NỘI DUNG
Giải pháp cũ thường làm
Hầu hết các hoạt động dạy học hiện nay vẫn tuân theo phương pháp truyền thống, trong đó giáo viên là người thuyết trình và cung cấp kiến thức, trong khi học sinh chỉ lắng nghe, ghi chép và học thuộc Giáo án được thiết kế theo cấu trúc tuyến tính từ trên xuống, với nội dung giảng dạy mang tính truyền thống và có tính logic cao.
Cách dạy truyền thống có nhược điểm là khiến học sinh tiếp thu kiến thức một cách thụ động, dẫn đến giờ học trở nên buồn tẻ và chủ yếu tập trung vào lý thuyết Thiếu cơ hội thực hành khiến học sinh gặp khó khăn trong việc áp dụng kiến thức vào thực tiễn.
Chúng tôi đã tiến hành điều tra về nhận thức của GV và HS về các PPDH mới:
I.1.1 Về phía Giáo viên Để đánh giá thực trạng việc sử dụng mô hình giáo dục STEM và việc sử dụng trò chơi, câu chuyện, câu thơ trong dạy học Hóa Học tại trường THPT Nho Quan A, chúng tôi đã tiến hành phỏng vấn, điều tra đa số giáo viên dạy các môn cho thấy:
- Về mức độ hiểu biết về STEM:
* Đa số GV chưa biết nhiều về STEM cũng như giáo dục STEM và không cho rằng giáo dục STEM là quan trọng
* GV ngại thiết kế các trò chơi, sưu tầm các câu chuyện, thơ vui,…về Hóa Học do không có thời gian và yếu về Công nghệ thông tin
Trong môn hóa học, giáo viên chủ yếu áp dụng các phương pháp dạy học truyền thống như thuyết trình và đàm thoại gợi mở Hầu hết giáo viên chưa chú trọng đến việc sử dụng các phương pháp dạy học hiện đại, trong khi chỉ một số ít giáo viên đã thử nghiệm một số phương pháp mới nhưng vẫn còn gặp nhiều hạn chế.
- Về mức độ vận dụng những kiến thức để giải quyết những vấn đề thực tiễn:
Trong quá trình giảng dạy, giáo viên thường ít chú trọng việc áp dụng kiến thức vào thực tiễn, chỉ thỉnh thoảng liên hệ với học sinh Nguyên nhân có thể là do thời gian trên lớp hạn chế và nội dung trong sách giáo khoa chủ yếu tập trung vào lý thuyết.
Mức độ kết nối kiến thức liên môn trong dạy học hóa học hiện nay còn hạn chế, khi hầu hết giáo viên ít khi tích hợp các kiến thức từ các môn Toán học, Vật lý, Sinh học, Tin học và Công nghệ vào giảng dạy Điều này dẫn đến việc giáo viên chủ yếu chỉ tập trung vào nội dung môn Hóa học mà không khai thác mối liên hệ với các môn học khác.
6 đơn môn hoặc nếu tích hợp chủ yếu ở mức độ tích hợp lồng ghép
Trong quá trình học môn Hóa học, hầu hết giáo viên chưa tổ chức cho học sinh hợp tác để tạo ra các sản phẩm, và chỉ một số ít giáo viên chú trọng đến việc này.
Trước khi áp dụng dạy học chủ đề STEM và các phương pháp như trò chơi, câu chuyện, câu thơ trong dạy học Hóa Học, chúng tôi đã phát phiếu điều tra cho 183 học sinh lớp 11A, 11B, 12A, 12B, và 12C tại Trường THPT Nho Quan A Kết quả thu được cho thấy sự quan tâm và tiếp thu của học sinh đối với các phương pháp dạy học này.
Câu 1 Mức độ quan tâm của em đối với STEM, với việc sử dụng trò chơi, câu chuyện, câu thơ trong dạy học Hóa Học?
Mức độ Không quan tâm
Muốn học tập về STEM và được học bằng việc sử dụng trò chơi, câu chuyện, câu thơ trong dạy học Hóa Học Ý kiến SL 31 108 20 24
Em đã từng học về chủ đề STEM thông qua các tiết học Hóa Học Trong các tiết học này, giáo viên đã sử dụng trò chơi, câu chuyện và thơ ca để làm cho bài học trở nên sinh động và dễ hiểu hơn Việc áp dụng những phương pháp này không chỉ giúp em tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả mà còn kích thích sự sáng tạo và hứng thú trong học tập.
HAY BÀI HỌC LIÊN QUAN ĐẾN
STEM ĐÃ TỪNG ĐƯỢC HỌC CÁC TIẾT HỌC CÓ SỬ DỤNG TRÒ CHƠI, CÂU
Kết quả điều tra cho thấy 83,06% học sinh quan tâm đến các phương pháp giáo dục mới và mong muốn phát triển năng lực bản thân Tuy nhiên, hầu hết các em chưa được tiếp cận với chủ đề STEM và ít có cơ hội tham gia vào các tiết học sử dụng trò chơi, câu chuyện hay thơ ca.
Kết luận: Kết quả điều tra đã phản ánh một thực trạng là:
Giáo viên đã nhận thức rõ ràng về tầm quan trọng của giáo dục STEM và các năng lực đặc thù của học sinh, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề (NL GQVĐ) và sáng tạo (NL ST) Tuy nhiên, phần lớn giáo viên vẫn chưa đầu tư đủ thời gian để tìm hiểu sâu về STEM, cũng như chưa chú trọng phát triển năng lực GQVĐ và ST cho học sinh.
Nhiều giáo viên vẫn gặp khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động dạy học theo phương pháp tích cực, dẫn đến việc phần lớn vẫn sử dụng phương pháp truyền thống Điều này hạn chế khả năng chủ động tiếp thu kiến thức của học sinh, khiến các em tiếp nhận thông tin một cách thụ động và không phát huy được năng lực của bản thân, từ đó làm giảm hiệu quả của các giờ học.
Học sinh từng tham gia các tiết học sử dụng trò chơi, câu chuyện và câu thơ thường cảm thấy hứng thú hơn, hiểu bài sâu sắc hơn và ghi nhớ kiến thức lâu hơn.
HS mong muốn tham gia các tiết học mang tính thực tiễn, giúp áp dụng kiến thức vào các vấn đề cụ thể Bên cạnh đó, các em cũng rất quan tâm đến việc học các môn STEM để phát triển tối đa năng lực cá nhân.
Giải pháp mới đề ra
Từ những hạn chế của giải pháp cũ, chúng tôi nhận thấy muốn giải quyết được vấn đề nêu trên cần phải tập trung vào 3 vấn đề chính:
- Xây dựng chủ đề STEM trong dạy học Hóa Học
- Sưu tầm các trò chơi, câu chuyện, câu thơ ,,, trong dạy dọc Hóa Học
- Lồng ghép phương pháp sử dụng các trò chơi, câu chuyện, câu thơ ,…trong quá trình dạy học theo chủ đề STEM
II.1 Các biện pháp chính cần thực hiện trong nội dung này
II.1.1 Phương pháp phân tích, thu thập, nghiện cứu tài liệu
II.1.1.1 Chủ đề STEM Hóa Học a Nguyên tắc lựa chọn nội dung, cấu trúc xây dựng chủ đề STEM Để tổ chức được các hoạt động giáo dục có hiệu quả, mỗi chủ đề STEM cần phải được xây dựng theo 5 nguyên tắc sau:
Bảng 1 Các nguyên tắc lựa chọn nội dung, cấu trúc xây dựng chủ đề STEM Nguyên tắc Nội dung
1 Chủ đề bài học STEM cần đề cập đến các vấn đề thực tiễn của địa phương
2 Cấu trúc bài học STEM theo quy trình thiết kế kĩ thuật
Chủ đề STEM khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động tìm tòi và khám phá, giúp định hướng hành động và trải nghiệm thực tế Qua quá trình này, học sinh không chỉ tạo ra sản phẩm mà còn học được cách đối mặt với thất bại, từ đó rút ra bài học quý giá cho sự phát triển cá nhân và kỹ năng giải quyết vấn đề.
4 Tổ chức bài học STEM lôi cuốn HS vào hoạt động nhóm kiến tạo
Chủ đề STEM liên môn Khoa học, Kĩ thuật, Công nghệ và Toán học là một phương pháp giảng dạy hiệu quả, giúp học sinh phát triển tư duy và kỹ năng giải quyết vấn đề Để xây dựng chủ đề STEM phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh, cần xác định các nội dung liên quan và thiết kế các hoạt động học tập tích cực Quy trình này bao gồm việc lựa chọn chủ đề, phát triển các câu hỏi nghiên cứu, tổ chức các hoạt động thực hành và đánh giá kết quả học tập Việc áp dụng các chủ đề STEM không chỉ nâng cao kiến thức mà còn khuyến khích sự sáng tạo và hợp tác giữa học sinh.
Bước 1: Lựa chọn chủ đề
Căn cứ vào 5 nguyên tắc trên để lựa chọn chủ đề dạy học STEM
Bước 2: Xác định vấn đề cần giải quyết
Sau khi xác định chủ đề, bước tiếp theo là nhận diện vấn đề cần giải quyết để giao cho học sinh Việc giải quyết vấn đề này không chỉ giúp học sinh học hỏi những kiến thức và kỹ năng cần thiết trong chương trình môn học đã chọn (đối với STEM kiến tạo), mà còn cho phép các em vận dụng những kiến thức và kỹ năng đã có (đối với STEM vận dụng) để phát triển chủ đề một cách hiệu quả.
Bước 3: Xây dựng tiêu chí của thiết bị/ giải pháp giải quyết vấn đề
Sau khi xác định vấn đề cần giải quyết hoặc sản phẩm cần chế tạo, việc thiết lập rõ ràng tiêu chí cho giải pháp hoặc sản phẩm là rất quan trọng Những tiêu chí này sẽ là cơ sở để đề xuất giả thuyết khoa học, tìm ra giải pháp cho vấn đề hoặc thiết kế mẫu sản phẩm hiệu quả.
Bước 4: Thiết kế tiến trình tổ chức hoạt động dạy học
Tiến trình tổ chức hoạt động dạy học được xây dựng dựa trên các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, bao gồm ba loại hoạt động học cụ thể Mỗi hoạt động học được xác định rõ ràng về mục đích, nội dung và sản phẩm học tập mà học sinh cần hoàn thành Những hoạt động này có thể được triển khai cả trong và ngoài lớp học, bao gồm tại trường, ở nhà và trong cộng đồng.
Bước 5: Đánh giá kết quả thực hiện chủ đề STEM và rút ra kinh nghiệm cho các nghiên cứu sau Mỗi bài học STEM được tổ chức thành 5 hoạt động cụ thể.
Hoạt động 1: Xác định vấn đề
Trong hoạt động học tập này, giáo viên giao cho học sinh nhiệm vụ giải quyết vấn đề thông qua việc hoàn thành một sản phẩm học tập cụ thể Học sinh cần áp dụng kiến thức mới từ bài học để đề xuất và xây dựng giải pháp, đồng thời thiết kế nguyên mẫu cho sản phẩm Các tiêu chí đánh giá sản phẩm sẽ được xác định rõ ràng để hướng dẫn học sinh trong quá trình thực hiện.
Sản phẩm cần đáp ứng 9 yêu cầu quan trọng, trong đó "tính mới" là yếu tố cốt lõi, ngay cả khi sản phẩm đã quen thuộc với học sinh Tiêu chí này yêu cầu học sinh phải nắm vững kiến thức mới và có khả năng thiết kế cũng như giải thích các yếu tố trong sản phẩm mà họ đang thực hiện.
– Mục đích: Xác định tiêu chí sản phẩm; phát hiện vấn đề/nhu cầu
– Nội dung: Tìm hiểu về hiện tượng, sản phẩm, công nghệ; đánh giá về hiện tượng, sản phẩm, công nghệ
– Dự kiến sản phẩm hoạt động của học sinh: Các mức độ hoàn thành nội dung
(Bài ghi chép thông tin về hiện tượng, sản phẩm, công nghệ; đánh giá, đặt câu hỏi về hiện tượng, sản phẩm, công nghệ)
Để tổ chức hoạt động học tập hiệu quả, giáo viên cần giao nhiệm vụ rõ ràng về nội dung, phương tiện, cách thực hiện và yêu cầu sản phẩm cần hoàn thành Học sinh sẽ thực hiện nhiệm vụ thông qua việc nghiên cứu thực tế, tài liệu hoặc video, có thể làm việc cá nhân hoặc theo nhóm Sau khi hoàn thành, học sinh sẽ báo cáo và thảo luận về kết quả tại thời gian và địa điểm đã định, trong khi giáo viên sẽ hỗ trợ trong việc phát hiện và phát biểu các vấn đề liên quan.
Hoạt động 2: Nghiên cứu kiến thức nền và đề xuất giải pháp
Trong hoạt động học STEM, học sinh tham gia vào quá trình học tích cực và tự lực dưới sự hướng dẫn của giáo viên Thay vì các tiết học truyền thống, học sinh sẽ tự tìm tòi và chiếm lĩnh kiến thức để thiết kế sản phẩm cần hoàn thành Kết quả là, khi hoàn thành bản thiết kế, học sinh không chỉ tạo ra sản phẩm mà còn tiếp thu kiến thức mới theo chương trình môn học tương ứng.
– Mục đích: Hình thành kiến thức mới và đề xuất giải pháp
– Nội dung: Nghiên cứu nội dung sách giáo khoa, tài liệu, thí nghiệm để tiếp nhận, hình thành kiến thức mới và đề xuất giải pháp/thiết kế
– Dự kiến sản phẩm hoạt động của học sinh: Các mức độ hoàn thành nội dung
(Xác định và ghi được thông tin, dữ liệu, giải thích, kiến thức mới, giải pháp/thiết kế)
Giáo viên tổ chức hoạt động bằng cách giao nhiệm vụ cụ thể cho học sinh, yêu cầu đọc, nghe, nhìn hoặc làm để xác định và ghi nhận thông tin, dữ liệu cũng như kiến thức mới Học sinh sẽ nghiên cứu sách giáo khoa và tài liệu, thực hiện thí nghiệm cá nhân hoặc theo nhóm Sau đó, các em sẽ báo cáo và thảo luận kết quả Giáo viên sẽ điều hành quá trình này, "chốt" lại kiến thức mới và hỗ trợ học sinh trong việc đề xuất giải pháp hoặc thiết kế mẫu thí nghiệm.
Hoạt động 3: Lựa chọn giải pháp
Trong hoạt động này, học sinh trình bày và bảo vệ bản thiết kế của mình, sử dụng kiến thức đã học để giải quyết vấn đề cụ thể Qua việc nhận xét và góp ý từ bạn bè và giáo viên, học sinh có cơ hội hoàn thiện bản thiết kế, điều chỉnh để đảm bảo tính khả thi trước khi tiến hành chế tạo và thử nghiệm.
– Mục đích: Lựa chọn giải pháp/bản thiết kế
– Nội dung: Trình bày, giải thích, bảo vệ giải pháp/thiết kế để lựa chọn và hoàn thiện
– Dự kiến sản phẩm hoạt động của học sinh: Giải pháp/bản thiết kế được lựa chọn/hoàn thiện
Để tổ chức hoạt động hiệu quả, giáo viên cần giao nhiệm vụ rõ ràng cho học sinh, yêu cầu các em trình bày, báo cáo, giải thích và bảo vệ giải pháp hoặc thiết kế của mình Sau đó, học sinh sẽ tiến hành báo cáo và thảo luận về các ý tưởng Giáo viên sẽ đóng vai trò điều hành, nhận xét, đánh giá và hỗ trợ học sinh trong việc lựa chọn giải pháp hoặc thiết kế mẫu thử nghiệm phù hợp.
Hoạt động 4: Chế tạo mẫu, thử nghiệm và đánh giá
Trong hoạt động này, học sinh chế tạo mẫu dựa trên bản thiết kế đã hoàn thiện sau bước 3, đồng thời thực hiện thử nghiệm và đánh giá Học sinh cũng có thể điều chỉnh thiết kế ban đầu để đảm bảo tính khả thi của mẫu chế tạo.
– Mục đích: Chế tạo và thử nghiệm mẫu thiết kế
– Nội dung: Lựa chọn dụng cụ/thiết bị thí nghiệm; chế tạo mẫu theo thiết kế; thử nghiệm và điều chỉnh
– Dự kiến sản phẩm hoạt động của học sinh: Dụng cụ/thiết bị/mô hình/đồ vật… đã chế tạo và thử nghiệm, đánh giá
