ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN
Trong bối cảnh đổi mới giáo dục theo Nghị quyết số 29/NQ-TW, Bộ GD-ĐT đang chỉ đạo các trường phổ thông cải cách phương pháp dạy học và đánh giá nhằm phát triển năng lực học sinh Sau khi Quốc hội thông qua đề án đổi mới chương trình và sách giáo khoa, việc nâng cao năng lực cho giáo viên trở thành ưu tiên hàng đầu, đặc biệt là trong việc dạy học tích hợp và liên môn để đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
Thế nào là dạy học "tích hợp, liên môn"?
Dạy học tích hợp liên môn là phương pháp giảng dạy kết hợp nội dung kiến thức từ hai hoặc nhiều môn học khác nhau Khái niệm "tích hợp" nhấn mạnh đến phương pháp và mục tiêu của quá trình dạy học, trong khi "liên môn" đề cập đến nội dung được giảng dạy Việc áp dụng dạy học tích hợp không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về kiến thức mà còn phát triển kỹ năng tư duy phản biện và khả năng liên kết thông tin giữa các môn học.
Để đảm bảo hiệu quả của dạy học liên môn, cần tích hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau Ở mức độ cơ bản, tích hợp chỉ đơn thuần là lồng ghép các nội dung giáo dục như đạo đức, pháp luật, và bảo vệ môi trường vào một môn học Tuy nhiên, ở mức độ cao hơn, việc dạy học cần liên kết các kiến thức để học sinh có thể vận dụng một cách hợp lý nhằm giải quyết vấn đề trong học tập và cuộc sống, đồng thời tránh việc học lại nội dung trùng lặp Chủ đề tích hợp liên môn bao gồm các nội dung kiến thức liên quan đến hai hoặc nhiều môn học, thể hiện qua ứng dụng trong các hiện tượng tự nhiên hoặc xã hội, như sự kết hợp giữa Vật lý và Công nghệ trong động cơ, hoặc giữa Lịch sử và Địa lý trong vấn đề chủ quyền.
3 biển, đảo; kiến thức Ngữ văn và Giáo dục Công dân trong giáo dục đạo đức, lối sống
Dạy học tích hợp và liên môn nhằm phát triển năng lực học sinh, yêu cầu học sinh phải vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề thực tiễn.
Khi đối mặt với các vấn đề thực tiễn, cả trong lĩnh vực tự nhiên lẫn xã hội, học sinh cần áp dụng kiến thức tổng hợp từ nhiều môn học khác nhau.
Vì vậy, dạy học cần phải tăng cường theo hướng tích hợp, liên môn như bạn hỏi
Dạy học tích hợp là phương pháp đưa các nội dung giáo dục có liên quan vào quá trình giảng dạy các môn học, bao gồm giáo dục đạo đức, pháp luật, chủ quyền quốc gia, sử dụng năng lượng tiết kiệm, bảo vệ môi trường và an toàn giao thông Trong khi đó, dạy học liên môn yêu cầu xác định các kiến thức liên quan giữa hai hoặc nhiều môn học, nhằm tránh việc học sinh phải tiếp thu cùng một nội dung nhiều lần Nếu một môn học chiếm ưu thế trong kiến thức liên môn, có thể tích hợp vào chương trình của môn đó mà không cần dạy lại ở các môn khác Đối với các nội dung có tính liên môn cao, cần tách thành các chủ đề riêng để tổ chức dạy học vào thời điểm thích hợp, song song với việc giảng dạy các môn liên quan.
Sự khác nhau giữa chủ đề "đơn môn" và chủ đề "liên môn"?
Chủ đề đơn môn tập trung vào kiến thức của một môn học cụ thể, trong khi chủ đề liên môn khai thác mối liên hệ và kiến thức giữa hai hoặc nhiều môn học khác nhau.
Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học không có sự khác biệt lớn Đối với mỗi chủ đề, dù là đơn môn hay liên môn, cần chú trọng vào việc ứng dụng kiến thức của chủ đề đó vào thực tiễn và trong các môn học khác.
Dạy học theo các chủ đề liên môn không chỉ giúp giáo viên giảm bớt khối lượng công việc trong việc giảng dạy kiến thức liên môn, mà còn nâng cao kỹ năng sư phạm và kiến thức chuyên môn cho họ Điều này góp phần phát triển chất lượng giáo dục và tạo ra môi trường học tập hiệu quả hơn.
Để phát triển đội ngũ giáo viên bộ môn có năng lực dạy học liên môn và tích hợp, cần chú trọng vào 4 phần chính Thế hệ giáo viên tương lai sẽ được đào tạo về phương pháp dạy học tích hợp ngay trong chương trình đào tạo tại các trường sư phạm.
Công nghệ là môn học thực tiễn và thời sự, do đó, nội dung giảng dạy cần phản ánh thực tế và được áp dụng trong cuộc sống Mục tiêu của môn học phải đáp ứng yêu cầu sản xuất và đời sống, đồng thời gắn lý thuyết với thực hành Trong quá trình dạy học, cần kết nối hoạt động học tập ở lớp với trải nghiệm thực tế tại gia đình và cộng đồng, và thường xuyên cập nhật những thành tựu mới trong khoa học ứng dụng.
Môn Công nghệ giúp học sinh làm quen với quy trình công nghệ và các ngành nghề phổ biến, từ đó định hướng nghề nghiệp phù hợp với nhu cầu xã hội và năng lực cá nhân Nó cũng góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường, đồng thời thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội Môn học này có nhiều cơ hội để tích hợp liên môn, bao gồm Vật lý, Hóa học, Toán học, Sinh học, giáo dục bảo vệ môi trường, và kỹ năng sống, nhằm sử dụng năng lượng hiệu quả và tiết kiệm.
Trong bối cảnh khoa học và công nghệ phát triển nhanh chóng cùng với sự bùng nổ thông tin, kiến thức của nhân loại ngày càng phong phú và liên kết chặt chẽ giữa các lĩnh vực Điều này đặt ra yêu cầu cho con người phải giải quyết nhiều tình huống phức tạp trong cuộc sống, đòi hỏi sự sáng tạo trong việc áp dụng kiến thức liên ngành Thực tế cho thấy, việc dạy học tích hợp, đặc biệt là trong môn Công nghệ, là vô cùng cần thiết để giúp học sinh giải quyết các vấn đề đa dạng một cách hiệu quả.
Để tăng cường sự hứng thú trong việc dạy - học bộ môn Công nghệ, cần tìm ra cách giúp học sinh áp dụng những kiến thức đã học trên lớp vào việc giải quyết các vấn đề thực tiễn một cách hiệu quả nhất.
Dựa trên những lý do đã nêu, tôi quyết định nghiên cứu và phát triển sáng kiến kinh nghiệm với đề tài: “Nâng cao chất lượng dạy học tích hợp liên môn trong môn Công nghệ ở bậc Trung học cơ sở.” Mục tiêu của đề tài là cải thiện phương pháp giảng dạy, giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách toàn diện và liên kết giữa các môn học, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và phát triển kỹ năng cho học sinh.
MÔ TẢ GIẢI PHÁP KỸ THUẬT
Mô tả giải pháp kỹ thuật trước khi tạo ra sáng kiến
Hiện nay, nhiều học sinh ít quan tâm đến môn Công Nghệ, coi đây là môn học phụ và thuộc lòng, dẫn đến việc ngại học Điều này làm giảm hứng thú và động lực học tập của các em, khiến việc tiếp thu kiến thức trở nên đối phó và miễn cưỡng Kết quả là học sinh chỉ nắm bắt được một lượng kiến thức hạn chế, dễ quên, dẫn đến điểm kiểm tra thấp và hiệu quả học tập không cao.
Qua nhiều năm giảng dạy tôi nhận thấy trong chương trình Công Nghệ 6, 7,
Chương trình giáo dục lớp 8 và 9 tích hợp kiến thức liên môn qua nhiều hình thức như liên hệ, lồng ghép và tích hợp, giúp học sinh nắm vững các kỹ năng cần thiết trong may mặc, trang trí nhà ở, nấu ăn, quản lý tài chính gia đình, trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, vẽ kỹ thuật, cơ khí, và kỹ thuật điện Nội dung bài học còn đề cập đến mối quan hệ giữa sản xuất và ý thức con người trong việc sử dụng thuốc trừ sâu, vệ sinh nơi thực hành, và quản lý chất thải, từ đó nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường và tiết kiệm năng lượng Các phương pháp dạy học được áp dụng nhằm phát triển kỹ năng sống cho học sinh, khuyến khích ý thức bảo vệ môi trường và sử dụng tài nguyên một cách bền vững.
Trong quá trình giảng dạy những năm qua, giáo viên thường chỉ tập trung vào việc cung cấp kiến thức mới và các phần trọng tâm của bài học, mà chưa chú trọng đến việc tích hợp các kiến thức liên môn cần thiết Qua việc dự giờ học tập đồng nghiệp, đặc biệt ở môn Công Nghệ, tôi nhận thấy nhiều bài học có thể tích hợp liên môn nhưng lại bị bỏ qua Nhiều giáo viên không xác định được nội dung tích hợp hợp lý, dẫn đến việc ôm đồm quá nhiều nội dung và môn học liên quan, gây khó khăn trong việc truyền đạt kiến thức theo mục tiêu bài học Hơn nữa, nhiều giờ học sử dụng kiến thức liên môn một cách gượng gạo, không tự nhiên, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.
Mô tả giải pháp kỹ thuật sau khi có sáng kiến
Giảng dạy bộ môn Công nghệ trong nhà trường không chỉ là truyền thụ kiến thức lý thuyết mà còn rèn luyện kỹ năng cơ bản cho học sinh Điều này giúp học sinh nắm vững nội dung kiến thức, phát triển kỹ năng thực hành và áp dụng vào các tình huống cụ thể Mục tiêu là chuẩn bị cho học sinh tham gia hiệu quả vào cuộc sống lao động, sản xuất và kỹ thuật hiện đại trong tương lai.
Tích hợp liên môn trong dạy học môn Công nghệ là việc áp dụng tổng hợp kiến thức và kỹ năng từ các phân môn Công nghệ 6, 7, 8, 9 vào nghiên cứu các lĩnh vực sản xuất và ngành nghề trong nông nghiệp, công nghiệp, và kinh tế gia đình Đồng thời, việc sử dụng kiến thức từ các môn học khác như Vật lý, Hóa học, Toán học, Sinh học, và Văn học vào dạy học môn Công nghệ giúp học sinh nắm vững nội dung học tập, từ đó nâng cao chất lượng dạy học Các môn học tuy riêng biệt nhưng có mối liên hệ chặt chẽ, ví dụ như cách đo độ dài, thể tích, nhiệt độ, tính chất vật lý và hóa học của vật liệu, cũng như sự sinh trưởng của thực vật và vật nuôi.
Môi trường sống, vị trí địa lý, và các vùng tài nguyên khoáng sản có mối liên hệ chặt chẽ với môn Công Nghệ, tạo cơ hội để liên hệ với các kiến thức Vật lý, Hóa học, Toán học, Sinh học, và Địa lý Các tác phẩm văn học như âm nhạc, thơ ca, và tục ngữ phản ánh quy luật tự nhiên và mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, giúp nâng cao thái độ học tập của học sinh Việc lồng ghép kiến thức văn học vào giảng dạy không chỉ tạo sự thích thú cho học sinh mà còn góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học môn Công Nghệ.
Trong phương pháp dạy học, không có sự phân biệt giữa dạy học đơn môn và liên môn, tích hợp; điều quan trọng là phát triển năng lực học sinh thông qua các hoạt động học tích cực, tự lực và sáng tạo Các hoạt động này cần được tổ chức đa dạng trong lớp, ngoài lớp, trong trường, ở nhà và cộng đồng, đặc biệt chú trọng đến thực hành và ứng dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn Các chủ đề liên môn, tích hợp mang tính thực tiễn, sinh động và hấp dẫn, tạo động cơ học tập cho học sinh, giúp tăng cường khả năng vận dụng kiến thức vào tình huống thực tế mà không phải ghi nhớ máy móc Hơn nữa, việc học các chủ đề này giúp học sinh tránh việc học lại nhiều lần cùng một nội dung, từ đó giảm thiểu quá tải và nhàm chán, đồng thời nâng cao khả năng ứng dụng kiến thức Đối với giáo viên, mặc dù có thể gặp khó khăn ban đầu trong việc tìm hiểu kiến thức các môn học khác, nhưng điều này có thể được khắc phục dễ dàng trong quá trình giảng dạy.
Việc dạy học theo các chủ đề liên môn không chỉ giúp giáo viên giảm tải trong việc truyền thụ kiến thức liên môn mà còn nâng cao kỹ năng sư phạm của họ Trong bối cảnh đổi mới phương pháp dạy học, giáo viên không chỉ là người truyền đạt kiến thức mà còn là người tổ chức và định hướng hoạt động học tập cho học sinh Điều này tạo điều kiện cho giáo viên các bộ môn liên quan phối hợp và hỗ trợ lẫn nhau, từ đó phát triển đội ngũ giáo viên có đủ năng lực dạy học kiến thức liên môn và tích hợp.
Tích hợp kiến thức liên môn chủ yếu diễn ra thông qua các hoạt động áp dụng vào thực tiễn cuộc sống Giáo viên có thể sử dụng kiến thức liên môn trong quá trình kiểm tra và giảng dạy kiến thức mới cho học sinh.
Dạy học môn Công Nghệ cần tuân thủ các nguyên tắc giáo dục cơ bản để đạt hiệu quả tối ưu Những quy định và yêu cầu này là yếu tố quan trọng mà giáo viên cần chú ý nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập.
- Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học và tính vừa sức đối với học sinh
- Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và liên hệ thực tiễn
- Nguyên tắc đảm bảo tính giáo dục, đảm bảo đặc thù của bộ môn
- Nguyên tắc đảm bảo tính tự lực và phát triển tư duy cho học sinh
- Quá trình tích hợp phải tự nhiên, không miễn cưỡng gò ép
Trong quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy việc áp dụng kiến thức liên môn trong môn Công Nghệ cần tuân thủ các nguyên tắc, đặc biệt là nguyên tắc bảo đảm tính tự lực và phát triển tư duy cho học sinh Để nâng cao chất lượng dạy học tích hợp liên môn trong môn Công Nghệ, tôi đã triển khai một số giải pháp cụ thể nhằm cải thiện hiệu quả giảng dạy.
1 Xây dựng các chủ đề dạy học tích hợp liên môn
1.1 Xác định nội dung dạy học tích hợp liên môn
Chương trình giáo dục trung học phổ thông hiện hành có sự liên kết giữa các môn học, nhưng mỗi môn vẫn giữ tính độc lập tương đối Các môn học được thiết kế dựa trên mạch kiến thức riêng, tuân theo nguyên tắc kiến thức được học một cách có hệ thống.
Chương trình giáo dục hiện tại gặp phải tình trạng chồng chéo và quá tải do nhiều kiến thức liên quan đến nhiều môn học được đưa vào giảng dạy Thời điểm và thuật ngữ dạy học khác nhau giữa các môn cũng gây khó khăn cho học sinh Để cải thiện tình hình này, cần rà soát lại chương trình các môn học liên quan, từ đó xác định những kiến thức chung để xây dựng các chủ đề dạy học tích hợp liên môn.
Trong chương trình các môn Công nghệ, Vật lí, Hóa học, Sinh học, Địa lí, có nhiều kiến thức chung ứng dụng trong đời sống và kỹ thuật Rà soát chương trình cho thấy sự tồn tại của kiến thức liên môn Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn không chỉ đề cập đến nội dung mà còn bao gồm hình thức tổ chức, phương pháp dạy học, cũng như kiểm tra và đánh giá kết quả học tập Mặc dù chương trình giáo dục hiện hành chưa hoàn toàn thuận lợi cho việc dạy học tích hợp, nhưng việc lựa chọn nội dung dạy học phù hợp có thể giúp xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn hiệu quả.
1.2 Xây dựng các chủ đề dạy học tích hợp liên môn
Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng Sở GD-ĐT Nam Định đã trao quyền tự chủ cho các trường trong việc xây dựng và thực hiện kế hoạch giáo dục, nhằm phát huy sự sáng tạo của giáo viên Dưới sự chỉ đạo chuyên môn, tôi đã phối hợp với các giáo viên trong trường để tham gia sinh hoạt tổ, nhóm chuyên môn, chủ động và linh hoạt trong việc xây dựng kế hoạch giáo dục, phát triển năng lực học sinh phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương và khả năng của học sinh Điều này được thực hiện theo tinh thần các văn bản chỉ đạo của Bộ GDĐT, bao gồm Công văn số 3535/BGDĐT-GDTrH ngày 27 tháng 5 năm 2013 về phương pháp “Bàn tay nặn bột” và Công văn số 791/HD-BGDĐT ngày 25 tháng 6 năm 2013 về các phương pháp dạy học tích cực khác.
Công văn số 5555/BGDĐT-GDTrH ngày 08 tháng 10 năm 2014 hướng dẫn phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông, nhấn mạnh việc chuyển từ dạy học theo từng bài trong sách giáo khoa sang xây dựng các chủ đề dạy học tích hợp liên môn Các tổ chuyên môn cần lựa chọn nội dung dựa trên chương trình hiện hành để áp dụng phương pháp dạy học tích cực, xác định năng lực và phẩm chất hình thành cho học sinh Kiến thức liên môn có thể được lấy từ chương trình của các lớp khác nhau, và có thể xây dựng chủ đề tích hợp phù hợp với điều kiện thực tế Trong giai đoạn đầu, nên chọn nội dung liên môn trong chương trình của một lớp để tránh xáo trộn, đồng thời đảm bảo hoàn thành chương trình môn học Qua các năm học, dựa trên các chủ đề đã thực hiện, sẽ tiếp tục mở rộng xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn trong toàn bộ kế hoạch giáo dục của nhà trường.
1.3 Nội dung trình bày một chủ đề tích hợp liên môn
Để xác định tên chủ đề phù hợp, cần căn cứ vào nội dung kiến thức và các ứng dụng thực tiễn của chúng, nhằm thể hiện sự tích hợp liên môn Việc này không chỉ giúp người học hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa các lĩnh vực mà còn nâng cao khả năng áp dụng kiến thức vào thực tế Tên chủ đề nên phản ánh được sự đa dạng và tính ứng dụng của kiến thức, từ đó khuyến khích sự sáng tạo và tư duy phản biện trong quá trình học tập.
* Nội dung trong chương trình các môn học được tích hợp trong chủ đề:
Nghiên cứu kỹ lưỡng các đơn vị chuẩn kiến thức và kỹ năng trong chương trình môn Công Nghệ là rất quan trọng Điều này giúp xác định mức độ hiểu biết và khả năng của học sinh trong từng bài học và chủ đề cụ thể.
