MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Khi UNESCO xác định mục tiêu giáo dục đào tạo của thế kỷ XXI theo định hướng 4 trụ cột” thì đây là vấn đề mang ý nghĩa cách mạng” đối với giáo dục nước ta; nó tác động đến tất cả các bậc học và loại hình giáo dục, song giáo dục người lớn là lĩnh vực chịu tác động trực tiếp và mạnh mẽ hơn cả, bởi mục tiêu đào tạo và chất lượng giáo dục người lớn tác động trực tiếp đến chất lượng nguồn nhân lực của quốc gia. Vì lẽ đó, những năm gần đây đã có rất nhiều nghiên cứu phát triển lý luận dạy học người lớn, trong đó có những nghiên cứu tìm kiếm các phương pháp dạy học người lớn nói riêng nhằm giúp học viên có khả năng giải quyết các vấn đề, yêu cầu học tập cũng như trong thực tiễn nghề nghiệp, thực tiễn cuộc sống. Từ đó, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục người lớn, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực xã hội. Dạy học giải quyết vấn đề là tiếp cận hướng vào việc phát huy vai trò chủ thể tích cực của người học, sớm được nghiên cứu từ những năm 60 của thế kỷ trước và hiện đã được nhiều nước ứng dụng khá rộng rãi ở các bậc học, ngành học, môn học. Song về mặt nghiên cứu lý luận, vẫn còn không ít vấn đề chưa được làm sáng tỏ, chưa theo kịp với xu thế đổi mới giáo dục hiện nay. 1.2. Các trường chính trị, trong những năm gần đây đã tiến hành đổi mới phương pháp trong dạy học lý luận chính trị; song sự đổi mới còn rất chậm, còn nhiều lúng túng và chưa mang lại hiệu quả thiết thực. Thêm vào đó, đội ngũ giảng viên chưa sẵn sàng tích cực tiếp cận phương pháp dạy học theo hướng đổi mới nên khi giảng dạy chủ yếu là thuyết trình lý luận trong giáo trình, khiến cho tâm lý đa số học viên coi việc học lý luận chủ nghĩa MácLênin như một khoa học khô cứng nên ngại học. Để việc dạy học phát huy được năng lực tư duy sáng tạo, nhạy bén của các học viên trong việc áp dụng giải quyết công việc thực tiễn kịp thời, linh hoạt, sáng tạo và hiệu quả, đòi hỏi cấp thiết phải đổi mới phương pháp dạy học. 1.3. Qua nghiên cứu có thể thấy dạy học giải quyết vấn đề tỏ ra đặc biệt thích hợp với việc dạy học Phần Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở trường chính trị, vì đối tượng học tập là những người đã có kinh nghiệm trong công tác. Hơn nữa đặc thù của Phần Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đòi hỏi công tác truyền bá, giáo dục phải gắn liền với việc giải quyết những vấn đề phức tạp và mâu thuẫn của đời sống hiện thực. Vì vậy việc học Phần Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh không phải học thuộc lòng sách giáo khoa, mà cần phải nỗ lực tư duy độc lập để tổng kết thực tiễn vận dụng vào thực tế của địa phương, đơn vị. Với mong muốn được góp phần nâng cao chất lượng đào tạo tại các trường chính trị, tác giả chọn: “Dạy học giải quyết vấn đề Phần Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở các trường chính trị vùng Đồng bằng sông Cửu Long” làm đề tài nghiên cứu. Việc nghiên cứu này là rất thiết thực vì nó vừa mang ý nghĩa về mặt lý luận lẫn về mặt thực tiễn trong việc thực hiện đổi mới nội dung, phương pháp dạy học lý luận chính trị nhằm hướng đến việc nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ chủ chốt ở cơ sở nguồn nhân lực rất quan trọng và cần thiết cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế của nước ta.
Tính cấp thiết của đề tài
UNESCO đã xác định mục tiêu giáo dục thế kỷ XXI với "4 trụ cột", tạo ra một cuộc cách mạng trong giáo dục Việt Nam, đặc biệt ảnh hưởng mạnh mẽ đến giáo dục người lớn Chất lượng giáo dục người lớn trực tiếp ảnh hưởng đến nguồn nhân lực quốc gia, dẫn đến sự gia tăng nghiên cứu về lý luận và phương pháp dạy học cho đối tượng này Những nghiên cứu này nhằm trang bị cho học viên khả năng giải quyết vấn đề và đáp ứng yêu cầu trong học tập cũng như thực tiễn nghề nghiệp, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục người lớn và nguồn nhân lực xã hội.
Dạy học giải quyết vấn đề là phương pháp giáo dục tập trung vào việc phát huy vai trò tích cực của người học, đã được nghiên cứu từ những năm 1960 và hiện đang được áp dụng rộng rãi ở nhiều cấp học và môn học Tuy nhiên, trong lĩnh vực nghiên cứu lý luận, vẫn còn nhiều vấn đề chưa được làm rõ và chưa theo kịp với xu thế đổi mới giáo dục hiện nay.
Trong những năm gần đây, các trường chính trị đã tiến hành đổi mới phương pháp dạy học lý luận chính trị, nhưng quá trình này diễn ra chậm và chưa mang lại hiệu quả thực tiễn Đội ngũ giảng viên vẫn chưa sẵn sàng áp dụng các phương pháp dạy học đổi mới, dẫn đến việc giảng dạy chủ yếu dựa vào thuyết trình lý luận, khiến học viên cảm thấy việc học lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin trở nên khô cứng và ngại tham gia Để phát huy năng lực tư duy sáng tạo và khả năng áp dụng kiến thức vào thực tiễn một cách hiệu quả, việc đổi mới phương pháp dạy học là điều cấp thiết.
Dạy học giải quyết vấn đề được coi là phương pháp phù hợp để giảng dạy phần Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị, bởi đối tượng học viên thường là những người có kinh nghiệm thực tiễn Đặc thù của nội dung này yêu cầu việc truyền bá kiến thức phải gắn liền với việc giải quyết các vấn đề phức tạp trong đời sống thực tiễn Do đó, việc học không chỉ đơn thuần là ghi nhớ lý thuyết mà cần phát triển tư duy độc lập nhằm áp dụng kiến thức vào thực tế địa phương Nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, tác giả lựa chọn đề tài nghiên cứu “Dạy học giải quyết vấn đề phần Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở các trường chính trị vùng Đồng bằng sông Cửu Long.” Nghiên cứu này có ý nghĩa lý luận và thực tiễn, góp phần đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy lý luận chính trị, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ chủ chốt, nguồn nhân lực quan trọng cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế của đất nước.
Mục đích nghiên cứu
Dựa trên cơ sở khoa học về việc dạy học giải quyết vấn đề, tác giả đề xuất một số nguyên tắc, biện pháp và điều kiện nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị vùng Đồng bằng sông Cửu Long Những đề xuất này nhằm cải thiện hiệu quả giáo dục và đào tạo trong khu vực, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương.
Khách thể và đối tượng nghiên cứu
Dạy học Phần Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở các trường chính trị vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Dạy học giải quyết vấn đề trong phần Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long là một nhiệm vụ quan trọng Việc này không chỉ giúp nâng cao nhận thức của học viên về lý luận mà còn góp phần vào việc phát triển tư duy phản biện và khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tiễn Chương trình giảng dạy cần chú trọng vào việc phân tích các vấn đề cụ thể, từ đó tạo điều kiện cho học viên thảo luận và tìm ra giải pháp hiệu quả Sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành sẽ giúp học viên hiểu sâu sắc hơn về các giá trị cốt lõi của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.
Giả thuyết khoa học
Dạy học về những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh cần tuân thủ chặt chẽ các nguyên tắc và biện pháp khoa học, điều này đóng vai trò quyết định trong việc nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường chính trị, đặc biệt là ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận của dạy học giải quyết vấn đề liên quan đến những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh ở các trường chính trị tỉnh là rất quan trọng Phân tích cơ sở thực tiễn của dạy học trong bối cảnh này, đặc biệt ở các trường chính trị vùng Đồng bằng sông Cửu Long, sẽ giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và hiểu biết về các lý thuyết chính trị Việc áp dụng các lý thuyết này vào thực tiễn giáo dục không chỉ góp phần phát triển tư duy phê phán mà còn tạo ra môi trường học tập tích cực cho sinh viên.
Trong phần "Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở các trường chính trị vùng Đồng bằng sông Cửu Long," cần xây dựng các nguyên tắc và đề xuất biện pháp dạy học nhằm giải quyết các vấn đề hiện tại Việc áp dụng các phương pháp giáo dục hiệu quả sẽ giúp nâng cao chất lượng giảng dạy và tiếp thu tri thức cho học viên, đồng thời khẳng định giá trị của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong bối cảnh phát triển của khu vực.
5.4 Tiến hành thực nghiệm và đề xuất áp dụng các biện pháp dạy học đã nêu.
Phương pháp nghiên cứu
Luận án áp dụng phương pháp luận duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin trong toàn bộ nghiên cứu, đồng thời dựa vào các quan điểm và chủ trương của Đảng, Nhà nước về đổi mới phương pháp dạy học Nghiên cứu còn được xây dựng trên cơ sở lý luận dạy học hiện đại cùng với lý luận - phương pháp dạy học bộ môn Giáo dục chính trị.
6.2 Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê và hệ thống hoá tài liệu, tạp chí trong và ngoài nước liên quan đến dạy học giải quyết vấn đề, nghiên cứu các vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị vùng Đồng bằng sông Cửu Long nhằm xây dựng cơ sở lý thuyết cho quá trình nghiên cứu, các phương pháp này được áp dụng đan xen xuyên suốt toàn bộ luận án.
6.3 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Quan sát thái độ và sự chú ý của học viên trong việc học tập giải quyết vấn đề liên quan đến chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh là rất quan trọng Những biểu hiện hứng thú và tính tích cực nhận thức của học viên sẽ góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy tại các trường chính trị vùng Đồng bằng sông Cửu Long Việc hiểu rõ những yếu tố này sẽ giúp cải thiện phương pháp giảng dạy và tạo ra môi trường học tập tích cực hơn cho sinh viên.
Sử dụng phiếu hỏi, phỏng vấn và đàm thoại với giảng viên và học viên để thu thập thông tin liên quan đến phương pháp dạy học giải quyết vấn đề về chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị ở Đồng bằng sông Cửu Long.
Tổ chức thực nghiệm sư phạm để phân tích, đánh giá và so sánh nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng thông qua các tác động thực nghiệm
Khai thác trí tuệ của các chuyên gia qua nhiều phương pháp khác nhau giúp thu thập ý kiến đóng góp và thông tin cần thiết cho nghiên cứu luận án.
6.3.5 Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động
Nghiên cứu, phân tích sản phẩm hoạt động của học viên trong học tập giải quyết vấn đề nhằm phục vụ cho quá trình phân tích luận án.
Những luận điểm cơ bản cần bảo vệ
Dạy học giải quyết vấn đề cần tuân thủ các nguyên tắc dạy học phổ biến nhưng cũng phải có những đặc trưng riêng Khi áp dụng vào giảng dạy các nội dung cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, phương pháp này sẽ nâng cao hiệu quả học tập, giúp người học tiếp cận và hiểu vấn đề một cách thuận lợi hơn.
Dạy học giải quyết vấn đề cần thay đổi toàn diện từ mục tiêu, nội dung học tập đến phương pháp và cách tổ chức dạy học Đồng thời, cũng cần đổi mới cách kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh để đảm bảo hiệu quả giáo dục.
Việc xác định đúng các biện pháp và quy trình thực hiện trong giảng dạy các vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh sẽ giúp giảng viên linh hoạt, sáng tạo và chủ động hơn trong quá trình dạy học Điều này không chỉ nâng cao hiệu quả giảng dạy mà còn góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu đào tạo tại các trường chính trị tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Đóng góp mới của luận án
Luận án đã bổ sung lý luận dạy học giải quyết vấn đề liên quan đến chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị vùng Đồng bằng sông Cửu Long, từ đó phát triển hệ thống lý luận dạy học Dựa trên việc đánh giá thực trạng dạy học, tác giả đề xuất các nguyên tắc và biện pháp nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy ở các trường chính trị tỉnh trong khu vực này.
9.3 Luận án có thể xem là tài liệu tham khảo giúp giảng viên, cán bộ quản lý nghiên cứu vận dụng và phát triển thêm.
Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận án gồm 4 chương:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về dạy học giải quyết vấn đề
Chương 2: Cơ sở khoa học dạy học giải quyết vấn đề tập trung vào những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, đặc biệt là trong bối cảnh giảng dạy tại các trường chính trị tỉnh Nội dung này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng lý thuyết vào thực tiễn giáo dục, nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển tư duy phản biện cho học viên Thông qua việc nghiên cứu sâu sắc các nguyên lý của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, giáo viên có thể trang bị cho học viên những kiến thức cần thiết để giải quyết các vấn đề xã hội hiện nay.
Chương 3 trình bày nguyên tắc, biện pháp và điều kiện cần thiết để dạy học về những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long Nội dung này nhằm nâng cao nhận thức và hiểu biết cho học viên, đồng thời góp phần vào việc phát triển tư duy chính trị trong bối cảnh hiện đại Việc áp dụng các phương pháp giảng dạy hiệu quả sẽ giúp học viên tiếp cận và vận dụng lý thuyết vào thực tiễn một cách linh hoạt và sáng tạo.
Chương 4: Thực nghiệm sư phạm
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ DẠY HỌC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Các nghiên cứu về dạy học giải quyết vấn đề
Các thuật ngữ như dạy học nêu vấn đề, dạy học giải quyết vấn đề, và dạy học dựa vào vấn đề đều phản ánh một xu hướng dạy học tích cực Nghiên cứu cho thấy phương pháp dạy học tích cực đã tồn tại từ lâu trong lịch sử giáo dục và đang thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu trên toàn thế giới Đặc biệt, dạy học giải quyết vấn đề đã trở thành một lĩnh vực nghiên cứu nổi bật từ nửa cuối thế kỷ 20.
Trong nghiên cứu về dạy học giải quyết vấn đề, các nhà giáo dục đã đề cập đến nhiều yếu tố quan trọng như khái niệm vấn đề, tình huống học tập và quy trình giải quyết vấn đề Họ cũng phân tích đặc trưng, nguyên tắc, hình thức, yêu cầu và điều kiện cần thiết cho phương pháp này Thêm vào đó, các ưu và nhược điểm của dạy học giải quyết vấn đề cũng được nêu rõ trong các nghiên cứu của họ, tạo nên một cái nhìn toàn diện về phương pháp dạy học này.
Trước tiên ta thấy hiện tượng “nêu vấn đề” trong dạy học đã xuất hiện từ thời
Hi Lạp và Trung Hoa cổ đại nổi bật với hai nhân vật vĩ đại là Xôcơrat và Khổng Tử Xôcơrat đã áp dụng “tính nêu vấn đề” trong các cuộc tranh luận, giúp mọi người giải quyết mâu thuẫn thông qua phương pháp hỏi - đáp, tạo ra tri thức mới Tương tự, Khổng Tử nhấn mạnh tầm quan trọng của suy nghĩ tích cực trong học tập, sử dụng “phương pháp gợi mở” để học trò tự khám phá chân lý Mặc dù tư tưởng của họ chưa có ảnh hưởng lớn vào thời điểm đó, nhưng đã khởi nguồn cho một xu hướng dạy học tích cực đáng ghi nhận.
Tư tưởng dạy học giải quyết vấn đề đã xuất hiện từ thời cổ đại, nhưng chỉ thực sự được chú trọng từ nửa cuối thế kỷ XIX Các nhà khoa học trong nền “giáo dục học mới” nhấn mạnh vai trò của tư duy trong việc tiếp thu tri thức Tuy nhiên, để dạy học giải quyết vấn đề trở thành một hệ thống lý thuyết có giá trị khoa học, cần đến các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học giáo dục thế kỷ XX, đặc biệt là trong những thập niên 60 và 70 Sự phát triển của khoa học và công nghệ đã ảnh hưởng lớn đến quá trình dạy học, khiến các nhà nghiên cứu giáo dục tìm kiếm các phương pháp tối ưu nhằm nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức của học sinh.
Với mục tiêu chuyển đổi phương pháp dạy học từ việc thông báo và tái hiện sang việc khuyến khích người học chủ động tìm tòi và tự lĩnh hội tri thức, dạy học giải quyết vấn đề đã trở thành một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng Phương pháp này không chỉ được áp dụng rộng rãi trong thực tiễn dạy học tại các trường phổ thông mà còn thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học trên toàn thế giới, được phát triển dưới nhiều tên gọi khác nhau.
Các nhà nghiên cứu từ Liên Xô cũ và Ba Lan, như M.N.Xcatkin, V.Ôkôn, I.Ia.Lecne, A.M.Machiuskin và M.Makhamutôp, đã có những đóng góp quan trọng trong lĩnh vực dạy học giải quyết vấn đề Tuy nhiên, do cách tiếp cận khác nhau, mỗi tác giả định nghĩa dạy học giải quyết vấn đề theo những khía cạnh riêng M.A.Đanilốp, M.N.Xcatkin, A.M.Machiuskin, và V.Ôkôn nhấn mạnh rằng đây là phương pháp giúp phát huy tính tích cực của học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức Ngược lại, M.Crugliăc lại coi đây là hình thức hiệu quả để tổ chức quá trình tìm tòi tri thức thông qua việc giải quyết vấn đề Trong khi đó, N.G.Kazansky và T.S.Nazarova đưa ra một cách tiếp cận toàn diện hơn, xem dạy học giải quyết vấn đề là hình thức dạy học mà học sinh tự nghiên cứu và tiếp thu kiến thức một cách độc lập.
N.M Zvereva cho rằng dạy học giải quyết vấn đề là phương pháp hiệu quả nhất để kích thích tư duy của học sinh, khác với các tiếp cận truyền thống.
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng dạy học giải quyết vấn đề có ảnh hưởng quan trọng đến việc phát triển tư duy và trí tuệ của học sinh, như được nhấn mạnh bởi các nhà nghiên cứu như L.V.Zancop, M.Alêcxeep, và N.G.Kazansky - T.S.Nazarova Ngoài ra, phương pháp này cũng góp phần thúc đẩy tính tích cực nhận thức, hình thành động cơ và hứng thú học tập cho học sinh, theo nhận định của B.P.Êxipov và I.F.Kharlamôp.
Các công trình nghiên cứu đã khẳng định tầm quan trọng của dạy học giải quyết vấn đề trong lý luận và thực tiễn giáo dục, cung cấp nội dung cơ bản và minh chứng thuyết phục Tuy nhiên, mặc dù đề cập đến khái niệm vấn đề, cách tạo tình huống có vấn đề và quy trình áp dụng trong dạy học, các nghiên cứu này vẫn chưa xây dựng được hệ thống lý luận đầy đủ về dạy học giải quyết vấn đề, chỉ dừng lại ở việc khẳng định kết quả thực nghiệm từ phương pháp dạy học nêu vấn đề tại các trường phổ thông.
Năm 1866, A Dixtecvec đã phản đối phương pháp giảng dạy kinh viện và lối học vẹt, đồng thời phân biệt hai cách dạy: Phát triển - trình bày và Phát triển - đặt câu hỏi (ơrixtic) Ông ủng hộ phương pháp đặt câu hỏi, cho phép học sinh tự tìm tòi, cân nhắc và phán đoán để khám phá kiến thức Với tư tưởng tiến bộ này, A Dixtecvec đã có ảnh hưởng lớn trong việc phát triển phương pháp đàm thoại-ơrixtic và thay đổi vai trò của giáo viên trong giáo dục.
Tư tưởng dạy học tìm tòi và giải quyết vấn đề đã được John Dewey phát triển qua các tác phẩm như “Chúng ta suy nghĩ như thế nào” (1909) và “Dân chủ và giáo dục” (1916) Năm 1933, ông tiếp tục nghiên cứu và chỉ ra những khía cạnh quan trọng của phương pháp này trong giáo dục.
Để làm sáng tỏ vấn đề cần giải quyết, cá nhân cần thực hiện 5 bước quan trọng Ông Dewey nhấn mạnh rằng các chiến lược dạy học theo định hướng tìm tòi nên khuyến khích học sinh tự phát hiện mục đích của cuộc tìm tòi, hình thành giả thuyết, áp dụng kết luận vào các tình huống mới và đưa ra những tổng quát hóa có ý nghĩa Mặc dù nghiên cứu của ông có ảnh hưởng lớn đến giáo dục hiện đại, nhưng Dewey vẫn chưa phát triển một hệ thống lý luận hoàn chỉnh về dạy học giải quyết vấn đề.
Lý thuyết dạy học giải quyết vấn đề đang phát triển mạnh mẽ, với nhiều tên gọi khác nhau, nhấn mạnh vai trò trung tâm của người học trong quá trình giảng dạy Các thuật ngữ chính liên quan đến phương pháp này bao gồm "Học tập dựa vào vấn đề" (Problem Based Learning) và "Học tập giải quyết vấn đề" (Problem Solving Learning), phản ánh xu hướng nghiên cứu tại các nước phương Tây từ những năm 80 Học tập dựa vào vấn đề được coi là một phương pháp dạy học mới, đặc biệt phù hợp với bậc đại học, với nhiều nghiên cứu tập trung vào ứng dụng trong các lĩnh vực đào tạo khác nhau Các nhà nghiên cứu như Howard S Barrows, Robyn M Tamblyn, và Barbara Duch đã chỉ ra rằng mục tiêu của phương pháp này bao gồm: phát triển kiến thức linh hoạt cho sinh viên, nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề, tự định hướng học tập, hợp tác trong giải quyết vấn đề, và tạo động lực học tập cho sinh viên.
Cũng nghiên cứu về mục tiêu của “học tập dựa vào vấn đề”, tác giả Howard
S Barrows [120] đưa ra kết quả như sau: 1) Phát triển kỹ năng lập luận và suy nghĩ của sinh viên (thông qua việc giải quyết vấn đề, nhận thức và tư duy sáng tạo); 2) Giúp sinh viên trở thành người độc lập, chủ động trong học tập; điều khiển và định hướng việc học tập của bản thân Ông còn đưa ra chìa khoá để học tập dựa vào vấn đề thành công là: vấn đề được xem là tiêu điểm của việc học tập; Học tập là quá trình giải quyết các vấn đề; vấn đề như là tích hợp của kiến thức và kỹ năng; Tạo ra chuyển hoá tự giác trong bản thân người học tích cực giải quyết các vấn đề học tập. Bên cạnh đó, một số kết quả nghiên cứu ở phương diện những thách thức, khó khăn và những đặc điểm của tiếp cận học tập dựa vào vấn đề trong đào tạo đại học, đó là các công trình của Major Claire [128]; Savin Baden [133] Theo Major Claire
Học tập dựa vào vấn đề (PBL) đối mặt với nhiều thách thức trong giáo dục đại học, bao gồm: 1/ Hiểu nhầm về PBL như một phương pháp giảng dạy giải quyết vấn đề; 2/ Thiếu sự đồng thuận giữa các giảng viên khi áp dụng đề cương dạy học; 3/ Thiếu nghiên cứu về bản chất của các vấn đề được áp dụng; 4/ Đầu tư không hợp lý cho việc thiết kế và cập nhật nguồn dữ liệu học tập; 5/ Phương pháp đánh giá không phù hợp với kết quả học tập; 6/ Thời gian thiết kế khóa học lớn hơn so với phương pháp truyền thống; 7/ Sinh viên thường quen với phương pháp học truyền thống, dẫn đến lo lắng trước vai trò mới Những thách thức này giúp giảng viên và sinh viên nhận thức rõ trách nhiệm và chuẩn bị các yêu cầu cần thiết để thực hiện PBL hiệu quả Các nghiên cứu về "học tập giải quyết vấn đề" trong giáo dục đại học đã được thực hiện bởi nhiều tác giả nổi tiếng như George Polya, R.Woods Donald, Richard E.Mayer, và Jonathan Baron.
Các nghiên cứu về dạy học giải quyết vấn đề Phần Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở trường đại học và trường chính trị
Nghiên cứu về dạy học giải quyết vấn đề trong phần Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị là sự tiếp nối và phát triển từ các công trình nghiên cứu trước đây về đổi mới giáo dục ở Việt Nam Đặc biệt, việc đổi mới phương pháp dạy học môn lý luận chính trị tại các trường cao đẳng và đại học cũng được nhấn mạnh Trong số nhiều công trình nghiên cứu, một số tác phẩm có liên quan trực tiếp đến việc dạy học giải quyết vấn đề này cần được đề cập.
Tác giả Phùng Văn Bộ trong cuốn “Một số vấn đề về phương pháp giảng dạy và nghiên cứu Triết học” nhấn mạnh rằng để hiểu kiến thức triết học, cần nắm vững các khái niệm, phạm trù và quy luật triết học, vì chúng là nền tảng của các chuyên đề Triết học Ông đã đề xuất hệ thống phương pháp dạy học các nguyên lý triết học Mác-Lênin, bao gồm thuyết trình, nêu vấn đề, đàm thoại, kể chuyện, trực quan, vận dụng tri thức liên môn, và củng cố kiến thức Tương tự, tác giả Vũ Hồng Tiến trong tác phẩm “Phương pháp giảng dạy kinh tế chính trị ở các trường Đại học, Cao đẳng” cũng tập trung vào phương pháp nêu vấn đề trong giảng dạy kinh tế chính trị, đồng thời đề xuất các kiểu và bước thực hiện phương pháp này.
Trong bài viết của mình, Đào Thị Ngọc Minh đã chỉ ra rằng giờ học bộ môn kinh tế chính trị Mác - Lênin hiện nay thiếu sự hấp dẫn, chủ yếu nặng về lý thuyết và khô khan, dẫn đến tình trạng sinh viên học "cho qua" Mục tiêu hình thành và phát triển tư duy kinh tế cho sinh viên chưa đạt yêu cầu Để nâng cao chất lượng đào tạo đại học, việc đổi mới phương pháp giảng dạy ở tất cả các môn học, bao gồm kinh tế chính trị, là điều cần thiết.
Tác giả Trần Thị Mai Phương đã nghiên cứu sâu về phương pháp dạy học tích cực trong môn Kinh tế chính trị qua cuốn sách "Dạy học kinh tế chính trị theo phương pháp tích cực" Cuốn sách trình bày các giải pháp đồng bộ nhằm áp dụng dạy học tích cực, bao gồm vận dụng phương pháp dạy học tích cực, đánh giá theo hướng tích cực, sử dụng công nghệ, thiết kế quy trình dạy học, và hướng dẫn tự học Đặc biệt, tác giả chú trọng đến các phương pháp như giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, tích cực hóa thuyết trình, và dạy học theo dự án, kèm theo những ví dụ cụ thể cho từng phương pháp Đây là một tài liệu quan trọng, bàn luận chi tiết về việc áp dụng dạy học tích cực trong Kinh tế chính trị thông qua việc tác động vào các yếu tố trong quá trình giảng dạy.
Cùng với triết học và kinh tế chính trị học, chủ nghĩa xã hội khoa học cũng nhận được sự quan tâm nghiên cứu đáng kể, đặc biệt là từ tác giả Nguyễn Văn Cư.
Chương 7 trong "Giáo trình phương pháp dạy học chủ nghĩa xã hội khoa học" trình bày các vấn đề chung liên quan đến việc áp dụng phương pháp dạy học này trong môn học, bao gồm sự cần thiết và bản chất của phương pháp, các giai đoạn thực hiện khi sử dụng tình huống vấn đề, cùng với các hình thức phổ biến trong việc áp dụng phương pháp Độc giả sẽ tìm thấy những chỉ dẫn quý báu giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy môn chủ nghĩa xã hội khoa học.
Nhóm tác giả Trần Đình Tuấn và Nguyễn Văn Huy nhấn mạnh rằng để giảng dạy hiệu quả những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, cần phải áp dụng thủ pháp tạo tình huống thực tiễn, kết nối lý luận với thực tiễn Việc giảng dạy thường thiếu hấp dẫn do nội dung nặng lý thuyết hàn lâm, không gắn liền với thực tiễn Do đó, giảng viên cần tạo ra tình huống có vấn đề để sinh viên suy nghĩ và tìm tòi giải pháp Điều này không chỉ kích thích tư duy mà còn tạo động lực cho sinh viên tìm kiếm tri thức mới, giúp họ chủ động tiếp thu lý luận mà không cảm thấy bị áp lực Qua đó, sinh viên dễ dàng tiếp nhận các nguyên lý, lý luận, từ đó phát triển niềm đam mê với môn học và tự trang bị phương pháp luận để giải quyết các vấn đề thực tiễn khác.
Vấn đề tự học của sinh viên trong môn nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin được tác giả Mai Thu Trang nhấn mạnh do tính trừu tượng và khoa học của môn học này Để nâng cao khả năng tự học, giảng viên cần biên soạn tài liệu hướng dẫn, giúp sinh viên xác định mục tiêu học tập, nội dung cần học và cách thức hoàn thành mục tiêu Giảng viên cũng cần có năng lực tổ chức giảng dạy, thiết kế bài học theo quy trình công nghệ và tạo điều kiện cho sinh viên phát huy khả năng tự học và làm việc nhóm Đồng thời, tăng cường các hình thức thảo luận trong giảng dạy Về phía sinh viên, họ cần thay đổi phương pháp học tập, chủ động chiếm lĩnh tri thức, chuẩn bị tài liệu cần thiết và tích cực tham gia, hợp tác với giảng viên và bạn học trong quá trình tự học.
Trong bài viết của tác giả Nguyễn Thị Thanh Mai, phương pháp nêu vấn đề được khẳng định là một phương pháp dạy học hiện đại trong môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, nhằm kích thích trí tuệ và nhu cầu nhận thức của sinh viên Phương pháp này không chỉ phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay, mà còn góp phần đào tạo nguồn nhân lực mới cho sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam trong hiện tại và tương lai.
Nhiều tài liệu, bài viết và luận văn đã thảo luận về việc đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt là phương pháp dạy học nêu vấn đề và giải quyết vấn đề trong giảng dạy môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin tại các trường cao đẳng, đại học trên toàn quốc Gần đây, hệ thống các trường chính trị cũng chú trọng đến việc cải tiến phương pháp dạy học các môn lý luận chính trị theo hướng tích cực Nhiều công trình nghiên cứu, đề tài luận án và hội thảo đã được tổ chức để bàn về vấn đề này, với sự tham gia của nhiều tác giả nổi bật.
Tác giả Trần Sỹ Phán nhấn mạnh rằng có nhiều phương pháp dạy học, phản ánh sự đa dạng và phức tạp trong tổ chức hoạt động nhận thức cho người học Trong nhiều năm qua, phương pháp dạy học truyền thống chủ yếu được sử dụng, với thầy giảng bài và trò ghi nhớ một cách máy móc, dẫn đến việc người học thiếu sáng tạo và khả năng vận dụng lý luận vào thực tiễn hạn chế Điều này cho thấy phương pháp thuyết trình không khuyến khích tính tích cực và chủ động của người học Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, cần cải tiến phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, với các phương pháp như nêu vấn đề, nghiên cứu, sử dụng tài liệu và sách giáo khoa, cùng phương pháp vấn đáp, là phù hợp cho giảng dạy triết học Mác - Lênin Những phương pháp này giúp phát triển kỹ năng nhận thức sáng tạo, khả năng làm việc độc lập và lý trí để tìm ra các quy luật và ý nghĩa triết học, biến kiến thức thành niềm tin khoa học.
Nguyễn Thu Huyền cho rằng dạy học nêu vấn đề là phương pháp kích thích nhu cầu nhận thức từ bên trong, giúp người học phát triển tư duy độc lập và sáng tạo, biến quá trình đào tạo thành tự đào tạo Nghiên cứu cho thấy phương pháp này đặc biệt phù hợp với việc dạy triết học Mác-Lênin tại Trường Chính trị Tô Hiệu Hải Phòng, nơi học viên đã có kinh nghiệm công tác Đặc thù của môn triết học Mác-Lênin yêu cầu việc truyền bá và giáo dục phải gắn liền với việc giải quyết những vấn đề phức tạp và mâu thuẫn trong đời sống hiện thực.
Tác giả Hồ Minh Đức từ Trường Chính trị tỉnh Nghệ An đã trình bày trong bài viết của mình về sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy - học lý luận chính trị trong bối cảnh hội nhập toàn cầu Ông nhấn mạnh rằng việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực không chỉ là yêu cầu cấp bách mà còn giúp kết nối kiến thức của giảng viên với khả năng tư duy độc lập của học viên, khuyến khích họ chủ động tham gia vào quá trình học tập và nghiên cứu.
Tác giả Dương Thanh Bình đã nêu rõ thực trạng áp dụng phương pháp dạy học tích cực tại Trường Chính trị tỉnh Nghệ An, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải tiến phương pháp giảng dạy để nâng cao chất lượng đào tạo.
Trong thời gian qua, An đã đạt được những kết quả tích cực trong việc nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ Tuy nhiên, tác giả cũng chỉ ra một số hạn chế và đề xuất giải pháp để tiếp tục áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo hơn nữa.
Những vấn đề luận án cần giải quyết
Nghiên cứu trong và ngoài nước đã chứng minh sức hấp dẫn và hiệu quả của phương pháp dạy học nêu vấn đề và giải quyết vấn đề trong giáo dục Từ những năm 60, 70, các nghiên cứu đã chỉ ra tính ứng dụng của phương pháp này trong giảng dạy các môn khoa học cơ bản và đào tạo y khoa Gần đây, nhiều nhà nghiên cứu đề xuất áp dụng lý luận dạy học nêu vấn đề cho các lĩnh vực như y tế, nông nghiệp, kinh tế, và luật tại các trường đại học quốc tế Tại Việt Nam, một số nghiên cứu cũng đã được thực hiện nhằm đổi mới phương pháp dạy học, phát triển tư duy độc lập và nâng cao hứng thú học tập cho học sinh Tuy nhiên, các kết quả nghiên cứu hiện tại vẫn chưa cung cấp một hệ thống lý luận tổng quan về dạy học nêu vấn đề, cũng như những gợi ý cụ thể cho giáo viên và học sinh trong việc áp dụng hiệu quả phương pháp này trong từng cấp học và lĩnh vực đào tạo.
Hồ Chí Minh tại các trường chính trị tỉnh chưa có nghiên cứu nào chỉ ra các nguyên tắc, biện pháp thiết kế và chuyển tải nội dung học theo hướng giải quyết vấn đề Việc tổ chức và mức độ áp dụng phương pháp này trong giảng dạy cũng chưa được khai thác sâu Hơn nữa, yêu cầu của giảng viên và học viên đối với dạy học giải quyết vấn đề vẫn chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng.
Nội dung nghiên cứu của đề tài còn mới mẻ và sẽ đối mặt với nhiều thách thức, nhưng cũng có những thuận lợi nhất định Luận án đã kế thừa các quan niệm quan trọng từ các nhà giáo dục học, giúp xây dựng cơ sở lý luận vững chắc Bằng cách tiếp thu ý kiến của những người đi trước về đặc trưng, nguyên tắc, biện pháp và quy trình dạy học giải quyết vấn đề, luận án sẽ định hướng cho việc xây dựng các nguyên tắc và biện pháp cần thiết cho nghiên cứu.
Như đã đề cập, đây là một vấn đề còn mới mẻ và có nhiều khía cạnh để nghiên cứu Tuy nhiên, trong khuôn khổ và giới hạn nhất định, luận án sẽ chỉ tập trung vào một số nội dung cụ thể.
Bài viết này làm rõ các khái niệm quan trọng như vấn đề, vấn đề học tập, tình huống có vấn đề và dạy học giải quyết vấn đề Nó cũng đóng góp vào việc hệ thống hóa các vấn đề lý luận liên quan đến dạy học giải quyết vấn đề trong môn học Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị tỉnh.
Dựa trên lý luận và thực tiễn của phương pháp dạy học giải quyết vấn đề, bài viết tập trung vào việc giảng dạy các nội dung cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị tỉnh Bài viết cũng xác định các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả dạy học, góp phần vào việc phát triển tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề cho học viên.
Định hướng cho giảng viên và học viên trong quá trình dạy học là rất quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy các vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị tỉnh.
Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng dạy học các vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh tại các trường chính trị tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long hiện nay là cần thiết để xác định các biện pháp dạy học hiệu quả Việc này không chỉ giúp giải quyết các vấn đề trong giảng dạy mà còn góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở khu vực này.
Xây dựng quy trình dạy học giải quyết vấn đề là cần thiết để giảng viên có thể áp dụng hiệu quả trong giảng dạy các vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng giảng dạy mà còn tạo nền tảng cho hệ thống học tập và các tình huống dạy học phù hợp với học viên tại các trường chính trị tỉnh.
Dạy học giải quyết vấn đề đã được nghiên cứu từ những năm 60, 70 của thế kỷ XX và hiện nay đã có nhiều công trình đề cập đến lý luận cũng như ứng dụng trong các môn học ở trường phổ thông Gần đây, nghiên cứu này đã mở rộng đến sinh viên đại học và các môn học kỹ thuật, xã hội Tuy nhiên, việc ứng dụng dạy học giải quyết vấn đề trong giảng dạy lý luận chính trị, đặc biệt là trong hệ thống trường chính trị tỉnh, vẫn còn hạn chế và chưa có nhiều nghiên cứu cụ thể Do đó, đề tài này sẽ tập trung vào nghiên cứu cơ sở lý luận của dạy học giải quyết vấn đề, phân tích thực trạng, từ đó đề xuất các nguyên tắc, biện pháp và điều kiện nhằm nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ tại các trường chính trị tỉnh.