
Dạy học lập trình trong môn Tin học phổ thông là một thách thức lớn, vì vậy nhà trường và giáo viên cần chú trọng đến việc nâng cao chuyên môn và khả năng tư duy thuật toán Đồng thời, việc đầu tư thời gian nghiên cứu các khó khăn thường gặp trong quá trình lập trình cũng rất cần thiết.
- Trường tổ chức đầu tư thêm kính phí mua trang thiết bị phục vụ cho việc giảng dạy của giáo viên, thực hành của học sinh được tốt hơn.
Sáng kiến kinh nghiệm này được xem là bước khởi đầu trong hành trình nghiên cứu của tôi, với 9 ví dụ và trò chơi lập trình bằng ngôn ngữ Pascal Mặc dù số lượng còn hạn chế, nhưng nó phản ánh sự phong phú của các chương trình thực tế, gần gũi với đam mê của học sinh Khi học sinh đã cảm thấy yêu thích môn học, đây sẽ là nền tảng vững chắc giúp các em tiếp cận kiến thức từ cơ bản đến nâng cao trong môn Tin học 11, đồng thời hình thành kế hoạch cho tương lai.
Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến các thầy cô trong Hội đồng sư phạm trường THPT Lê Lai đã nhiệt tình hỗ trợ và khích lệ tôi, tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm của mình.
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ Thanh Hóa, ngày 2 tháng 2 năm2018
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác.
(Ký và ghi rõ họ tên)