Phát triển năng lực lập luận trong môn Toán lớp 2. Để có được sự phát triển toàn diện thì đầu tiên giáo viên cần phải hình thành năng lực học tập cho các em. Nó bao gồm nhiều năng lực: năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tư duy, năng lực sáng tạo, năng lực quan sát, năng lực hợp tác… tất cả đều quan trọng. Trong đó năng lực tư duy lập luận toán học là một năng lực không thể thiếu trong môn Toán. Vì vậy việc hình thành và phát triển năng lực tư duy lập luận toán học cho học sinh ngay từ mỗi tiết học là điều vô cùng cần thiết.
LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀ
Trong hệ thống giáo dục Việt Nam, cấp Tiểu học đóng vai trò quan trọng là nền tảng cho sự phát triển nhân cách và thành công của học sinh trong tương lai Do đó, việc chú trọng giáo dục ở cấp Tiểu học là rất cần thiết để đảm bảo sự tiến bộ trong các cấp học tiếp theo.
Trong dạy học Tiểu học, việc tích cực hóa người học và tạo điều kiện cho học sinh tự phát hiện kiến thức là rất quan trọng Nội dung toán học có tính trừu tượng cao, trong khi học sinh Tiểu học lại thiên về cảm nhận cụ thể Do đó, giáo viên cần áp dụng phương pháp dạy học hợp lý để giúp học sinh tiếp cận kiến thức trừu tượng một cách hiệu quả, theo quy luật từ trực quan đến tư duy trừu tượng và thực tiễn Để phát triển toàn diện, giáo viên cần hình thành năng lực học tập cho học sinh, bao gồm năng lực giải quyết vấn đề, tư duy, sáng tạo, quan sát và hợp tác Trong đó, năng lực tư duy - lập luận toán học là thiết yếu và cần được hình thành ngay từ những tiết học đầu tiên.
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo đóng vai trò quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông mới, giúp học sinh thay đổi nhận thức và hành động Với mục tiêu giáo dục toàn diện, hoạt động này thúc đẩy sự thay đổi sâu sắc về nội dung và phương pháp dạy học, tạo ra những thế hệ học sinh có định hướng tương lai Thông qua các trải nghiệm, học sinh có cơ hội áp dụng kiến thức vào thực tiễn, từ đó phát triển năng lực thực tiễn và tiềm năng sáng tạo, bao gồm cả năng lực tư duy.
Trong năm học 2019 – 2020, tôi dạy lớp 2 và nhận thấy rằng hầu hết các em học sinh còn thụ động trong việc học, chưa khai thác hết tiềm năng của bản thân và vận dụng kiến thức một cách linh hoạt trong thực tế Nhiều giáo viên vẫn chưa mạnh dạn đổi mới phương pháp giảng dạy, dẫn đến việc hạn chế tính tích cực và chủ động của học sinh Vì vậy, tôi đã tìm kiếm và áp dụng các phương pháp dạy học mới nhằm nâng cao chất lượng môn Toán cho học sinh lớp 2, giúp các em phát huy tính tích cực và chủ động trong quá trình học tập.
Đề tài nghiên cứu của tôi là “Biện pháp nâng cao chất lượng môn Toán cho học sinh lớp 2 thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo tại trường Tiểu học Điện Biên Phủ, thành phố Đà Nẵng” Mục tiêu của đề tài là cải thiện kỹ năng toán học cho học sinh thông qua các hoạt động học tập thực tế và sáng tạo, nhằm phát triển tư duy logic và khả năng giải quyết vấn đề của các em.
MỤC TIÊU NHIỆM VỤ ĐỀ TÀI
Nghiên cứu việc hình thành và phát triển năng lực tư duy - lập luận toán học cho học sinh lớp 2 thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn Toán tại trường Tiểu học Điện Biên Phủ, Đà Nẵng Bài viết đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực tư duy – lập luận thông qua các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, giúp học sinh lớp 2 phát triển tư duy logic và kỹ năng giải quyết vấn đề trong toán học.
GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu này tập trung vào việc phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh lớp 2 thông qua các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn Toán Đối tượng nghiên cứu là học sinh tại trường Tiểu học Điện Biên Phủ, quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng Mục tiêu của nghiên cứu là cải thiện khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề của học sinh thông qua việc áp dụng các phương pháp giảng dạy sáng tạo.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Để thực hiện có kết quả đề tài này tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
1 Phương pháp đọc, phân tích – tổng hợp tài liệu
Người thực hiện: Nguyễn Thu Trang Trang 2
- Đọc tài liệu, sau đó phân tích, tổng hợp các thông tin cần thiết làm cơ sở lí luận cho đề tài.
- Dùng hệ thống câu hỏi để thu thập thông tin làm cơ sở thực tiễn cho đề tài.
3 Phương pháp đánh giá và xử lí kết quả
- Đánh giá, phân tích, xử lí số liệu kết quả thu được sau khi thực nghiệm.
Phỏng vấn giáo viên về việc hình thành và phát triển năng lực tư duy - lập luận toán học cho học sinh lớp 2 thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn Toán cho thấy rằng việc áp dụng các phương pháp học tập tích cực giúp học sinh phát triển khả năng tư duy phản biện Các hoạt động trải nghiệm sáng tạo không chỉ kích thích sự hứng thú mà còn nâng cao khả năng giải quyết vấn đề của trẻ Giáo viên nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp lý thuyết với thực hành để học sinh có thể hình dung và áp dụng kiến thức toán học một cách hiệu quả Thông qua các hoạt động này, học sinh được khuyến khích tư duy độc lập và phát triển kỹ năng lập luận, từ đó nâng cao thành tích học tập trong môn Toán.
- Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi của đề tài.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY - LẬP LUẬN TOÁN HỌC THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG MÔN TOÁN CHO HỌC SINH LỚP 2
Cơ sở lý luận của việc hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận toán học thông
a Năng lực và định hướng phát triển năng lực
Năng lực được định nghĩa là sự kết hợp giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ của cá nhân, bao gồm cả các yếu tố tiềm năng Nó phản ánh những đặc điểm tâm lý phù hợp với yêu cầu của một hoạt động cụ thể, nhằm đảm bảo hiệu quả cao trong thực hiện Quan niệm hiện nay cho rằng năng lực là thuộc tính cá nhân hình thành và phát triển từ tố chất bẩm sinh cùng với quá trình học tập và rèn luyện Điều này cho phép con người huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân như hứng thú, niềm tin, ý chí để thành công trong các hoạt động nhất định, đạt được kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể.
Năng lực là sự kết hợp giữa tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện của người học.
Năng lực là sự tích hợp của kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,
Năng lực được hình thành, phát triển thông qua hoạt động và thể hiện ở sự thành công trong hoạt động thực tiễm.
Năng lực có thể được hiểu là sự tổng hòa giữa kiến thức, kỹ năng, phẩm chất, thái độ và hành vi của một cá nhân, giúp họ thực hiện công việc một cách hiệu quả Điều này không chỉ bao gồm kiến thức và kỹ năng mà còn liên quan đến các giá trị, động cơ, đạo đức và hành vi xã hội của người đó.
Người thực hiện: Nguyễn Thu Trang Trang 4
Trong tâm lý học, khái niệm về năng lực toán học được hiểu theo hai hướng:
Năng lực sáng tạo trong nghiên cứu toán học là yếu tố quan trọng, giúp cá nhân đóng góp những công trình có giá trị cho nhân loại Những công trình này không chỉ có ý nghĩa trong thực tiễn mà còn thúc đẩy sự phát triển của khoa học toán học.
Năng lực học tập trong toán học bao gồm khả năng nắm vững các khái niệm, định lý, tính chất và hệ quả toán học Người học có năng lực này sẽ tiếp thu kiến thức toán học nhanh chóng và thực hiện thành thạo các kỹ năng liên quan Điều này cho thấy rằng năng lực học toán là điều kiện cần thiết cho khả năng sáng tạo trong toán học Sáng tạo toán học không chỉ đơn thuần là hiểu các định lý đã được chứng minh, mà còn bao gồm việc phát triển các định nghĩa và định lý mới.
Năng lực toán học có mối liên hệ chặt chẽ với trực giác và sự sáng tạo trong nghiên cứu J.Ađama đã phân tích quá trình sáng tạo của các nhà toán học và xác định rằng nó bao gồm bốn giai đoạn: chuẩn bị, ấp ủ, bừng sáng và kiểm chứng, mỗi giai đoạn có những đặc điểm riêng Sự sáng tạo không chỉ thể hiện khả năng tư duy mà còn phản ánh mức độ phát triển cao trong nhận thức của con người.
Năng lực toán học đóng vai trò quan trọng trong hoạt động trí tuệ của học sinh, giúp các em hiểu rõ và áp dụng hiệu quả kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo trong học tập môn Toán.
Năng lực tư duy - lập luận toán học là yếu tố thiết yếu trong dạy học môn Toán ở Tiểu học, góp phần vào nhiều hoạt động quan trọng như hình thành kiến thức mới, thực hiện yêu cầu của giáo viên và sách giáo khoa, cũng như giải toán Do đó, có thể khẳng định rằng năng lực này thuộc loại năng lực chuyên biệt.
- Định hướng phát triển năng lực
Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực chú trọng vào chất lượng đầu ra, được xem như “sản phẩm cuối cùng” của quá trình giáo dục Quản lý chất lượng dạy học chuyển từ việc kiểm soát “đầu vào” sang tập trung vào “đầu ra”, tức là kết quả học tập của học sinh.
Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực không chỉ quy định nội dung chi tiết mà còn xác định rõ kết quả đầu ra mong muốn, từ đó hướng dẫn lựa chọn nội dung, phương pháp và đánh giá kết quả dạy học Mục tiêu học tập được mô tả qua hệ thống các năng lực, với các kết quả học tập cần đạt được một cách cụ thể và có thể đánh giá Học sinh phải hoàn thành các yêu cầu trong chương trình, và việc thiết lập các chuẩn đào tạo nhằm đảm bảo quản lý chất lượng giáo dục theo định hướng kết quả đầu ra.
Sau đây là một số đặc trưng cơ bản của chương trình định hướng phát triển năng lực:
Chương trình định hướng phát triển năng lực nhằm đạt được mục tiêu giáo dục rõ ràng, với các kết quả học tập được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá Điều này cho phép theo dõi mức độ tiến bộ của học sinh một cách liên tục và hiệu quả.
Nội dung giáo dục cần được lựa chọn để đạt được kết quả đầu ra đã quy định, đồng thời liên kết với các tình huống thực tiễn Chương trình giáo dục chỉ quy định những nội dung chính mà không đi vào chi tiết cụ thể.
Phương pháp dạy học hiện đại yêu cầu giáo viên đóng vai trò là người tổ chức và hỗ trợ, khuyến khích học sinh tự lực và chủ động tiếp thu tri thức Điều này giúp phát triển khả năng giải quyết vấn đề và kỹ năng giao tiếp của học sinh, tạo nền tảng vững chắc cho việc học tập hiệu quả.
- Chú trọng sử dụng các quan điểm, phương pháp.
Hình thức dạy học cần tổ chức đa dạng, chú trọng vào các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học và trải nghiệm sáng tạo Đồng thời, cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong quá trình dạy và học Việc đánh giá kết quả học tập của học sinh cũng cần được thực hiện một cách toàn diện và hiệu quả.
Tiêu chí đánh giá năng lực đầu ra cần xem xét sự tiến bộ trong quá trình học tập, đồng thời nhấn mạnh khả năng ứng dụng kiến thức vào các tình huống thực tiễn.
Người thực hiện: Nguyễn Thu Trang Trang 6
Bảng Một số đặc trưng cơ bản của chương trình định hướng phát triển năng lực b Năng lực tư duy – lập luận toán học
- Khái niệm tư duy – lập luận và năng lực tư duy – lập luận
Tư duy, theo tâm lý học, là hoạt động nhận thức bậc cao của con người, phản ánh những thuộc tính bên trong và bản chất của sự vật, hiện tượng Nó được định nghĩa trong từ điển Tiếng Việt là giai đoạn cao của quá trình nhận thức, giúp phát hiện tính quy luật của sự vật thông qua các hình thức như biểu tượng, khái niệm, phán đoán và suy lý Do đó, tư duy con người mang bản chất xã hội và sáng tạo, thể hiện khả năng hiểu biết sâu sắc về thế giới xung quanh.
Thực trạng của việc hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận cho HS lớp 2 thông
Trong giáo dục lớp 2, việc hình thành và phát triển năng lực tư duy, lập luận cho học sinh thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn Toán đang được chú trọng Thực trạng nhận thức của giáo viên về vai trò của các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong việc nâng cao khả năng tư duy logic và phản biện của học sinh cần được đánh giá và cải thiện Việc áp dụng phương pháp này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về kiến thức Toán học mà còn kích thích sự sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề trong thực tiễn.
Việc nghiên cứu thực trạng đề tài giúp thu thập thông tin về việc hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận cho học sinh lớp 2 thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn toán Mục tiêu là nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát huy tính tích cực của học sinh và góp phần hình thành năng lực học tập cho các em.
- Đối tượng điều tra Đối tượng điều tra của đề tài này là GV của trường TH Điện Biên Phủ, Quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng.
+ Phương pháp điều tra bằng Anket: Sử dụng phiếu điều tra bằng Anket để lấy ý kiến GV dạy tại trường TH Điện Biên Phủ.
+ Phương pháp quan sát, đàm thoại: Trò chuyện với GV để nắm được rõ hơn về tình hình của HS.
Người thực hiện: Nguyễn Thu Trang Trang 12
Phương pháp thống kê toán học được áp dụng để xử lý số liệu điều tra, nhằm đánh giá thực trạng hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận thông qua hoạt động trải nghiệm (HĐTN) tại trường TH Điện Biên Phủ Việc này giúp xác định rõ hơn những yếu tố ảnh hưởng đến năng lực tư duy của học sinh trong quá trình học tập và phát triển cá nhân.
+ Tầm quan trọng của năng lực tư duy – lập luận đối với việc hình thành kiến thức trong dạy học môn toán cho HS lớp 2.
+ Bản chất của HĐTNST trong học tập.
+ Vai trò của HĐTNST đối với việc phát triển năng lực tư duy – lập luận cho HS.
+ Những khó khăn khi tổ chức các HĐTN trong học tập.
Đề xuất và kiến nghị của tôi nhằm nâng cao hiệu quả dạy học trong việc hình thành và phát triển năng lực tư duy, lập luận cho học sinh lớp 2 thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn toán.
Nhận thức của GV về tầm quan trọng của năng lực tư duy – lập luận đối với việc hình thành kiến thức cho HS lớp 2
STT Vai trò của năng lực tư duy – lập luận Số lượng
Bảng thống kê ý kiến của GV về tầm quan trọng của năng lực tư duy – lập luận đối với việc hình thành kiến thức cho HS lớp 2
Tất cả giáo viên đều nhận thức rõ tầm quan trọng của năng lực tư duy – lập luận đối với học sinh lớp 2 Nhận thức này sẽ góp phần tích cực vào việc lập kế hoạch giảng dạy và đưa ra các biện pháp phát triển năng lực tư duy – lập luận cho học sinh.
Nhận thức của GV về khái niệm HĐTNST trong học tập
STT Nội dung ý kiến Số lượng
1 Là kiến thức mà ngay lập tức cho chủ thể ý thức được và có cảm giác tiếp xúc trực tiếp với thực tế.
Hoạt động giáo dục là quá trình mà dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động học tập Qua đó, từng cá nhân phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất nhân cách và khai thác tiềm năng sáng tạo của bản thân.
3 Là kiến thức hay sưh thành thạo một sự kiện hoặc một chủ đề bằng cách tham gia hay chiếm lĩnh nó.
Bảng thống kê ý kiến của GV về khái niệm HĐTNST trong học tập
Theo dữ liệu trong bảng, đa số giáo viên đã nhận thức rõ về khái niệm hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong học tập Tuy nhiên, vẫn còn một số giáo viên chưa hiểu sâu về khái niệm này, điều này có thể gây cản trở cho việc tổ chức hoạt động cho học sinh trong tương lai.
Nhận thức của GV về vai trò của HĐTNST đối với việc hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận cho HS.
STT Vai trò của HĐTNST Số lượng
Bảng thống kê ý kiến của GV về vai trò của HĐTNST đối với việc hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận cho HS
Người thực hiện: Nguyễn Thu Trang Trang 14
Tất cả giáo viên đều nhận thức rõ vai trò của hoạt động trải nghiệm sáng tạo (HĐTNST) trong việc phát triển năng lực tư duy và lập luận cho học sinh Khi giáo viên hiểu sâu về khái niệm này, họ sẽ dễ dàng đưa ra các biện pháp hợp lý để học sinh tham gia hiệu quả vào các hoạt động trải nghiệm.
Những khó khăn khi tổ chức các HĐTN
STT Nội dung ý kiến về khó khăn Số lượng
1 Thời gian trong một tiết là quá ít để tổ chức các HĐTNST
2 Có nhiều loại đối tượng HS trong một lớp học
3 Việc thiết kế các tình huống cho HS trải nghiệm là rất khó
4 Rất khó để hướng dẫn HS tham gia vào
HĐTN sáng tạo trong giờ học
5 Khó kiểm soát được tất cả HS khi tổ chức
6 Mất nhiều thời gian để chuẩn bị bài dạy 0 0
Bảng thống kê ý kiến của GV về khó khăn khi tổ chức các HĐTNST
Kết quả cho thấy giáo viên gặp nhiều khó khăn trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh, với 71,4% giáo viên cho rằng thời gian trong một tiết học là không đủ Đối với học sinh lớp 2, cần có thêm thời gian để tổ chức một tiết học trải nghiệm hiệu quả Ngoài ra, 42,8% giáo viên cũng cho rằng sự đa dạng về đối tượng học sinh trong một lớp học là một thách thức lớn, ảnh hưởng đến khả năng tổ chức các buổi học trải nghiệm.
GV gặp khó khăn trong việc tìm hoạt động phù hợp cho tất cả học sinh, với 57,2% cho rằng việc kiểm soát học sinh trong hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một thách thức Thêm vào đó, 28,6% GV cho rằng khó khăn trong việc hướng dẫn học sinh tham gia vào hoạt động này trong giờ học Những vấn đề này phản ánh kinh nghiệm giảng dạy còn hạn chế của giáo viên Bên cạnh đó, cần xem xét thực trạng hình thành và phát triển năng lực tư duy, lập luận cho học sinh lớp 2 thông qua các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn Toán.
Nghiên cứu thực trạng nhằm thu thập thông tin về việc hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận cho học sinh lớp 2 thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn Toán Mục tiêu là nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát huy tính tích cực trong học tập và hình thành năng lực học tập cho học sinh.
- Đối tượng điều tra Đối tượng điều tra của đề tài là 42 HS thuộc khối lớp 2 của trường TH Điện Biên Phủ, quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng
Sử dụng các dạng bài tập đa dạng giúp kiểm tra và đánh giá mức độ hình thành cũng như phát triển năng lực tư duy và lập luận cho học sinh lớp 2 tại trường TH Điện Biên Phủ Các bài tập này không chỉ kích thích tư duy sáng tạo mà còn rèn luyện kỹ năng phản biện, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển tư duy của học sinh.
+ Phương pháp thống kê toán học
+ Xử lí số liệu, lập bảng thể hiện năng lực tư duy – lập luận của HS lớp 2
+ Vài nét về đối tượng được đánh giá:
Tôi đã thực hiện một đánh giá về khả năng hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận của học sinh lớp 2 tại Trường Tiểu học Điện Biên Phủ, với tổng số 42 học sinh được khảo sát.
+ Cách tiến hành đánh giá:
Trò chuyện với HS để hiểu thêm đặc điểm nhận thức của từng trẻ.
Sử dụng phiếu khảo sát thể hiện qua dạng bài tập khác nhau để đánh giá năng lực tư duy – lập luận toán học của các em.
+ Phiếu khảo sát có dạng như sau:
Câu 1: Em hãy quan sát hình bên và cho biết số hình tứ giác và số hình vuông có trong hình bên.
Dạng bài tập này đã được các em làm quen từ đầu lớp 2 nhưng đa số các em khó có thể tư duy
– lập luận toán học được hết tất cả các hình
Quan sát trong toán học cần phải được thực hiện một cách kỹ lưỡng và không nên chỉ dừng lại ở bề mặt Để đạt được hiệu quả cao, việc kết hợp quan sát với tư duy và lập luận toán học là rất quan trọng Đây là một loại bài tập thường gây nhầm lẫn cho học sinh.
Người thực hiện: Nguyễn Thu Trang Trang 16
Câu 2: Cho mỗi hàng ở 3 hình tam giác Cho thêm
Hỏi: Hàng nào có nhiều hình tam giác hơn? ………
Mục đích của bài này là giúp các em tư duy, thực hiện theo yêu cầu để so sánh số lượng hình tam giác của hai hàng.
Câu 3: Em hãy quan sát các số đo của các hình sau và nối các thẻ thích hợp vào các hình có số đo tương ướng:
Câu 4: Điền số thích hợp vào toa tàu lửa còn trống:
Bài tập này khuyến khích học sinh phát triển tư duy và khả năng lập luận toán học, yêu cầu điền đúng các số liền nhau Nếu không có tư duy logic, học sinh sẽ dễ mắc lỗi, đặc biệt là trong trường hợp phải điền hai số chẵn liền kề ở tàu lửa thứ hai.
Thông qua việc theo dõi và trò chuyện với HS lớp 2/2, tôi thu được kết quả:
Mức độ hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận cho HS lớp 2
Cao Khá cao Trung bình Thấp
MỘT SỐ BIỆN PHÁP HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ
1 Nguyên tắc xây dựng các biện pháp a Phù hợp với đặc điểm nhận thức của HS tiểu học Đặc điểm nhận thức của HSTH là “Nhận thức bằng cảm tính, tư duy trực quan hình tượng là chủ yếu” Trong quá trình học tập, trẻ tích cực huy động và phối hợp các kiểu, các loại tri giác khác nhau như: nhìn, nghe, sờ, nếm, ngửi… Như vậy các biện pháp mà chúng ta xây dựng phải dực trên đặc điểm này để năng lực tư duy – lập luận của trẻ được hình thành và phát triển thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo. b Phù hợp với yêu cầu về chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình môn toán lớp 2
Việc dạy học cần đảm bảo học sinh lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng theo chuẩn kiến thức, kỹ năng Để phát triển năng lực thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo, cần tổ chức các hoạt động phù hợp với chương trình môn toán lớp 2 Do đó, các biện pháp phát triển năng lực tư duy và lập luận thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo phải tuân thủ theo chuẩn kiến thức và kỹ năng của môn toán lớp 2, đồng thời đảm bảo tính tích cực trong hoạt động của học sinh.
Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm (HĐTN) với sự tham gia tích cực của trẻ là rất quan trọng, vì chỉ khi tham gia, học sinh mới có thể tự tìm kiếm kiến thức cho bản thân Tham gia tích cực vào HĐTN không chỉ giúp học sinh phát triển khả năng nhận thức mà còn nâng cao năng lực tư duy và lập luận toán học Những hoạt động này đóng vai trò then chốt trong việc hình thành tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh.
Học sinh cần chủ động tham gia vào các hoạt động thử nghiệm, khảo sát và thực hành để phát triển năng lực tư duy toán học Việc làm việc nhóm và độc lập cũng rất quan trọng trong quá trình học tập Để nâng cao khả năng lập luận và tư duy toán học, trẻ em cần được hướng dẫn về các kỹ năng nhận thức và tư duy một cách hiệu quả.
2 Một số biện pháp hình thành và phát triển năng lực quan sát cho học sinh lớp 2 thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn Toán tại trường Tiểu học Điện Biên Phủ, thành phố Đà Nẵng a Sử dụng đồ dùng trực quan một cách tích hợp
Để giúp học sinh dễ dàng ghi nhớ và hiểu rõ các lý thuyết khó trong môn toán tiểu học, sách giáo khoa thường sử dụng hình ảnh và sơ đồ nhằm kích thích sự tò mò và động cơ học tập của trẻ Việc sử dụng các đồ dùng trực quan trong giảng dạy toán không chỉ đa dạng mà còn phong phú, góp phần nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh.
Người thực hiện: Nguyễn Thu Trang Trang 20
Trong môi trường xung quanh trẻ, có nhiều đồ vật tự nhiên và học tập như sách, vở, bút chì, thước kẻ và các vật dụng quen thuộc trong lớp học Ngoài ra, trẻ còn sử dụng các loại que tính, mô hình có trong hộp đồ dùng học toán, cùng với các bảng tính và bảng đơn vị đo lường Hơn nữa, các phương tiện kỹ thuật hiện đại như máy vi tính, máy chiếu và tivi cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ học tập của trẻ.
Giáo viên nên tự tạo ra đồ dùng dạy học để làm cho tiết học trở nên sinh động hơn Chẳng hạn, khi giới thiệu khái niệm hình tròn, giáo viên có thể sử dụng các vật dụng quen thuộc trong đời sống như đĩa, đồng hồ, vòng, hoặc đồng xu để minh họa.
Một số hình ảnh minh họa
Minh họa cụ thể giúp học sinh hiểu sâu sắc các khái niệm mới một cách hiệu quả Việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học làm cho tiết học trở nên phong phú và sinh động, nhưng cũng cần lưu ý không lạm dụng để tránh lãng phí thời gian Giáo viên nên áp dụng phương pháp này đúng lúc và kết hợp linh hoạt với các phương pháp dạy học khác Tổ chức tiết học hấp dẫn sẽ khuyến khích học sinh tham gia học tập một cách tự giác và tích cực.
- Tạo hứng thú học tập bằng cách làm cho HS nhận thức được mục tiêu,lợi ích của bài học.
Hứng thú học tập được hình thành khi học sinh nhận thức rõ lợi ích của việc học, từ đó tạo động lực cho việc học tập Mục tiêu này có thể được truyền đạt trực tiếp trong tài liệu học hoặc thông qua các tình huống dạy học cụ thể Ngay từ những ngày đầu đến trường, cần giúp các em hiểu được những lợi ích thiết thực của việc học, như việc biết chữ sẽ mang lại nhiều điều thú vị, hay cảm giác tự hào khi giải quyết được bài toán khó, từ đó khuyến khích các em khám phá và học hỏi nhiều hơn.
Trong mỗi bài học, giáo viên cần giúp học sinh nhận thức rõ lợi ích của nội dung được giảng dạy Đặc biệt, khi dạy môn Toán lớp 2, việc làm này càng trở nên quan trọng để học sinh thấy được ứng dụng thực tiễn của kiến thức.
HS cần hiểu rõ mục đích và công dụng của việc học bài để áp dụng vào thực tế Do nhận thức của học sinh tiểu học thường mang tính cụ thể, việc cung cấp những kiến thức sinh động và gần gũi với thực tế sẽ giúp các em tăng cường hứng thú trong học tập.
Ví dụ: Bài KI-LÔ-MÉT; MI-LI-MÉT
GV tạo hứng thú cho HS bằng cách giải thích mục đích tiết học là giúp HS nhận biết tên gọi, kí hiệu và độ lớn của đơn vị đo độ dài ki-lô-met (km) HS sẽ hiểu biểu tượng ban đầu về khoảng cách đo bằng ki-lô-mét và mối liên hệ giữa ki-lô-mét (km) với mét (m), xăng-ti-mét (cm) và mi-li-mét (mm) Việc nắm vững kiến thức này có ứng dụng thực tế, giúp HS đo quãng đường giữa hai tỉnh hoặc giữa các địa điểm như từ nhà đến trường hay chợ.
Người thực hiện: Nguyễn Thu Trang Trang 22
Trong bài viết này, giáo viên không chỉ giới thiệu về đơn vị đo độ dài ki-lô-mét và mi-li-mét mà còn nhấn mạnh mục đích của việc học này Bằng cách cung cấp hình ảnh về các tỉnh và mô hình đo quãng đường thực tế, học sinh sẽ cảm thấy hứng thú và dễ dàng liên tưởng hơn Điều này giúp phát triển tư duy và lập luận toán học, mở rộng khả năng tính toán, đồng thời giúp các em nhận biết được khoảng cách giữa các địa điểm, từ đó áp dụng kiến thức vào thực tế một cách linh hoạt và nhanh chóng.
- Biến hoạt động trải nghiệm thành một trò chơi để các em hào hứng cạnh tranh khi tham gia tìm kiếm kiến thức thông qua các hoạt động
Một số trò chơi được thiết kế giúp học sinh phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học thông qua các hoạt động trải nghiệm, cho phép các em vừa học vừa chơi một cách thú vị Điều này không chỉ giúp khắc sâu tri thức mà còn tạo niềm say mê trong học tập, từ đó nâng cao chất lượng dạy học.
Bài tập 2 của phần hoạt động thực hành:
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
Tôi thực hiện một nghiên cứu nhằm kiểm tra tính khả thi và độ chính xác của giả thuyết khoa học đã nêu, đồng thời đánh giá hiệu quả thực tế của các biện pháp đề xuất để phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn Toán.
Nguyễn Thu Trang, 32 tuổi, đã rút ra nhiều kinh nghiệm quý báu trong công tác giảng dạy tại trường học Cô áp dụng các đề tài sáng kiến để củng cố và nâng cao chuyên môn, kỹ năng trong quá trình dạy học, từ đó góp phần cải thiện chất lượng giáo dục.
Khi thực hiện thí nghiệm, cần chú ý đến các giả thuyết đã đặt ra và các vấn đề cần kiểm tra nhằm chứng minh kết quả Thực nghiệm phải tuân thủ những yêu cầu nhất định để đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả.
- Thực nghiệm phải đảm bảo kết quả về mặt định tính, có tính khoa học, khách quan và phù hợp thực tế.
Các mẫu bài thực nghiệm cần đảm bảo nội dung phù hợp và có ý nghĩa đại diện cho chương trình phân môn đang nghiên cứu Mục tiêu là đánh giá tác dụng của việc hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận toán học thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn toán cho học sinh lớp 2.
3 Đối tượng, phạm vi, thời gian thực nghiệm
Tôi đã chọn lớp 2/1 và 2/2 tại trường Tiểu học Điện Biên Phủ, quận Thanh Khê, Đà Nẵng để thực hiện nghiên cứu về biện pháp phát triển năng lực tư duy – lập luận toán học Hai lớp này có trình độ nhận thức tương đương và mức độ tư duy – lập luận của học sinh ở cả hai lớp không có sự chênh lệch đáng kể trong quá trình thực nghiệm.
Tôi chọn 1 lớp thực nghiệm và một lớp đối chứng (với mỗi lớp là 20 HS/ lớp) Với những yêu cầu sau:
- Trình độ GV: GV lớp thực nghiệm và lớp đối chứng đều có trình độ Đại học hoặc Cao đăng, với tuổi nghề trên 3 năm kinh nghiệm trở lên.
- Trình độ HS: mức độ tư duy – lập luận toán học của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng là tương đương nhau.
- Thời gian tiến thành thực nghiệm từ 05/09/2019 đến 22/12/2020.
Trong lớp đối chứng, học sinh được tổ chức học tập trong điều kiện bình thường Giáo viên tiến hành dạy bài "Thực hành xem đồng hồ" theo đúng nội dung trong sách giáo khoa.
Phương pháp vấn đáp đã giúp tôi thu thập thông tin quan trọng về việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 2 thông qua việc dự giờ các tiết dạy và trao đổi trực tiếp với giáo viên.
Phương pháp thực hành và luyện tập trong giảng dạy toán học là rất quan trọng để hình thành và phát triển tư duy lập luận cho học sinh Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách trực quan, từ đó nâng cao khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề Thực nghiệm giảng dạy không chỉ tạo ra môi trường học tập tích cực mà còn khuyến khích sự sáng tạo và khám phá trong quá trình học toán.
- Phương pháp quan sát: quan sát quá trình trải nghiệm của học sinh
- Phương pháp thống kê toán học: sử dụng phương pháp này để xử lí kết quả điều tra bằng cách tính tỉ lệ phần trăm.
Sau quá trình thực nghiệm, việc áp dụng các biện pháp tổ chức hoạt động sáng tạo đã góp phần quan trọng trong việc hình thành và phát triển năng lực tư duy, lập luận toán học cho học sinh.
Trong môn Toán lớp 2, tôi đã tiến hành khảo sát lại để đánh giá hiệu quả của các biện pháp đã áp dụng và thu được những kết quả đáng chú ý.
Cao Khá cao Trung bình Thấp
SL % SL % SL % SL % Đối chứng (n ) 2 10 7 35 9 45 2 10
Bảng phân tích mức độ hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận toán học cho học sinh lớp 2 được thực hiện thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo Nghiên cứu này so sánh hai nhóm: nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm sau khi tiến hành hoạt động trải nghiệm Kết quả cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong khả năng tư duy và lập luận toán học giữa hai nhóm học sinh.
Người thực hiện: Nguyễn Thu Trang Trang 34
Biểu đồ so sánh mức độ hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận toán học của học sinh lớp 2 giữa nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm sau thời gian thử nghiệm cho thấy sự khác biệt rõ rệt Nhóm thực nghiệm đã thể hiện sự tiến bộ vượt trội trong khả năng tư duy và lập luận toán học, nhấn mạnh tầm quan trọng của phương pháp giảng dạy mới Kết quả này không chỉ cung cấp cái nhìn sâu sắc về hiệu quả của các phương pháp giáo dục mà còn góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy toán học cho học sinh tiểu học.
Nghiên cứu cho thấy, nhóm học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong môn toán có mức độ hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận cao hơn so với nhóm đối chứng Cụ thể, trong nhóm TN, có 16 học sinh đạt mức độ cao, chiếm 80%, trong khi nhóm ĐC chỉ có 2 học sinh, chiếm 10% Ngoài ra, số học sinh đạt mức độ khá cao trong nhóm ĐC là 7 học sinh, chiếm 35%, cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong hiệu quả của phương pháp dạy học này.
TN (3HS, chiếm 15%) HS đạt mức độ trung bình ở nhóm ĐC cao hơn nhóm
Kết quả nghiên cứu cho thấy nhóm ĐC có 9 học sinh đạt 45%, trong khi nhóm TN chỉ có 1 học sinh, chiếm 5% Không có học sinh nào trong nhóm TN đạt loại thấp, trong khi nhóm ĐC có 2 học sinh, chiếm 10% Điều này chứng tỏ thực nghiệm đã tác động tích cực đến việc hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận toán học cho học sinh lớp 2 Các biện pháp tôi đề xuất là phù hợp và giả thuyết khoa học đưa ra là đúng Do đó, việc sử dụng các biện pháp nhằm phát triển tư duy – lập luận toán học thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ nâng cao đáng kể năng lực tư duy – lập luận toán học của học sinh.
Sau khi thực hiện thử nghiệm, kết quả cho thấy nhóm học sinh lớp 2 tham gia chương trình có mức độ hình thành và phát triển năng lực tư duy – lập luận toán học cao hơn và đồng đều hơn so với nhóm đối chứng Số lượng học sinh đạt mức độ Cao và Khá cũng tăng đáng kể, chứng minh rằng các biện pháp đề xuất đã có tác động tích cực đến sự phát triển năng lực tư duy – lập luận toán học thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo.