NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Cơ sở lí luận của đề tài
Để nâng cao chất lượng dạy học, việc đa dạng hóa nguồn thông tin cho học sinh là rất quan trọng Sử dụng nhiều phương tiện và tài liệu tham khảo, đặc biệt là phát huy các nguồn tài liệu trong các môn khoa học cơ bản, sẽ giúp liên kết kiến thức và tạo nên tính khoa học, thiết thực cho tri thức mà học sinh đã, đang và sẽ học.
Môn Ngữ văn, đặc biệt là kiến thức về tác phẩm văn chương, mang tính trừu tượng cao, phản ánh chân thực đời sống qua từng tác phẩm nghệ thuật Việc học tác phẩm văn chương trong nhà trường không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức mà còn hình thành năng lực và kỹ năng sống Hơn nữa, kiến thức từ các bài học Ngữ văn có sự liên kết mật thiết với các môn khoa học khác Tích hợp kiến thức từ các môn khoa học cơ bản vào dạy học Ngữ văn không chỉ tạo hứng thú cho học sinh mà còn nâng cao tính liên kết và khoa học của bộ môn.
Để hiểu rõ về tích hợp và liên môn trong giảng dạy tác phẩm văn chương, đặc biệt là tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao, chúng ta cần nhận thức đúng đắn về vai trò và ý nghĩa của việc kết hợp các môn học Việc này không chỉ giúp học sinh tiếp cận sâu sắc hơn với nội dung tác phẩm mà còn phát triển tư duy phản biện và khả năng liên kết kiến thức giữa các lĩnh vực khác nhau.
Tích hợp là quá trình kết hợp một cách hệ thống và hữu cơ các kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học khác nhau thành một nội dung thống nhất Điều này dựa trên các mối liên hệ lý luận và thực tiễn giữa các môn học hoặc các thành phần của bộ môn, nhằm tạo ra sự liên kết và hiểu biết sâu hơn trong quá trình học tập.
Dạy học tích hợp trong môn Ngữ văn là việc lồng ghép các nội dung giáo dục liên quan như giáo dục đạo đức, lối sống, kỹ năng sống, giáo dục pháp luật, giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo, cũng như giáo dục về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường và an toàn giao thông vào quá trình giảng dạy Việc tích hợp này không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách toàn diện mà còn nâng cao ý thức và trách nhiệm xã hội của các em.
Dạy học liên môn trong Ngữ văn yêu cầu xác định các nội dung kiến thức và tri thức từ các môn học như Lịch sử, Địa lí, Âm nhạc, Mỹ thuật, và Tin học, có sự tương đồng xoay quanh một chủ đề cụ thể Mục đích là để đáp ứng các yêu cầu và mục tiêu của tiết học Ngữ văn, giúp học sinh hiểu sâu hơn và liên kết kiến thức một cách hiệu quả.
Vận dụng tích hợp kiến thức liên môn trong giảng dạy tác phẩm ở trường THPT là phương pháp hiệu quả, đáp ứng yêu cầu giáo dục hiện đại và thời kỳ hội nhập.
Thực trạng của vấn đề
Bộ GD&ĐT và Sở GD&ĐT Thanh Hóa đã thực hiện nhiều chỉ đạo mạnh mẽ nhằm đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt là PPDH tích hợp và liên môn cho môn Ngữ văn Bộ GD&ĐT đã tổ chức nhiều hoạt động thiết thực như kết nối giữa các trường học và tổ chức cuộc thi tích hợp liên môn trong giảng dạy Đồng thời, Sở GD&ĐT Thanh Hóa cũng đã triển khai nhiều đợt tập huấn về đổi mới PPDH, nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất cho giáo viên và học sinh, giúp họ bắt kịp xu thế giáo dục toàn cầu.
Ban giám hiệu trường THPT Thọ Xuân 5 và Tổ chuyên môn luôn chú trọng và chỉ đạo sát sao việc đổi mới phương pháp dạy học tích hợp, liên môn trong giảng dạy môn Ngữ văn.
Tổ chuyên môn Ngữ văn nhận thức rõ vai trò quan trọng của đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) tích hợp và liên môn trong giảng dạy Giáo viên không ngừng nâng cao trình độ và cập nhật thông tin để làm phong phú bài giảng, từ đó thu hút học sinh hơn Đặc biệt, tổ Ngữ văn đã tích hợp các chuyên đề dạy học vào phân phối chương trình, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện đổi mới PPDH trong giảng dạy tác phẩm văn chương.
Chương trình và sách giáo khoa Ngữ văn cấp THPT đã được cải biên để phù hợp với yêu cầu thực tế, hướng tới tích hợp và giảm tải Các phân môn như Làm văn, Đọc văn và Tiếng Việt có mối liên hệ chặt chẽ, tạo thành nền tảng vững chắc cho môn Ngữ văn Học sinh Trường THPT Thọ Xuân 5 đã nhận thức rõ vai trò quan trọng của việc học, chấp hành tốt nội quy, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc đổi mới phương pháp dạy học tích hợp, liên môn Sự phát triển này không chỉ mang lại lợi ích cho học sinh mà còn tạo động lực tích cực cho giáo viên trong quá trình giảng dạy.
Trong quá trình giảng dạy môn Ngữ văn và áp dụng phương pháp dạy học tích hợp, liên môn tại Trường THPT Thọ Xuân 5, giáo viên gặp phải một số khó khăn đáng kể.
Nội dung kiến thức trong tác phẩm văn chương, đặc biệt là "Chí Phèo", thường khó tiếp cận với học sinh do tính trừu tượng, lịch sử và triết lý xã hội Bối cảnh xã hội của "Chí Phèo" cũng khác biệt so với thực tế hiện tại, làm cho việc hiểu và phân tích tác phẩm trở nên thách thức hơn.
Học sinh Trường THPT Thọ Xuân 5 hiện đang gặp phải một số hạn chế như lười học, mải chơi và tâm lý ỷ lại, dẫn đến việc chưa chủ động tiếp cận kiến thức Nhận thức của các em còn hạn chế và chậm tiến so với mặt bằng chung, trong khi một bộ phận học sinh có suy thoái về đạo đức, gây khó khăn cho việc tích hợp liên môn trong giảng dạy Ngữ văn Những vấn đề này ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng giáo dục bộ môn, do đó, việc tạo hứng thú cho học sinh trong các bài học là rất quan trọng để nâng cao hiệu quả dạy và học.
Giáo viên nhận thức rõ về tầm quan trọng của việc tích hợp và liên môn trong giảng dạy, nhưng trong thực tế, họ gặp nhiều khó khăn và hạn chế Nhiều giáo viên còn lúng túng, thiếu linh hoạt và kỹ năng lựa chọn các đơn vị kiến thức tích hợp chưa cao, dẫn đến việc tích hợp không đúng cách Thêm vào đó, sự tích hợp thường bị gò ép và thiếu tự nhiên, do giáo viên chủ quan, tùy hứng, thiếu chuẩn bị và kế hoạch rõ ràng Việc chưa hiểu rõ quy trình chuẩn bị cho phương pháp dạy học tích hợp và liên môn đã ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng giáo dục môn Ngữ Văn.
Trong giảng dạy môn Ngữ văn, việc giáo viên áp dụng hiệu quả phương pháp dạy học tích hợp và liên môn, kết hợp nhiều phương pháp và nguồn thông tin, cùng với các ví dụ thực tiễn là rất quan trọng Điều này không chỉ tạo hứng thú cho học sinh mà còn quyết định chất lượng dạy và học Đặc biệt, các tác phẩm văn chương, với những câu chuyện đời sống, giúp học sinh phát triển năng lực cá nhân và giải quyết các vấn đề thực tiễn trong cuộc sống.
Các giải pháp và biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề
3.1Giải pháp: Để thực hiện mục tiêu đã nêu trên của môn Ngữ Văn và khắc phục những khó khăn trên, tôi tôi tiến hành sử dụng các phương pháp như: Phương pháp lôgíc, phân tích, tổng hợp, điều tra, so sánh sưu tầm kiến thức liên phân môn Ngữ văn, kiến thức liên môn …nhằm đạt hiệu quả cuối cùng của đề tài là tạo ra những minh chứng khoa học , giúp các em thấy được sự cần thiết của kiến thức môn Ngữ văn trong thực tiễn Từ đó giúp các em có cái nhìn đúng đắn hơn về môn học và đem lại hứng thú cho học sinh trong quá trình học tập Nghiên cứu đề tài này tôi đã thực hiện những giải pháp sau:
Thứ nhất, GV cần xác định tích hợp cái gì? Cụ thể:
-Tích hợp kiến thức cùng môn học: Tiếng Việt, Làm văn, Lí luận văn học -Tích hợp kiến thức xã hội
-Tích hợp kiến thức liên môn: Lịch sửm Địa lí, GDCD ,
Thứ 2 , GV cần xác định tích hợp bằng hình thức và phương tiện gì? Cụ thể: -Sử dụng hệ thống tranh ảnh
-Sử dụng hệ thống băng hình, phim ảnh, máy chiếu
-Sử dụng hình thức sân khấu hóa văn bản
Thứ 3, GV cần xác định tích hợp như thế nào? Cụ thể:
-Tích hợp ở các hoạt động:
3.2 Các biện pháp cụ thể
Dựa trên các giải pháp đã đề xuất, tôi sẽ áp dụng những biện pháp cụ thể để tích hợp kiến thức liên môn trong giảng dạy tác phẩm "Chí Phèo" của Nam Cao.
3.2.1 Xác định mục tiêu bài học "Chí Phèo" của Nam Cao theo chuẩn kiến thức kĩ năng.
Thứ nhất , xác định mục tiêu kiến thức cụ thể cần đạt trong bài học ở tác phẩm văn chương:
Để phân tích tác phẩm văn học, cần xác định nội dung, nghệ thuật và giá trị tư tưởng của nó Đối với văn xuôi, điều này thể hiện qua hình tượng nhân vật, cấu trúc tác phẩm và tình huống truyện, trong khi ở thơ ca, nó thường được thể hiện qua cấu trúc, tứ thơ và mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình Hiện nay, tài liệu chuẩn kiến thức kỹ năng của Phan Trọng Luận là nguồn tài liệu đáng tin cậy Việc xác định đúng mục tiêu kiến thức sẽ giúp bài giảng đi đúng hướng, tránh những lệch lạc và hệ lụy không mong muốn trong giảng dạy.
Như ở bài dạy tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao trong chương trình Ngữ Văn 11 Tôi đã xác định mục tiêu về kiến thức như sau:
Nhân vật Chí Phèo trong tác phẩm không chỉ là hình ảnh tiêu biểu của người nông dân bị áp bức, mà còn phản ánh sâu sắc giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của xã hội Qua việc phân tích nhân vật này, độc giả có thể nhận thấy những bi kịch của con người trong bối cảnh xã hội bất công, từ đó hiểu rõ hơn về những thông điệp nhân văn mà tác phẩm muốn truyền tải.
Tác phẩm Chí Phèo nổi bật với giá trị nghệ thuật qua việc xây dựng nhân vật điển hình trong bối cảnh xã hội đặc trưng Nghệ thuật miêu tả tâm lý sâu sắc, kết hợp với phong cách trần thuật độc đáo và ngôn ngữ nghệ thuật tinh tế, đã tạo nên sức hấp dẫn và chiều sâu cho câu chuyện Những yếu tố này không chỉ phản ánh hiện thực xã hội mà còn khắc họa rõ nét tâm trạng và số phận của nhân vật, làm nổi bật thông điệp nhân văn trong tác phẩm.
Thứ hai, xác định mục tiêu về kĩ năng.
Sau khi xác định chuẩn kiến thức, tôi đặt ra mục tiêu về kỹ năng cần đạt cho tiết học, tập trung vào các chủ thể trong hoạt động dạy và học.
Tác phẩm "Chí Phèo" là một ví dụ tiêu biểu cho thể loại văn xuôi tự sự, mang lại nhiều lợi thế cho giáo viên trong việc áp dụng dạy học tích hợp và liên môn Dựa trên mục tiêu kiến thức đã được xác định, chúng ta có thể xác định các kỹ năng cần thiết cho việc giảng dạy hiệu quả.
- Đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại.
- Rèn kỹ năng phân tích nhân vật trong tác phẩm tự sự: Chí Phèo, Bá Kiến, Thị Nở.
Thứ ba, xác định mục tiêu về thái độ:
- Có ý thức học tập và rèn luyện để biết cách phân tích, đánh giá một tác phẩm của Nam Cao.
Thứ tư, cần xác định mục tiêu hướng tới trong tiết học là năng lực người học:
Xác định mục tiêu năng lực cần dựa vào kiến thức và phương pháp nhằm phát triển kỹ năng cho học sinh, từ đó nâng cao khả năng tiếp thu kiến thức môn học và năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn trong cuộc sống.
Cụ thể ở bài học tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao, ta cần hướng tới mục tiêu năng lực cụ thể sau:
- Năng lực cảm thụ thẩm mĩ,
- Năng lực giải quyết vấn đề,
3.2.2 Xác định nội dung tích hợp, kiến thức liên môn trong bài học " Chí Phèo" của Nam Cao.
Khi lựa chọn phương pháp tích hợp, liên môn trong dạy tác phẩm văn chương, việc tìm hiểu đặc trưng thể loại là rất quan trọng Mỗi thể loại có những đặc điểm riêng, từ đó giáo viên sẽ chọn phương pháp giảng dạy phù hợp Tác phẩm "Chí Phèo" của Nam Cao, với đặc trưng tự sự, mở ra nhiều khả năng cho việc dạy học theo quan điểm tích hợp, liên môn.
Tác phẩm tự sự có những đặc điểm chung thể hiện nội dung tích hợp, vì đây là một chỉnh thể bao gồm nhiều yếu tố và phương diện khác nhau.
Tác phẩm tự sự có nhiều thể loại, trong đó truyện ngắn là một hình thức tiêu biểu, như tác phẩm "Chí Phèo." Nhân vật trong "Chí Phèo" thể hiện tinh thần khách quan qua mối quan hệ với cuộc sống xung quanh, phản ánh tính chỉnh thể của thế giới Hình tượng Chí Phèo và Bá Kiến nổi bật, đại diện cho số phận người nông dân và giai cấp thống trị trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, qua đó làm nổi bật những mâu thuẫn trong xã hội cũ.
Tác phẩm tự sự "Chí Phèo" không bị giới hạn bởi không gian và thời gian, cho phép nhân vật được khắc họa một cách toàn diện từ nhiều khía cạnh nội tâm và ngoại hình Tác giả thể hiện đầy đủ những điều nói ra và không nói ra, bao gồm ý nghĩ, cái nhìn, tình cảm, cảm xúc, ý thức và vô thức, cùng với các yếu tố của quá khứ, hiện tại và tương lai Điều này không chỉ giúp tác giả xây dựng tính cách nhân vật sâu sắc mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích hợp liên môn Hơn nữa, sự phong phú và đa dạng còn được thể hiện qua hệ thống chi tiết nghệ thuật trong tác phẩm.
Một trong những đặc điểm quan trọng giúp chúng ta nhận diện linh hồn của người trần thuật là hình tượng của họ, bao gồm tác giả và các nhân vật trong tác phẩm.
Lời văn trong tác phẩm tự sự khác biệt với lời thoại trong kịch và lời văn trong tác phẩm trữ tình, vì nó hướng người đọc vào thế giới của nhân vật Tác giả có thể miêu tả lại lời nói của nhân vật, đan xen chúng hoặc hóa thân vào lời trần thuật, tạo nên sự kết nối sâu sắc giữa người đọc và nhân vật.
Tác phẩm Chí Phèo sở hữu nhiều đặc trưng nổi bật, tạo ra mối quan hệ kiến thức phong phú Giáo viên cần vận dụng những đặc điểm này để khai thác hiệu quả trong quá trình dạy học.
"tích hợp và liên môn" là PPDH hữu dụng và phù hợp nhất.
