Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ số phát triển con người (HDI) của một số quốc gia năm 2015

Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ số phát triển con người (HDI) của một số quốc gia năm 2015 Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ số phát triển con người (HDI) của một số quốc gia năm 2015 Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ số phát triển con người (HDI) của một số quốc gia năm 2015

CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ CHỈ SỐ PHÁT TRI ỂN CON NGƯỜ I

Các nghiên c ứu đi trướ c

Năm 1990, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) đã công bố Báo cáo Phát triển con người đầu tiên, giới thiệu Chỉ số Phát triển con người (HDI) Nhà kinh tế Pakistan, Mahbub ul Haq, đã lập luận rằng sự phát triển kinh tế không nên chỉ được đo bằng thu nhập quốc gia, mà còn cần xem xét các yếu tố liên quan đến con người.

Vào thời điểm ban đầu, chỉ số HDI còn nhiều hạn chế do sự phụ thuộc vào mức trung bình quốc gia, dẫn đến việc chưa phản ánh được sự chênh lệch trong phân bố, đặc biệt là thiếu một cách đo lường cụ thể về tự do con người Nghiên cứu của Hag ngày càng khẳng định rằng thành công của mỗi quốc gia hay an sinh của một cá nhân không chỉ được đánh giá bằng tiền Dù vậy, không thể phủ nhận vai trò của thu nhập; nếu không có các nguồn lực, việc đạt được bất kỳ tiến bộ nào cũng sẽ gặp khó khăn.

Nghiên cứu của Smit Shah (2016) đã chỉ ra rằng chỉ số phát triển con người (HDI) chịu ảnh hưởng bởi sáu yếu tố chính: tuổi thọ trung bình, tỷ lệ người lớn biết chữ (từ 15 tuổi trở lên), GDP bình quân, tỷ lệ sinh sản, hệ số bất bình đẳng thu nhập và tỷ lệ lạm phát Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ lạm phát không có ảnh hưởng đáng kể đến chỉ số HDI, trong khi năm yếu tố còn lại đều có tác động rõ rệt.

Trong nghiên cứu năm 2016 mang tên “Mối tương quan giữa Chỉ số Phát triển con người với tỷ lệ sinh sản và tử vong của con người”, nhóm tác giả Amir Almasi-Hashiani, Mahdi Sepidarkish, Samira Vesali, và Reza Omani-Samani đã chỉ ra rằng tỷ lệ sinh sản, tỷ lệ tử vong của trẻ em dưới 1 tuổi và dưới 5 tuổi, tỷ lệ tử vong của các bà mẹ, và tỷ lệ sinh sản là những nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến Chỉ số Phát triển con người (HDI) Kết luận của nghiên cứu khẳng định rằng các yếu tố này có tác động rất lớn đến HDI.

Báo cáo Phát triển con người năm 2014 đã giới thiệu Hệ số bất bình đẳng con người, phản ánh mức độ bất bình đẳng trong y tế, giáo dục và thu nhập Hệ số này được tính toán dựa trên giá trị trung bình của các chỉ số trong ba lĩnh vực này và ước tính mức độ bất bình đẳng trong từng nhóm Hệ số bất bình đẳng con người có tác động ngược chiều đến chỉ số HDI, cho thấy tầm quan trọng của việc xem xét bất bình đẳng trong thu nhập trong các nghiên cứu trước đây.

Chỉ số HDI chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, trong đó có hệ số GINI, tuy nhiên hệ số này chưa phản ánh đầy đủ sự bất bình đẳng Do đó, nhóm tác giả đã đưa hệ số bất bình đẳng con người vào mô hình nghiên cứu để cung cấp cái nhìn toàn diện hơn về tình hình phát triển con người.

Dựa trên lý thuyết và nghiên cứu trước đó, nhóm tác giả đã lựa chọn các biến số sau đây để phục vụ cho mục đích bài viết: Tuổi thọ lúc sinh (LEAB), tỷ lệ tử vong của người lớn biết chữ - chết tính cho người từ 15 tuổi trở lên (LITE), thu nhập bình quân đầu người theo ngang giá sức mua (GDP), tỷ lệ sinh sản (FER) và chỉ số bất bình đẳng con người (INE).

MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU

ƯỚC LƯỢ NG MÔ HÌNH VÀ KI ỂM ĐỊ NH

Ước lượng mô hình

Nhóm tác gi s d ng ph n m m Gretl ả ử ụ ầ ề ước lượng mô hình và thu được kết quả như sau:

Hình 3.1 Kết quả ước lượng mô hình Nguồn: K t qu phân tích sế ả ố liệu b ng ph n m m Gretl ằ ầ ề

Từ k t qu trên trên ế ả thu được mô hình hồi quy mẫu ngẫu nhiên như sau:

Kiểm định và khắc phục các khuyết tật của mô hình

3.2.1 Ki ểm đị nh các khuy ế t t ậ t c ủ a mô hình

3.2.1.1.Kiểm định bỏ sót biến Để kiểm định bỏ sót biến quan tr ng trong mô hình nghiên c u nhóm tác giả s dụng ọ ứ ử cặp giả thiết sau:

𝐻 1 :𝑀ô ℎì𝑛ℎ 𝑐ó 𝑏ỏ 𝑠ó𝑡 ế𝑛 𝑞𝑢𝑎𝑛 𝑡𝑟ọ𝑏𝑖 𝑛𝑔Tiến hành kiểm định RESET Ramsey, thu được k t quế ả sau:

Hình 3.2 Kết quả kiểm định b sót bi n ỏ ế

Nguồn: K t qu phân tích sế ả ố liệu b ng ph n m m Gretl ằ ầ ề

Từ b ng k t quả ế ả cho thấy:

Nhận xét: Mô hình đã không bỏ sót biến tại mức ý nghĩa 5%

3.2.1.2.Kiểm định đa cộng tuyến Để kiểm tra xem trong mô hình hồi quy tổng thể có tồn tại s phụ thu c tuyến tính cao ự ộ giữa các bi n gi i thích hay không, nhóm tác giế ả ả tiến hành kiểm định khuy t tế ật đa cộng tuyến

Dấu hiệu: Xét nhân tử phóng đại phương sai VIF

Hình 3.3 Kết quả kiểm định đa cộng tuy n ế

Nguồn: K t qu phân tích sế ả ố liệu b ng ph n m m Gretl ằ ầ ề

Bảng k t qu trên cho nh n th y VIF c a các biế ả ậ ấ ủ ến độc l p lnLEAB, LITE, lnGDP, ậ lnFER, lnINE đều có giá trị nhỏ hơn 10

Nhận xét: mô hình không t n tồ ại đa cộng tuy n gi a các biế ữ ến độ ậc l p

3.2.3.3 Kiểm định phương sai sai số thay đổi Để kiểm định phương sai sai số thay đổi nhóm tác giả s dụng cặp giảử thi t sau:: ế

𝐻 1 : 𝑃ℎươ𝑛𝑔 𝑠𝑎𝑖 𝑠𝑎𝑖 𝑠ố 𝑡ℎ đổ𝑖𝑎𝑦Tiến hành th c hi n kiự ệ ểm định White thu được:

Hình 3.4 Kết quả kiểm định phương sai sai số thay đổi

Nguồn: K t qu phân tích sế ả ố liệu b ng ph n m m Gretl ằ ầ ề

Bảng k t quế ả trên cho thấy: p-value = P(Chi-square (20) >36.244312) = 0.014395 < α = 0.05

Nhận xét: Mô hình có hiện tượng phương sai sai số thay đổi tại mức ý nghĩa α = 5%

3.2.1.3.Kiểm định phân phối chuẩn của nhiễu Để kiểm định phân ph i chuẩn của nhiễu trong mô hình nghiên c u nhóm tác gi s ố ứ ả ử dụng c p giặ ả thiết sau:

{𝐻 0 : Sai số ẫu nhiên phân ối ng có ph chuẩn

𝐻 1 : Sai số ẫu nhiên không phân ối ng có ph chuẩn

Hình 3.5 Hình v phân phẽ ối của nhi u ễ

Hình 3.6 Kết quả kiểm định phân ph i chu n c a nhi u ố ẩ ủ ễ

Nguồn: K t qu phân tích sế ả ố liệu b ng ph n m m Gretl ằ ầ ề

T b ng k t qu trên ta th y Chi-square (2) = 9.112 v i p-ừ ả ế ả ấ ớ value = 0.01050 < α = 0.05

Nhận xét: Mô hình có phân ph i c a nhi u không chu n ố ủ ễ ẩ

3.2.2.1.Khắc phục phương sai sai số thay đổi Để khắc ph c hiện tượng phương sai sai số thay đổụ i, nhóm tác giả s dụng sai số v ng ử ữ của Robust để thay thế

Hình 3.7 Kết quả mô hình ước lượng khi s d ng h i quy Robust ử ụ ồ

Nguồn: K t qu phân tích sế ả ố liệu b ng ph n mằ ầ ềm Gretl

Kết quả: Ở đây, phương sai của mô hình tuy vẫn thay đổi nhưng không ảnh hưởng đến kết quả ước lượng

3.2.2.2.Khắc ph c phân ph i không chu n c a nhi u ụ ố ẩ ủ ễ

Mặc dù mô hình nghiên cứu có thể gặp một số khuyết tật trong phân phối, nhưng với 110 quan sát đủ lớn, việc coi phân phối ước lượng là chuẩn là hợp lý Do đó, mô hình nghiên cứu vẫn đảm bảo tính chất BLUE và kết quả nghiên cứu không bị ảnh hưởng.

Kiểm định hệ số hồi quy

Để kiểm định hệ số hồi quy của mô hình sau khi khắc phục khuyết tật phương sai sai số thay đổi bằng hồi quy Robust, nhóm tác giả đã sử dụng một cặp giả thuyết nhất định.

Sử d ng p-value: N u p-value < ụ ế 𝛼 = 5% thì bác bỏ giả thiết H 0

N u p-value > ế 𝛼 = 5% thì không bác bỏ giảthiết H0

Bảng 3.1 Bảng kiểm định h s h i quy ệ ố ồ

Biến Hệ s h i quy ố ồ P - value Kết qu ả lnLEAB 𝛽 2 4,26𝑒 −12 < 𝛼 Có ý nghĩa thống kê

LITE 𝛽 3 4,55𝑒 −9 < 𝛼 Có ý nghĩa thống kê lnGDP 𝛽 4 1,45𝑒 −34 < 𝛼 Có ý nghĩa thống kê lnFER 𝛽 5 0,2022 Không có ý nghĩa thống kê lnINE 𝛽 6 3,91𝑒 −9 < 𝛼 Có ý nghĩa thống kê

Nguồn: K t qu phân tích sế ả ố liệu b ng ph n m m Gretl ằ ầ ề

Dựa vào giá trị thống kê, các biến lnLEAB, lnGDP và lnINE có ý nghĩa thống kê với mức ý nghĩa 𝛼 = 5%, cho thấy tuổi thọ lúc sinh, GDP bình quân đầu người theo ngang giá sức mua, và chỉ số bất bình đẳng con người đều ảnh hưởng đến chỉ số HDI Ngược lại, biến lnFER không có ý nghĩa thống kê với mức 𝛼 = 5%, điều này cho thấy tỷ lệ sinh sản không ảnh hưởng đến chỉ số HDI.

3.4.Kiểm định sự phù hợp của mô hình

Kiểm định này nhằm xem xét trường hợp các tham s c a biố ủ ến độ ậc l p 𝛽 𝑖 đồng thời xảy ra b ng 0 có x y ra không ằ ả

Tiến hành kiểm định c p giặ ả thuyết:

Dựa theo k t qu h i quy trên ta có: ế ả ồ ở

Do đó, bác bỏ giả thuy t Hế 0 Như vậy, mô hình hồi quy phù hợp.

KẾ T QUẢ NGHIÊN C ỨU VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP

Đề xuất giải pháp

Sau khi phân tích, có bốn yếu tố chính ảnh hưởng đến chỉ số HDI của mỗi quốc gia, bao gồm tuổi thọ tại thời điểm sinh, tỷ lệ biết chữ (đối với người từ 15 tuổi trở lên), GDP bình quân đầu người theo sức mua tương đương và chỉ số bình đẳng con người Những yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá sự phát triển con người và chất lượng cuộc sống tại các quốc gia.

Dựa trên kết quả đạt được, nhóm tác giả đề xuất các khuyến nghị và giải pháp nhằm nâng cao Chỉ số Phát triển con người (HDI) của mỗi quốc gia.

Tuổi thọ từ lúc sinh có ảnh hưởng đáng kể đến chỉ số HDI của một quốc gia Để nâng cao chỉ số HDI, các quốc gia cần thực hiện các giải pháp nhằm tăng tuổi thọ trung bình của người dân, đảm bảo sức khỏe cả về thể chất lẫn tinh thần Cần cải thiện chất lượng cuộc sống và dịch vụ y tế, đồng thời chính phủ nên quy định rõ vai trò của các cấp chính quyền, đặc biệt là các trung tâm y tế trong việc phổ biến chế độ dinh dưỡng phù hợp cho từng nhóm đối tượng Khuyến khích người dân tham gia vào các hoạt động thể thao và các chương trình truyền hình về sức khỏe, đặc biệt là sức khỏe người cao tuổi, cũng là một yếu tố quan trọng để nâng cao sức khỏe cộng đồng.

Tỷ lệ người lớn biết chữ có mối tương quan tích cực với chỉ số HDI; khi tỷ lệ này tăng, chỉ số HDI cũng gia tăng Tỷ lệ biết chữ không chỉ phản ánh dân trí mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục và việc khuyến khích người dân nâng cao tri thức Chính phủ cần tập trung vào việc sử dụng hiệu quả vốn đầu tư công và ngân sách nhà nước, thông qua các chiến lược dài hạn để cải thiện hệ thống giáo dục, xây dựng trường học ở các khu vực kinh tế khó khăn và nâng cao chất lượng đào tạo.

GDP bình quân đầu người theo ngang giá sức mua có mối tương quan cao với chỉ số HDI (94,55%) Để con người phát triển toàn diện, cần xây dựng một nền kinh tế tăng trưởng bền vững Vai trò của chính phủ rất quan trọng trong việc điều tiết nền kinh tế thông qua các chính sách tiền tệ và tài khóa nhằm kiểm soát lạm phát và thất nghiệp, cũng như tăng cường thu hút đầu tư và gia tăng dịch vụ hàng hóa trong xã hội Đồng thời, cần chú trọng bảo vệ môi trường và nâng cao sức mạnh nội tại của quốc gia.

Chỉ số bất bình đẳng con người có mối tương quan ngược chiều với chỉ số HDI, cho thấy cần đầu tư nhiều thời gian và công sức để cải thiện Các chính sách xóa đói giảm nghèo, tạo việc làm và hỗ trợ vốn cho người dân cần được thực hiện thường xuyên và hiệu quả Việc thu hẹp khoảng cách giữa các tầng lớp xã hội và các vùng miền trong một quốc gia thông qua các dự án đầu tư mở rộng là rất quan trọng Đối với các nước đang phát triển, tận dụng nguồn vốn đầu tư và viện trợ từ nước ngoài là cần thiết để thúc đẩy sự phát triển bền vững.

Kết luận dựa trên lý thuyết về Chỉ số Phát triển Con người (HDI) và các nghiên cứu thực nghiệm toàn cầu cho thấy, nhóm tác giả đã lựa chọn các biến quan sát như tuổi thọ khi sinh, tỷ lệ người lớn biết chữ từ 15 tuổi trở lên, GDP bình quân đầu người theo giá sức mua, tỷ lệ sinh sản và chỉ số bất bình đẳng con người để phân tích ảnh hưởng đến HDI toàn cầu năm 2015 Kết quả nghiên cứu đã cung cấp cái nhìn rõ ràng về tác động của năm biến này đối với chỉ số HDI.

Kết quả mô hình Gretl cho thấy ba biến độc lập, bao gồm tỷ lệ biết chữ của người từ 15 tuổi trở lên, GDP bình quân đầu người theo ngang giá sức mua, và chỉ số bất bình đẳng, có tác động đáng kể đến chỉ số HDI Trong đó, tỷ lệ biết chữ và GDP có ảnh hưởng tích cực, trong khi chỉ số bất bình đẳng lại tác động ngược chiều đến HDI Kết quả này phù hợp với lý thuyết và các nghiên cứu thực nghiệm trước đây.

Nhóm tác giả đã đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao Chỉ số Phát triển Con người (HDI) toàn cầu, thông qua các biến số đã được nghiên cứu trong mô hình.

Nghiên cứu chỉ tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến Chỉ số HDI trong năm 2015, nhưng vẫn còn nhiều biến số khác có thể tác động gián tiếp đến chỉ số này mà nhóm tác giả chưa thể thống kê hết Những yếu tố như thu nhập quốc dân bình quân đầu người, lượng khí thải carbon, tỷ lệ thất nghiệp và các biến liên quan khác cũng có thể ảnh hưởng đến HDI, nhưng không được đề cập trong phạm vi nghiên cứu.

1 Asmita, Fitrawaty, Dede Ruslan (2017), ‘Analysis of Factors Affecting the Human Development Index in North Sumatra Province’, IOSR Journal of Business and Management (IOSR-JBM), Vol.19, No.10, pp 27-36

2 A.Almasi-Hashiani, M.Sepidarkish, S.Vesali, R.Omani-Samani (2016), ‘The Correlation of Human Development Index on Fertility and Mortality Rate: a Global Ecological Study’, International Journal of Pediatrics, pp 4071-4080

3 Smit Shah (2016), ‘Determinants of Human Development Index: A Cross-Country Empirical Analysis’, Munich Personal RePEc Archive, No 73759

4 Báo cáo phát triển con người lần thứ 20 (2010), Xu t b n bấ ả ởi Chương trình Phát triển Liên H p Qu c (UNDP) ợ ố

5 Đặng Thị Kim Thoa (2014), ‘Chỉ số phát triển con người (HDI) và vấn đề phát triển con người ở Việt Nam’, Tạp chí Kinh t và Phát triế ển, Số 205, Tr 34-39

6 Nguyễn Quang Dong, Nguy n Th Minh (2012), ễ ị Giáo trình Kinh t ế lượng, NXB Đại học Kinh t qu c dân ế ố

7 Nguyễn Thị Đông Mai (2010), ‘Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến chỉ số phát triển con người tỉnh Bắc Giang’, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội

8 Vũ Ngọc Ân (2015), ‘Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến chỉ số phát triển con người tỉnh Hưng Yên’, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội

BẢNG PH L C DỤ Ụ Ữ LIỆU NGHIÊN C U Ứ

STT Country HDI LEAB LITE GDP FER INE