(SKKN CHẤT 2020) đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học chủ đề hàm số bậc hai

Lời giới thiệu

Nghị quyết 29-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 8 khóa XI xác định mục tiêu giáo dục phổ thông là phát triển trí tuệ, thể chất, phẩm chất và năng lực công dân, đồng thời phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh Để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, cần chú trọng đến lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, cũng như ngoại ngữ, tin học và kỹ năng thực hành Việc phát triển khả năng sáng tạo và khuyến khích học tập suốt đời là rất quan trọng Đổi mới phương pháp dạy học trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm giúp học sinh hoạt động tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo, từ đó nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức và rèn luyện kỹ năng.

Giáo dục phổ thông trên toàn quốc đang trải qua một cuộc đổi mới toàn diện, chuyển từ việc trang bị kiến thức sang phát triển năng lực và phẩm chất của người học Phương pháp dạy học cũng được cải tiến từ truyền thụ một chiều sang các phương pháp dạy học tích cực, giúp học sinh chủ động hơn trong quá trình học Hình thức tổ chức dạy học không còn chỉ gói gọn trong lớp học mà được đa dạng hóa, kết hợp giữa học trong và ngoài lớp, cũng như trong và ngoài nhà trường Đặc biệt, đánh giá học sinh không chỉ dựa vào kết quả cuối kỳ mà còn diễn ra liên tục trong suốt quá trình học, kết hợp giữa đánh giá của giáo viên, tự đánh giá của học sinh và đánh giá lẫn nhau.

Trong giáo dục hiện đại, giáo viên đóng vai trò là người tổ chức và hướng dẫn học sinh khám phá kiến thức mới và áp dụng sáng tạo những gì đã học vào các tình huống thực tiễn Mặc dù phương pháp này còn mới mẻ, nhiều giáo viên thiếu kinh nghiệm trong việc thiết kế và tổ chức hoạt động học tập hiệu quả Qua kinh nghiệm cá nhân, tôi đã áp dụng phương pháp dạy học này cho nhiều chủ đề và nhận thấy học sinh rất hứng thú, từ đó giúp các em nhận ra ứng dụng thực tiễn của toán học và yêu thích môn học hơn Bài viết này sẽ chia sẻ những kinh nghiệm của tôi trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh, đặc biệt trong chủ đề hàm số bậc hai cho lớp 10 trung học phổ thông.

Tên sáng kiến

Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học chủ đề hàm số bậc hai.

Tác giả sáng kiến

- Họ và tên: Nguyễn Thị Hường

- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Sáng Sơn – Vĩnh phúc

E_mail: nguyenthihuong.gvsonglo@vinhphuc.edu.vn download by : skknchat@gmail.com 3

Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến

Lĩnh vực áp dụng sáng kiến

Dạy học môn Toán ở trường THPT.

Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử

Mô tả bản chất của sáng kiến

Về nội dung của sáng kiến

Bản sáng kiến gồm 2 phần

Phần 1: Cơ sở lý thuyết

Phần 2: Áp dụng trong dạy học chủ đề hàm số bậc hai

Cơ sở lí thuyết

I Nội dung môn toán và hoạt động của học sinh

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là phương pháp giáo dục mới, trong đó giáo viên thiết kế và điều hành các hoạt động dạy học phù hợp với năng lực của học sinh Phương pháp này nhằm khuyến khích học sinh tích cực và chủ động trong việc học, từ việc nhớ lại kiến thức cũ đến việc phát hiện và vận dụng kiến thức mới vào các tình huống học tập và thực tiễn, qua đó nâng cao chất lượng học tập của học sinh.

Nội dung môn toán bao gồm các khái niệm và mệnh đề, đặc biệt là định nghĩa và định lý, đóng vai trò quan trọng trong lý thuyết khoa học toán học Ngoài ra, toán học còn liên quan đến những ý tưởng về thế giới quan, chính trị và đạo đức, thể hiện mối liên hệ chặt chẽ giữa toán học và các lĩnh vực khác trong cuộc sống.

Nội dung môn toán không chỉ bao gồm lý thuyết mà còn bao gồm các phương pháp làm việc và ý tưởng về thế giới quan, tạo nền tảng cho giáo dục toàn diện.

Mỗi nội dung dạy học toán đều gắn liền với những hoạt động cụ thể trong quá trình hình thành và vận dụng kiến thức Việc phát hiện các hoạt động tiềm tàng trong nội dung giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách chủ động, tích cực, trong khi giáo viên chỉ đóng vai trò hướng dẫn Do đó, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh cần tập trung vào việc khai thác các hoạt động tiềm ẩn trong mỗi nội dung toán học.

Các hoạt động học tập đa dạng bao gồm nhận dạng và thể hiện, toán học phức hợp, trí tuệ phổ biến trong toán, trí tuệ chung, và ngôn ngữ Những hoạt động này không chỉ giúp phát triển kỹ năng tư duy mà còn nâng cao khả năng giao tiếp và giải quyết vấn đề của học sinh.

Một hoạt động được xem là phù hợp với nội dung khi nó hỗ trợ người học trong việc tiếp thu hoặc áp dụng kiến thức một cách hiệu quả.

Khi tổ chức hoạt động học cho học sinh, cần đảm bảo rõ ràng về mục đích, nội dung, kỹ thuật tổ chức và sản phẩm học tập mà học sinh cần hoàn thành Phương thức hoạt động của học sinh được thể hiện qua các kỹ thuật học tích cực, mỗi kỹ thuật nhằm rèn luyện các kỹ năng khác nhau Dù áp dụng kỹ thuật nào, việc tổ chức hoạt động học phải tuân theo bốn bước cơ bản để đạt hiệu quả tốt nhất.

Bước 1 trong quá trình chuyển giao nhiệm vụ học tập là thiết lập nhiệm vụ rõ ràng, phù hợp với khả năng của học sinh Nhiệm vụ này cần thể hiện yêu cầu cụ thể về sản phẩm mà học sinh phải hoàn thành Hình thức giao nhiệm vụ nên sinh động và hấp dẫn, nhằm kích thích hứng thú học tập của học sinh Quan trọng là đảm bảo tất cả học sinh đều tiếp nhận thông tin và sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ được giao.

Bước 2 trong quá trình thực hiện nhiệm vụ học tập là khuyến khích sự hợp tác giữa học sinh, giúp họ hỗ trợ lẫn nhau Cần phát hiện kịp thời những khó khăn mà học sinh gặp phải và áp dụng các biện pháp hỗ trợ phù hợp và hiệu quả Mục tiêu là đảm bảo không có học sinh nào bị "bỏ quên" trong quá trình học tập.

Bước 3 là giai đoạn quan trọng trong việc báo cáo kết quả và thảo luận, nơi hình thức báo cáo cần phù hợp với nội dung học tập và kỹ thuật dạy học tích cực Giai đoạn này khuyến khích học sinh trao đổi và thảo luận với nhau về nội dung học tập, đồng thời xử lý các tình huống sư phạm phát sinh một cách hợp lý.

Bước 4 trong quy trình đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập bao gồm việc nhận xét về quá trình học tập của học sinh Điều này đòi hỏi phân tích, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ và lắng nghe ý kiến thảo luận của học sinh Qua đó, giáo viên có thể chính xác hóa các kiến thức mà học sinh đã tiếp thu được từ hoạt động học tập.

Để đổi mới phương pháp dạy học môn toán, cần thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh Các hoạt động này nên bao gồm những phương pháp giảng dạy tích cực, khuyến khích sự tham gia của học sinh và phát huy khả năng tư duy sáng tạo Việc áp dụng các biện pháp sư phạm hiệu quả sẽ giúp nâng cao chất lượng học tập và rèn luyện kỹ năng cho học sinh.

Mục đích là tạo tâm thế học tập cho học sinh, giúp các em ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú với học bài mới.

Giáo viên sẽ thiết kế tình huống học tập dựa trên kiến thức và kinh nghiệm của học sinh liên quan đến nội dung trong tài liệu hướng dẫn Điều này giúp bộc lộ những gì học sinh đã biết, đồng thời bổ sung những thiếu hụt cá nhân, từ đó giúp học sinh nhận ra những điều chưa biết và khơi gợi sự tò mò Qua hoạt động này, học sinh có thể suy nghĩ và chia sẻ quan điểm của mình về vấn đề sắp được tìm hiểu Do đó, các câu hỏi hoặc nhiệm vụ trong giai đoạn khởi động nên là những câu hỏi mở, không yêu cầu học sinh phải có câu trả lời hoàn chỉnh ngay lập tức.

Sau khi kết thúc hoạt động, giáo viên không tóm tắt kiến thức mà chỉ hỗ trợ học sinh nêu vấn đề, tạo điều kiện cho các hoạt động tiếp theo Điều này giúp học sinh tiếp cận và hình thành kiến thức, kỹ năng mới, từ đó hoàn thiện câu trả lời hoặc giải quyết vấn đề một cách hiệu quả.

2.2 Hoạt động hình thành kiến thức. download by : skknchat@gmail.com 5

Mục đích là giúp học sinh chiếm lĩnh được kiến thức, kỹ năng mới và bổ sung vào hệ thống kiến thức, kỹ năng của mình.

Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh tiếp thu kiến thức mới thông qua nhiều hoạt động đa dạng, bao gồm nghiên cứu tài liệu, thực hiện thí nghiệm và thực hành, cũng như tham gia vào các hoạt động trải nghiệm sáng tạo.

Áp dụng trong dạy học chủ đề hàm số bậc hai

Về khả năng áp dụng của sáng kiến

- Sáng kiến đã được áp dụng thành công trong giảng dạy ở trường THPT Sáng Sơn, góp phần nâng cao chất lượng học sinh của nhà trường.

-Sáng kiến này cũng có thể được áp dụng dạy học rộng rãi cho các lớp 10 của các trường khác trong tỉnh.

Những thông tin cần được bảo mật

Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến

Sáng kiến áp dụng được trong điều kiện cơ sở vật chất phục vụ dạy và học của các trường THPT trong tỉnh Vĩnh Phúc hiện nay.

Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng kiến 25 1 Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến thu được khi áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả

Theo ý kiến của tác giả cùng với những phản hồi từ các tổ chức và cá nhân đã tham gia áp dụng sáng kiến lần đầu, bao gồm cả những lần thử nghiệm (nếu có), nội dung đánh giá sẽ được trình bày một cách rõ ràng và chi tiết.

10.1 Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến thu được khi áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả

-Để đánh giá hiệu quả ứng dụng sáng kiến, tác giả đã triển khai áp dụng tại trường THPT Sáng Sơn, huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc.

+ Soạn giáo án lên lớp.

+Đánh giá kết quả thực nghiệm, đánh giá mức độ hiểu bài, khả năng vận dụng kiến thức của học sinh.

+ Đánh giá mức độ hứng thú của học sinh với bài học

- Hình thức áp dụng sáng kiến:

+ Tổ chuyên môn dự giờ, trao đổi kinh nghiệm và đóng góp ý kiến cải tiến.

Đối tượng áp dụng của nghiên cứu bao gồm học sinh lớp 10A8 và A9 trường THPT Sáng Sơn, trong đó lớp 10A8 được tác giả trực tiếp áp dụng phương pháp giảng dạy mới, còn lớp 10A9 do thầy giáo Triệu Văn Hải thực hiện Đối chứng là học sinh lớp 10A7 và 10A10, những lớp này vẫn học theo phương pháp truyền thống.

Kết quả thực nghiệm cho thấy, sau khi thực hiện giảng dạy, tác giả đã sử dụng phiếu hỏi và bài kiểm tra để đánh giá mức độ thành công của sáng kiến Việc đánh giá thông qua phiếu hỏi giúp thu thập ý kiến và phản hồi từ học viên, từ đó xác định hiệu quả của phương pháp giảng dạy.

Sau khi áp dụng sáng kiến tại lớp 10A8, 10A9, tác giả phát phiếu hỏi thăm dò ýkiến học sinh.

Kết quả khảo sát ý kiến học sinh lớp 10A8 và 10A9 cho thấy các em cảm thấy hiểu bài và hứng thú với nội dung kiến thức được học Học sinh đặc biệt thích các bài toán ứng dụng vào thực tiễn, và bước đầu đã có thể giải quyết các bài toán liên quan đến hàm số bậc hai với nội dung thực tiễn.

Học sinh lớp 10A7 và 10A10 gặp khó khăn trong việc ứng dụng hàm số bậc hai vào các bài toán thực tiễn, dẫn đến thiếu hứng thú trong việc học nội dung này Để đánh giá hiệu quả của sáng kiến, tác giả tiến hành bài kiểm tra kiến thức với phương pháp đối chứng.

Tác giả cho học sinh 4 lớp 10A7, 10A8, 10A9 và 10A10 làm bài kiểm tra.

* Kết quả kiểm tra: Lớp 10A8, 10A9 đạt 65/78 học sinh từ 5 điểm trở lên

Trong kết quả kiểm tra, lớp 10A8 có 65,8% (50/76) học sinh đạt từ 5 điểm trở lên và 13,2% (10/76) đạt điểm giỏi, trong khi lớp 10A9 có 83,33% (31/78) học sinh đạt điểm giỏi, chiếm 39,7% Như vậy, kết quả kiểm tra của lớp 10A8 và 10A9 cao hơn so với các lớp khác.

Việc áp dụng sáng kiến trong giảng dạy tại trường THPT Sáng Sơn không chỉ phù hợp mà còn mang lại hiệu quả thiết thực cho công tác dạy và học.

10.2 Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến thu được khi áp dụng sáng kiến theo ýkiến của tổ chức/cá nhân Không

Danh sách những tổ chức/cá nhân đã tham gia áp dụng thử hoặc áp dụng sáng kiến lần đầu

Số Tên tổ chức/cá nhân

26 download by : skknchat@gmail.com

PHỤ LỤC 1: PHIẾU KHẢO SÁT MỨC ĐỘ HIỂU BÀI VÀ HỨNG THÚ VỚI

NỘI DUNG BÀI HỌC CỦA HỌC SINH Câu hỏi 1: Sau khi học chủ đề hàm số bậc hai, em có hiểu bài không?

Câu hỏi 2: Em thấy tiết học vừa rồi thế nào?

Câu hỏi 3: Em có giải được các bài toán ứng dụng hàm số bậc hai trong thực tế không?

Câu hỏi 4: Em thấy việc đưa các nội dung thực tiễn vào tiết học có cần thiết không?

Câu hỏi 5: Em có hứng thú với các nội dung được học trong bài học hàm số bậc hai không?

Không có hứng thú Câu hỏi 6: Các ý kiến khác của em về tiết học hàm số bậc hai (nếu có)

PHỤ LỤC 2: ĐỀ KIỂM TRA KIẾN THỨC SAU KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN Phần 1 Trắc nghiệm khách quan (4 điểm)

Câu 2 Hàm số nào sau đây có giá trị nhỏ nhất tại x

Câu 3 Cho hàm số y f xx 2 4 x 2 Mệnh đề nào sau đây là đúng?

A hàm số nghịch biến trên 2;.

C hàm số đồng biến trên 2;.

Câu 4 Hàm số nào sau đây nghịch biến trong khoảng ; 0 ?

Câu 5 Cho hàm số y x 2 2x 3 Trong các mệnh đề sau, tìm mệnh đề đúng?

A hàm số đồng biến trên 0;.

C Đồ thị của hàm số có đỉnh I

Câu 6 Bảng biến thiên của hàm số y 2 x 2 4 x 1 là bảng nào sau đây? x –∞ y

Câu 7 Hình vẽ bên là đồ thị của hàm số nào?

Câu 8 Hình vẽ bên là đồ thị của hàm số nào?

Câu 9: Lập bảng biến thiên và vẽ đồ thị hàm số sau: y x 2 x 12

Câu 10: Tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số y x 2 2 x 3 trên đoạn 3; 3

Quả bóng được đá lên có quỹ đạo parabol trong mặt phẳng tọa độ Oth, với thời gian t tính bằng giây và độ cao h tính bằng mét Bắt đầu từ độ cao 2m, quả bóng đạt độ cao 9m sau 1 giây và trở về độ cao 2m sau 8 giây Trong khoảng thời gian 6 giây đầu tiên kể từ khi được đá lên, quả bóng đạt độ cao lớn nhất là 9m.

-Hết - download by : skknchat@gmail.com 29

PHỤ LỤC 3: KẾT QUẢ KIỂM TRA KIẾN THỨC CỦA HỌC SINH Hai lớp học theo phương pháp mới (trình bày trong sáng kiế n)

Hai lớp dạy theo phương pháp cũ

* Kết quả kiểm tra: Lớp 10A8, 10A9 đạt 78/78 học sinh từ 5 điểm trở lên (chiếm

Trong kỳ kiểm tra vừa qua, lớp 10A8 và 10A9 có kết quả cao hơn so với lớp 10A7 và 10A10 Cụ thể, lớp 10A8 có 43/78 học sinh đạt điểm giỏi, chiếm 60,56%, trong khi lớp 10A7 và 10A10 có 61/78 học sinh đạt từ 5 điểm trở lên, chiếm 78,21%, nhưng chỉ có 5/78 học sinh đạt điểm giỏi, tương đương 6,41%.

PHỤ LỤC 4: KẾT QUẢ ĐIỀU TRA THEO PHIẾU HỎI Hai lớp học theo phương pháp mới (trình bày trong sáng kiế n)

Câu hỏi 1: Sau khi học chủ đề hàm số bậc hai, em có hiểu bài không?

Hai lớp dạy theo phương pháp cũ

Câu hỏi 1: Sau khi học chủ đề hàm số bậc hai, em có hiểu bài không?

PHỤ LỤC 4: BÀI TẬP NHÓM CỦA HỌC SINH

(Trình bày trước lớp vào tiết học thứ 3 của chủ đề) Sản phẩm của nhóm 1, 2: download by : skknchat@gmail.com 33

Nhiệm vụ 1: Đo và tính toán chiều cao của vòm nhà lớp học:

1) Phương án đo thứ nhất:

2) Phương án đo thứ hai: download by : skknchat@gmail.com 34

Các kết quả đo: OA = 152 cm; OD = 163 cm; CH = 180 cm; OH = 26cm.

Chọn hệ trục tọa độ như hình vẽ

Giả sử hàm số bậc hai có đồ thị là parabol trong hình y = ax 2 +bx+c.

Ta có các điểm thuộc parabol là: A(0;

Vì đồ thị hàm số bậc hai đi qua 3 điểm

Suy ra hàm số bậc hai đó là: y

Parabol có đỉnh S 81,5; 204, 2 download by :Vậyskknchat@gmailchiềucaocủacổngAcxơ.comxấpxỉ bằng 204,2cm.

(Chiều cao này so với chiều cao đo được ở phương án 1 có sự sai lệch không lớn, sai số này do quá trình đo đạc).

Tình huống: Một nghệ sĩ xiếc lái mô tô vượt qua hồ cá sấu (hình vẽ)

Em hãy tính tốc độ tối thiểu của xe để nghệ sĩ xiếc vượt qua hồ cá sấu an toàn?

Chuyển động của chiếc xe có thể được hiểu là chuyển động ném ngang của một vật Để nghiên cứu quỹ đạo chuyển động của các vật bị ném ngang, chúng ta cần phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến chuyển động này, bao gồm lực tác động, góc ném và tốc độ ban đầu Việc hiểu rõ về quỹ đạo sẽ giúp chúng ta giải quyết các tình huống liên quan đến chuyển động của xe một cách hiệu quả hơn.

Để giải quyết tình huống, chuyển động của xe mô tô được xem như chuyển động ném ngang từ độ cao 19.6m Để đảm bảo an toàn khi vượt qua hồ cá sấu, xe máy cần có tầm bay xa tối thiểu là 48m.

Gọi v (m/s) là vận tốc tối thiểu mà xe máy cần đạt.

Chọn hệ trục tọa độ như hình vẽ. download by : skknchat@gmail.com 36

Phương trình quỹ đạo của chuyển động là y g x 2

2.v 2 Thời gian vật chạm đất t

Tầm bay xa của vật: L vt

0 g Để không bị rơi xuống hồ cá sấu, chuyển động của xe cần đạt tầm bay xa nhỏ nhất bằng 48m.

Nhiệm vụ 1: Phương án đo chiều cao của vòm nhà lớp học:

Chọn hệ trục tọa độ như hình vẽ

Tương tự phương án 2, ta tìm được hàm số bậc hai có đồ thị là Parabol là: y14

S 81,5; 52, 2 Vậy chiều cao xấp xỉ bằng: 152 + 52,2 = 204,2cm.

Nhiệm vụ 2: download by : skknchat@gmail.com 38

Khi một máy bay đang bay với vận tốc V ở độ cao h, để thả một gói hàng cứu trợ chính xác xuống vị trí của người dân gặp thiên tai, cần xác định khoảng cách từ đường thẳng đứng qua máy bay đến vị trí người dân Khoảng cách này phụ thuộc vào tốc độ của máy bay và thời gian gói hàng rơi xuống mặt đất Việc tính toán chính xác khoảng cách thả hàng là rất quan trọng để đảm bảo gói hàng đến đúng nơi cần thiết, giúp đỡ kịp thời cho những người đang gặp khó khăn.

Chuyển động của gói hàng được xem là chuyển động ném ngang của một vật Để hiểu rõ hơn, hãy nghiên cứu quỹ đạo chuyển động của các vật bị ném ngang và áp dụng kiến thức này để giải quyết tình huống cụ thể.

Giải quyết tình huống: Chọn gốc toạ độ O là điểm thả gói hàng, t = 0 là lúc thả gói hàng.

Phương trình chuyển động là: x = V.t (1) download by : skknchat@gmail.com 39 y

Từ (1), (2) suy ra phương trình quỹ đạo: y 1 2 V g 2 x 2

Gói hàng sẽ rơi theo nhánh Parabol và gặp mặt đất tại B Bài toán được thỏa mãn nếu B là mục tiêu cần thả gói hàng. t

* Khoảng cách khi thả hàng là: HA

Định dạng
Số trang	57
Dung lượng	1,2 MB