FRANCIS FUKUYAMA SETH COLBY Trong bối cảnh kinh tế bắt đầu phục hồi sau cuộc khủng hoảng toàn cầu hiện nay, một trong các vấn đề chúng ta cần đối mặt là vai trò của các nhà kinh tế học hàn lâm trong việc đưa ra các ý tưởng mà bây giờ nhìn lại thì thấy vừa sai vừa nguy hiểm. Các nhà kinh tế học tự hào là các chuyên gia lý luận khoa học xã hội tinh vi nhất và giàu kinh nghiệm nhất. Nhưng trong trường hợp tự do hóa lĩnh vực tài chính, họ lại ủng hộ các chính sách mà trong nhiều trường hợp chính học thuyết của họ đưa ra nhiều lý do để phải thận trọng. Bằng cách này, các nhà kinh tế chuyên nghiệp đã góp phần gây ra sự suy thoái toàn cầu sâu, “cướp” đi 40 nghìn tỷ USD tiền tiết kiệm và sẽ khiến nợ công của Mỹ tăng mạnh từ mức 42% GDP có thể lên tới 6080%.
http://luattaichinh.wordpress.com/2009/09/04/gi%E1%BB%9Bi-kinh-t%E1%BA %BF-h%E1%BB%8Dc-d-ti%E1%BA%BFp-tay-gy-suy-thoi-ton-c%E1%BA %A7u/ 19.03.2013 Giới kinh tế học "tiếp tay" gây suy thối tồn cầu? 04/09/2009 in Chinh sach cong, Kinh te - Tai chinh FRANCIS FUKUYAMA & SETH COLBY Trong bối cảnh kinh tế bắt đầu phục hồi sau khủng hoảng toàn cầu nay, vấn đề cần đối mặt vai trò nhà kinh tế học hàn lâm việc đưa ý tưởng mà nhìn lại thấy vừa sai vừa nguy hiểm Các nhà kinh tế học tự hào chuyên gia lý luận khoa học xã hội tinh vi giàu kinh nghiệm Nhưng trường hợp tự hóa lĩnh vực tài chính, họ lại ủng hộ sách mà nhiều trường hợp học thuyết họ đưa nhiều lý để phải thận trọng Bằng cách này, nhà kinh tế chuyên nghiệp góp phần gây suy thối tồn cầu sâu, “cướp” 40 nghìn tỷ USD tiền tiết kiệm khiến nợ công Mỹ tăng mạnh từ mức 42% GDP lên tới 60-80% Như Keynes nhắc nhở từ cách lâu, quan điểm nhà kinh tế học hàn lâm có ảnh hưởng lớn nhiều quan điểm nhóm giáo sư khác Các nhà hoạch định sách áp dụng trực tiếp học thuyết chuyên gia kinh tế nhằm giải vấn đề trước mắt Trong đó, người khơng làm lĩnh vực kinh tế lại buộc phải hỏi ý kiến nhà kinh tế học điều cần làm học thuyết phương pháp họ có chất kỹ thuật cao Do vậy, họ thường kiểm tra lại kiến thức cân nhắc ý tưởng vượt nguyên tắc Các tổng thống, nghị sĩ quan chức phủ làm theo mơ hình thử nghiệm lý thuyết người đoạt giải Nobel kinh tế, họ không đánh giá cao phân tích liệu phức tạp Khi chun gia trí cho điều – chẳng hạn việc mở tài khoản vốn quốc gia thúc đẩy tăng trưởng phát triển – người khơng có chun mơn kinh tế cảm thấy có khả phản bác lại họ Nhưng thật việc toán học hóa kinh tế học hàn lâm đương thời góp phần gây xác giả mạo cho lĩnh vực đầy điều đáng ngờ mơ xu hướng tư tưởng q đơn giản hóa Chúng ta nghĩ điều biết Cuộc cách mạng Reagan-Thatcher năm 1980 hợp thức hóa chuyển đổi từ sách kinh tế lấy nhà nước làm trung tâm sang sách thị trường tự Lịch sử chứng minh điều này: Các kinh tế thị trường hoạt động hiệu nhiều tăng trưởng nhanh nhiều so với kinh tế kế hoạch hóa Đầu tiên tình trạng lạm phát trì trệ, mà giới phát triển trải qua sau cú sốc dầu mỏ năm 1970, bị trầm trọng điều tiết ngày tăng nhà nước Thứ hai, lên Đông Á chứng tỏ quốc gia chậm phát triển gia nhập giới phát triển việc tôn trọng quyền sở hữu tư nhân hội nhập vào kinh tế toàn cầu mở Và thứ ba, sụp đổ giới cộng sản kết thúc quyền Reagan khẳng định lại phá sản sách kế hoạch hóa tập trung xã hội chủ nghĩa Trong số người trích chuyên gia kinh tế quan chức quyền dựa vào chế thị trường, nhiều người lại bảo vệ hành động họ phù hợp với diễn tiến lịch sử Thực vậy, quan chức cấp cao Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) bẻ lại trích cách xử lý quỹ khủng hoảng tài châu Á: Nhân viên IMF tin tưởng vào khả sử dụng thị trường để bảo vệ lợi ích cơng Điều tạo thay đổi này? Rất đơn giản: thực tế Trong năm 1980, kế hoạch hóa tập trung tỏ lựa chọn quan trọng cách tổ chức kinh tế Nhưng tan rã Liên Xô sụp đổ tường Berlin, nhiều người, cho thấy thị trường có khiếm khuyết cách tổ chức kinh tế quốc gia bền vững Mỹ Anh bắt đầu thay đổi lớn sách thời kỳ Thị trường lao động tự hóa hiệp hội thương mại ngày vai trò việc ấn định tiền lương sức ép cạnh tranh quốc tế; thương mại tồn cầu gia tăng thơng qua số vịng đàm phán khn khổ GATT sau Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO); quyền chủ sở hữu bất động sản củng cố thuế giảm; ngành công nghiệp nhà nước, ngành thép Anh, tư nhân hóa; mức độ điều tiết giảm, ngành cơng nghiệp hàng khơng Chính sách thay đổi nói phản ánh thay đổi lớn cấu trúc kinh tế toàn cầu, vốn bắt đầu hội nhập ngày sâu Những thay đổi mở hội cho thời kỳ tăng trưởng dài 30 năm kinh tế toàn cầu Trong số đối tượng tự hóa có lĩnh vực tài Tự hóa tài bắt đầu tiến hành quyền Dân chủ Mỹ năm 1980 với Luật Điều tiết Kiểm soát tiền tệ thể chế ký gửi, có hiệu lực từ năm 1986 Đạo luật dỡ bỏ mức trần lãi suất vốn toán ký gửi ngân hàng Hai năm sau đó, Quốc hội thơng qua văn luật lần cho phép ngân hàng Mỹ hoạt động vượt biên giới quốc gia Vụ Big Bang tiếng Luân Đôn năm 1986 có liên quan đến biện pháp hủy bỏ nghĩa vụ quy định giao dịch chứng khoán chuyển đổi đột ngột từ trao đổi miệng sang thương mại điện tử dựa hình Mỗi thành phần “các kinh tế thị trường tự do” nói trở thành mục tiêu bị trích, danh sách này, có vấn đề tự hóa lĩnh vực tài Một quan lớn nghiên cứu lý thuyết ủng hộ tác dụng tối ưu hóa thịnh vượng tự thương mại, học tai hại chủ nghĩa bảo hộ thời Đại suy thoái Tương tự, ưu điểm thị trường lao động tự hóa trở nên rõ rành rành tỷ lệ thất nghiệp giảm kinh tế Anh – Mỹ năm 1990 – 2000 Nhưng, Jagdish Bhagwati lập luận tiếng ơng trích tự hóa nguồn vốn, có “sự khác biệt trao đổi hàng hóa trao đổi tiền tệ” Lĩnh vực tài vận hành khác với lĩnh vực kinh tế khác Thực vậy, thị trường vốn cấp vốn cách hiệu quả, gặp cố chúng lại nguy hiểm nhiều so với thị trường lao động hay hàng hóa Nếu ban quản lý tập đồn cơng nghiệp General Motors mắc lỗi chết người, gây hại cho cổ đông GM, công nhân người tiêu dùng, gây tác động thứ cấp đến khu vực mà tập đoàn hoạt động Nếu thể chế tài liên thơng Lehman Brothers hay Citigroup gặp trục trặc, hỏng hóc gây phí tổn hệ thống vơ lớn tồn kinh tế – điều mà nhà kinh tế học gọi tác động tiêu cực bên Khi Lehman Brothers sụp đổ, tiền mặt thiếu tín dụng chậm tốn tăng mạnh tới mức chưa thấy khắp giới, gây trận suy thối tồn cầu Có nhiều lý đáng để nghi ngờ lĩnh vực tài vốn bấp bênh lĩnh vực kinh tế khác Trong kinh tế thực, giá khó biến động định đầu tư thường cần quãng thời gian dài Ngược lại, tài sản tài lại luân chuyển dễ thay Các đặc tính khiến thị trường tài dễ bị tổn thương kết hợp hành động với linh cảm – điều mà Keynes gọi “các linh hồn thú vật” tác phẩm ông năm 1963 Các hành động có định hướng thị trường tài trở thành “cỗ máy tự gia cố” George Soros gọi ý tưởng “sự phản chiếu”, ý ơng muốn nói đến q trình biến động giá ảnh hưởng tới nguyên tắc bản, từ tác động trở lại giá Ví dụ, tài sản sổ toán ngân hàng tăng giá, bảng cân đối tài sản tăng trưởng, tạo điều kiện để ngân hàng cho vay nhiều Người vay sử dụng số tiền để mua tài sản tương tự, làm gia tăng tài sản bảng cân đối tài sản ngân hàng ngân hàng khác, từ cho phép họ cho vay nhiều Đây chu kỳ tự tồn Sớm hay muộn, suy nghĩ thay đổi, người cho tài sản định giá cao bắt đầu “xả hàng”, xu hướng ngược lại xảy Kiểu hành động tự gia cố hướng thị trường đến bất cân bằng, tới chỗ cân Hơn nữa, nhà kinh tế học hàn lâm có vơ số cơng cụ lý thuyết, mà họ phối hợp sử dụng, nhằm nói dối quanh cho phép lường trước vấn đề lĩnh vực tài Ví dụ, học thuyết mơi giới giả định động tác nhân (như thương gia nhìn thấy khoản tiền hoa hồng năm) khơng trùng khớp với động tác nhân (tức cổ đơng thể chế tài mà họ làm việc) tiền bồi thường cho họ nhiều so với nguy mà họ phải đương đầu Kinh tế thông tin, phát triển nhà kinh tế học Joseph Stiglitz, George Akerlof Michael Spence, đặt nghi vấn giả định nhấn mạnh mơ hình tân cổ điển chuẩn mực, theo tác nhân tham gia thị trường nhận thơng tin hồn hảo Kinh tế thông tin cảnh báo hành động sai trái nảy sinh giới kiểu tín dụng chuyển sang thị trường chứng khoán (mà người ta gọi “originate-to-distribute”) kiểu tín dụng phái sinh phức tạp, mà bất cân xứng thông tin “chuyện thường ngày huyện” Và cuối cùng, kinh tế học hành vi hoài nghi giả thiết thị trường hiệu quả, tài sản niêm yết thị trường tài đại diện cho tất thơng tin cơng bố Các nhà kinh tế học Robert Shiller Richard Thaler phát giá dễ bay thị trường tài người ta nghĩ biến động giá phản ánh phát thông tin Ví dụ, hầu hết người khơng thấy thông tin tiết lộ đầu năm 2001, số Nasdaq sụt giảm từ 5.000 xuống 2.000 điểm, làm tổn thất 5.000 tỷ USD tài sản Những bong bóng kinh tế gàn dở, phản ánh phản ứng tâm lý lý lẽ kinh tế, cũ thị trường Có vơ khối cơng cụ lý thuyết để chứng minh có trường hợp giá tài sản tài khơng phải lúc phản ánh giá trị thực chúng, thị trường tài khơng đường hiệu để cung cấp nguồn vốn khan cho người sử dụng chúng hiệu Nhưng khơng làm điều Các dấu hiệu cảnh báo bị bỏ qua Thôi bàn đến số Nasdaq năm 2001, điều đưa dấu hiệu cảnh báo chí rõ ràng kinh nghiệm tự hóa tài Tự hóa vốn cách nhằm giảm cản trở dòng vốn xuyên biên giới, công tác kiểm tra giảm bớt dần năm sau tường Berlin sụp đổ, khủng hoảng tài giới, khủng hoảng đồng bảng Anh năm 1992 liên tiếp nổ với tốc độ ngày tăng Tổ chức Hợp tác Phát triển kinh tế (OECD) sửa đổi Bộ luật Tự hóa dòng vốn, buộc nước thành viên thực tự hóa dịng vốn vào năm 1989 Khi Mexico Hàn Quốc muốn gia nhập câu lạc hẹp này, họ tự hóa lĩnh vực vốn mình, kết hai nước phải chịu khủng hoảng tài – Mexico khủng hoảng đồng Tequila năm 1994 Hàn Quốc khủng hoảng tài châu Á năm 1997 Khi nhiều nhân tố góp phần vào khủng hoảng này, tự hóa lĩnh vực vốn đóng vai trị quan trọng Bất chấp dấu hiệu cảnh báo trên, nhà kinh tế nhấn mạnh vào lợi nhuận tự hóa vốn Stanley Fischer, Phó Giám đốc điều hành thứ IMF, đưa trường hợp lý thuyết tự hóa tài phát biểu Hồng Công lúc khủng hoảng tài châu Á xảy năm 1997 Ơng cho dòng luân chuyển vốn tự tạo điều kiện phân phối hiệu tiền tiết kiệm toàn cầu, giúp quốc gia phát triển tiếp cận nhiều với đầu tư Ơng nói thêm, xuất cơng ty tài nước ngồi với kỹ thuật cho vay tinh vi gia tăng tính cạnh tranh lĩnh vực ngân hàng địa phương, từ nâng cao chuẩn mực phân phối vốn vào đầu tư sinh lời nhiều Vấn đề khơng có nghiên cứu tồn diện tác động tự hóa tài tăng trưởng kinh tế vĩ mô nhằm hỗ trợ cho nhận định Khi chứng thực nghiệm bắt đầu trở thành thực cuối năm 1990 đầu năm 2000, lại khơng thể chứng tỏ mối tương quan mạnh mẽ tự hóa tăng trưởng kinh tế vĩ mơ Các nghiên cứu thực nghiệm chứng tỏ tự hóa giúp giảm chi phí giao dịch tài lãi suất cho vay Tuy nhiên, ưu điểm lớn làm lu mờ nguy khủng hoảng tài định kỳ Khơng thể xác định liệu đầu tư nước đổ vào thị trường năm 1990 có tinh vi đầu tư địa phương hay không nhà đầu tư địa phương hiểu rõ khách hàng Trên thực tế, người nước ngồi chủ thể kiểu tâm lý thị trường bong bóng, họ đổ tiền mua bất động sản thật Bangkok khơng có vấn đề gì, rút tiền sau dấu hiệu khủng hoảng Cuộc khủng hoảng tài châu Á có lẽ khiến nhà kinh tế học phải đặt câu hỏi lịch trình tự hóa tài Và điều mà nhà hoạch định sách châu Á làm nhiều Chìm lời khuyên vô giá trị việc mở cửa kinh tế cho nguồn vốn nước ngồi đầu năm 1990, hầu hết kinh tế tự đóng sập cửa trước ngoại tệ cân nhắc hướng dịng vốn việc tích lũy USD nhằm bảo vệ khỏi bấp bênh thị trường Điển hình Trung Quốc, nước dường minh oan khỏi cáo buộc họ chưa sẵn sàng tự hóa lĩnh vực tài theo cách mà Mỹ đề nghị, trì tỷ giá hối đoái ấn định ngày thấp, tới mức họ tích lũy gần 2.000 tỷ USD ngoại tệ thập kỷ sau khủng hoảng Các nhà kinh tế học nhà hoạch định sách chủ chốt Mỹ phản ứng khác trước kiện Khẩu hiệu sau năm 1997 “sự tuần tự”, tức tự hóa vốn phải tiếp tục tiến hành, song sau thành lập hệ thống điều tiết tài Theo quan điểm này, sai lầm lớn Thái Lan khơng phải thúc đẩy tự hóa tài chính, mà tiến hành việc không kèm theo điều tiết tốt ngân hàng Tuy nhiên, không cần phải bàn mục tiêu tối thượng giới tồn cầu hóa vốn chảy tự – giới mở thị trường cho ngân hàng Goldman-Sachs, Lehman Brothers, Citigroup nhà cho vay lớn khác dây truyền cung cấp tài Và khơng xác định rõ ràng điều tạo nên điều tiết thích đáng Bất chấp lý thuyết tin tức cần có đồng thuận sau khủng hoảng châu Á, rõ ràng nhà kinh tế học Mỹ chừng mực khơng xem vấn đề mày cách nghiêm túc, họ không áp thực tế vào thực tế Các thị trường tài tiếp tục mở khiến lĩnh vực tài phình to nhanh nhiều so với kinh tế thực Theo số liệu OECD, từ năm 1990-2006, lĩnh vực tài tăng từ 23% GDP lên tới 31% Mỹ, từ 22 lên 33% GDP Anh Các lĩnh vực tăng phần dạng thức tài đưa vào thay hình thức điều tiết vốn có Vì vậy, ngành cơng nghiệp tài chính, hoạt động mà không bị chịu hạn chế nhà môi giới chứng khốn thơng thường, tăng từ 40 tỷ USD lên tới gần 2.000 tỷ USD năm 1994-2008 Thị trường tín dụng bảo lãnh tăng từ 180 tỷ USD lên 39 nghìn tỷ USD năm 1997-2008 Nếu nhà kinh tế học Mỹ nghiêm túc làm theo lời khuyên mà họ đưa cho châu Á, họ quan tâm đến xuất đám mây đen bao phủ lĩnh vực tài khổng lồ hồn tồn khơng bị kiểm sốt này, tìm đến thể chế điều tiết nhằm bảo vệ phần cịn lại giới khỏi bão tài Nhưng thay thế, điều ngược lại xảy Đạo luật Gramm-Leach-Bliley, thông qua năm 1999, thay quy định Luật Glass-Steagall thời Đại Suy thoái, vốn cấm công ty vừa ngân hàng đầu tư vừa ngân hàng thương mại Văn luật công khai cho phép thỏa thuận hoán đổi chứng khoán qua kiểm tra Ủy ban Hối đoái Chứng khoán Và Cục dự trữ liên bang Fed cho phép ngân hàng tăng gấp ba tỷ lệ vay nợ, từ mức 10:1 lên mức 30:1 Một số người tỉnh táo đặt câu hỏi âm mưu đằng sau hăng hái dỡ bỏ điều tiết Tháng 8/2005, ơng Raghuram Rajan, Giám đốc kinh tế IMF, có phát biểu hội thảo thường niên Thống đốc ngân hàng trung ương chuyên gia kinh tế cấp cao Jackson Hole, Wyoming, với chủ đề: “Liệu phát triển tài có làm cho giới nguy hiểm hơn?” Câu trả lời ơng “có”, song thính giả buổi hội thảo, có người Alan Greenspan Lawrence Summers, không thấy cảm nhận ý nghĩa lời cảnh báo ông Rajan Chỉ sau xảy khủng hoảng, ông Greenspan thừa nhận hồi tháng 10/2008 rằng: “Tôi nhầm cho tổ chức, đặc biệt ngân hàng thể chế tài khác tư lợi cho họ có khả việc bảo vệ cổ đơng công tổ chức” Quốc Thái (dịch từ Tạp chí American Interest số tháng 9-10/2009) NGUỒN: tuanvietnam.net ... vơ lớn tồn kinh tế – điều mà nhà kinh tế học gọi tác động tiêu cực bên Khi Lehman Brothers sụp đổ, tiền mặt thiếu tín dụng chậm toán tăng mạnh tới mức chưa thấy khắp giới, gây trận suy thối tồn... ràng nhà kinh tế học Mỹ chừng mực khơng xem vấn đề mày cách nghiêm túc, họ không áp thực tế vào thực tế Các thị trường tài tiếp tục mở khiến lĩnh vực tài phình to nhanh nhiều so với kinh tế thực... kinh tế học phải đặt câu hỏi lịch trình tự hóa tài Và điều mà nhà hoạch định sách châu Á làm nhiều Chìm lời khun vơ giá trị việc mở cửa kinh tế cho nguồn vốn nước đầu năm 1990, hầu hết kinh tế