NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC THÔNG TIN VÀ NĂNG LỰC THÔNG TIN CỦA SINH VIÊN
Những vấn đề lý luận về năng lực thông tin
1.1.1 Khái niệm năng lực Để hiểu rõ khái niệm Năng lực thông tin, cần lý giải được các khái niệm: Năng lực, thông tin và năng lực thông tin, dưới đây là một số quan điểm về năng lực của các tổ chức và cá nhân:
According to the Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), competence is defined as "the ability to effectively meet complex demands in a specific context" (OECD, 2002) This definition emphasizes the importance of context when addressing complex requirements Denyse Tremblay further elaborates that competence involves "the ability to act, succeed, and progress by mobilizing and effectively utilizing a combination of resources to face life's situations" (Tremblay, 2002) Additionally, F E Weinert describes competence as "a synthesis of abilities and skills," highlighting the multifaceted nature of competence in various life scenarios.
Sự sẵn có và khả năng học hỏi, cùng với tinh thần trách nhiệm trong việc giải quyết các vấn đề phát sinh, đóng vai trò quan trọng trong việc tìm kiếm giải pháp hiệu quả Việc có cái nhìn phê phán sẽ giúp chúng ta đưa ra quyết định đúng đắn hơn.
F E (2001), Vergleichende Leistungsmessung in Schulen - eineumstrittene Selbstverstondlichkeit, In F E Weinert (eds), Leistungsmessung in Schulen, Weinheim und Basejl: Beltz Verlag, tr.25] Hai tác giả Denyse Tremblay và F E Weinert đã khái quát năng lực chính là khả năng giải quyết những vấn đề trong cuộc sống, các khả năng này sẵn có trong mỗi con người, đó cũng là thước đo cho sự thành công và tiến bộ
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, năng lực được định nghĩa là đặc điểm của cá nhân thể hiện mức độ thông thạo trong việc thực hiện một hay nhiều dạng hoạt động một cách thành thục và chắc chắn Tác giả Đặng Thành Hưng cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của năng lực trong việc phát triển cá nhân và đóng góp vào xã hội.
Năng lực là yếu tố cá nhân quan trọng, giúp mỗi người thực hiện thành công các hoạt động nhất định và đạt được kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể.
(2012), “Năng lực và giáo dục theo tiếp cận năng lực”, Tạp chí Quản lí Giáo dục,
Các khái niệm này liên kết “năng lực” với phẩm chất cá nhân, giúp con người đạt được mục tiêu thông qua sự “thông thạo” trong hành động.
Năng lực có thể được định nghĩa là tổng hợp các khả năng, phẩm chất và kỹ năng của con người, được hình thành và phát triển qua quá trình học hỏi liên tục trong cuộc sống Những năng lực này giúp giải quyết các vấn đề cụ thể, từ đó hỗ trợ con người đạt được thành công trong nhiều lĩnh vực khác nhau.
1.1.2 Khái niệm năng lực thông tin
Thuật ngữ “information literacy” đã xuất hiện từ năm 1974 và được biết đến ở Việt Nam từ những năm đầu thế kỷ XXI với nhiều tên gọi như “kiến thức thông tin”, “năng lực thông tin”, “kỹ năng thông tin” và “hiểu biết thông tin” Nhiều bài viết và công trình nghiên cứu đã thảo luận về năng lực thông tin trong bối cảnh giáo dục và phát triển kỹ năng cá nhân.
Ba môi trường thư viện quan trọng bao gồm thư viện công cộng, thư viện đại học và thư viện trường phổ thông Vấn đề này đang thu hút sự chú ý của giới học giả, đặc biệt trong bối cảnh số hóa với nguồn tài nguyên thông tin phong phú hiện nay Năng lực thông tin trở thành yếu tố thiết yếu, bắt buộc và cần được giáo dục, đào tạo cho mỗi cá nhân trong xã hội.
Thuật ngữ năng lực thông tin, được Paul G Zurkowski đưa ra, đã trải qua gần năm thập kỷ nghiên cứu và phát triển Ban đầu, nó được hiểu là khả năng sử dụng thông tin một cách thành thạo để đáp ứng nhu cầu trong cuộc sống Tuy nhiên, quá trình nghiên cứu này đã tạo ra nhiều quan điểm đa dạng, góp phần xây dựng nền tảng cho việc nghiên cứu năng lực thông tin hiện tại và tương lai Dưới đây là cái nhìn về khái niệm năng lực thông tin qua góc nhìn của một số nhà nghiên cứu theo trình tự thời gian.
STT Tên tác giả Năm Quan điểm Ưu điểm
Năm 1974, năng lực thông tin được định nghĩa là khả năng của con người trong việc hiểu và sử dụng các nguồn tài nguyên thông tin Điều này cho phép họ áp dụng kiến thức để tìm kiếm thông tin, nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin cá nhân một cách hiệu quả.
Gắn liền năng lực thông tin với mục tiêu của việc sử dụng thông tin
Năng lực thông tin, được xác định từ năm 1989, là tập hợp các yêu cầu về khả năng của con người trong quá trình xử lý thông tin Điều này bao gồm việc nhận biết nhu cầu thông tin và định vị nguồn tin phù hợp để thỏa mãn nhu cầu đó.
Thể hiện được quy trình tìm kiếm thông tin cơ bản
4 nguồn tin, đánh giá thông tin và sử dụng thông tin hiệu quả
Năng lực thông tin của một cá nhân được thể hiện qua các đặc điểm quan trọng như nhận thức về vai trò của thông tin trong quyết định, khả năng xác định nguồn tin tiềm năng và áp dụng chiến lược tìm kiếm hiệu quả Bên cạnh đó, cá nhân cần có khả năng truy cập, đánh giá thông tin, cũng như tổ chức và chuyển đổi thông tin thành kiến thức cá nhân để giải quyết vấn đề.
Đặc điểm nổi bật của cá nhân có năng lực thông tin bao gồm khả năng tìm kiếm, phân tích và sử dụng thông tin một cách hiệu quả Để phát triển năng lực thông tin, cần chú trọng vào việc đào tạo các kỹ năng như đánh giá nguồn thông tin, tư duy phản biện và kỹ năng giao tiếp Những nội dung này không chỉ giúp nâng cao năng lực cá nhân mà còn thúc đẩy sự phát triển toàn diện trong môi trường làm việc.
4 Viện Năng lực thông tin Úc và New
2004 Nhấn mạnh các yếu tố cơ bản cấu thành NLTT: Kỹ năng chung: giải quyết vấn đề, hợp tác, làm việc nhóm, giao tiếp, tư duy phản biện;
Những vấn đề lý luận về năng lực thông tin của sinh viên
Sinh viên đóng vai trò quan trọng trong nguồn nhân lực của mỗi quốc gia, do đó, việc nâng cao năng lực thông tin của họ là nhiệm vụ thiết yếu trong giáo dục đại học Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra các yêu cầu và phương pháp đánh giá năng lực thông tin của sinh viên, nhằm hoàn thiện quan điểm về vấn đề này.
1.2.1 Năng lực thông tin của sinh viên
Năng lực thông tin của sinh viên được hiểu là khả năng nhận thức và đánh giá thông tin, phản ánh những đặc điểm tâm sinh lý, trình độ năng lực và vai trò xã hội của nhóm đối tượng này.
Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng sinh viên cần được đào tạo về năng lực thông tin để đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động Việc áp dụng các phương pháp đào tạo hiệu quả sẽ giúp nâng cao khả năng tiếp cận và xử lý thông tin của sinh viên Tiêu chí đánh giá một sinh viên có năng lực thông tin tốt bao gồm khả năng phân tích, tổng hợp và ứng dụng thông tin trong thực tiễn Lợi ích lâu dài của việc trang bị năng lực thông tin không chỉ giúp sinh viên tự tin trong học tập mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh trong công việc sau này Từ những vấn đề này, các giải pháp và phương hướng cụ thể đã được đề xuất nhằm cải thiện năng lực thông tin cho sinh viên.
24 việc đào tạo năng lực thông tin trở nên phổ biến, trở thành một trong những nhiệm vụ cần thiết trong giáo dục đại học
1.2.2 Các quan điểm trên thế giới và ở Việt Nam
Mỗi quốc gia có những đặc thù riêng về giáo dục đại học, nhưng đều thống nhất về tầm quan trọng của việc đào tạo năng lực thông tin cho sinh viên Nhiều nhà nghiên cứu đã chỉ ra các tiêu chuẩn đánh giá năng lực thông tin ở sinh viên và những lợi ích đáng kể khi sinh viên được đào tạo về năng lực này trong môi trường đại học Dưới đây là một số quan điểm tiêu biểu chứng minh cho nhận định này.
Các tiêu chuẩn đánh giá năng lực thông tin của ACRL tập trung vào quy trình tìm kiếm thông tin, yêu cầu sinh viên phải có khả năng thực hiện từng bước trong quy trình này Mặc dù được trình bày đơn giản, nhưng vào đầu thế kỷ XXI, đây là một nhận định tiến bộ, nhấn mạnh tầm quan trọng của tính chính xác trong việc xác định yêu cầu thông tin và sử dụng thông tin cho nhu cầu cá nhân Từ đó, các học giả đã mạnh dạn đề xuất vấn đề đào tạo năng lực thông tin cho sinh viên.
Hình 1.4 – Một vài quan điểm về phát triển năng lực thông tin ở sinh viên
Hiệp hội Thư viện đại học và
Viện nghiên cứu Hoa Kỳ
•Năng lực thông tin của sinh viên được đánh giá dựa trên
Năm tiêu chuẩn quan trọng bao gồm: xác định yêu cầu thông tin, truy cập thông tin, đánh giá thông tin, sử dụng thông tin và hiểu biết về các vấn đề liên quan đến việc sử dụng thông tin.
Trường đại học cần triển khai chương trình đào tạo năng lực thông tin phù hợp với từng nhóm đối tượng, bao gồm các khóa học dành riêng cho sinh viên ở từng năm học và chương trình đào tạo cho giảng viên.
Một sinh viên có kỹ năng và kiến thức thông tin vững vàng sẽ có khả năng đọc nhiều hơn và tranh luận hiệu quả bằng cách sử dụng thông tin từ nhiều nguồn và góc độ khác nhau Họ có thể bảo vệ quan điểm của mình bằng dẫn chứng, kết nối các ý tưởng và khái niệm, cũng như phân tích và tổng hợp thông tin một cách chính xác Sinh viên này có khả năng trích dẫn thông tin một cách nhất quán, đánh giá độ tin cậy và giá trị của thông tin, đồng thời quản lý và tổ chức thông tin một cách hiệu quả.
Từ năm 2004, Rockman đã nhấn mạnh sự cần thiết của các chương trình đào tạo năng lực thông tin tại các trường đại học, nhằm trang bị cho sinh viên khả năng này một cách hệ thống và toàn diện Chương trình được thiết kế và điều chỉnh hàng năm, bắt đầu từ khi sinh viên nhập học, giúp đánh giá sự tiến bộ về năng lực thông tin theo thời gian Theo Crebert (2011), sinh viên có năng lực thông tin tốt sẽ xử lý vấn đề một cách khoa học, nhìn nhận từ nhiều góc độ, đánh giá và chọn lọc thông tin từ nhiều nguồn, đồng thời ra quyết định dựa trên thông tin đáng tin cậy, qua đó làm chủ thông tin trong kỷ nguyên số đầy biến động.
Năng lực thông tin không chỉ hỗ trợ sinh viên trong nghiên cứu và học tập tại đại học, mà còn là thước đo khả năng đọc, triển khai và kết nối ý tưởng, cũng như sử dụng thông tin khoa học trong quyết định Đây là những yêu cầu thiết yếu cho sự nghiệp tương lai Năng lực thông tin được bồi đắp qua hoạt động thực tiễn như học tập, nghiên cứu và giải quyết vấn đề, đồng thời tích lũy qua thời gian trong quá trình học hỏi và rút kinh nghiệm Do đó, việc nâng cao năng lực thông tin ở sinh viên có mối liên hệ chặt chẽ với khả năng học tập suốt đời.
"Năng lực thông tin" đã trở thành một khái niệm quen thuộc tại Việt Nam, thu hút sự chú ý của nhiều học giả trong lĩnh vực đào tạo Trong gần một thập kỷ qua, việc nâng cao năng lực thông tin cho sinh viên đã được đề cập trong nhiều nghiên cứu Dưới đây là một số quan điểm và ý tưởng của các tác giả Việt Nam về vai trò của năng lực thông tin và cách thức nâng cao năng lực này cho sinh viên.
Tại các trung tâm học liệu và thư viện đại học ở Việt Nam, chương trình đào tạo kỹ năng thông tin đã được triển khai cho sinh viên, nhưng vẫn còn mang tính riêng lẻ Đinh Thúy Quỳnh nhấn mạnh sự cần thiết phải hợp tác giữa cán bộ thư viện và giảng viên, trong đó giảng viên đóng vai trò quan trọng trong việc thiết kế chương trình và điều chỉnh phương pháp giảng dạy để nâng cao năng lực thông tin cho sinh viên Mặc dù đây là một ý kiến mới mẻ, nhưng việc nâng cao năng lực thông tin không phải là yêu cầu bắt buộc trong giáo dục đại học, do đó, việc thực hiện sẽ gặp khó khăn và cần phải sửa đổi chương trình đào tạo.
Tác giả Trần Thị Quý nhấn mạnh rằng sinh viên cần hiểu rõ về các mô hình tài nguyên giáo dục mở để khai thác thông tin một cách khoa học và hợp pháp trong kỷ nguyên số Việc trang bị năng lực sử dụng nguồn tài nguyên mở không chỉ giúp sinh viên tự tin hơn mà còn khuyến khích họ tích cực trong học tập, nghiên cứu và phát triển nghề nghiệp sau này.
Hình 1.5 – Môt vài quan điểm về nâng cao năng lực thông tin ở sinh viên Đinh Thúy Quỳnh
Sự hợp tác chặt chẽ giữa cán bộ thư viện và giảng viên là rất quan trọng trong việc đào tạo kỹ năng thông tin cho sinh viên Thư viện cần phối hợp với giảng viên để thiết kế chương trình đào tạo hiệu quả, đồng thời giảng viên cũng cần đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá Điều này sẽ giúp sinh viên trở nên chủ động hơn trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Các thế hệ sinh viên cần được trang bị đầy đủ năng lực thông tin, đặc biệt là hiểu biết về các yêu cầu và quy định của OER (mô hình tài nguyên giáo dục mở).
Resource) để sử dụng nó trong quá trình học tập, nghiên cứu
Tình hình giảng dạy nâng cao năng lực thông tin ở nược ngoài
Hiện nay, việc đào tạo năng lực thông tin đang ngày càng trở nên phổ biến tại các trường đại học nước ngoài, với các khóa học được khuyến khích cho sinh viên Những khóa học này không chỉ trang bị kỹ năng cần thiết mà còn giúp sinh viên phát triển tư duy nhận thức và hiểu rõ giá trị cốt lõi của văn hóa học thuật Một ví dụ điển hình là khóa học trực tuyến "Information & Digital Literacy for University Success" do Coursera và Đại học Sydney tổ chức Khóa học này hướng dẫn sinh viên cách phát triển kỹ năng hiểu biết về thông tin và kỹ thuật số, từ đó hỗ trợ họ đạt được thành công trong quá trình học tập đại học Sau khi hoàn thành khóa học, người học sẽ thu nhận được nhiều kỹ năng quý giá.
– Truy cập và tìm kiếm thông tin một cách hiệu quả bằng nhiều công cụ kỹ thuật số hiện đại
Đánh giá độ tin cậy của các nguồn tài liệu là một bước quan trọng trong bối cảnh học thuật Việc lọc, quản lý và sắp xếp thông tin từ nhiều nguồn khác nhau giúp sinh viên và nghiên cứu viên sử dụng tài liệu một cách hiệu quả trong quá trình học tập và nghiên cứu.
– Hiểu về luật chống đạo văn, liêm chính trong học thuật trong việc sử dụng nguồn tài nguyên thông tin
– Biết cách sử dụng các công cụ kỹ thuật số để tham khảo và ghi nhận tác giả nhầm tránh đạo văn
Hiểu biết về việc truyền đạt thông tin một cách chuyên nghiệp là rất quan trọng, bao gồm quản lý nhận dạng tài liệu kỹ thuật số và xây dựng mạng lưới hỗ trợ cho học tập và nghiên cứu.
Tại University at Albany, State University of New York, khóa học này giúp sinh viên tổ chức thông tin thành cấu trúc và tiến hành tìm kiếm, sử dụng, sản xuất, phân phối thông tin đa phương tiện dưới nhiều định dạng khác nhau, bao gồm cả bản in truyền thống và cơ sở dữ liệu máy tính Sinh viên sẽ trải nghiệm các nguồn thông tin trên Internet và học cách đánh giá chất lượng thông tin, đồng thời hiểu rõ việc sử dụng thông tin một cách có đạo đức và chuyên nghiệp Khóa học cũng giúp sinh viên theo kịp sự thay đổi nhanh chóng của các công cụ Sinh viên được khuyến khích hoàn thành yêu cầu này trong năm thứ nhất hoặc thứ hai.
Ngày càng nhiều trường đại học trên thế giới đang triển khai các khóa học nâng cao năng lực thông tin cho sinh viên, tập trung vào việc cải thiện kỹ năng tìm kiếm và chọn lọc tài liệu Những khóa học này không chỉ giúp sinh viên tổ chức thông tin hiệu quả mà còn nâng cao nhận thức về luật chống đạo văn và sử dụng các công cụ học tập một cách hiệu quả Mặc dù chúng mang lại lợi ích lớn cho việc học tập chuyên ngành, nhưng nhược điểm là chỉ khuyến khích sinh viên tham gia mà không có sự bắt buộc, cùng với việc cung cấp tùy chọn học trực tuyến hoặc trực tiếp.
Tiểu kết chương một
Trong bối cảnh hiện nay, việc đánh giá năng lực thông tin của sinh viên cần được thực hiện một cách toàn diện, bao gồm khả năng tìm kiếm, sử dụng thông tin và tích lũy kiến thức liên quan Điều này giúp sinh viên có cái nhìn tổng quát về bản chất của thông tin, trở thành người dùng tin chuyên nghiệp và hiện đại Nâng cao năng lực thông tin đang trở thành xu hướng giảng dạy tại các trường đại học trên thế giới, tuy nhiên, các môn học này thường chỉ được xem là lựa chọn khuyến khích cho sinh viên Do đó, cần nhận thức rằng việc nâng cao năng lực thông tin là một vấn đề quan trọng và cần được chú trọng hơn nữa.
Hỗ trợ sinh viên trong học tập và nghiên cứu tại đại học không chỉ giúp họ phát triển kiến thức mà còn bồi dưỡng kỹ năng cần thiết để trở thành ứng cử viên tiềm năng trong tương lai Điều này mở rộng cơ hội nghề nghiệp và khuyến khích sinh viên tiếp tục hành trình học tập suốt đời.
![Hình 1.1 – Mô hình năng lực thông tin của tổ chức Big6 [10]. - Xây dựng nội dung và phương hướng đào tạo năng lực thông tin cho sinh viên trường đại học khoa học xã hội và nhân văn tp hồ chí minh hiện nay](https://media.store123doc.com/figures/005/927/hinh-mo-hinh-nang-luc-thong-to-chuc-5927303.webp)
