Quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng đã tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động tài chính của nền kinh tế Việt Nam nói chung và thị trường ngân hàng nói riêng, đánh dấu bước phát triển mới ngày càng chất lượng của hệ thống ngân hàng Việt Nam. Tuy nhiên, với đặc thù của một lĩnh vực kinh doanh đầy nhạy cảm, chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố cả trực tiếp và gián tiếp, rủi ro ngân hàng lớn là yếu tố không thể tránh khỏi và có khả năng trở thành nguy cơ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển bền vững của các ngân hàng nói riêng, thị trường tài chính và nền kinh tế nói chung. Trong đó, hoạt động cho vay của các NHTM đã góp phần cung ứng vốn cho các pháp nhân, cá nhân, giúp hệ tuần hoàn của nền kinh tế hoạt động một cách nhuần nhuyễn và hiệu quả cao. Hoạt động cho vay dự án đầu tư là một trong những hoạt động quan trọng và mang ại nguồn thu nhập lớn cho các ngân hàng thươngmại. Tuy nhiên, hình thức cho vay này tiềm ẩn nguy cơ rủi ro cao do nhiều nguyên nhân khác nhau. Để đảm bảo hoạt động cho vay dự án đầu tư có hiệu quả thì công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án là hết sức cần thiết, hạn chế được rủi ro xảy ra đối với ngân hàng và cả chủ đầu tư. Tại Ngân hàng TMCP Kỹ Thương Việt Nam, dư nợ trung dài hạn tại Techcombank vẫn chiếm tỉ lệ khá cao, chiếm 63% danh mục cho vay (145,217 tỷ đồng) vào cuối năm 2019, tiềm ẩn những rủi ro và sức ép lớn tới nguồn vốn cho vay của ngân hàng để đảm bảo khả năng phục vụ khách hàng một cách liên tục và không bị hạn chế bởi tỷ lệ an toàn vốn của NHNN.Chiến lược tăng trưởng tín dụng của Techcombank trong thời gian tới là xoay vòng vốn cành nhanh càng tốt, trong khi đó, nếu cho vay trung dài hạn sẽ khó xoay vòng vốn và rủi ro cũng sẽ cao hơn. Tỷ trọng vay trung dài hạn nói chung và vay dự án đầu tư nói riêng chiếm lượng lớn trong tổng danh mục tín dụng của ngân hàng. Vì vậy, hoạt động đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án vay vốn tại TCB đóng vai trò quan trọng trong hoạt động tín dụng.Là một cán bộ công tác tại Ngân hàng TMCP Kỹ Thương Việt Nam, với mong muốn công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định cho vay dự án đầu tư ngày càng hoàn thiện, có những giải pháp khắc phục các vấn đề còn tồn tại, tôi quyết định chọn đề tàiHoàn thiện công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án vay vốn tại Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam (Techcombank) cho luận văn thạc sỹ của mình.
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
Tính cấp thiết của đề tài
Quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng đã thúc đẩy hoạt động tài chính tại Việt Nam, đặc biệt là trong lĩnh vực ngân hàng, nâng cao chất lượng hệ thống ngân hàng Tuy nhiên, do tính chất nhạy cảm của ngành, rủi ro ngân hàng là điều khó tránh khỏi, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển bền vững của các ngân hàng và nền kinh tế Hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại đóng vai trò quan trọng trong việc cung ứng vốn cho cá nhân và pháp nhân, giúp hệ thống kinh tế vận hành hiệu quả.
Hoạt động cho vay dự án đầu tư đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra nguồn thu nhập lớn cho các ngân hàng thương mại, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro Để nâng cao hiệu quả cho vay và giảm thiểu rủi ro cho cả ngân hàng và chủ đầu tư, việc đánh giá rủi ro trong quá trình thẩm định dự án là rất cần thiết.
Tại Techcombank, dư nợ trung dài hạn chiếm 63% tổng danh mục cho vay, tương đương 145,217 tỷ đồng vào cuối năm 2019, điều này tiềm ẩn rủi ro và áp lực lớn lên nguồn vốn cho vay Ngân hàng cần đảm bảo khả năng phục vụ khách hàng liên tục mà không bị ảnh hưởng bởi tỷ lệ an toàn vốn của NHNN Chiến lược tín dụng trong tương lai của Techcombank là tối ưu hóa vòng quay vốn, trong khi cho vay trung dài hạn sẽ gặp khó khăn trong việc xoay vòng và gia tăng rủi ro.
Tỷ trọng vay trung dài hạn, đặc biệt là vay dự án đầu tư, chiếm một phần lớn trong tổng danh mục tín dụng của ngân hàng, do đó, việc đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án vay vốn tại TCB là rất quan trọng Là cán bộ tại Ngân hàng TMCP Kỹ Thương Việt Nam, tôi mong muốn cải thiện quy trình đánh giá rủi ro cho vay dự án đầu tư và đề xuất các giải pháp khắc phục những vấn đề hiện có Vì vậy, tôi đã chọn đề tài "Hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án vay vốn tại Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam (Techcombank)" cho luận văn thạc sỹ của mình.
Tổng quan các công trình có liên quan đến đề tài
Đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án đầu tư theo các nghiên cứu ở nước ngoài tập trung nhiều vào phân tích đánh giá dự án vay vốn:
Kendar N Kohli (1993) trong tác phẩm “Phân tích kinh tế dự án đầu tư” của mình đã nghiên cứu kỹ lưỡng các khía cạnh tài chính của dự án đầu tư Ông phân tích cách mà các yếu tố rủi ro vĩ mô như lạm phát, tỷ giá, giá dầu thô, giá nguyên liệu đầu vào và chi phí nhân công ảnh hưởng đến tài chính của dự án Bên cạnh đó, ông cũng xem xét các rủi ro khác như rủi ro chính trị, rủi ro thiên tai và rủi ro thị trường.
In the article "Risk Analysis in Investment Financial Appraisal," published in the Project Appraisal Journal, Volume 9, Number 1 in March 1994, Sawakis C Sawides from the Cyprus Development Bank employed Monte Carlo simulation methods to analyze and assess risks in financial project appraisals.
- Ủy ban châu Âu (2014) “Guide to Cost Benefit analysis of Investment
Bài viết "Hướng dẫn về phân tích chi phí lợi ích của các dự án đầu tư" cung cấp phương pháp luận châu Âu cho việc phân tích chi phí và lợi ích trong lập và thẩm định dự án đầu tư Tài liệu này cũng trình bày các kỹ thuật đánh giá rủi ro dự án, bao gồm phân tích độ nhạy, phân tích rủi ro định tính, phân tích rủi ro xác suất, cũng như các biện pháp phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro.
Các nghiên cứu quốc tế về thẩm định và đánh giá rủi ro dự án đầu tư chủ yếu tập trung vào các kỹ thuật phân tích, đánh giá lợi ích và chi phí, cũng như dòng tiền của dự án Ngoài ra, những nghiên cứu này cũng kiểm tra tính hiệu quả và khả năng sinh lời của dự án dưới ảnh hưởng của các yếu tố rủi ro.
Các nghiên cứu trong nước chủ yếu tập trung vào thẩm định cho vay dự án trong một số ngành cụ thể, như thẩm định tài chính và đánh giá rủi ro Tuy nhiên, một số công trình về quản trị rủi ro chỉ nghiên cứu quản trị rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại mà chưa khai thác sâu các kỹ thuật đánh giá rủi ro tín dụng trong thẩm định dự án.
TS Nguyễn Hồng Minh (2003) trong tác phẩm “Quản trị rủi ro trong đầu tư” đã trình bày một hệ thống lý luận vững chắc về các loại rủi ro thường gặp trong các dự án đầu tư Tài liệu không chỉ mô tả quy trình và các kỹ thuật đánh giá rủi ro mà còn tập trung chủ yếu vào góc nhìn của chủ đầu tư, nhằm phân tích và hiểu rõ hơn về các vấn đề liên quan đến dự án đầu tư.
TS Ngô Đức Tiến (2015) trong bài viết “Giải pháp hoàn thiện công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam” đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về các phương pháp và kỹ thuật thẩm định, cùng với việc đánh giá rủi ro dự án được áp dụng tại nhiều quốc gia Ông cũng đề xuất một số chỉ tiêu định tính và định lượng nhằm nâng cao chất lượng công tác thẩm định cho vay dự án đầu tư tại ngân hàng thương mại.
TS Nguyễn Thị Bích Vượng (2016) đã nghiên cứu sâu về chất lượng thẩm định tài chính trong hoạt động cho vay tại các ngân hàng thương mại Việt Nam, đặc biệt là ngân hàng thương mại cổ phần công thương Việt Nam Bài viết tập trung vào việc lượng hóa các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thẩm định tài chính của dự án vay vốn, đồng thời nhấn mạnh vai trò của kỹ thuật phân tích rủi ro trong việc nâng cao hiệu quả tài chính của các dự án.
ThS Trần Kiên Nghị (2017) trong nghiên cứu của mình đã hệ thống hóa lý luận về rủi ro và quản trị rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP phát triển TPHCM – HDBank chi nhánh Vũng Tàu Nghiên cứu này đặc biệt tập trung vào các phương pháp đánh giá và đo lường rủi ro tín dụng liên quan đến các khoản vay của khách hàng, góp phần nâng cao hiểu biết về quản lý rủi ro trong lĩnh vực ngân hàng.
Một số nghiên cứu luận văn thạc sỹ kinh tế tại Việt Nam đã tập trung vào công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án vay vốn tại ngân hàng thương mại Chẳng hạn, Nguyễn Thành Trung (2015) đã nghiên cứu "Đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án xây dựng tại Ngân hàng TMCP đầu tư và phát triển chi nhánh Bắc Hải Dương" Tương tự, Trần Văn Thành (2015) trong tác phẩm "Hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định các dự án đầu tư bất động sản tại Vietinbank" cũng đã đề cập đến vấn đề này Ngoài ra, Trần Đình Trung (2018) cũng có những đóng góp quan trọng trong lĩnh vực này.
Đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn chi nhánh Hưng Hà là một quá trình quan trọng, kết hợp lý luận cơ bản và nghiên cứu thực tiễn Các công trình nghiên cứu đã chỉ ra những hoạt động đánh giá rủi ro và thẩm định dự án đầu tư tại ngân hàng, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện nghiệp vụ đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án.
Một số ngân hàng thương mại đã phát triển bộ cẩm nang thẩm định và đánh giá rủi ro cho vay, đặc biệt là cho vay dự án đầu tư, nhằm áp dụng cho toàn hệ thống Bộ cẩm nang này bao gồm việc vận dụng có chọn lọc các kiến thức và lý luận về thẩm định khách hàng, thẩm định dự án đầu tư và tài sản đảm bảo, điển hình như “Cẩm nang tín dụng trung, dài hạn” của Ngân hàng Công thương Việt Nam.
Ngân hàng Á Châu và Ngân hàng Kỹ Thương Việt Nam cung cấp các tài liệu hướng dẫn thẩm định cho khách hàng doanh nghiệp, nhằm đánh giá rủi ro chung liên quan đến các khoản vay Tuy nhiên, các tài liệu này chưa đi sâu vào các rủi ro thường gặp trong các dự án đầu tư, cũng như các phương pháp cụ thể để đánh giá rủi ro đối với từng dự án.
Nghiên cứu về đánh giá rủi ro trong thẩm định cho vay dự án đầu tư (DAĐT) đã đóng góp cơ sở lý luận quan trọng, với nhiều công trình quốc tế tập trung vào kỹ thuật phân tích và đánh giá lợi ích, chi phí dự án dưới tác động của các yếu tố rủi ro Tuy nhiên, các nghiên cứu này chủ yếu chưa xem xét từ góc độ của ngân hàng thương mại (NHTM) với vai trò là người cho vay Các nghiên cứu trong nước đã cung cấp cái nhìn sâu sắc về thực trạng đánh giá rủi ro và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả trong thẩm định DAĐT, đặc biệt trong các lĩnh vực như bất động sản và xây dựng hạ tầng Mặc dù một số công trình đã đưa ra các chỉ tiêu định lượng và định tính cho công tác đánh giá rủi ro, nhưng các tiêu chí này chưa được cập nhật phù hợp với sự phức tạp của thực tế và yêu cầu tuân thủ chuẩn quốc tế Basel II Hơn nữa, một số nghiên cứu đã đề cập đến các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng đánh giá rủi ro, nhưng vẫn thiếu khảo sát và đo lường cụ thể để lượng hóa mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố.
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận chung về công tác đánh giá rủi ro trong quá trình thẩm định dự án tại các ngân hàng thương mại.
- Phân tích thực trạng công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án tại Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam.
Để hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án tại Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam đến năm 2025, cần đề xuất các giải pháp như tăng cường đào tạo nhân viên về quản lý rủi ro, áp dụng công nghệ thông tin trong quy trình thẩm định, và xây dựng hệ thống đánh giá rủi ro đồng bộ và hiệu quả Bên cạnh đó, việc nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của đánh giá rủi ro trong quyết định đầu tư cũng là điều cần thiết Các kiến nghị này sẽ giúp ngân hàng cải thiện quy trình thẩm định, giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả hoạt động.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
1.4.1 Đối tượng nghiên cứu Đề tài đi sâu nghiên cứu các nội dung liên quan đến công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án vay vốn tại Hội sở chính Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam.
Về nội dung: công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án đầu tư
Về không gian: tập trung nghiên cứu nội dung trên tại Hội sở chính Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam
Về thời gian: nghiên cứu thực trạng từ năm 2015 đến hết năm 2019, định hướng đến năm 2025.
Phương pháp nghiên cứu của đề tài
Để nghiên cứu đề tài "Hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án vay vốn tại Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam (Techcombank)", luận văn áp dụng một số phương pháp nghiên cứu nhằm phân tích và cải thiện quy trình đánh giá rủi ro.
Phương pháp thu thập tài liệu thứ cấp bao gồm việc nghiên cứu các tài liệu nghiên cứu và sách báo liên quan đến kỹ thuật phân tích rủi ro trong thẩm định dự án Chúng tôi đã thu thập 50 hồ sơ dự án mà ngân hàng đã đánh giá rủi ro trong giai đoạn 2015 – 2019, cùng với các tài liệu quy định về đánh giá rủi ro trong nội bộ ngân hàng Mục tiêu là làm rõ thực trạng về quy trình, nội dung và phương pháp đánh giá rủi ro hiện tại.
Phương pháp phân tích và thống kê mô tả được áp dụng trong bài viết này dựa trên các số liệu thống kê và báo cáo định kỳ của Ngân hàng TMCP Kỹ thương Việt Nam Tác giả sử dụng số liệu thu thập được để mô tả thông qua các số tuyệt đối, số tương đối và phân tích xu hướng phát triển theo thời gian.
Phương pháp điều tra thực tế được thực hiện thông qua việc khảo sát và thu thập dữ liệu từ bảng hỏi, tập trung vào các vấn đề liên quan đến đánh giá rủi ro trong thẩm định cho vay dự án Đối tượng khảo sát bao gồm các cán bộ trực tiếp thực hiện công tác thẩm định và các cán bộ lãnh đạo trong hệ thống Ngân hàng Kỹ thương Việt Nam.
Những đóng góp của luận văn
Trong quá trình thực hiện luận văn, tác giả đã chọn lọc những ưu điểm và rút ra bài học từ những hạn chế của các nghiên cứu trước, nhằm hoàn thiện công trình của mình Luận văn này mang đến những đóng góp mới, khác biệt so với các nghiên cứu trước đây.
Luận văn này nhằm hệ thống hóa và làm sáng tỏ các vấn đề lý luận liên quan đến đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án đầu tư (DAĐT) tại các ngân hàng thương mại, đặc biệt là Ngân hàng TMCP Kỹ Thương Việt Nam Bài viết cũng đã đề xuất một hệ thống chỉ tiêu định lượng chi tiết, được cập nhật theo các chuẩn mực quốc tế, nhằm đánh giá hiệu quả công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định DAĐT.
Tác giả đã thực hiện một cuộc điều tra phỏng vấn với hơn 50 cán bộ lãnh đạo tại Khối quản trị rủi ro và các chi nhánh, 70 cán bộ thẩm định tại hội sở chính, cùng 130 cán bộ tín dụng trực tiếp thẩm định các dự án tại Ngân hàng TMCP Kỹ thương Việt Nam Mục đích của cuộc điều tra là để đánh giá thực trạng công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án đầu tư tại ngân hàng.
Tác giả đã tiến hành phân tích các dự án đầu tư tiêu biểu gần đây mà Ngân hàng TMCP Kỹ thương đã thẩm định, nhằm đánh giá thực trạng công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án đầu tư tại ngân hàng trong giai đoạn 2015 – 2019 Dựa trên những kết quả này, tác giả đề xuất một số giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng công tác đánh giá rủi ro trong thẩm định dự án đầu tư tại ngân hàng.
LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ RỦI RO VÀ ĐÁNH GIÁ RỦI RO
Rủi ro và đánh giá rủi ro trong hoạt động thẩm định dự án vay vốn tại ngân hàng thương mại
2.1 Rủi ro và đánh giá rủi ro trong hoạt động thẩm định dự án vay vốn tại ngân hàng thương mại
Rủi ro liên quan đến khả năng xảy ra những biến cố không lường trước, mà chúng ta không thể chắc chắn Nó thể hiện sự sai lệch giữa dự kiến và thực tế, hoặc có thể hiểu là sự không thể đoán trước được nguyên nhân dẫn đến kết quả thực tế khác biệt so với kết quả dự đoán.
Rủi ro thường được hiểu là nguy cơ xảy ra những sự kiện không mong muốn, gây ảnh hưởng tiêu cực đến cá nhân và tổ chức Đối với ngân hàng, rủi ro có thể dẫn đến giảm doanh thu hoặc khó khăn tài chính Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng được định nghĩa là khả năng xảy ra tổn thất Mối quan hệ giữa rủi ro và lợi ích cho thấy rằng rủi ro càng cao thì lợi nhuận kỳ vọng càng lớn Do đó, các ngân hàng cần đánh giá cơ hội kinh doanh dựa trên mối quan hệ này để tìm ra những cơ hội mang lại lợi ích tương xứng với mức rủi ro chấp nhận.
Chấp nhận rủi ro là một yêu cầu thiết yếu đối với ngân hàng, theo tiêu chuẩn Basel, rủi ro được định nghĩa là khả năng xảy ra tổn thất ngoài dự kiến Rủi ro ngân hàng liên quan đến việc giảm sút thu nhập và các biện pháp quản lý rủi ro nhằm kiểm soát rủi ro trong mức chấp nhận, tránh gây tổn thất lớn và giảm lợi nhuận kỳ vọng Trong hoạt động của ngân hàng thương mại, cho vay dự án đầu tư là hình thức cấp tín dụng chính, và rủi ro lớn nhất trong quá trình này là rủi ro tín dụng, xảy ra khi khách hàng không hoàn trả hoặc hoàn trả không đầy đủ theo hợp đồng tín dụng, dẫn đến chậm trả nợ, không trả nợ đúng hạn, gây tổn thất tài chính và khó khăn cho hoạt động kinh doanh của ngân hàng.
2.1.2 Các loại rủi ro trong dự án đầu tư vay vốn Đối với dự án đầu tư , rủi ro là khả năng hoàn thành các mục tiêu của dự án bị ảnh hưởng từ các sự kiện bị tác động, biến động và không chắc chắn hoặc là hậu quả của các sự kiện này.
Trong quá trình thẩm định dự án, ngân hàng cần chú ý đến nhiều loại rủi ro có thể xảy ra Các rủi ro này được phân loại thành ba nhóm chính: rủi ro liên quan đến chủ đầu tư (khách hàng vay vốn), rủi ro từ dự án đầu tư và rủi ro liên quan đến tài sản đảm bảo.
Rủi ro từ khách hàng trong quá trình thẩm định dự án có thể xuất phát từ việc cán bộ thẩm định không đánh giá chính xác đối tác Những rủi ro này bao gồm rủi ro về đạo đức, thiếu năng lực và kinh nghiệm kinh doanh, cũng như khả năng thích ứng kém với thị trường Nhiều khách hàng, nhằm mục đích vay vốn, đã cung cấp thông tin không chính xác, tạo hồ sơ giả và hợp đồng mua bán giả, làm tăng thêm rủi ro cho quá trình thẩm định.
Các dự án đầu tư luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro, chủ yếu tập trung vào năm yếu tố chính Đầu tiên, rủi ro về cơ chế chính sách liên quan đến bất ổn tài chính và các quy định pháp lý như thuế mới, hạn chế chuyển tiền và quốc hữu hóa Thứ hai, rủi ro về vận hành có thể xảy ra khi dự án không hoàn thành đúng hạn hoặc không đạt tiêu chuẩn kỹ thuật, dẫn đến việc không thể vận hành hiệu quả Thứ ba, rủi ro về thị trường xuất hiện khi giá nguyên liệu tăng cao hoặc sản phẩm không còn phù hợp với nhu cầu, gây khó khăn trong cạnh tranh Thứ tư, rủi ro về môi trường và xã hội liên quan đến các tác động tiêu cực đến môi trường và cộng đồng xung quanh Cuối cùng, rủi ro về yếu tố kinh tế vĩ mô như biến động tỷ giá, lạm phát và thay đổi chính sách quản lý cũng có thể ảnh hưởng lớn đến dự án.
Rủi ro liên quan đến tài sản đảm bảo bao gồm các yếu tố như tính pháp lý, sự giảm giá trị và tính thanh khoản của tài sản Để giảm thiểu những rủi ro này, cán bộ thẩm định cần đánh giá kỹ lưỡng và đưa ra các điều kiện cùng phương thức quản lý tài sản, cầm cố hoặc thế chấp hợp lý nhằm đảm bảo an toàn cho khoản vay.
2.1.3 Sự cần thiết của việc đánh giá rủi ro trong hoạt động thẩm định dự án vay vốn tại ngân hàng thương mại
Trong quá trình thẩm định cho vay dự án đầu tư (DAĐT) kéo dài, các giả định ban đầu có thể trở nên sai lệch theo thời gian, dẫn đến dự báo không chính xác và gia tăng rủi ro Rủi ro này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển của ngân hàng mà còn có thể gây ra mất cân bằng trong kế hoạch tài chính và giảm uy tín của ngân hàng Do đó, đánh giá rủi ro là yếu tố then chốt trong thẩm định cho vay DAĐT Quá trình này bao gồm việc nhận diện và phân tích các loại rủi ro tiềm ẩn, từ đó đề xuất các giải pháp phòng ngừa phù hợp Hiệu quả và khả năng trả nợ của từng dự án sẽ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, tùy thuộc vào đặc điểm riêng của từng dự án Mục tiêu chính của việc đánh giá rủi ro trong thẩm định DAĐT là đảm bảo an toàn tài chính và tối ưu hóa khả năng hoàn trả.
Khảo sát ảnh hưởng của các biến đầu vào đến hiệu quả tài chính của dự án là rất quan trọng, bao gồm các chỉ số như NPV, IRR, DSCR và dòng tiền cuối kỳ Việc xác định các biến cần khảo sát sẽ dựa trên đặc điểm riêng của từng dự án và các yếu tố tác động đến chúng trong phần thông số dự án.
- Xây dựng các kịch bản rủi ro và có biện pháp giảm thiểu rủi ro.
Đánh giá rủi ro là yếu tố thiết yếu không chỉ đảm bảo sự tồn tại và phát triển bền vững của các ngân hàng thương mại, mà còn hỗ trợ các nhà đầu tư và nền kinh tế tổng thể.
Quy trình, nội dung và phương pháp đánh giá rủi ro trong hoạt động thẩm định dự án vay vốn tại ngân hàng thương mại
2.2.1 Quy trình đánh giá rủi ro trong hoạt động thẩm định dự án vay vốn tại ngân hàng thương mại Đối với ngân hàng thương mại, thẩm định được xem là một khâu để kiểm soát rủi ro trước khi cho vay Do vậy, công tác đánh giá rủi ro là công tác gắn liền với quy trình thẩm định dự án nói riêng và quy trình tín dụng nói chung, được thực hiện xuyên suốt trong mỗi khâu thẩm định trước khi ra quyết định cho vay.
Sơ đồ 2.1 Quy trình ra quyết định tín dụng tại các NHTM
( Nguồn: OeNB and FMA, 2014, Credit Approval Process and Credit Risk Management, p16)
Quy trình tín dụng tại các ngân hàng thương mại (NHTM) yêu cầu đánh giá rủi ro toàn diện từ giai đoạn thẩm định đến quyết định phê duyệt Mỗi cán bộ tín dụng cần dựa vào kinh nghiệm thực tế để nhận diện và phân tích các rủi ro tiềm ẩn liên quan đến khách hàng, dự án đầu tư và tài sản đảm bảo Trong giai đoạn thẩm định khoản vay, cán bộ tín dụng sẽ thu thập thông tin từ hồ sơ khách hàng, CIC, và tổng cục thuế để đánh giá khách hàng, dự án và tài sản đảm bảo Sau đó, họ sẽ tái thẩm định và đánh giá mức độ rủi ro so với lợi nhuận dự kiến từ khoản vay, hoàn thiện báo cáo thẩm định trình các cấp phê duyệt Việc đánh giá rủi ro là cần thiết để kiểm soát an toàn khoản vay và dự đoán các khả năng xảy ra, giúp điều chỉnh kịp thời các rủi ro chưa được dự phòng Cuối cùng, các cấp phê duyệt sẽ căn cứ vào báo cáo thẩm định và kinh nghiệm chuyên gia để quyết định cho vay hay không.
Bảng 2.1 Tóm tắt quan hệ giữa đánh giá rủi ro khách hàng vay vốn trong thẩm định và rủi ro tín dụng
(Nguồn: Hướng dẫn phân tích tín dụng khách hàng doanh nghiệp của Ngân hàng BIDV
Bảng 2.2 Tóm tắt quan hệ đánh giá rủi ro dự án đầu tư trong thẩm định và rủi ro tín dụng
(Nguồn: Hướng dẫn phân tích tín dụng khách hàng doanh nghiệp của Ngân hàng BIDV Việt Nam)
Trong quản lý rủi ro, thường có bốn bước cơ bản cần xem xét Mặc dù giữa các tác giả có thể có sự khác biệt trong quan điểm, nhưng nhìn chung, quy trình quản lý rủi ro có thể được tóm gọn trong bốn bước chính.
Sơ đồ 2.2 Quy trình quản lý rủi ro tại các ngân hàng thương mại
Quy trình quản lý rủi ro tại các ngân hàng thương mại (NHTM) trong thẩm định cho vay bao gồm hai bước chính: nhận diện và phân tích rủi ro Nhận diện rủi ro là xác định các đe dọa và cơ hội tiềm ẩn đối với dự án, trong khi phân tích rủi ro đánh giá xác suất xảy ra và tác động của các rủi ro đó Để đưa ra các biện pháp kiểm soát và giảm thiểu rủi ro, cán bộ thẩm định cần nắm rõ mức độ nghiêm trọng và khả năng xảy ra của các sự cố Việc xử lý rủi ro bao gồm né tránh, giảm thiểu, san sẻ và chấp nhận rủi ro, trong khi kiểm soát rủi ro là quá trình theo dõi và điều chỉnh các yếu tố rủi ro Ngân hàng thực hiện kiểm soát rủi ro thông qua giám sát và hỗ trợ khách hàng sau khi khoản vay được phê duyệt và giải ngân, nhằm đảm bảo sử dụng vốn hiệu quả và đúng mục đích.
Theo Standard and Poor’s (2001), quy trình đánh giá rủi ro dự án đầu tư gồm 6 bước chính, giúp các nhà đầu tư nhận diện và phân tích các yếu tố rủi ro có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của dự án.
(1) Kiểm tra và phân tích rủi ro về hợp đồng hoạt động và tài chính của dự án cùng khảo sát địa điểm thực tế;
(2) Đánh giá rủi ro về xây dựng, công nghệ và vận hành
(3) Phân tích rủi ro các đối thủ cạnh tranh và ưu thế thị trường của dự án
(4) Đánh giá rủi ro đối tác của dự án (bao gồm cả đầu vào và đầu ra)
(5) Đánh giá rủi ro cấu trúc quản trị dự án
(6) Phân tích dòng tiền và rủi ro tài chính của dự án.
2.2.2 Nội dung đánh giá rủi ro
2.2.2.1 Đánh giá rủi ro về chủ đầu tư (khách hàng)
Đánh giá rủi ro về tư cách khách hàng
Mục tiêu của việc đánh giá rủi ro về tư cách khách hàng là nhằm giảm thiểu tối đa các rủi ro chủ quan do khách hàng gây ra, bao gồm rủi ro về đạo đức, thiếu năng lực chuyên môn, kinh nghiệm kinh doanh hạn chế và khả năng thích ứng với thị trường chưa nhạy bén.
Cụ thể, chuyên viên thẩm định cần đánh giá rủi ro về một số nội dung sau:
-Tư cách, năng lực pháp lý: kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ của những hồ sơ pháp lý
Lịch sử hoạt động của chủ đầu tư đóng vai trò quan trọng trong việc nhận biết quá trình vận động và kinh nghiệm kinh doanh của họ Từ đó, chúng ta có thể đánh giá khả năng tồn tại cũng như tiềm năng phát triển của khách hàng trong tương lai.
Người điều hành và ban lãnh đạo đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá khách hàng, với 93% doanh nghiệp bị phá sản do quản lý kém, theo nghiên cứu của Dun & Bradstreet Rủi ro gia tăng khi năng lực quản lý và chuyên môn của lãnh đạo hạn chế, thiếu kinh nghiệm trong lĩnh vực hoạt động hoặc trong vai trò lãnh đạo Việc nắm rõ thông tin về người điều hành giúp CVTĐ đánh giá khả năng ổn định và tồn tại của doanh nghiệp, cũng như khả năng thực hiện chiến lược kinh doanh của ban giám đốc Điều này cho phép dự đoán những thay đổi ảnh hưởng đến chu kỳ chuyển hóa tài sản, đánh giá rủi ro và nhu cầu vốn, cũng như tính ổn định tài chính và khả năng trả nợ của doanh nghiệp.
Khách hàng liên quan cần tuân thủ các quy định pháp luật về giới hạn tỷ lệ tài trợ tối đa cho nhóm khách hàng liên quan Đồng thời, việc đánh giá rủi ro khi cấp vốn cho nhóm này cũng là điều cần thiết để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong hoạt động tài chính.
Hoạt động sản xuất kinh doanh và mối quan hệ thương mại chính là việc xác định sản phẩm và dịch vụ mà khách hàng cung cấp, cũng như các đối tác kinh doanh chủ chốt của họ Điều này giúp nhận diện nguyên nhân và mục đích vay vốn, đồng thời đánh giá rủi ro liên quan đến khả năng và nguồn trả nợ của khách hàng.
Quan hệ tín dụng của khách hàng với nhóm khách hàng liên quan (KHLQ) tại các tổ chức tín dụng (TCTD) đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá uy tín tín dụng Rủi ro tín dụng có thể gia tăng khi khách hàng thường xuyên quá hạn thanh toán hoặc có nợ xấu tại các TCTD khác, điều này ảnh hưởng đến khả năng vay vốn và điều kiện tín dụng trong tương lai.
Đánh giá rủi ro về tình hình tài chính – hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng
Việc phân tích báo cáo tài chính của doanh nghiệp trong ít nhất 2 năm gần nhất là cần thiết để xác định tính hợp lý của số liệu và đánh giá các rủi ro có thể ảnh hưởng đến năng lực tài chính của nhà đầu tư Những rủi ro này có thể xuất phát từ hoạt động kinh doanh không hiệu quả, thể hiện qua doanh thu và doanh số thấp, cũng như cơ cấu tài sản và nguồn vốn không hợp lý.
2.2.2.2 Đánh giá rủi ro về dự án đầu tư
Đánh giá rủi ro về pháp lý dự án, cơ chế chính sách
Chuyên viên thẩm định cần kiểm tra tính đầy đủ và hợp lệ của hồ sơ pháp lý dự án, đánh giá khả năng hoàn thiện pháp lý trong tương lai để tránh rủi ro liên quan đến sai phạm pháp luật, rủi ro về đất đai tại vị trí dự án, và sự không phù hợp giữa báo cáo khả thi, hợp đồng mua bán và giấy phép xây dựng đã được cấp.
Đánh giá rủi ro về cung – cầu thị trường và
Sản phẩm của dự án cần đảm bảo tính hợp lý trong các ước tính về sản phẩm và công suất, đồng thời đánh giá các rủi ro có thể phát sinh từ biến động thị trường trong tương lai, ảnh hưởng đến sản lượng và nhu cầu của thị trường.
Đánh giá rủi ro về các yếu tố đầu vào của dự án là rất quan trọng, bao gồm việc phân tích rủi ro liên quan đến giá nguyên liệu, tính thời vụ và mức độ phụ thuộc vào nguồn cung cấp Việc này giúp dự đoán các biến động có thể xảy ra và đưa ra các giải pháp phù hợp để giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực đến dự án.
